22.5.2012

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 143/10

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανάπτυξη και δημόσιο χρέος στην ΕΕ: δύο καινοτόμες προτάσεις» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

2012/C 143/03

Εισηγητής: ο κ. CEDRONE

Στις 14 Ιουλίου 2011, και σύμφωνα με το άρθρο 29 παράγραφος 2 του Εσωτερικού της Κανονισμού, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα:

Ανάπτυξη και δημόσιο χρέος στην ΕΕ: δύο καινοτόμες προτάσεις (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας).

Το ειδικευμένο τμήμα «Οικονομική και Νομισματική Ένωση, Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή», στο οποίο ανατέθηκαν οι σχετικές προπαρασκευαστικές εργασίες, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 2 Φεβρουαρίου 2012.

Κατά την 478η σύνοδο ολομέλειας, της 22ας και 23ης Φεβρουαρίου 2012 (συνεδρίαση της 23ης Φεβρουαρίου 2012), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 121 ψήφους υπέρ, 46 κατά και 11 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1.   Κύριες συστάσεις

J. Monnet: «Η Ευρώπη μπορεί να προοδεύσει και να ενωθεί μέσα από τις κρίσεις».

1.1   Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι το κύριο πρόβλημα του ευρώ είναι πρώτα απ' όλα πολιτικό και μετά οικονομικό. Η αξιοπιστία του ευρώ έχει αποδυναμωθεί από τότε που οι οργανισμοί αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας δεν θεωρούν πλέον τις κυβερνήσεις ικανές να αναλάβουν αποφασιστική δράση προκειμένου να αποφευχθεί η αδυναμία πληρωμής των κρατών μελών που βρίσκονται σε δεινή οικονομική κατάσταση. Πρόσφατες ενέργειες όπως η πρόταση της Επιτροπής για τα ομόλογα σταθερότητας ασχολούνται μόνο με την πτυχή της σταθερότητας και όχι της ανάπτυξης (1), ενώ το σχέδιο Συνθήκης του Συμβουλίου για τον συντονισμό και τη διακυβέρνηση (2) πάσχει από ένα μεγάλο «δημοκρατικό έλλειμμα» διότι αγνοεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και άλλα όργανα της Ένωσης.

1.2   Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης ότι η έξοδος από την συστημική κρίση της ευρωζώνης δεν βρίσκεται στην επιστροφή στους εθνικούς εγωισμούς ή στην απώλεια δικαιωμάτων αλλά στην αλλαγή των οικονομικών πολιτικών, την τόνωση της ανταγωνιστικότητας, την εδραίωση της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης και της συνοχής μεταξύ των χωρών, ειδικά σε μια εποχή όπως η τωρινή. Με τον τρόπο αυτό, θα αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη του κοινού στο ευρωπαϊκό σχέδιο και στη δυνατότητα εφαρμογής του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου σε αντιδιαστολή με τους κινδύνους που ελλοχεύουν για όλους εξαιτίας μιας αποτυχίας να επιλυθεί η κρίση, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε κλονισμό και αποτυχία του ίδιου του ευρωπαϊκού ιδανικού.

1.3   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα δεν πρέπει να πέφτουν στην παγίδα να αντιδρούν με γνώμονα μόνο τους οίκους αξιολόγησης, έστω και αν τούτοι μερικές φορές εντοπίζουν τις αδυναμίες της αγοράς. Τα ευρωπαϊκά όργανα έχουν καθήκον να επισημαίνουν στους πολίτες έναν αποτελεσματικό τρόπο εξόδου από την κρίση, ο οποίος να περιλαμβάνει παράλληλα και ένα σχέδιο για το μέλλον της ΕΕ ικανό να επαναφέρει την εμπιστοσύνη και την αισιοδοξία, να ενισχύσει το αίσθημα του ανήκειν και της συμμετοχής στην υλοποίηση ενός κοινού οράματος ως προς την κοινωνική πρόοδο και την απασχόληση. Ειδικότερα, οι ψηφοφόροι πρέπει βλέπουν ότι η σταθερότητα συνδυάζεται με την ανάπτυξη, και όχι μόνο με τη λιτότητα, ενώ η ισχυρή οικονομική ανάπτυξη θα μπορούσε να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη και την αξιοπιστία της ευρωζώνης στις χρηματοπιστωτικές αγορές.

1.4   Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη πρόοδο που σημείωσαν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα για μια κοινή δημοσιονομική και φορολογική πολιτική, έστω και αν πρόκειται για αποσπασματικά και περιορισμένα μέτρα. Ωστόσο, και με την προϋπόθεση να ενεργοποιηθεί άμεσα και να χρησιμοποιηθεί το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας (EFSF) και στη συνέχεια ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM), πιστεύει ότι είναι επείγουσα ανάγκη να υποβληθούν δύο συγκεκριμένες προτάσεις που μπορούν να επιλύσουν το πρόβλημα της ανάπτυξης (Eurobonds) και να σταθεροποιήσουν το χρέος (Union Bonds) (3). Οι προτάσεις αυτές θα επιτρέψουν σε ορισμένες χώρες και στην ΕΕ να μην επιδιώκουν την υπεράσπιση του ευρώ μόνο μέσω της λιτότητας, η οποία οδηγεί σε επιδείνωση των κοινωνικών συνθηκών, σε στραγγαλισμό της ανάπτυξης και σε κινδύνους ύφεσης.

1.5   Ειδικότερα, προκειμένου να τονωθεί χωρίς καθυστέρηση η ανάπτυξη, είναι απαραίτητο να συσταθεί ένα οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό σχέδιο ανάκαμψης, ένα είδος «νέου ευρωπαϊκού συμφώνου», συγκρίσιμου με το "New Deal" των ΗΠΑ για να επιτρέψει στα κράτη μέλη να απολαμβάνουν ισχυρή και βιώσιμη ανάπτυξη που να βασίζεται στην ανταγωνιστικότητα, την παραγωγικότητα, την απασχόληση, το κράτος πρόνοιας, την ευημερία και, πάνω απ 'όλα, τη δημοκρατική συναίνεση. Αυτό επίσης θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την υλοποίηση μιας αποτελεσματικής κοινής οικονομικής και δημοσιονομικής διακυβέρνησης.

1.6   Διάφορα είδη ομολόγων προτείνονται ως πιθανές λύσεις για την παρούσα κρίση, παράλληλα με τις απαραίτητες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις (4), τις οποίες τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενθαρρυνθούν με τα κατάλληλα κίνητρα να εφαρμόσουν. Όμως η πολιτική αδυναμία τους, συμπεριλαμβανομένων και των ομολόγων που προτείνει η Επιτροπή στην Πράσινη Βίβλο, είναι ότι περιλαμβάνουν είτε κοινές, είτε πολύπλευρες εγγυήσεις από τα κράτη μέλη, και τούτο τα καθιστά απαράδεκτα για πολλές κυβερνήσεις με καίριο ρόλο, όπως π.χ. αυτή της Γερμανίας.

1.7   Αντίθετα, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τέτοιες εγγυήσεις και μεταβιβάσεις δεν χρειάζονται ούτε για να μετατραπεί ένα μερίδιο των κρατικών ομολόγων σε ομόλογα της ΕΕ, ούτε για να εκδοθούν ευρωομόλογα. Υποστηρίζει επίσης ότι η χρηματοδότηση των ομολόγων δεν θα ενθαρρύνει τη χαλαρότητα στη διαχείριση των δημοσίων οικονομικών εφόσον η μεταφορά του εθνικού χρέους προς την Ένωση υλοποιηθεί μέσω χρεωστικού και όχι πιστωτικού λογαριασμού. Οι καθαρές εκδόσεις ομολόγων δεν θα αποτελέσουν χρηματοδότηση του ελλείμματος αλλά μεταφορά της αποταμίευσης, συμπεριλαμβανομένων των παγκόσμιων πλεονασμάτων, σε επενδύσεις που μπορούν να ενισχύσουν τη συνοχή και να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα.

1.8   Συνεπώς, η ΕΟΚΕ προτείνει την εισαγωγή δύο συμπληρωματικών αλλά διακριτών τύπων ομολόγων της Ευρωπαϊκής Ένωσης: τα Union Bonds για τη σταθεροποίηση του χρέους και τα Eurobonds για την ανάκαμψη και την ανάπτυξη. Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης τη χρησιμοποίηση ποσοστού των καθαρών εισροών σε Eurobonds για τη χρηματοδότηση ενός ευρωπαϊκού ταμείου επιχειρηματικών κεφαλαίων, που ήταν ένας από τους αρχικούς στόχους του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων (ΕΤαΕ) (5).

1.9   Union Bonds – Το εθνικό χρέος, που έχει σταδιακά μετατραπεί έως ένα ποσοστό ίσο με το 60 % του ΑΕγχΠ σε Union Bonds, μπορεί να διατηρείται σε έναν λογαριασμό ενοποιημένου αλλά όχι εμπορεύσιμου χρέους (6). Δεδομένου ότι δεν θα είναι εμπορεύσιμο, θα προστατεύεται από κερδοσκοπικές κινήσεις των οίκων αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας. Ωστόσο, δεν θα απαιτηθούν δημοσιονομικές μεταφορές. Τα κράτη μέλη των οποίων το χρέος θα είναι σε Union Bonds θα εξυπηρετούν το μερίδιό τους. Με τη μεταφορά αυτή επιτυγχάνεται επίσης ότι τα περισσότερα από αυτά θα τηρούν τα κριτήρια του Μάαστριχτ για το υπόλοιπο χρέος τους. Η κατάσταση της Ελλάδας θα συνεχίσει να αποτελεί ένα ιδιαίτερο πρόβλημα, το οποίο όμως θα έχει περιορισμένη έκταση και θα είναι συνεπώς διαχειρίσιμο.

1.10   Για την επίτευξη του στόχου αυτού, το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης δεν πρέπει να αναθεωρηθεί· αντίθετα, θα βελτιωθεί η αξιοπιστία του, που σήμερα είναι πολύ μικρή στις αγορές και στο εκλογικό σώμα, δεδομένου ότι ο στόχος της σταθερότητας θα επιτευχθεί χωρίς την προσφυγή σε μέτρα λιτότητας. Επιπλέον, η μετατροπή ενός σημαντικού ποσοστού (έως 60 %) του χρέους των κρατών μελών της ΕΕ θα μπορούσε να υλοποιηθεί μέσω της «ενισχυμένης συνεργασίας». Τα κράτη μέλη που επιθυμούν να προβούν σε αυτή την ενέργεια θα μπορούν να διατηρήσουν τα δικά τους ομόλογα (7).

1.11   Σε αντίθεση με τα Union Bonds, τα Eurobonds που θα εκδοθούν για τη χρηματοδότηση της ανάκαμψης και της ανάπτυξης, θα αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης για την προσέλκυση κεφαλαίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τον Σεπτέμβριο του 2011, οι χώρες BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) επιβεβαίωσαν το ενδιαφέρον τους να διατηρούν αποθεματικά σε ευρώ, προκειμένου να συμβάλουν στη σταθεροποίηση της ευρωζώνης. Εάν χρησιμοποιηθούν Eurobonds αντί των εθνικών κρατικών ομολόγων, ενδέχεται να ενισχυθεί το ευρώ ως διεθνές αποθεματικό νόμισμα και να βοηθήσει τις χώρες αυτές να πραγματοποιήσουν τη φιλοδοξία τους υπέρ ενός πιο πλουραλιστικού παγκόσμιου συστήματος συναλλαγματικών διαθεσίμων.

1.12   Τα Eurobonds δεν πρέπει να αποδοθούν στο γερμανικό εθνικό χρέος ή στο χρέος οποιουδήποτε άλλου κράτους μέλους, ούτε απαιτούν κοινές ή πολυμερείς κρατικές εγγυήσεις. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων εκδίδει ομόλογα για περισσότερα από πενήντα χρόνια, χωρίς να προσφεύγει σε εθνικές εγγυήσεις με τέτοια επιτυχία που ο όγκος τους είναι ήδη διπλάσιος από αυτόν των ομολόγων της Παγκόσμιας Τράπεζας.

1.13   Η εισροή της παγκόσμιας πλεονάζουσας ρευστότητας στα Eurobonds θα επαναφέρει την ανάπτυξη η οποία αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό τρόπο μείωσης του χρέους και των ελλειμμάτων όπως έχει αποδειχθεί από τη δεύτερη θητεία του Προέδρου Clinton κατά την οποία, κάθε χρόνο, ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός ήταν πλεονασματικός. Τα Eurobonds θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην από κοινού χρηματοδότηση των επενδύσεων της ΕΤΕ, οι οποίες χρηματοδοτούνται από τα έσοδα των δικαιούχων κρατών παρά μέσω δημοσιονομικών μεταβιβάσεων μεταξύ των κρατών μελών.

1.14   Η ανάπτυξη που χρηματοδοτείται από τα ομόλογα και καθοδηγείται από τις επενδύσεις στο πλαίσιο της εντολής όσον αφορά τη σύγκλιση και τη συνοχή που έχει ανατεθεί στον όμιλο ΕΤΕ από το Ειδικό Πρόγραμμα Δράσης του Άμστερνταμ του 1997, θα μπορούσε να φθάσει στο επίπεδο των μακροοικονομικών δημοσιονομικών μεταβιβάσεων.

1.15   Η συνοχή θα αυξηθεί. Τα Eurobonds θα μπορούσαν να συγχρηματοδοτούν επενδυτικά σχέδια για τα οποία η ΕΤΕ έχει ήδη λάβει εντολή από το 1997, προκειμένου να προωθήσει τη συνοχή και τη σύγκλιση στους ακόλουθους τομείς: υγεία, εκπαίδευση, αστική ανάπλαση, περιβάλλον, πράσινες τεχνολογίες, και στήριξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και των νέων επιχειρήσεων στον τομέα των νέων τεχνολογιών.

1.16   Η ανταγωνιστικότητα θα ενισχυθεί και ένα μέρος των κεφαλαίων που θα εισρεύσουν λόγω της έκδοσης Eurobonds θα διοχετεύεται στη χρηματοδότηση ενός ταμείου «επιχειρηματικών κεφαλαίων» για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Με τον τρόπο αυτό θα μπορούσε να τεθεί σε λειτουργία μια ευρωπαϊκή Mittelstandspolitik, (πολιτική για τις ΜΜΕ), όπως είχε αρχικά σχεδιαστεί για το ΕΤαΕ, το οποίο αποτελεί πλέον μέρος του ομίλου ΕΤΕ.

1.17   Ενώ η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι ο θεματοφύλακας της σταθερότητας, ο Όμιλος ΕΤΕ μπορεί να διαφυλάξει την ανάπτυξη, όταν τα επενδυτικά του σχέδια συχρηματοδοτούνται από Eurobonds. Μετά την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, τέθηκε το ερώτημα στην ΕΤΕ εάν θα κατέχει και θα εκδίδει ομόλογα με σκοπό τη σταθεροποίηση του χρέους. Η απάντηση ήταν αρνητική, πράγμα κατανοητό για την εποχή εκείνη. Όμως ο παράλληλος κύριος στόχος του σχεδιασμού του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων ήταν ότι θα πρέπει να εκδίδει Union Bonds, όπως είχε προταθεί από τον Delors στην Λευκή Βίβλο της Επιτροπής του 1993 για την Ανάπτυξη, την Ανταγωνιστικότητα, την Απασχόληση. Στο πλαίσιο του Ομίλου της ΕΤΕ, και με βάση την εμπειρία της ΕΤΕ στις επιτυχημένες εκδόσεις ομολόγων, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων θα μπορούσε να αναλάβει την καθαρή έκδοση Eurobonds (βλ. παρακάτω, σημεία 5.2 - 5.8 της παρούσας γνωμοδότησης).

1.18   Συνεπώς, τα Eurobonds θα μπορούσαν να συγχρηματοδοτήσουν ένα "Ευρωπαϊκό σύμφωνο για την ανάπτυξη", στο οποίο θα συμμετέχουν οι δυναμικότεροι φορείς, δηλαδή οι επιχειρήσεις, τα συνδικάτα και οι ενώσεις, διαμορφώνοντας μια δύναμη κρούσης που θα δίνει συγκεκριμένες απαντήσεις στην τρέχουσα κρίση. Τούτο θα ήταν ένα ευρωπαϊκό «New Deal», με βάση την αμερικανική εμπειρία, το οποίο θα μπορούσε επαναφέρει την ανάπτυξη και την απασχόληση, να μειώσει το χρέος, να συμβάλει στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης και της ελπίδας για το μέλλον της ΕΕ, μειώνοντας ειδικότερα την ανεργία των νέων.

1.19   Παράλληλα, πρέπει να θεσπιστεί διαδικασία για την άμεση αντιμετώπιση των καίριων προβλημάτων της ΕΕ: τη δημοσιονομική και την οικονομική διάσταση, όπως επισημάνθηκε στη σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες στις 8 και 9 Δεκεμβρίου 2011· στη διαδικασία θα πρέπει να περιλαμβάνεται η ενίσχυση της ΕΚΤ ως εγγυήτριας της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας· την κοινωνική διάσταση και την πολιτική διάσταση προκειμένου να καλυφθεί το σημερινό δημοκρατικό έλλειμμα και να επιταχυνθεί η διαδικασία λήψης αποφάσεων. Στην πράξη, τούτο σημαίνει την εξάλειψη όλων των εμποδίων (ιδίως των εμποδίων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και της πολιτικής αδυναμίας) που έχουν εμποδίσει και συνεχίζουν να εμποδίζουν την ΕΕ να ενεργεί γρήγορα και αποτελεσματικά, όχι μόνο για να στηρίξει το ευρώ αλλά και για να μην τεθεί σε κίνδυνο η ίδια η ύπαρξη και οι επιδιώξεις της, επιδεινώνοντας την παρακμή της.

2.   Πλαίσιο

2.1   Ο πρωταρχικός στόχος της παρούσας γνωμοδότησης είναι η διατύπωση ενός Προγράμματος δράσης που να μπορεί να εφαρμοστεί άμεσα, χωρίς νέα θεσμικά όργανα ή αναθεωρήσεις των συνθηκών, και να θέτει τα θεμέλια για μια κοινή διαχείριση του χρέους της ευρωζώνης. Αναγνωρίζοντας την ανάγκη μείωσης μη βιώσιμων εθνικών χρεών, η γνωμοδότηση συμπληρώνει άλλες που έχουν ήδη εκπονηθεί ή εκπονούνται από την ΕΟΚΕ σχετικά με θέματα που αφορούν την ανάπτυξη, τις βιομηχανικές και χρηματοπιστωτικές πολιτικές, την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα.

2.2   Μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007/08, υπήρχε η ελπίδα ότι τα χειρότερα πέρασαν. Η αντιμετώπιση της κρίσης κόστισε πολύ στους ευρωπαίους πολίτες και προκάλεσε την αύξηση του δημοσίου χρέους. Όμως, δύο χρόνια αργότερα και παρά τη βραχυπρόθεσμη αύξηση του εθνικού χρέους λόγω του κόστους διάσωσης των τραπεζών, το επίκεντρο των ευθυνών μετατοπίζεται από το ιδιωτικό στο δημόσιο χρέος.

2.3   Η επίθεση σε χώρες που θεωρούνται πιο ευάλωτες κατέδειξε πόσο εύθραυστη είναι η ζώνη του ευρώ, αν και το συνολικό της χρέος (που πρέπει να μειωθεί και να τεθεί υπό έλεγχο), είναι μικρότερο από αυτό των ΗΠΑ. Τα μέτρα που θεσπίστηκαν, έστω και καθυστερημένα, αντιπροσωπεύουν ένα μεγάλο βήμα προόδου αλλά είναι ανεπαρκή επειδή πρόκειται για μια συστημική κρίση και δεν εξαρτάται από το χρέος της χώρας της τάδε ή δείνα χώρας.

2.4   Τούτο κατέδειξε σαφώς ένα κρίσιμο πρόβλημα για την επιβίωση τόσο της ευρωζώνης όσο και του κοινού ευρωπαϊκού σχεδίου και συγκεκριμένα: «Ποιος υπαγορεύει τους νόμους και ποιος έχει την τελευταία λέξη;» Η ευρωπαϊκή κοινωνία των πολιτών έχει κατανοήσει ότι οι νόμιμα εκλεγμένες κυβερνήσεις δεν έχουν πλέον τον έλεγχο της κατάστασης αλλά έχουν αντικατασταθεί από μη εκλεγμένους φορείς. Ως εκ τούτου, το πρόβλημα δεν είναι πλέον η νομιμότητα των επιμέρους κυβερνήσεων αλλά η επιβίωση των δημοκρατικών διεργασιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

2.5   Μέχρι το 2008, το ευρώ δεν είχε επηρεαστεί από νομισματικές διακυμάνσεις και, ενισχυμένο έναντι του δολαρίου, αναδείχθηκε στο δεύτερο αποθεματικό νόμισμα παγκοσμίως. Ένας από τους λόγους για την μεταβολή της κατάστασης που κατέστησε το ευρώ στόχο επιθέσεων είναι ότι μέχρι την ελληνική κρίση οι οργανισμοί αξιολόγησης θεωρούσαν δεδομένο ότι η Ένωση δεν θα επιτρέψει σε κράτος μέλος της ευρωζώνης να καταρρεύσει. Όταν δεν υπήρξε ταχεία επίλυση της ελληνικής κρίσης, τα ασφάλιστρα κινδύνου για τις εκδόσεις νέων ομολόγων εκτινάχθηκαν στα ύψη. Η έλλειψη πολιτικής βούλησης για την εξεύρεση συμφωνίας για την κρίση δημοσίου χρέους στην Ευρώπη για περισσότερο από δύο χρόνια ώθησε τους οργανισμούς αξιολόγησης να υποβαθμίσουν το χρέος μιας σειράς κρατών ευρωζώνης, γεγονός που πλέον πλήττει τόσο τον πυρήνα όσο και την περιφέρεια.

2.6   Παρά την ανάγκη εξυγίανσης του χρέους (σταδιακά, έτσι ώστε να μην σκοτώσει τον «ένοχο» ασθενή αντί να τον θεραπεύσει (8)), η ΕΕ έπρεπε να δράσει με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. Πράγματι, τα κράτη μέλη, και όχι μόνον τα υπερχρεωμένα, περιορισμένα από την ανάγκη να μην επιβαρύνουν τα δημόσια οικονομικά τους και εξασθενημένα από τον χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης παρέμειναν αδρανή, όπως και η ΕΕ, ή καθυστέρησαν να λάβουν αποφάσεις. Όμως, οι αγορές ομολόγων δεν καθησυχάστηκαν με τις πολιτικές συγκράτησης, λιτότητας και περικοπών, εφόσον τούτο ενέχει κινδύνους χαμηλής ή και αρνητικής ανάπτυξης.

2.7   Μια διάσταση είναι να παραγνωρίζεται ότι τα πλεονάσματα μιας χώρας είναι τα ελλείμματα μιας άλλης. Μια άλλη διάσταση είναι η λανθασμένη κατανόηση της υπόθεσης της "εκτόπισης των επενδύσεων" (crowding out) και η παράλληλη εσφαλμένη εκτίμηση ότι οι περικοπές των δημοσίων επενδύσεων και δαπανών θα οδηγήσουν απαραίτητα και σε περικοπές στις ιδιωτικές επενδύσεις και δαπάνες. Επίσης, έχει αγνοηθεί ότι σε ορισμένες περιπτώσεις στην ΕΕ όπου παλαιότερα προγράμματα λιτότητας σε μικρότερα κράτη μέλη οδήγησαν σε οικονομική ανάκαμψη, τούτο πραγματοποιήθηκε σε συνθήκες όπου η ΕΕ στο σύνολό της αύξανε τη ζήτηση για εξαγωγές, και σε πολλές περιπτώσεις συνοδευόταν από υποτιμήσεις νομισμάτων, κάτι που δεν αποτελεί πλέον επιλογή για τα κράτη μέλη της ευρωζώνης.

2.8   Η ΕΕ χρειάζεται να επανακτήσει την εμπιστοσύνη των λαών της Ευρώπης και να τους πείσει ότι το ενιαίο νόμισμα είναι προς το αμοιβαίο όφελός τους· τούτο συνεπάγεται ένα οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό πρόγραμμα δράσης και ένα «νέο ευρωπαϊκό σύμφωνο», κατά το πρότυπο του αμερικανικού «New Deal». Η επιτυχία του «New Deal» ώθησε τον Πρόεδρο Τρούμαν να στηρίξει το «Σχέδιο Μάρσαλ» το οποίο, παράλληλα με την στήριξη της ανάκαμψης κατά την μεταπολεμική περίοδο, έδωσε τη δυνατότητα σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες να απολαμβάνουν βιώσιμη ανάπτυξη με βάση την ανταγωνιστικότητα, την παραγωγικότητα, την απασχόληση, το κράτος πρόνοιας, την ευημερία και, πάνω απ 'όλα, τη συναίνεση (συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και εταιρικές σχέσεις).

2.9   Μια τέτοια προοπτική, που συμπεριλαμβάνει τόσο τη σταθερότητα όσο και την ανάπτυξη, θα δημιουργήσει την πολιτική συναίνεση για πρόσθετα μέσα της κοινής οικονομικής και δημοσιονομικής διακυβέρνησης. Είναι παράλογο να έχουμε ένα κοινό νόμισμα αλλά 17 διαφορετικές εθνικές πολιτικές διαχείρισης του χρέους. Ωστόσο, ο προϋπολογισμός δημοσιονομικής λιτότητας δεν επαρκεί για να διορθωθεί η κατάσταση. Αντίθετα, απαιτούνται τόσο συνεπείς στρατηγικές διαχείρισης του χρέους όσο και κοινά χρηματοπιστωτικά μέσα που να μπορούν να χρηματοδοτήσουν την ευρωπαϊκή ανάπτυξη όταν το υπερβολικό εθνικό χρέος μειώνεται.

2.10   Η ανταπόκριση της ΕΕ στην κρίση δεν μπορεί να περιοριστεί στις λέξεις «πειθαρχία, λιτότητα, περικοπές και θυσίες», ανεξαρτήτως των συνεπειών. Ας μην γίνει αναφορά στις επικρίσεις και στον διαχωρισμό «ενάρετων» και «μη-ενάρετων», πράγμα το οποίο συχνά δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια και στις πραγματικές ευθύνες. Μια τέτοια προσέγγιση δημιουργεί θυμό, εγωισμούς, δυσαρέσκεια και πικρία, ακόμη και σε πολιτιστικό επίπεδο, και οδηγεί σε ευτελείς εκδικήσεις και σε έναν επικίνδυνο λαϊκισμό στην Ευρώπη. Επιπλέον, η διάγνωση είναι λανθασμένη και η ηθικολογική θεώρηση της κρίσης αποτρέπει τους δήθεν «ενάρετους» να βοηθήσουν τους άλλους.

2.11   Η ΕΕ πρέπει να ξεφύγει από την εξίσωση λιτότητα ίσον ανάπτυξη, με τη συναίνεση των πολιτών της, ενεργώντας σε δύο επίπεδα ταυτόχρονα, όπως αναφέρεται στις ακόλουθες δύο παραγράφους.

2.12   Πρέπει να διατυπωθεί μια νέα, πιο προχωρημένη πρόταση για το δημόσιο χρέος, μια πρόταση που να βασίζεται στην κοινή αλληλεγγύη και στις αρχές της Συνθήκης, να προβλέπει δε τη μείωση του επιπέδου του χρέους και τη διατήρηση της ευθύνης των κρατών μελών ενώ παράλληλα να αποθαρρύνει τις κερδοσκοπικές επιθέσεις,. Η υπεράσπιση του ευρώ που είναι πρωτίστως πολιτικό ζήτημα, θα ωφελήσει όλες τις χώρες, ιδιαίτερα τις πλουσιότερες, θα συμβάλει στο να αποφευχθεί η παράδοξη κατάσταση ενός αρχικού οράματος για ένα ενιαίο νόμισμα που μετατράπηκε σε εφιάλτη για τους λαούς της ΕΕ.

2.13   Η δεύτερη πρόταση είναι να επικρατήσει εμπιστοσύνη στους λαούς της Ευρώπης. Προς τούτο, πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή ένα οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό πρόγραμμα δράσης, προκειμένου να υλοποιηθούν οι φιλοδοξίες του «Ευρωπαϊκού σχεδίου για την ανάκαμψη της οικονομίας» για το 2020, με την πρόβλεψη της απαραίτητης χρηματοδότησης. Επίσης, η ΕΕ χρειάζεται ένα ιδανικό, ένα νέο ευρωπαϊκό σύμφωνο στο πρότυπο του αμερικανικού "New Deal". Όπως είναι γνωστό, το «Σχέδιο Μάρσαλ», παράλληλα με την στήριξη της ανάκαμψης κατά την μεταπολεμική περίοδο, έδωσε τη δυνατότητα σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες να απολαμβάνουν βιώσιμη ανάπτυξη με βάση την ανταγωνιστικότητα, την παραγωγικότητα, την απασχόληση, το κράτος πρόνοιας, την ευημερία και, πάνω απ 'όλα, τη συναίνεση (συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και εταιρικές σχέσεις).

2.14   Η ΕΕ θα πρέπει, συνεπώς, να καταβάλει τη μέγιστη δυνατή προσπάθεια προκειμένου να απαντήσει με μια φωνή στις ανησυχίες των αγορών, οι οποίες έχουν δείξει τα όριά τους λειτουργώντας χωρίς κανόνες και χωρίς έλεγχο. Όμως, δεν είναι απαραίτητη η ομόφωνη συγκατάθεση όλων των κρατών για τη θέσπιση νέων χρηματοπιστωτικών μέσων. Τούτο μπορεί να υλοποιηθεί σύμφωνα με την αρχή της «ενισχυμένης συνεργασίας. Αντί να συρρικνωθεί η ευρωζώνη σε ένα «σκληρό πυρήνα» χωρών που θα μπορούσαν να υποστούν ζημία, θα πρέπει οι χώρες υπό πιεστική κερδοσκοπική επίθεση να μπορούν μεταφέρουν ένα σημαντικό τμήμα του χρέους τους, σε έναν ευρωπαϊκό χρεωστικό λογαριασμό, προς όφελος όλων των κρατών μελών.

3.   Union Bonds για τη σταθεροποίηση του δημόσιου χρέους

3.1   Στην Ευρώπη, το δημόσιο χρέος δεν είναι πλέον απρόσβλητο. Οι περιορισμοί και τα λάθη της ΕΕ και των κρατών μελών σε συνδυασμό με την απουσία λειτουργικού πλαισίου εποπτείας και ελέγχου των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, διευκόλυναν την επίθεση εναντίον εθνικών νομισμάτων. Η εκμετάλλευση της κακής διαχείρισης των δημόσιων οικονομικών έχει επιδεινώσει την εθνική κυριαρχία ορισμένων ευάλωτων κρατών μελών.

3.2   Η ΕΟΚΕ θεωρεί ουσιαστική την εξυγίανση των εθνικών προϋπολογισμών και την δημοσιονομική πειθαρχία σε ορισμένες χώρες, μέσω δίκαιων και από κοινού συμφωνημένων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Μακροπρόθεσμα, θα μπορούσε να υπάρξει δημοσιονομική ένωση με έναν υπουργό οικονομίας και οικονομικών της ευρωζώνης. Είναι εντελώς αντιφατικό να υπάρχει ενιαία νομισματική (και δημοσιονομική) πολιτική και 17 διαφορετικές πολιτικές όσον αφορά το χρέος. Τώρα όμως, πρέπει να ληφθούν επειγόντως τα αναγκαία μέτρα για τη σταθεροποίηση του εθνικού χρέους, σε συνδυασμό με την κοινή διαχείριση των προϋπολογισμών των κρατών μελών μέσω εποπτείας από την ΕΕ.

3.3   Θα πρέπει να προβληθεί περισσότερο το ό,τι ενώ ορισμένα κράτη μέλη είναι υπερχρεωμένα, η ίδια η Ένωση έχει σχεδόν ανύπαρκτο χρέος. Μέχρι το Μάιο του 2010 και την έναρξη εξαγοράς του εθνικού χρέους δεν είχε καθόλου. Ακόμη και μετά τις εξαγορές και τη διάσωση των τραπεζών, το χρέος της ΕΕ ανήλθε σε μόλις πάνω από το 1 % του ΑΕγχΠ της· ο λόγος χρέους / ΑΕγχΠ είναι μικρότερος από το ένα δέκατο αυτού της δεκαετίας του τριάντα στις Ηνωμένες Πολιτείες, όταν η κυβέρνηση Ρούσβελτ άρχισε να μετατρέπει τις αποταμιεύσεις σε επενδύσεις με την επέκταση της έκδοσης εντόκων γραμματίων του δημοσίου (9). Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες του τότε, η ΕΕ έχει το πλεονέκτημα ότι άρχισε να αξιοποιεί τα ομόλογα πολύ αργότερα.

3.4   Η εθνική κυριαρχία των κρατών μελών μπορεί πλέον να αποκατασταθεί από την Ένωση, και να επιτρέψει στις εθνικές κυβερνήσεις, και όχι στις χρηματοπιστωτικές αγορές, να ασκούν τον ρόλο τους χάρη στην ενδυνάμωση της εθνικής κυριαρχίας τους και στην υπευθυνότητα των φορέων της χρηματοπιστωτικής αγοράς, συμπεριλαμβανομένων των οργανισμών αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας. Για να γίνει αυτό, ωστόσο, δεν χρειάζονται εξαγορά χρέους, κοινές κρατικές εγγυήσεις ή δημοσιονομικές μεταβιβάσεις. Κατά τη χρηματοδότηση του New Deal, για παράδειγμα, η κυβέρνηση Ρούσβελτ δεν εξαγόρασε το χρέος των επιμέρους κρατών μελών των ΗΠΑ, ούτε τους ζήτησε να εγγυηθούν για τα κρατικά ομόλογα που εξέδωσε το Δημόσιο ούτε να προβούν σε δημοσιονομικές μεταβιβάσεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρηματοδοτούν τα έντοκα γραμμάτια του δημοσίου με ομοσπονδιακούς φόρους, ενώ η Ευρώπη δεν διαθέτει κοινή δημοσιονομική πολιτική. Ωστόσο, τα κράτη μέλη μπορούν να χρηματοδοτούν το ποσοστό των εθνικών ομολόγων τους που έχουν μετατραπεί σε Union bonds χωρίς την ανάγκη δημοσιονομικών μεταβιβάσεων.

3.5   Με την υιοθέτηση μιας στρατηγικής λιτότητας ως απάντηση στις χρηματοπιστωτικές αγορές, το Ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας (ΕΣΟΑ) τέθηκε στο αρχείο. Η πλειοψηφία του εκλογικού σώματος δεν γνωρίζει καν τη σχετική δέσμευση της ΕΕ αλλά γνωρίζει πολύ καλά τις θυσίες που ζητούνται από τον ευρωπαϊκό πληθυσμό για τη διάσωση των τραπεζών και των αμοιβαίων κεφαλαίων κινδύνου (hedge funds). Το ευρύ κοινό, αντιθέτως, ελάχιστα γνωρίζει για την ίδια την ύπαρξη του Ευρωπαϊκού σχεδίου για την ανάκαμψη της οικονομίας (ΕΣΟΑ).

3.6   Η μετατροπή ενός ποσοστού του εθνικού χρέους σε χρέος της ΕΕ θα μπορούσε επίσης να γίνει μέσω της συνεργασίας με βασικά κράτη μέλη όπως η Γερμανία τα οποία θα συνεχίσουν να διατηρούν τα εθνικά τους ομόλογα. Είναι αλήθεια ότι, σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, η ενισχυμένη συνεργασία αφορά μειοψηφία των κρατών μελών· ωστόσο, η ίδια εισαγωγή του ευρώ πραγματοποιήθηκε με ενισχυμένη συνεργασία μεταξύ της πλειοψηφίας. Το ίδρυμα Bruegel πρότεινε τη δημιουργία ενός νέου θεσμικού οργάνου που να κατέχει τα ομόλογα που θα προκύπτουν από τη μετατροπή του δημόσιου χρέους των κρατών μελών σε χρέος της Ένωσης (10). Όμως, δεν χρειάζεται νέο θεσμικό όργανο.

3.7   Το μερίδιο εθνικού χρέους που θα μετατρέπεται σε Union Bonds θα μπορούσε να υπάγεται στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας/EFSF, και στη συνέχεια στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας/ESM, σε ειδικό λογαριασμό μετατροπής και να μην διατίθεται προς πώληση (11). Με τον τρόπο αυτό, θα προστατεύονται από την κερδοσκοπία τα ομόλογα που έχουν μετατραπεί. Οι επενδυτές θα διατηρούν τα διαθέσιμά τους μέχρι τη λήξη των ομολόγων στο ισχύον επιτόκιο. Έτσι θα αποφευχθεί ο ηθικός κίνδυνος, επειδή τα ομόλογα σε μορφή χρεωστικού λογαριασμού δεν θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την καθαρή δημιουργία πίστωσης. Το πλεονέκτημα τόσο για τις κυβερνήσεις όσο και τους κάτοχους ομολόγων είναι ότι έτσι ο κίνδυνος αθέτησης υποχρεώσεων από ορισμένα κράτη μέλη θα μειωθεί σημαντικά.

4.   Eurobonds, για την επιστροφή στην ανάκαμψη και τη βιώσιμη ανάπτυξη

4.1   Οι πρόσφατες εξελίξεις κατέδειξαν την ανάγκη να ακολουθήσει η Ένωση μια κοινή οικονομική και κοινωνική διακυβέρνηση, σύμφωνα με την ενότητα που δημιουργήθηκε μέσω του κοινού νομίσματος, προκειμένου να αντιμετωπιστούν πιο αποτελεσματικά οι αυξανόμενες μακροοικονομικές ανισορροπίες. Μέχρι στιγμής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ασχολήθηκαν μόνο με τη σταθερότητα, παραγνωρίζοντας την ανάγκη επανεκκίνησης της ανάπτυξης.

4.2   Με τον τρόπο αυτό αγνοείται τόσο η κοινωνική πτυχή και οι παγκόσμιες διαστάσεις της παρατεταμένης λιτότητας, παρά τη σημασία που έχει για τις αναδυόμενες οικονομίες η βιώσιμη ευρωπαϊκή ζήτηση για τις εξαγωγές τους. Παραβλέπεται επίσης ότι η χρηματοδότηση για την αποκατάσταση της ανάπτυξης δεν χρειάζεται να γίνει μέσω δημοσιονομικών μεταβιβάσεων μεταξύ κρατών μελών αλλά από την ανακύκλωση των πλεονασμάτων των αναδυόμενων οικονομιών.

4.3   Για παράδειγμα, ένα από τα επιχειρήματα που προβλήθηκαν έντονα από διάφορες προτάσεις που δημοσιεύτηκαν στον Τύπο και απηχούν την πρόταση του Ιδρύματος Bruegel και την παλαιότερη πρόταση (1993) του Delors, είναι ότι η καθαρή έκδοση Eurobonds θα προσελκύσει πλεονάσματα από κεντρικές τράπεζες αναδυόμενων οικονομιών και από κρατικά επενδυτικά ταμεία, δημιουργώντας έτσι πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα.

4.4   Αυτές οι χρηματοπιστωτικές εισροές για την αγορά Eurobonds θα μπορούσαν να υλοποιήσουν τη δέσμευση που ανέλαβαν από το 2008 τα κράτη μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για ένα «Ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας». Αν και αρχικά, η διάθεση των ομολόγων θα είναι σταδιακή, η σωρευτική εισροή μεριδίου περίπου 3 000 δισεκ. δολαρίων ΗΠΑ από τα πλεονάσματα των κεντρικών τραπεζών των αναδυόμενων οικονομιών και των κρατικών επενδυτικών ταμείων θα είναι ουσιαστική.

4.5   Οι εισροές θα μπορούσε να είναι αντίστοιχες ή και να υπερβούν τους ίδιους πόρους της Επιτροπής, και τούτο χωρίς την ανάγκη δημοσιονομικών μεταβιβάσεων στις οποίες αντιτίθενται η Γερμανία και άλλα κράτη μέλη. Τα Eurobonds θα μπορούσαν επίσης να συγχρηματοδοτούν επενδύσεις του Ομίλου της ΕΤΕ στους ακόλουθους τομείς: υγεία, εκπαίδευση, αστική ανάπλαση και περιβάλλον.

4.6   Το Ειδικό Πρόγραμμα Δράσης του Άμστερνταμ του 1997 ανέθεσε στον όμιλο της ΕΤΕ εντολή όσον αφορά τη σύγκλιση και τη συνοχή· έκτοτε, έχει τετραπλασιάσει με επιτυχία τον όγκο των επενδυτικών δανείων που έχει χορηγήσει. Ένας περαιτέρω τετραπλασιασμός των επενδύσεων της ΕΤΕ θα έχει αποτέλεσμα ισοδύναμο με εκείνο του Σχεδίου Μάρσαλ των ΗΠΑ κατά τη μεταπολεμική περίοδο (12). Ωστόσο, σε αντίθεση με το Σχέδιο Μάρσαλ ή τα διαρθρωτικά ταμεία, η χρηματοδότηση δεν θα γίνεται μέσω επιχορηγήσεων αλλά με τη μετατροπή της αποταμίευσης σε επενδύσεις. Μέσω οικονομικών πολλαπλασιαστών, οι επενδύσεις αυτές θα δημιουργήσουν σταθερή ζήτηση στον ιδιωτικό τομέα και αύξηση της απασχόλησης. Έτσι, θα αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη τόσο στις αγορές όσο και στην κοινή γνώμη ότι η λιτότητα μπορεί να αντικατασταθεί από υψηλότερο βιοτικό επίπεδο και ευημερία. Στη συνέχεια, η ανάπτυξη και τα υψηλότερα επίπεδα απασχόλησης θα δημιουργήσουν άμεσα και έμμεσα φορολογικά έσοδα που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη μείωση του χρέους και των ελλειμμάτων.

5.   Νομικό και θεσμικό πλαίσιο της πρότασης

5.1   Τα Union Bonds και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας (EFSF)

5.1.1

Το EFSF θα μπορούσε να κρατήσει το μερίδιο του εθνικού χρέους που έχει μετατραπεί σε Union Bonds σε έναν ειδικόλογαριασμό μετατροπής: αυτό θα ήταν συνεπές με τα καθήκοντά του για σταθεροποίηση. Και θα μπορούσε να το κάνει αυτό έστω και εάν πρόκειται να αντικατασταθεί το 2012 από τον Ευρωπαϊκό μηχανισμό σταθερότητας (ESM), ο οποίος θα αναλάβει το χρέος που θα έχει μετατραπεί.

5.1.2

Η αρχή ότι το χρέος που έχει μετατραπεί σε Union Bonds δεν θα πρέπει να αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης, θα είχε προφυλάξει το EFSF από υποβιβασμό από τους οργανισμούς αξιολόγησης και τις αγορές ομολόγων. Η διατήρηση των ομολόγων σε χρεωστικό λογαριασμό θα καθησυχάσει τη Γερμανία και άλλα κράτη μέλη ότι τα εθνικά ομόλογα που μετατρέπονται σε Union Bonds δεν θα χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία πιστώσεων.

5.2   Σχεδιασμός του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων (ΕΤαΕ) και Eurobonds

5.2.1

Δεν υπάρχει καμία ανάγκη συμμετοχής της ΕΚΤ στην καθαρή έκδοση ομολόγων. Έχει προβλεφθεί εξ αρχής ότι η έκδοση ομολόγων της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να υλοποιείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων, που ιδρύθηκε το 1994 και εντάχθηκε στον Όμιλο ΕΤΕ το 2000. Η αποστολή που είχε ανατεθεί κατά κύριο λόγο στο ΕΤαΕ ήταν να διασφαλίζει ότι στο κοινό νόμισμα αντιστοιχούν κοινά ομόλογα. Η δευτερεύουσα αποστολή του ήταν η χρηματοδοτική στήριξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων καθώς και των νέων επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας· από το 1994, ωστόσο, η δεύτερη είναι η μοναδική αποστολή του (13).

5.2.2

Στον αρχική σχεδιασμό του ΕΤαΕ λαμβανόταν επίσης υπόψη το γεγονός ότι το ενιαίο νόμισμα θα στερούσε από τα κράτη μέλη τη δυνατότητα προσφυγής στην υποτίμηση για την αποκατάσταση του ισοζυγίου πληρωμών και ότι δεν υπήρχε πολιτική στήριξη για δημοσιονομικές μεταβιβάσεις στο βαθμό που συνιστά η έκθεση MacDougall (14). Ωστόσο, με βάση το προηγούμενο του New Deal, είχε αναγνωριστεί ότι τα ευρωπαϊκά ομόλογα θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν τις διαρθρωτικές, κοινωνικές και περιφερειακές πολιτικές, όπως είχε προταθεί ήδη από το 1956 στην έκθεση Spaak για μια κοινή αγορά (15). Τούτο εξάλλου συμφωνούσε με τους στόχους της έκθεσης MacDougall για περιφερειακές πολιτικές και πολιτικές απασχόλησης «διαρθρωτικές και κυκλικές», προκειμένου να μειωθούν οι ανισότητες μεταξύ των περιφερειών ως προς την κατανομή του κεφαλαίου και την παραγωγικότητα.

5.3   Σχεδιασμός του ΕΤαΕ όσον αφορά τα κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου

5.3.1

Η σύσταση του 1993 για τη στήριξη μέσω του ΕΤαΕ των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων δεν αφορούσε μόνο την παροχή εγγυήσεων ιδίων κεφαλαίων ή δανείων προς όφελός τους, αλλά και ένα ευρωπαϊκό ταμείο για επιχειρηματικά κεφάλαια με προϋπολογισμό έως 60 δισεκ. ECU και μια ειδική αρμοδιότητα για χρηματοδότηση των νέων επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας.

5.3.2

Χρηματοδοτούμενο με ομόλογα της Ένωσης, το Ταμείο αυτό θα πραγματοποιούσε μακροχρόνιες επενδύσεις αλλά θα είχε μακροοικονομικές προοπτικές. Η χρηστή διαχείριση του Ταμείου, σε συνεργασία με εθνικούς πιστωτικούς οργανισμούς και φορείς περιφερειακής ανάπτυξης -με γνώσεις για τις τοπικές ΜΜΕ- θα έπρεπε να εξασφαλίζει τη δυνατότητα χρηματοδότησης των ομολόγων με την απόδοση του μετοχικού κεφαλαίου των ΜΜΕ, όταν θα το επέτρεπε η κατάσταση αυτών των επιχειρήσεων.

5.3.3

Ο στόχος ήταν να αντισταθμιστεί η σχετική έλλειψη ιδιωτικών κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου στην Ευρώπη σε σύγκριση με τις ΗΠΑ, να μειωθεί η εξάρτηση των ΜΜΕ από δάνεια με σταθερό επιτόκιο που επιβαρύνουν τις νέες επιχειρήσεις πριν ακόμη κατακτήσουν την αγορά, και να ενισχυθεί με τον τρόπο αυτό η καινοτομία και η ανταγωνιστικότητα σε μικροοικονομικό επίπεδο, με θετικές μακροοικονομικές και κοινωνικές συνέπειες.

5.3.4

Από το 1994 που ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων αγνοήθηκε ο ρόλος του ως εγγυητή των κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου και προωθήθηκε ο ρόλος του ως εγγυητή δανείων, με αποτέλεσμα, κατά τη στιγμή της ένταξής του στον Όμιλο ΕΤΕ (2000), το Ταμείο να έχει παράσχει εγγυήσεις μόλις 1 δισεκ. ECU για ΜΜΕ. Ο αρχικός σχεδιασμός του ΕΤαΕ ως μικροοικονομικού μέσου με μακροοικονομικές συνέπειες ήρθε εκ νέου στο προσκήνιο μόλις τον Σεπτέμβριο του 2008, όταν το Συμβούλιο ECOFIN της Νίκαιας ξεκίνησε ένα πρόγραμμα στήριξης των ΜΜΕ ύψους 30 δισεκ. ευρώ, αν και πάντα μόνο με δάνεια παρά με ίδια κεφάλαια.

5.3.5

Όσον αφορά το ΕΤαΕ θα πρέπει να εξεταστεί εκ νέου η αποστολή του ως ταμείου κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου παρά ως ταμείου δανεισμού, στο πλαίσιο της καθαρής έκδοσης Eurobonds, ως συμπλήρωμα της μετατροπής μεριδίου του χρέους των κρατών μελών σε χρέος της Ένωσης.

5.4   ΕΤΕ

5.4.1

Η ΕΤΕ εκδίδει πάντα δικά της ομόλογα και έχει εκφράσει την σαφή προτίμησή της να κρατήσει την ταυτότητά τους διαφορετική από εκείνη των ομολόγων της ΕΕ. Τούτο είναι ορθό. Πρώτον, η ΕΤΕ εκδίδει τα δικά της ομόλογα κυρίως για τη χρηματοδότηση έργου και θεωρεί σκόπιμο να διατηρηθεί αυτή η ιδιαίτερη ταυτότητα. Δεύτερον, εθεωρείτο ότι η εξυπηρέτηση των Eurobonds απαιτεί δημοσιονομικές μεταβιβάσεις, ενώ αντίθετα η εξυπηρέτηση του χρέους της ΕΤΕ πραγματοποιείται με έσοδα από τα έργα που χρηματοδοτεί. Τρίτον, οι δημοσιονομικές μεταβιβάσεις θα χρειαστούν αύξηση των ιδίων πόρων της Επιτροπής, πράγμα μάλλον απίθανο. Η ΕΤΕ φοβάται επίσης υποβιβασμό της πιστοληπτικής της ικανότητας λόγω της συμμετοχής της στη σταθεροποίηση του χρέους.

5.5   Συμπληρωματικότητα των ρόλων της ΕΤΕ και του ΕΤαΕ

5.5.1

Όμως, οι επιφυλάξεις αυτές δεν ισχύουν για καθαρές εκδόσεις Eurobonds από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων. Αν και αποτελούν μέρος του ίδιου ομίλου, η ΕΤΕ και το ΕΤαΕ είναι διαφορετικά ιδρύματα. Ως εκ τούτου, τα Eurobonds του ΕΤαΕ θα είναι διαφορετικά από τα ομόλογα της ΕΤΕ και από τα Union Bonds για τη σταθεροποίηση του χρέους που κατέχει το EFSF.

5.5.2

Η έκδοση Eurobonds από το ΕΤαΕ θα μπορούσε να συμπληρώνει τα ομόλογα που εκδίδει η ΕΤΕ για τη συγχρηματοδότηση σχεδίων. Η εξυπηρέτηση των ομολόγων θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί με τα έσοδα των επενδυτικών σχεδίων παρά με δημοσιονομικές μεταβιβάσεις. Η ΕΤΕ θα διατηρήσει τον έλεγχο, διατηρώντας την εξουσία να εγκρίνει και να διαχειρίζεται έργα, προστατεύοντας έτσι τα προνόμιά της όσον αφορά τη διαχείριση στον τομέα αυτό.

5.5.3

Σε περίπτωση που χρειαστεί τη δέσμευση των τοπικών εταίρων, την οποία θεωρεί σημαντική, η ΕΤΕ θα μπορούσε να το κάνει μέσω της συνεργασίας στη διαχείριση των έργων με τα εθνικά ιδρύματα δανεισμού, όπως το Caisse des Depôts et Consignations της Γαλλίας, το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων της Ιταλίας και το Kreditanstalt für Wiederaufbau της Γερμανίας.

5.6   Διαχείριση ομολόγων του ΕΤαΕ

5.6.1

Το ΕΤαΕ θα χρειαστεί ένα νέο επιχειρηματικό σχέδιο για τη διαχείριση της πώλησης ομολόγων στην ελεύθερη αγορά, δραστηριότητα που προβλεπόταν ήδη στον αρχικό σχεδιασμό του. Προς τούτο χρειάζεται μια επαγγελματική ομάδα υψηλών προσόντων, η οποία μπορεί να προέρχεται από την ΕΤΕ και να συνεργάζεται με τους εθνικούς φορείς διαχείρισης του δημόσιου χρέους. Επιπλέον, δεδομένου ότι η έκδοση των Eurobonds θα είναι σταδιακή, το ΕΤαΕ θα μπορούσε να συγκροτήσει σταδιακά μια τέτοια ομάδα με την πάροδο του χρόνου.

5.6.2

Το Συμβούλιο ECOFIN είναι το όργανο διοίκησης του Ομίλου ΕΤΕ. Η απόφαση για την έκδοση Eurobonds από το ΕΤαΕ δεν προϋποθέτει αναθεώρηση των Συνθηκών, όπως και δεν έγινε όταν δημιουργήθηκε το ΕΤαΕ το 1994.

5.7   Για να καθοριστούν τα κριτήρια ενός Ευρωπαϊκού σχεδίου για την ανάκαμψη της οικονομίας δεν χρειάζεται απόφαση του Συμβουλίου Ecofin, ούτε πρόταση της Επιτροπής. Από το Ειδικό Πρόγραμμα Δράσης του Άμστερνταμ και από τα Ευρωπαϊκά Συμβούλια του Λουξεμβούργου (1997) και της Λισαβόνας (2000), η ΕΤΕ έχει λάβει σειρά αρμοδιοτήτων από το Συμβούλιο, όσον αφορά τη συνοχή και τη σύγκλιση αλλά και τις επενδύσεις στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης, της αστικής ανάπλασης, του αστικού περιβάλλοντος, των «πράσινων» τεχνολογιών και της χρηματοδοτικής στήριξης των ΜΜΕ και των νέων επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας, καθώς και των διευρωπαϊκών δικτύων μεταφορών και επικοινωνιών.

5.8   Από το 1997 μέχρι σήμερα, η ΕΤΕ κατάφερε να τετραπλασιάσει τον ετήσιο όγκο επενδυτικής χρηματοδότησης, σε επίπεδο ίσο με τα δύο τρίτα των ιδίων πόρων της Επιτροπής. Εάν τετραπλασιαστούν και πάλι οι επενδύσεις έως το 2020, χάρη στη συγχρηματοδότηση που προκύπτει από επενδύσεις σε Eurobonds από τις κεντρικές τράπεζες και τα κρατικά επενδυτικά ταμεία χωρών με πλεονασματικές οικονομίες, τότε θα γίνει πραγματικότητα το Ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαμψη της οικονομίας. Αυτό καταδεικνύεται κυρίως από το γεγονός ότι το πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα των επενδύσεων είναι ίσο με τρία, και είναι συνεπώς διπλό ή τριπλό από το αποτέλεσμα των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών (16).

---

(1)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σχετικά με τη σκοπιμότητα εισαγωγής Ομολόγων Σταθερότητας, Πράσινη βίβλος, COM (2011), 23 Νοεμβρίου.

(2)  Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Σχέδιο Συνθήκης του Συμβουλίου για τη σταθερότητα, τον συντονισμό και τη διακυβέρνηση στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση. 10 Ιανουαρίου.

(3)  Πρέπει να σημειωθεί ότι ο ορισμός του «ευρωομόλογου» (Eurobond) που υιοθετείται στην παρούσα γνωμοδότηση δεν αναφέρεται άμεσα στον ορισμό που αναπτύχθηκε από άλλες πηγές. Η Πράσινη Βίβλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναλύει τη σκοπιμότητα της καθιέρωσης των «ομολόγων της σταθερότητας», μια έννοια παρόμοια με εκείνη των «Union Bonds» που προτείνονται στην παρούσα γνωμοδότηση, με τη διαφορά ότι τέτοιου είδους ομόλογα χρειάζονται είτε κοινές, είτε πολύπλευρες εγγυήσεις. Άλλες προτάσεις, όπως εκείνες του Lorenzo Bini Smaghi χρησιμοποιούν τον όρο «ευρωομόλογα» στο ίδιο πλαίσιο επιδίωξης σταθερότητας ενώ, στην παρούσα γνωμοδότηση τα ευρωομόλογα αναφέρονται σε καθαρές εκδόσεις ομολόγων για την αποκατάσταση και τη διατήρηση της οικονομικής ανάκαμψης.. Βλ. επίσης Von Weizäcker, J. and Delpla, J. (2010). The Blue Bond Proposal.The Bruegel Institute. Policy Brief 2010:3. Schmidt, C. M et al, (2011). Proposal for a European Redemption Pact, November 9th. Sachverständigenrat zu Begutachtung der gesamtwirtshaftlichen Entwicklung.

(4)  Ξεκινώντας από την υλοποίηση της ενιαίας αγοράς όπως προτείνει η έκθεση Monti.

(5)  Holland, Stuart (1993). The European Imperative: Economic and Social Cohesion in the 1990s. Foreword Jacques Delors. Nottingham: Spokesman Press.

(6)  Οι ιδιώτες κάτοχοι των τίτλων θα είχαν έτσι πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με τον κίνδυνο πτώχευσης, καθότι οι εθνικοί τίτλοι θα μετατραπούν εξίσου με τα ομόλογα της Ένωσης βάσει του προϋπάρχοντος επιτοκίου.

(7)  Τα κράτη μέλη που επιθυμούν να καθιερώσουν ενισχυμένη συνεργασία μεταξύ τους, στο πλαίσιο των μη αποκλειστικών αρμοδιοτήτων της Ένωσης, μπορούν να προσφεύγουν στα θεσμικά της όργανα και να ασκούν τις αρμοδιότητες αυτές εφαρμόζοντας τις σχετικές διατάξεις των Συνθηκών, εντός των ορίων και σύμφωνα με τις λεπτομερείς ρυθμίσεις που προβλέπεται στο άρθρο 20 (ΣΕΕ) και στα άρθρα 326 έως 334 (ΣΛΕΕ). Η ενισχυμένη συνεργασία θα πρέπει να αποσκοπεί στην προώθηση των στόχων της Ένωσης, να διαφυλάσσει τα συμφέροντά της και να ενισχύει τη διαδικασία ολοκλήρωσής της. Η εν λόγω συνεργασία πρέπει να είναι ανοιχτή ανά πάσα στιγμή σε όλα τα κράτη μέλη. Η απόφαση με την οποία εγκρίνεται η ενισχυμένη συνεργασία θα πρέπει να υιοθετηθεί από το Συμβούλιο ως έσχατη λύση, εφόσον τούτο διαπιστώσει ότι οι στόχοι της συνεργασίας αυτής δεν μπορούν να επιτευχθούν μέσα σε εύλογο χρόνο από την Ένωση στο σύνολό της, και υπό την προϋπόθεση ότι τουλάχιστον εννέα κράτη μέλη συμμετέχουν σε αυτή. Οι πράξεις που θεσπίζονται στο πλαίσιο ενισχυμένης συνεργασίας δεσμεύουν μόνο τα συμμετέχοντα κράτη μέλη και δεν πρέπει να θεωρούνται ως μέρος του κοινοτικού κεκτημένου το οποίο πρέπει να αποδέχονται τα κράτη που είναι υποψήφια για προσχώρηση στην Ένωση (άρθρο 20 ΣΕΕ). Όλα τα μέλη του Συμβουλίου μπορούν να συμμετέχουν σε συζητήσεις σχετικά με τις διαδικασίες ενισχυμένης συνεργασίας, αλλά μόνο τα μέλη του Συμβουλίου που αντιπροσωπεύουν τα κράτη μέλη που συμμετέχουν στην ενισχυμένη συνεργασία λαμβάνουν μέρος στην ψηφοφορία (άρθρο 330 της ΣΛΕΕ).

(8)  "Schuld" στα γερμανικά σημαίνει "χρέος" αλλά και "ενοχή"!

(9)  Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν επιλέξει τη χρηματοδότηση του ελλείμματος μόνο κατά τη διάρκεια της δεύτερης θητείας του Προέδρου Ρούσβελτ. Ωστόσο, τόσο στην πρώτη όσο και τη δεύτερη προεδρική θητεία, η βασική κινητήρια δύναμη της ανάκαμψης από τη Μεγάλη Ύφεση ήταν οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές επενδύσεις που χρηματοδοτήθηκαν από ομοσπονδιακά ομόλογα: ένα παράδειγμα που η Ευρώπη θα μπορούσε τώρα να ακολουθήσει, προκειμένου να εξέλθει από την κρίση.

(10)  Von Weizäcker, J. and Delpla, J. (2010), The Blue Bond Proposal, Bruegel Policy Brief 2010/03.

(11)  Οι ιδιώτες κάτοχοι των μη εμπορεύσιμων τίτλων θα μπορούν να τους πωλούν στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας/ESM, εν ανάγκη, στην ονομαστική τους αξία μέχρι του προκαθορισμένου ορίου.

(12)  Από δημοσκόπηση που διεξήχθη στα μέσα του 2005 επί 2 000 ατόμων στη Γαλλία, τη Νορβηγία, τη Δανία, τις Κάτω Χώρες, την Αυστρία και την Ιταλία, προέκυψε ότι το 80 % των ερωτηθέντων γνώριζαν το Σχέδιο Μάρσαλ και το 25-40 % γνώριζε πώς λειτουργούσε.

(13)  Holland, Stuart (1993). The European Imperative: Economic and Social Cohesion in the 1990s. Βλ. ανωτέρω

(14)  From 5 % to 7 % of GDP - European Commission (1977). Report of the Study Group on the Role of Public Finance in European Integration.

(15)  Διακυβερνητική επιτροπή για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση (1956). Report on the General Common Market, 1956 ("έκθεση Spaak").

(16)  J. Creel, P. Monperrus-Veroni & F. Saraceno (2007). Has the Golden Rule of public finance made a difference in the United Kingdom? Observatoire Français des Conjonctures Économiques, Working Papers 2007-13.

---