23.12.2009

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 317/75

---

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα την «Ενδιάμεση αξιολόγηση της εφαρμογής του προγράμματος δράσης της ΕΚ για τη βιοποικιλότητα»

COM(2008) 864 τελικό

(2009/C 317/13)

Εισηγητής: ο κ. RIBBE

Στις 16 Δεκεμβρίου 2008, η Επιτροπή αποφάσισε σύμφωνα με το άρθρο 262, παρ. 1 της Συνθήκης για τη ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής σχετικά με το ακόλουθο θέμα:

«Ενδιάμεση αξιολόγηση της εφαρμογής του προγράμματος δράσης της ΕΚ για τη βιοποικιλότητα»

COM(2008) 864 τελικό.

Το τμήμα «Γεωργία, Αγροτική Ανάπτυξη, Περιβάλλον», στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΕΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 18 Ιουνίου 2009, με βάση την εισηγητική έκθεση του κ. RIBBE.

Κατά την 455η σύνοδο ολομέλειάς της, στις 15 και 16 Ιουλίου 2009 (συνεδρίαση της 15ης Ιουλίου 2009), η ΕΟΚΕ υιοθέτησε με 162 ψήφους υπέρ, 3 ψήφους κατά και 7 αποχές, την ακόλουθη γνωμοδότηση:

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.   Η ΕΟΚΕ εκφράζει μεγάλη απογοήτευση, διαπιστώνοντας ότι δεν προβλέπεται να επιτευχθεί ο στόχος αναφορικά με την ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας που είχε τεθεί για το 2010.

1.2.   Θεωρεί ωστόσο ενθαρρυντικό το γεγονός ότι οι οδηγίες περί οικοτόπων και πτηνών επέφεραν ορισμένα θετικά αποτελέσματα στον εν λόγω τομέα. Καταδεικνύεται έτσι ότι η ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία της φύσης είναι αποτελεσματική, όταν εφαρμόζεται ορθά.

1.3.   Εντούτοις όμως, η ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι αδύνατο να αναχαιτίσει τη συνεχιζόμενη και σοβαρή απώλεια βιοποικιλότητας που παρατηρείται εκτός των προστατευμένων περιοχών και η οποία είναι προϊόν απολύτως νόμιμων οικονομικών δραστηριοτήτων. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι η ενσωμάτωση της προβληματικής για τη βιοποικιλότητα σε άλλους πολιτικούς τομείς δεν έχει προχωρήσει αρκετά.

1.4.   Μολαταύτα, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι δεν είναι αναγκαία η εκ βάθρων αλλαγή των στόχων. Απεναντίας, χρειάζεται να επιδειχθεί μεγαλύτερη σοβαρότητα από πλευράς Επιτροπής και κρατών μελών στον ορθά καθορισμένο στόχο του 2001 όσον αφορά την αναχαίτιση της απώλειας βιοποικιλότητας και την αποκατάσταση των φυσικών ενδιαιτημάτων, και να υποστηριχθεί η υλοποίησή του με μεγαλύτερη ενεργητικότητα στο μέλλον.

1.5.   Από την άποψη της οικονομικής πολιτικής, η προστασία της φύσης εκλαμβάνεται συχνά ως εμπόδιο ή απειλή. Το επιχείρημα της οικονομικής αξίας της βιοποικιλότητας δεν έχει βρει ακόμη αντίκτυπο στην πολιτική πρακτική. Καλείται η Επιτροπή να αναφέρει με ποιο τρόπο προτίθεται να λύσει το πρόβλημα αυτό, π.χ. στα πλαίσια συζητήσεων για την ενισχυμένη εσωτερίκευση του εξωτερικού κόστους.

1.6.   Θα πρέπει να προβληθούν περισσότερο τα παραδείγματα των θετικών εξελίξεων που καταδεικνύουν τη στενή σχέση που υφίσταται μεταξύ της βιοποικιλότητας και της ανάπτυξης της περιφερειακής οικονομίας (π.χ. τουρισμός).

1.7.   Η απόφαση που έλαβε το Συμβούλιο για τη χρηματοδότηση του προγράμματος Natura 2000 με πόρους των διαρθρωτικών ταμείων και του δεύτερου πυλώνα της ΚΓΠ αποδείχτηκε αναποτελεσματική. Τα κράτη μέλη δεν δίνουν την προτεραιότητα που θα έπρεπε στην προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας στα αντίστοιχα προγράμματά τους. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της καθιέρωσης ιδιαίτερης θέσης στον προϋπολογισμό για την περίοδο 2014 - 2020. Πρέπει να επανεισαχθούν κίνητρα στα γεωργοπεριβαλλοντικά προγράμματα.

1.8.   Σε πολλές περιφέρειες και περιοχές, όπως π.χ. σε τυρφώνες, στις ορεινές και τις παράκτιες περιοχές, σε βοσκοτόπους, σε ποτάμιες κοιλάδες κλπ., η προστασία και η αποκατάσταση των φυσικών βιοτόπων συμβάλλουν επίσης σημαντικά στην προστασία του κλίματος. Οι πολιτικές για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα πρέπει να είναι αλληλένδετες, παρόλον ότι για την προστασία της βιοποικιλότητας συντρέχουν φυσικά πολύ περισσότεροι λόγοι από αυτούς που συντρέχουν για την προστασία του κλίματος.

1.9.   Για να καταστεί δυνατή η προσαρμογή των ειδών στην αλλαγή των κλιματικών συνθηκών, είναι απαραίτητο να υπάρχει στενότερη διασύνδεση μεταξύ των ενδιαιτημάτων τους. Θα πρέπει να μελετηθεί η δημιουργία «Διευρωπαϊκού Δικτύου για τη Φύση».

1.10.   Όλο και περισσότερες εκτάσεις χτίζονται ή καλύπτονται από δρόμους, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σοβαρό πρόβλημα για την προστασία της φύσης. Πρέπει να περιοριστεί αυτή η χρήση γης στην Ευρώπη.

1.11.   Αν και η προστασία της φύσης έχει μεγάλη απήχηση στην κοινωνία των πολιτών, εντούτοις ο κόσμος δεν έχει σαφή γνώση του θέματος. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι επιδιώκεται επιτέλους η ενίσχυση των προσπαθειών για την απαραίτητη κατανόηση των λόγων στους οποίους οφείλεται η απώλεια βιοποικιλότητας και της ανάγκης να ληφθούν μέτρα. Στην προσπάθεια αυτή περιλαμβάνονται επίσης η καλύτερη πληροφόρηση των καταναλωτών σχετικά με τις επιπτώσεις ορισμένων παραγωγικών διαδικασιών και η ανάπτυξη παραγωγικών πρακτικών που προάγουν την αειφορία.

2.   Η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

2.1.   Στην ανακοίνωσή της, η Επιτροπή καταλήγει στο αποκαλυπτικό συμπέρασμα ότι, παρά την θέσπιση του προγράμματος δράσης για την προστασία της βιοποικιλότητας το 2006, το οποίο περιλάμβανε ούτε λίγο ούτε πολύ 160 διαφορετικά μέτρα, υπάρχουν «ελάχιστες πιθανότητες … να επιτύχει η ΕΕ τον στόχο που έχει θέσει για το 2010 όσον αφορά την ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας. Θα χρειαστούν εντατικές προσπάθειες την επόμενη διετία, τόσο σε κοινοτικό όσο και σε εθνικό επίπεδο, απλώς και μόνο για να πλησιάσουμε τον εν λόγω στόχο». Ο αρμόδιος για το περιβάλλον Επίτροπος της ΕΕ κ. Δήμας, έχει εν τω μεταξύ παραδεχθεί ότι ο στόχος της ανάσχεσης της απώλειας βιοποικιλότητας μέχρι το 2010 δεν θα επιτευχθεί!

2.2.   Η απώλεια βιοποικιλότητας σε παγκόσμια κλίμακα θεωρείται «καταστροφική». Δεν διαταράσσονται μόνο φυσικές διαδικασίες, αλλά προκύπτουν και σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Η Επιτροπή διαπιστώνει ότι η Ευρώπη είναι συνυπεύθυνη για τις αρνητικές εξελίξεις που παρατηρούνται σε παγκόσμια κλίμακα. Έτσι «Νέα ζητήματα, όπως η επέκταση του γεωργικού τομέα για την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης τροφίμων και η ανάδυση εναλλακτικών αγορών, π.χ. βιοκαυσίμων, έχουν αναδειχθεί σε μείζονες προκλήσεις».

2.3.   Παρόλον ότι οι λόγοι στους οποίους οφείλεται η μέχρι τούδε σημαντική αποτυχία της πολιτικής για τη βιοποικιλότητα είναι πολλοί και διάφοροι, η Επιτροπή αναφέρει στα συμπεράσματα της ενδιάμεσης αξιολόγησης ότι: «Η ενσωμάτωση του σχετικού με τη βιοποικιλότητα προβληματισμού σε άλλες τομεακές πολιτικές παραμένει βασική πρόκληση». Αποφασιστική σημασία για την αποκαλυπτική ενδιάμεση αξιολόγηση έχει η διαπίστωση ότι, τα τελευταία χρόνια, δεν σημειώθηκε πραγματική πρόοδος σε ό,τι αφορά στην ενσωμάτωση των αναγκών της βιοποικιλότητας σε άλλες τομεακές πολιτικές.

2.4.   Από τα αρχικά αποτελέσματα του πρώτου «διαγνωστικού ελέγχου» του σχεδίου για την προστασία της βιοποικιλότητας, προκύπτει ότι το 50 % περίπου των ειδών και, ενδεχομένως, μέχρι και το 80 % των τύπων ενδιαιτημάτων ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος των ειδών και των τύπων ενδιαιτημάτων που προστατεύονται βάσει της οδηγίας για τους οικοτόπους (1) βρίσκονται σε «δυσμενή κατάσταση διατήρησης».

2.5.   Όμως, στην περίπτωση ορισμένων ειδών που υπάγονται στην οδηγία για την προστασία των οικοτόπων ή των πτηνών, παρατηρείται πρόοδος. Διαπιστώνεται ανάσχεση της φθίνουσας πορείας πολλών από τα πλέον απειλούμενα πτηνά της Ευρώπης. «Είναι σαφές ότι η οδηγία βοήθησε τα εν λόγω είδη, ιδίως μέσω του χαρακτηρισμού ζωνών ειδικής προστασίας».

2.6.   Η Επιτροπή διαπιστώνει ότι το συνδυασμένο δίκτυο Natura 2000 περιλαμβάνει τώρα περισσότερες από 25 000 περιοχές και καλύπτει περίπου το 17 % της συνολικής χερσαίας επιφάνειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, εκτός των προστατευόμενων περιοχών, η τάση παραμένει ιδιαιτέρως αρνητική.

2.7.   Η Επιτροπή εξετάζει τα πρώτα πορίσματα της μελέτης σχετικά με την εκτίμηση της οικονομικής αξίας των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας («The Economics of Ecosystems and Biodiversity, TEEB“ (2) – έκθεση” Sukhdev»). Η έκθεση αυτή καταλήγει σε παρεμφερή συμπεράσματα με αυτά που περιλαμβάνονται στην έκθεση STERN για την προστασία του κλίματος: Η προστασία της βιοποικιλότητας επιβάλλεται όχι μόνο για ηθικούς αλλά και για οικονομικούς λόγους. «Η εν λόγω απώλεια βιοποικιλότητας και οικοσυστημάτων απειλεί τη λειτουργία του πλανήτη, της οικονομίας μας και της ανθρώπινης κοινωνίας. Εάν διατηρηθεί η υφιστάμενη κατάσταση, η ετήσια απώλεια ευημερίας λόγω της απώλειας υπηρεσιών οικοσυστήματος μέχρι το 2050 εκτιμάται σε 6 % του παγκοσμίου ΑΕΠ».

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.   Η ΕΕ παραδέχεται για πρώτη φορά ευθέως ότι μία από τις βασικές υποσχέσεις που δόθηκαν στους πολίτες εκ μέρους των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων αλλά και της Επιτροπής σε ό,τι αφορά την περιβαλλοντική πολιτική, η ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας μέχρι το 2010, δεν πρόκειται να τηρηθεί.

3.2.   Η δήλωση αυτή δεν εκπλήσσει την ΕΟΚΕ η οποία, στη γνωμοδότηση που εξέδωσε για το πρόγραμμα δράσης, συμμερίζεται την κριτική ανάλυση της Επιτροπής και αναγνωρίζει ότι και τα 160 μέτρα είναι στην ουσία ορθά και απαραίτητα. Ταυτόχρονα όμως εκφράζει σοβαρές αμφιβολίες για το αν και κατά πόσον οι διοικητικοί φορείς και οι πολιτικές/οι πολιτικοί που δεν είναι άμεσα εξοικειωμένοι με την πολιτική για τη βιοποικιλότητα θα αναλάβουν δεσμεύσεις και θα καταβάλουν τις απαιτούμενες προσπάθειες. Δυστυχώς, οι αμφιβολίες αυτές επαληθεύτηκαν.

3.3.   Οι θέσεις της ΕΟΚΕ σχετικά με το πρόγραμμα δράσης για τη βιοποικιλότητα παραμένουν - δυστυχώς - το ίδιο επίκαιρες όπως και πριν από δύο χρόνια, όταν υιοθετήθηκαν από τη σύνοδο ολομέλειας. Τότε, η ΕΟΚΕ σημείωνε κατά λέξη τα ακόλουθα (3):

—

Οι απόψεις της ΕΟΚΕ και της Επιτροπής συμπίπτουν όσον αφορά την περιγραφή της κατάστασης: Η διατήρηση της βιοποικιλότητας αποτελεί αναγκαίο και βασικό στόχο που επιβάλλεται όχι μόνο για ηθικούς λόγους ή για λόγους δεοντολογίας. Υπάρχουν και πολυάριθμα οικονομικά τεκμήρια τα οποία δικαιολογούν μια ταχύτερη και πιο επιτυχημένη δράση. Οι οικονομικές απώλειες που προκύπτουν από την μείωση των υπηρεσιών που προσφέρουν τα οικοσυστήματα υπολογίζονται ήδη σήμερα σε πολλές εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ. Πρόκειται για σπατάλη το βάρος της οποίας δεν είναι πλέον σε θέση να σηκώσουν οι εθνικές οικονομίες μας.

—

Η απώλεια ειδών στην Ευρώπη είναι το αποτέλεσμα εκατομμυρίων μεμονωμένων αξιολογικών αποφάσεων που λήφθηκαν κατά τις τελευταίες δεκαετίες με απόλυτα νόμιμο τρόπο, στο πλαίσιο της ισχύουσας νομοθεσίας. Το ποσοστό των παράνομων μέτρων που συνέβαλαν στην απώλεια της βιοποικιλότητας στην Ευρώπη είναι απειροελάχιστο.

—

Δυστυχώς, η εξέλιξη της βιοποικιλότητας εξακολουθεί να είναι αρνητική, παρά τις πολιτικές υποσχέσεις, και αυτό όχι λόγω άγνοιας σχετικά με τον τρόπο αναχαίτισης της εξαφάνισης των ειδών. Απλώς δεν υπήρχε η πολιτική βούληση για την πραγματική υλοποίηση των μέτρων που έχουν αναγνωριστεί από πολύ καιρό ως αναγκαία. Αυτό επιβεβαιώνουν και οι εμπειρίες που αποκτήθηκαν με το δίκτυο Natura 2000.

—	Τα αίτια που κατονομάζει η Επιτροπή στην ανακοίνωσή της είναι σωστά: μεταξύ αυτών είναι και «η προβληματική διακυβέρνηση και η αδυναμία των παραδοσιακών οικονομιών να αναγνωρίσουν την οικονομική αξία του φυσικού κεφαλαίου και των υπηρεσιών που παρέχουν τα οικοσυστήματα».

—

Το μέλλον θα δείξει αν με την υποβολή αυτού του προγράμματος δράσης θα βρουν οι πολιτικοί παράγοντες επιτέλους το κουράγιο να προβούν «σε ουσιαστικές αλλαγές» ή αν θα επιβεβαιωθούν οι φόβοι των οργανισμών προστασίας της Φύσης ότι οι πολιτικοί καλύπτουν και πάλι με λόγια ένα πεδίο κρίσιμης σημασίας για την κοινωνία χωρίς να προχωρούν σε πράξεις.

—	Για το λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να δοθεί προτεραιότητα στον 4ο πολιτικό τομέα, δηλαδή «στη βελτίωση του γνωστικού υπόβαθρου», ώστε τόσο οι πολίτες όσο και οι πολιτικοί να συνειδητοποιήσουν τις πραγματικές συνέπειες των πράξεών τους.

3.4.   Η Επιτροπή επικυρώνει στην παρούσα ανακοίνωσή της πολλές από τις δηλώσεις που είχαν γίνει τότε, οι οποίες σχετίζονται με την περαιτέρω απώλεια βιοποικιλότητας. Συνεπώς, δεν χρειάζεται να εκδοθεί νέα γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ. Είναι προτιμότερο να εξετασθούν τα σημεία τα οποία είτε είναι νέα, είτε έχουν διαφοροποιηθεί σε σχέση με την προ διετίας κατάσταση.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

Νομοθεσία και διαχείριση

4.1.   Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει σαφές ότι οι ευρωπαϊκές οδηγίες για την προστασία της Φύσης είναι κατάλληλες για την προώθηση θετικών εξελίξεων εφόσον εφαρμόζονται ορθά και εφόσον υπάρχει η κατάλληλη μέριμνα για τα συμφέροντα των ενδιαφερομένων ιδιοκτητών (4). Ωστόσο, η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι στις περιοχές του δικτύου N2000 εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά προβλήματα για τα οποία πρέπει να βρεθούν λύσεις. Επίσης, «μόνον» το 17 % των εκτάσεων υπάγονται στην προστασία των κατονομαζόμενων οδηγιών της ΕΕ.

4.2.   Μετά την - υπερβολικά καθυστερημένη - ολοκλήρωση του δικτύου NATURA 2000, η ευρωπαϊκή προσπάθεια για την προστασία της φύσης περιήλθε σε μια νέα φάση. Πρέπει πλέον να χαραχθούν τα κατάλληλα σχέδια διαχείρισης για τις καθορισμένες περιοχές. Η ΕΟΚΕ αμφιβάλει αν υπάρχουν επαρκείς ανθρώπινοι και οικονομικοί πόροι για την κατάρτιση και την εφαρμογή των σχεδίων αυτών στα κράτη μέλη. Ένα σημαντικό στοιχείο είναι να καταρτιστούν τα σχέδια αυτά σε στενή συνεργασία με όλες τις ενδιαφερόμενες κοινωνικές ομάδες, γιατί μόνον έτσι μπορεί να γίνουν αποδεκτά.

4.3.   Με δεδομένη την τεράστια πίεση που ασκείται επί των εκτάσεων, και την οποία ορθώς επισημαίνει η Επιτροπή, παραμένει ανοιχτό το ερώτημα πώς θα επιτευχθεί η αποκατάσταση κατεστραμμένων βιοτόπων σε ευρύτερη κλίμακα. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι στη σύνοδο κορυφής του Γκέτεμποργκ των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων όχι μόνο δόθηκε η υπόσχεση της ανάσχεση της απώλειας βιoποικιλότητας μέχρι το 2010, αλλά και αναλήφθηκε δέσμευση για την αποκατάσταση βιοτόπων και οικοσυστημάτων. Η ενδιάμεση έκθεση δεν περιλαμβάνει δηλώσεις επί του θέματος.

4.4.   Αμέσως μετά την σύσταση του δικτύου NATURA 2000, άρχισαν συζητήσεις για την αφαίρεση ορισμένων περιοχών ή τμημάτων από αυτό, τουλάχιστον για την υλοποίηση έργων υποδομής που συχνά συγχρηματοδοτούνται από την ΕΕ. Στην ανακοίνωση της Επιτροπής γίνεται αναφορά στο παράδειγμα που είναι ασφαλώς πιο γνωστό, την κοιλάδα Rospuda στη βορειοανατολική Πολωνία. Ακόμη και αν η νέα πολωνική κυβέρνηση αναζητεί εναλλακτικές λύσεις για τη χάραξη της οδού Via Baltica, προκύπτει σαφώς ότι δεν έχει ρυθμιστεί ούτε κατά διάνοια το πρόβλημα της σύγκρουσης μεταξύ προστασίας της φύσης και οικονομικής ανάπτυξης.

4.5.   Για το λόγο αυτό, πρέπει να θεωρείται αναμφισβήτητο ότι οι υπηρεσίες της ΕΕ θα αντιμετωπίσουν τα επόμενα χρόνια ένα κύμα προσφυγών για την εκχώρηση παρόμοιων «εξαιρέσεων». Η ΕΟΚΕ δεν πιστεύει ότι η Επιτροπή διαθέτει σήμερα το προσωπικό που χρειάζεται για να αντιμετωπίσει την πρόκληση, ούτε ουσιαστικά αλλά ούτε και από τεχνική και διοικητική άποψη.

4.6.   Η ΕΟΚΕ έχει ήδη αναφέρει στη γνωμοδότηση που εξέδωσε σχετικά με το σχέδιο δράσης για τη βιοποικιλότητα ότι η συνεχιζόμενη απώλεια βιοποικιλότητας στις εκτάσεις καλλιέργειας συντελείται στα πλαίσια «ορθών επαγγελματικών πρακτικών» και σε συμφωνία με τις διατάξεις της ΕΕ περί «ικανοποιητικής αγροτικής και οικολογικής κατάστασης». Αυτό συμβαίνει σύννομα και χωρίς παραβάσεις. Είναι λοιπόν απαράδεκτο.

4.7.   Ακριβώς αυτός είναι και ο λόγος των πολυάριθμων συζητήσεων σχετικά με τα αποκαλούμενα «κριτήρια πολλαπλής συμμόρφωσης». Σε συνδυασμό με την καλή αγροτική και οικολογική κατάσταση και τις ορθές επαγγελματικές πρακτικές, τα κριτήρια αυτά θα οδηγήσουν στη συνεκτίμηση των πτυχών της βιοποικιλότητας. Τη στιγμή όμως που μεγάλο μέρος της απώλειας βιοποικιλότητας συντελείται στα πλαίσια της ισχύουσας νομοθεσίας, είναι λογικό να υπάρξουν αντιπαραθέσεις στις συζητήσεις για τα κριτήρια αυτά. Παρατηρήσεις επί του θέματος αυτού κάνει και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στην ειδική έκθεσή του σχετικά με την πολλαπλή συμμόρφωση. Τα κράτη μέλη, αλλά και η Επιτροπή, πρέπει επιτέλους να αντιδράσουν.

4.8.   Το αυτό ισχύει και για πολλά νομοσχέδια τα οποία εκ πρώτης όψεως δεν φαίνεται να έχουν άμεση σχέση με το θέμα της βιοποικιλότητας. Στα πλαίσια της προσπάθειας για την καταπολέμηση της BSE/TSE, απαγορεύθηκε με την έκδοση του κανονισμού 1774/2002, η εγκατάλειψη σφαγίων στη φύση. Η πράξη αυτή προκάλεσε σοβαρή έλλειψη τροφής για σαπροφάγα ζώα και πτηνά όπως οι λύκοι, οι αρκούδες και οι γύπες. Εάν λοιπόν αυτά τα σπάνια πτηνά εμφανίζονται σήμερα πολύ μακριά από τις λιγοστές περιοχές στις οποίες διαβιούν, δεν πρόκειται περί θετικής ενδείξεως αλλά για ένα φαινόμενο το οποίο οφείλεται αποκλειστικά στο γεγονός ότι είναι υποχρεωμένα να διανύουν ακραίες αποστάσεις για να βρουν τροφή. Το πρόβλημα αυτό με την ευρωπαϊκή νομοθεσία υποχρεώθηκαν να επισημάνουν περιβαλλοντικές ομάδες και μια Ισπανίδα ευρωβουλευτής, ενώ η Επιτροπή αντέδρασε μετά από πολύ μεγάλο διάστημα. Φαίνεται ότι δεν διενεργούνται «αξιολογήσεις του αντίκτυπου για τη βιοποικιλότητα».

Πολιτικές/οικονομικές συνέπειες

4.9.   Το πρόβλημα της σύγκρουσης μεταξύ της οικονομικής εκμετάλλευσης εκτάσεων και της προστασίας της φύσης/βιοποικιλότητας παραμένει ανεπίλυτο, ιδιαιτέρως στις περιοχές που δεν προστατεύονται. Η Επιτροπή επισημαίνει ότι, στα πλαίσια των ελέγχων υγείας έχει υποβάλει αρκετές προτάσεις προς αυτήν την κατεύθυνση, όπως π.χ. η πρόταση για «… διάθεση επιπλέον χρηματοδοτικών πόρων της αγροτικής ανάπτυξης, μεταξύ άλλων για τη βιοποικιλότητα, μέσω της αύξησης της μεταφοράς κονδυλίων από τον πρώτο στον δεύτερο πυλώνα της ΚΓΠ (δηλαδή διαφοροποίηση)». Δυστυχώς, πρέπει να διαπιστωθεί ότι η απόφαση του Συμβουλίου δεν ακολουθεί απόλυτα τις προτάσεις. Όπως προκύπτει, τα κράτη μέλη δεν ακολουθούν στο μέτρο που απαιτείται ορισμένες από τις κατευθύνσεις που θεωρούνται αναγκαίες εκ μέρους της ΕΕ.

4.10.   Ένα τέτοιο πρόβλημα είναι η χρηματοδότηση του δικτύου N2000, συμπεριλαμβανομένων των αντισταθμιστικών αποζημιώσεων για ιδιαίτερους λόγους. Η ΕΟΚΕ ανησυχεί ιδιαιτέρως για το γεγονός ότι, μετά την διαμόρφωση των προγραμμάτων από τα κράτη μέλη, τα κονδύλια που απομένουν για τη χρηματοδότηση του δικτύου Natura 2000 είναι πάρα πολύ λίγα, κατάσταση η οποία επιφέρει ακραίες συγκρούσεις. Για το λόγο αυτό, τάσσεται υπέρ της θέσπισης ειδικής θέσης για τη βιοποικιλότητα στον προϋπολογισμό της περιόδου 2014 – 2020.

4.11.   Εν γένει, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας βελτιωμένης και στοχοθετημένης χρηματοδότησης των δράσεων για την προστασία της φύσης. Στη γνωμοδότησή της για το σχέδιο δράσης για τη βιοποικιλότητα έχει ήδη επισημάνει ότι:

—	Οι άμεσες πληρωμές που καταβάλλονται στους γεωργούς, οι οποίες συνιστούν το μεγαλύτερο μέρος του γεωργικού προϋπολογισμού, από τη φύση τους δεν στοχεύουν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας αλλά στην προετοιμασία των γεωργών για τις προκλήσεις των παγκόσμιων αγορών.

—

«Όσο οι συνθήκες που επικρατούν στην παγκόσμια αγορά παρεμποδίζουν μάλλον τη γενική εξάπλωση μιας γεωργίας που σέβεται τη φύση, η πολιτική είναι υποχρεωμένη να καταβάλει ιδιαίτερες προσπάθειες …»«ώστε οι συντελεστές ενίσχυσης για τα γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα …. να αυξηθούν τόσο ώστε να επιτρέπουν σε όλους τους γεωργούς της ΕΕ να αποκομίζουν κέρδη όταν εφαρμόζουν φιλοπεριβαλλοντικές παραγωγικές διαδικασίες» (5). Και σε αυτή την περίπτωση δεν ταυτίζονται οι προθέσεις και τα έργα.

4.12.   Η Επιτροπή καλείται να διασαφηνίσει επιτέλους την κατάσταση ενόψει της επικείμενης μεταρρύθμισης της ΚΓΠ και της κατάρτισης του προϋπολογισμού. Τα αγροπεριβαλλοντικά προγράμματα θα αποβούν επιτυχή μόνο εφόσον προσφέρουν στους αγρότες και οικονομικά κίνητρα. Η κατάργηση των κινήτρων ήταν ένα σφάλμα το οποίο πρέπει να επανορθωθεί. Το πολιτικό μήνυμα προς τους αγρότες (και προς την κοινωνία) πρέπει να είναι ότι εμείς, ως κοινωνικό σύνολο, εκτιμάμε τις ενέργειες των αγροτών οι προσπάθειες των οποίων υπερβαίνουν τους όρους που προβλέπει η νομοθεσία για την προστασία της βιοποικιλότητας.

4.13.   Στα κράτη μέλη διεξάγονται σήμερα συζητήσεις σχετικά με την εξέλιξη της γεωργικής πολιτικής. Οι συζητήσεις αυτές πρέπει να αξιοποιηθούν και στα πλαίσια της προαγωγής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, δηλαδή και της βιοενέργειας, θέμα που ενδιαφέρει από την άποψη της βιοποικιλότητας όχι μόνο σε εθνική, αλλά και σε ευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα. Η Επιτροπή διαπιστώνει ότι «Μεγάλη πρόκληση θα είναι η διασφάλιση της τήρησης των συστάσεων που περιέχονται στις εκτιμήσεις των επιπτώσεων στη βιωσιμότητα και η εκ μέρους μας πληρέστερη κατανόηση των επιπτώσεων της κατανάλωσης, στην ΕΕ, τροφίμων και μη εδώδιμων προϊόντων (π.χ. κρέατος, σπόρων σόγιας, φοινικέλαιου, μεταλλευμάτων) που ενδέχεται να συμβάλλουν στην απώλεια βιοποικιλότητας. Αυτό θα οδηγούσε στην εξέταση επιλογών πολιτικής για τον περιορισμό των εν λόγω επιπτώσεων». η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ασχοληθεί ιδιαιτέρως με τη διενέργεια των ενδεδειγμένων μελετών.

4.14.   Έτσι, η μεταρρύθμιση της ΚΓΠ μετά το 2013 θα δείξει αν θα είναι εφικτό να ενισχυθεί ο συντελεστής της προστασίας της βιοποικιλότητας και της βιωσιμότητας στη γεωργική πολιτική.

Γενικές και οικονομικές πτυχές

4.15.   Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι με τη συνεπή προστασία της φύσης μπορεί ταυτόχρονα να υλοποιηθούν και στόχοι της κλιματικής πολιτικής. Έτσι, η προστασία και η αναζωογόνηση τυρφώνων και υδροβιοτόπων συμβάλλουν ενεργά στην προστασία του κλίματος. Το ίδιο ισχύει και για τη χρήση λειμώνων στην Ευρώπη σε όλες τις διαφορετικές μορφές τους (όπως π.χ. οι Dehesas στην Ιβηρική Χερσόνησο). Όμως, υπάρχουν πολλά είδη γεωργικών χρήσεων που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση αυτών των βιοτόπων, οι οποίες τα τελευταία χρόνια γίνονται ολοένα και πιο ασύμφορες για τους αγρότες. Η βιοποικιλότητα δεν έχει αγοραστική αξία! Οι τιμές δεν καταδεικνύουν με πόσο φιλοπεριβαλλοντικό τρόπο έχει παραχθεί ένα προϊόν. Μέχρι τώρα, η πολιτική της ΕΕ και των κρατών μελών δεν ήταν αυτή που έπρεπε·

4.16.   Στην ομοσπονδιακή δημοκρατία της Γερμανίας, 15 από τα 16 ομόσπονδα κρατίδια ζήτησαν το Μάιο του 2006, δηλαδή το μήνα κατά τον οποίο δημοσιεύθηκε το σχέδιο δράσης της Επιτροπής για τη βιοποικιλότητα, την τροποποίηση - δηλαδή την αποδυνάμωση - της κοινοτικής οδηγίας για την προστασία της φύσης. Ιδιαιτέρως το κρατίδιο της Έσσης συνεχίζει να παρεμβαίνει προς αυτή την κατεύθυνση, χρησιμοποιώντας μεταξύ άλλων, το (οικονομικό) επιχείρημα ότι κανένα βιομηχανικό κράτος δεν μπορεί να αντεπεξέλθει σε τόσο αυστηρές διατάξεις για την προστασία της φύσης. Αυτό δείχνει ότι υπάρχουν πολλοί πολιτικοί που αγνοούν την οικονομική σημασία της βιοποικιλότητας.

4.17.   Είναι αξιοσημείωτο ότι η κοινωνία και η πολιτική δεν αντιδρούν σχεδόν καθόλου στα στοιχεία της έκθεσης TEEB, με βάση τα οποία η απώλεια βιοποικιλότητας μπορεί να οδηγήσει σε μείωση έως και κατά 6 % του παγκόσμιου ΑΕγχΠ, ενώ στα πλαίσια της τρέχουσας χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης πολύ μικρότερες μειώσεις του ΑΕγχΠ αποτελούν αφορμή για τη διοργάνωση εκτάκτων συναντήσεων κορυφής και την εξαγγελία προγραμμάτων αξίας δισεκατομμυρίων ευρώ για την αντιστροφή της συγκυρίας. Μία από τις σημαντικότερες αποστολές της Επιτροπής είναι να προωθήσει και να μετατρέψει σε πολιτική πράξη, παράλληλα με διάφορες ηθικές αξίες, την οικονομική αξία της βιοποικιλότητας.

4.18.   Στα κράτη μέλη εξακολουθεί πάντα να ασκείται τεράστια πίεση στη βιοποικιλότητα. Όλο και περισσότερες εκτάσεις χτίζονται ή καλύπτονται από δρόμους, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σοβαρό πρόβλημα για την προστασία της φύσης. Η κάλυψη των εκτάσεων παραμένει υπερβολικά υψηλή, ενώ η πίεση που ασκείται με την εκμετάλλευση του φυσικού τοπίου αυξάνει σταθερά. Έτσι, το θέμα της προστασίας της φύσης κινδυνεύει να περιθωριοποιηθεί.

Συνειδητοποίηση/Επικοινωνία

4.19.   Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σημειώνει, στο σημείο E. 4 («Πληροφόρηση, ευαισθητοποίηση και συμμετοχή του κοινού») ότι «μόνο η μειοψηφία των πολιτών της ΕΕ είναι σωστά πληροφορημένη ως προς τα ζητήματα της απώλειας της βιοποικιλότητας». Το ίδιο πρέπει να ισχύει και για τους πολιτικούς και τους διοικητικούς υπαλλήλους με τους οποίους συνεργάζονται. Οι προϋποθέσεις για να σημειωθεί πολιτική επιτυχία δεν είναι επομένως ευνοϊκές. Η ΕΟΚΕ στηρίζει πλήρως την παρούσα πρόταση σύμφωνα με την οποία η Επιτροπή και τα κράτη μέλη σχεδιάζουν «να διεξάγουν μία δημόσια εκστρατεία επικοινωνίας προς υποστήριξη των εθνικών και λοιπών σχετικών εκστρατειών».

4.20.   Ακόμη και σε πόλεις, όπου οι άνθρωποι δεν έχουν συχνά άμεση επαφή με τη φύση, αναλαμβάνονται σήμερα πολλές θετικές πρωτοβουλίες για τη συνειδητοποίηση των πολιτών, οι οποίες αξίζει να τύχουν περισσότερης δημόσιας υποστήριξης. Στο Βερολίνο για παράδειγμα διεξάγεται κάθε χρόνο η «Ημερίδα της Φύσης στην πόλη», στην οποία συμμετέχουν πάνω από 100 000 άτομα.

4.21.   Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να παρουσιάζεται το θέμα της προστασίας της φύσης με όσο το δυνατόν πιο άμεσο και συγκεκριμένο τρόπο στους πολίτες. Θα ήταν χρήσιμο λοιπόν να υπάρξει κατά τόπους πληροφόρηση σχετικά με το ποιες περιοχές θα υπάγονται στο NATURA 2000 και γιατί, ποιά είδη ζουν εκεί, πώς θα προστατευθούν και από ποιόν. Οι άνθρωποι πρέπει να συλλάβουν και να κατανοήσουν την προστασία της Φύσης με την ευρύτερη δυνατή έννοια. Η έννοια της «βιοποικιλότητας» από μόνη της δεν είναι κατανοητή και γι' αυτό το λόγο πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να δραστηριοποιηθούν στο συγκεκριμένο χώρο.

4.22.   Η ΕΟΚΕ προτείνει να δοθεί στους παραγωγούς η δυνατότητα σήμανσης των προϊόντων προς ενημέρωση των καταναλωτών, εφόσον η παραγωγή γίνεται με ειδικές διαδικασίες προς όφελος του περιβάλλοντος.

Η συμμετοχή των πολιτών στην προσπάθεια για την προστασία του περιβάλλοντος και τη διαφύλαξη της βιοποικιλότητας είναι απαραίτητη. Αυτό δεν επιτυγχάνεται μόνο με εκστρατείες της Επιτροπής υπέρ ενός βιώσιμου τρόπου ζωής. Απαιτούνται επίσης στρατηγικές μέσω των οποίων θα δοθούν στους καταναλωτές πρακτικά εργαλεία με τη βοήθεια των οποίων θα μπορούν να προσμετρούν τις επιπτώσεις των καθημερινών τους πράξεων προκειμένου να δρομολογηθούν, με τον τρόπο αυτό, οι απαραίτητες αλλαγές των καταναλωτικών προτύπων.

Μερικά παραδείγματα τέτοιων μέτρων:

—	Σχολικά μαθήματα με θέμα την προστασία του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας στην πράξη.

—	Σχεδιασμός μέσων για την προσμέτρηση του αντίκτυπου που έχει στη βιοποικιλότητα η κατανάλωση ορισμένων τροφίμων (επί συνόλου επιλεγμένων προϊόντων καθημερινής κατανάλωσης και πιθανών εναλλακτικών προϊόντων) – κάτι που θα πραγματοποιηθεί μεθοδολογικά βάσει της ανάλυσης του κύκλου ζωής.

---

(1)  Οδηγία 92/43/EWG του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 zur Erhaltung der natürlichen Lebensräume sowie der wildlebenden Tiere und Pflanzen (Χλωρίδα, Πανίδα, οδηγία Habitat).

(2)  http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/economics/pdf/teeb_report.pdf

(3)  ΕΕ C 97 της 28.4.2007, σ. 6

(4)  ΕΕ C 97 της 28.4.2007, σ. 6.

(5)  «Η κατάσταση της Φύσης και η προστασία της Φύσης στην Ευρώπη», ΕΕ C 221 της 7-8-2001, σ. 130-137.

---