9.8.2008   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 204/113

1.1

Λόγω των ριζικών αλλαγών που προέκυψαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, η Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκινά μια πολιτική ατζέντα στις προτεραιότητες της οποίας περιλαμβάνονται οι κλιματικές αλλαγές, η ενέργεια και η μετανάστευση: νέα θέματα που χρήζουν άμεσης απάντησης. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οφείλει να συμμετάσχει στην ανοικτή διαβούλευση της Επιτροπής για τις δημοσιονομικές πολιτικές που αποτελούν το βασικό μέσο αντιμετώπισης των προκλήσεων αυτών.

1.2

Η επανεξέταση του προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια της ευαίσθητης περιόδου της επικύρωσης της Συνθήκης της Λισσαβώνας και να συνδεθεί άμεσα με τη συζήτηση σχετικά με τις πολιτικές συνοχής, έρευνας καθώς και με τον «διαγνωστικό έλεγχο» της ΚΓΠ. Σε σύντομο δε χρονικό διάστημα θα διεξαχθούν οι εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και θα συγκροτηθεί η νέα Επιτροπή. Για τον λόγο αυτό η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη δυσκολία αντιμετώπισης ενός τόσο σημαντικού διαλόγου κατά την περίοδο ανανέωσης των δύο σημαντικών θεσμικών οργάνων. Η ΕΟΚΕ εύχεται εξάλλου οι κυβερνήσεις των 27 κρατών μελών της Ένωσης να προβούν σε στρατηγικές επιλογές χωρίς καμιά επιφύλαξη. Καλείται επίσης η Επιτροπή να διευκρινίσει ποια μέσα προτίθεται να χρησιμοποιήσει κατά τη διαδικασία διαβούλευσης.

1.3

Η χάραξη των δημοσιονομικών πολιτικών απαιτεί μια βασική επιλογή: ομοσπονδία ή διακυβερνητικό σύστημα. Είναι σαφές ότι ο βαθμός προόδου της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης υπολογίζεται και με βάση τον τρόπο χρηματοδότησης του προϋπολογισμού.

1.4

Πριν ακόμη εκτιμηθεί ποιοι οικονομικοί πόροι θα χρησιμοποιηθούν και πως θα εξευρεθούν, είναι απαραίτητο να ελεγχθεί ο επίκαιρος χαρακτήρας των κοινοτικών πολιτικών, ιδίως δε όσων έχουν μακρά ιστορία και οι οποίες αν και είχαν θετικές συνέπειες για την ανάπτυξη και την οικονομική μεγέθυνση, πρέπει να προσαρμοστούν και να ενισχυθούν για να αντιμετωπίσουν τις νέες προκλήσεις. Θα πρέπει να πραγματοποιηθεί εκ νέου μια θαρραλέα ανάλυση των διαρθρωτικών ταμείων, του ταμείου συνοχής, των περιφερειακών πολιτικών, κλπ., ώστε να εκτιμηθεί κυρίως ο αντίκτυπος και η αποτελεσματικότητά τους στα νέα κράτη μέλη, λαμβανομένης υπόψη της «Τέταρτης έκθεσης για την οικονομική και κοινωνική συνοχή» (COM(2007) 273 τελικό), για την οποία η ΕΟΚΕ κατάρτισε πρόσφατα σχετική γνωμοδότηση (1).

1.5

Η επανεξέταση θα πρέπει να εμφορείται από τις αρχές που διέπουν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αρχής γενομένης από την ιδέα της αειφόρου ανάπτυξης: αλληλεγγύη, αναλογικότητα, ειρήνη, ευημερία, ελευθερία, ασφάλεια, κοινωνική πρόοδος, δικαιοσύνη και ανακατανομή. Αποτελεσματική απάντηση στους σοβαρούς κινδύνους, που συνδέονται με τις κλιματικές αλλαγές, πρέπει να είναι το πλαίσιο αναφοράς κάθε πρότασης σχετικά με τις μελλοντικές δημοσιονομικές προοπτικές. Παράλληλα πρέπει να καταβληθεί μεγάλη προσπάθεια ώστε να υπάρχει περισσότερη ενημέρωση, διαφάνεια και προβολή του τρόπου με τον οποίο συλλέγονται και δαπανώνται οι εισφορές των ευρωπαίων πολιτών, και τέλος να καταπολεμηθεί ο ευρωσκεπτικισμός.

1.6

Πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα οριστικής εξάλειψης όλων των εκπτώσεων, των προνομίων και των παρεκκλίσεων που χαρακτηρίζουν τον υφιστάμενο προϋπολογισμό: η επανεξέταση πρέπει να αποτελέσει ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός σε σχέση με αυτές τις διατάξεις που δεν συνάδουν με το πνεύμα αλληλεγγύης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

1.7

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η χρηματοδότηση του κοινοτικού προϋπολογισμού πρέπει να αναθεωρηθεί σύμφωνα με το άρθρο 269 της Συνθήκης (2). Λόγω των διαφόρων επιλογών σχετικά με τη μεταρρύθμιση, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι όποια λύση και αν προτιμηθεί θα πρέπει να εφαρμοστεί σταδιακά. Θα πρέπει να αναζητηθεί ευρεία συναίνεση με τα εθνικά κοινοβούλια και με τις τοπικές και περιφερειακές αρχές και κυρίως να δοθεί προτεραιότητα στην αρχή της φορολογικής εισφοράς κάθε κράτους μέλους λαμβανομένου υπόψη του αυξημένου όγκου των στόχων που αφορούν τις δαπάνες. Εν προκειμένω η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη θέση που έχει λάβει σε προηγούμενη γνωμοδότησή της με θέμα «Προκλήσεις πολιτικής και δημοσιονομικά μέσα της διευρυμένης Ένωσης 2007-2013» (3).

1.8

Ενόψει ενός φαινομένου όπως η σε ευρεία κλίμακα επανεθνικοποίηση των πολιτικών, η φάση εκτέλεσης του προϋπολογισμού γίνεται ολοένα και περισσότερο περίπλοκη σε ό,τι αφορά τη σχέση των κοινοτικών οργάνων με τους πολίτες αλλά και την αντίληψη των πολιτών για την κοινοτική δράση. Η μεγαλύτερη συνυπευθυνότητα της Επιτροπής και των κρατών μελών κατά την εκτέλεση του προϋπολογισμού είναι σημαντικό στοιχείο όπως και η συμμετοχή όλων των οικονομικών και κοινωνικών φορέων (όπως ορίζεται στο νέο άρθρο 274 της Συνθήκης της Λισσαβώνας). Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι οι μακροπρόθεσμες στρατηγικές πρέπει να συνεχιστούν με συνεχή οικονομική κάλυψη, ενώ ενδείκνυται η ύπαρξη ενός περιθωρίου ελιγμών σε περίπτωση ταχείας απάντησης ή αλλαγής των περιστάσεων.

1.9

Η αρχή της συμμετοχής και της συνεισφοράς που συνιστά τη βάση των φορολογικών συστημάτων πολλών κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βασισμένη στην ισότητα και την ανακατανομή, φαίνεται να αποδεικνύεται η πλέον αποδοτική και η πλέον αποτελεσματική.

1.10

Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, σε κάθε επίπεδο, από τις εθνικές κυβερνήσεις έως τους μεμονωμένους πολίτες, είναι υπεύθυνοι και δικαιούχοι των κοινοτικών πόρων.

1.11

Προκειμένου να προσαρμοσθούν οι νέες και οι παλιές πολιτικές στις διεθνείς προκλήσεις και, κατά συνέπεια να εξεταστεί καλύτερα το ύψος των απαραίτητων πόρων, θα πρέπει να ενισχυθεί το σύστημα της εκ των προτέρων και εκ των υστέρων αξιολόγησης. Θα πρέπει επίσης να εξασφαλισθεί η ανεξαρτησία και η διαφάνεια του οργανισμού αξιολόγησης.

1.12

Κατά την αξιολόγηση θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η αποτελεσματικότητα και η αλληλεπίδραση των διαφόρων συστημάτων δημόσιων δαπανών: κοινοτικών, εθνικών ή περιφερειακών καθώς και η δυνατότητα αλληλεπίδρασης περισσοτέρων φορέων στη διαδικασία (Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, κτλ).

1.13

Θα πρέπει επίσης να διασφαλιστεί η συνοχή με τα μέσα μακροοικονομικής πολιτικής: για παράδειγμα το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης προβλέπει αυστηρά κριτήρια σχετικά με την σταθερότητα, αλλά δεν προβλέπει τίποτα για την ανάπτυξη και κατ' επέκταση για τις δημόσιες επενδύσεις. Επίσης πρέπει να βελτιωθεί κι ο συντονισμός των εθνικών δημοσιονομικών πολιτικών.

1.14

Νέα οικονομικά και χρηματοπιστωτικά φαινόμενα παρουσιάστηκαν τα τελευταία χρόνια. Ο ανταγωνισμός στην αγορά είναι μεγαλύτερος και η απασχόληση στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πιο δύσκολη. Ταμεία όπως το Ταμείο για την Εξισορρόπηση της Παγκοσμιοποίησης είναι ένα παράδειγμα των απαραίτητων μέσων, αλλά ακόμη ανεπαρκών, να αντιμετωπίσουν τέτοιου είδους φαινόμενα.

2.1

Με την ανακοίνωση SEC(2007) 1188, Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε δημόσια διαβούλευση για όλους τους ενδιαφερομένους φορείς ενόψει της επανεξέτασης του προϋπολογισμού 2008/2009. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτής της πρώτης διαβούλευσης, η οποία θα ολοκληρωθεί στις 15 Απριλίου 2008, η Επιτροπή θα υποβάλει τέλη του 2008 ή αρχές του 2009 ένα κείμενο (ακόμη δεν έχει διευκρινιστεί εάν θα πρόκειται για μια Λευκή Βίβλο) που θα αποτελεί μια πρόταση για την αξιολόγηση, επανεξέταση και τροποποίηση του καθεστώτος των ιδίων πόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τον τρόπο χρηματοδότησης και δαπανών της κοινοτικής δράσης.

2.2

Μετά τη λήξη της διαβούλευσης, που έχει προγραμματισθεί για τις 15 Απριλίου 2008, τα αποτελέσματα θα παρουσιαστούν από την Επιτροπή κατά τη διάρκεια διάσκεψης (27 Μαΐου 2008). Προς το τέλος του 2008, αρχές του 2009, η Επιτροπή θα υποβάλει ένα νέο έγγραφο επανεξέτασης, ενώ η οριστική πρόταση θα υποβληθεί κατά την τρίτη και τελευταία φάση (2010/2011).

2.3

Η ΕΟΚΕ έχει το καθήκον και την ευκαιρία να δώσει τη δική της απάντηση στα ερωτήματα που τίθενται στο έγγραφο διαβούλευσης της Επιτροπής, καθώς και να εκφράσει τη γνώμη της όσον αφορά τις συγκεκριμένες προτάσεις που θέτουν άλλοι θεσμικοί φορείς σχετικά με τη μεταρρύθμιση του δημοσιονομικού συστήματος της ΕΕ.

2.4

Η ανάγκη μεταρρύθμισης του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού είναι θεμελιώδους και πρώτιστης σημασίας όχι μόνο για να διασφαλιστεί μια δίκαιη και διάφανη λειτουργία και χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των πολιτικών της, αλλά και για να ξεπεραστεί η θεσμική κρίση που εκδηλώθηκε πρόσφατα και να αξιοποιηθεί στο έπακρο το αποτέλεσμα που επιτεύχθηκε με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας.

3.1

Ο προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης θεωρείται καθοριστικής σημασίας μέσο για την επίτευξη των πολιτικών στόχων της. Αν και σε απόλυτους αριθμούς είναι σημαντικός ο προϋπολογισμός της ΕΕ, σε ποσοστιαίους όμως όρους είναι μικρός και τα τελευταία χρόνια παρά τη διεύρυνση σε 27 χώρες, μειώθηκε σταθερά. (4).

3.2

Κάποιες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως για παράδειγμα η πολιτική συνοχής, έχουν ανάγκη, για την υλοποίησή τους, χρηματοδοτικής υποστήριξης, ενώ άλλες, όπως η πολιτική ανταγωνισμού, χρησιμοποιούν διαφορετικά μέσα για την επίτευξη των σκοπών τους. Η χρηματοδότηση και η λειτουργία του προϋπολογισμού θα πρέπει να είναι τέτοιες ώστε να επιτρέπουν την επίτευξη των στόχων των πολιτικών που έχουν ως βάση τους τον προϋπολογισμό.

3.3

Από την αρχή, ο προϋπολογισμός της ΕΕ έχει τροποποιηθεί και αλλάξει ανάλογα με τις διάφορες φάσεις της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης: την ενιαία αγορά, τις διευρύνσεις και πιο συγκεκριμένα τη διεύρυνση του φάσματος των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ένα σημαντικό τμήμα του προϋπολογισμού διατίθεται εκ παραδόσεως σε έναν σχετικά περιορισμένο αριθμό πολιτικών, αλλά οι επιδιωκόμενοι πολιτικοί στόχοι έχουν αλλάξει και έχουν εξελιχθεί κατά τρόπο ώστε να δικαιολογείται η επανεξέταση του προϋπολογισμού.

3.4

Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), ιδρύθηκε το 1952, και χρηματοδοτούταν από ένα σύστημα ίδιων πόρων οι οποίοι προέρχονταν από καθορισμένες ποσοστώσεις ανά τόνο παραγόμενου χάλυβα, που οι επιχειρήσεις παραγωγής σιδήρου και χάλυβα κατέβαλαν απευθείας στον προϋπολογισμό της Κοινότητας. Σύμφωνα με την αρχή της αλληλεγγύης και προκειμένου να εξασφαλιστεί η ανεξαρτησία από τα εθνικά συμφέροντα, η Συνθήκη ΕΚ τόνιζε ότι «Ο προϋπολογισμός χρηματοδοτείται στο ακέραιο, υπό την επιφύλαξη των άλλων εσόδων, από ίδιους πόρους» (άρθρο 269).

3.5

Ένα αυτόνομο σύστημα χρηματοδότησης μέσω των ιδίων πόρων, που ορίζονται ως έσοδα προοριζόμενα ειδικά για την χρηματοδότηση του προϋπολογισμού της Κοινότητας, που του ανήκουν δικαιωματικά χωρίς να χρειάζεται άλλη απόφαση των κρατών μελών, τίθεται σε ισχύ με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Λουξεμβούργου στις 21 Απριλίου του 1970. Μέχρι σήμερα, το δημοσιονομικό πλαίσιο αποτελείται από πόρους οι οποίοι προέρχονται από γεωργικές εισφορές και τελωνειακούς δασμούς που εισπράχθηκαν από εισαγωγές από χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, από ένα ποσοστό επί των εναρμονισμένων βάσεων του φόρου προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) και ένα ποσοστό από το ακαθάριστο εθνικό εισόδημα (ΑΕΕ), που ενεργοποιείται εάν και όταν οι τρεις πρώτοι πόροι δεν επαρκούν για να καλύψουν τις αναλήψεις υποχρεώσεων χρηματοδότησης της Κοινότητας.

3.6

Ο υπολογισμός των εσόδων ΦΠΑ, με την εφαρμογή του σταθμισμένου μέσου συντελεστή επί των καθαρών συνολικών εσόδων, (η αποκαλούμενη «μέθοδος των εσόδων»), συνέβαλε ώστε ο πόρος αυτός να μετατραπεί από «ίδιος πόρος» σε ένα στατιστικό μέσο για τον καθορισμό της εισφοράς κάθε κράτους μέλους, μακριά συνεπώς από το πνεύμα με το οποίο εισήχθη.

3.7

Με την πάροδο των ετών η προέλευση των ιδίων πόρων γνώρισε μια πραγματική επανάσταση. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέχει η Επιτροπή στο έγγραφο διαβούλευσης (5), εάν το 1988 ο πόρος ΑΕΕ κάλυπτε ποσοστό μικρότερο από 11 %, έναντι 28 % που καλυπτόταν από τελωνειακούς δασμούς και γεωργικές εισφορές και ένα 57 % από τον ίδιο πόρο που βασίζεται στον ΦΠΑ, το 2013 ο πόρος ΑΕΕ θα καλύπτει το 74 % της χρηματοδότησης της ΕΕ, ενώ οι τελωνειακοί δασμοί και οι γεωργικές εισφορές θα καλύπτουν το 13 % και ο πόρος που βασίζεται στον ΦΠΑ το 12 %.

3.8

Τούτο σημαίνει ότι η πλειοψηφία των πόρων που χορηγούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση προέρχονται σήμερα, και στο άμεσο μέλλον ακόμη περισσότερο, από τους προϋπολογισμούς των επιμέρους κρατών μελών και συχνά παρουσιάζονται ως «στοιχεία δαπανών». Αρκεί μόνο να αναλογιστεί κανείς ότι το 2013 οι ίδιοι πόροι θα μειωθούν σε ένα 12 %, σε αντιδιαστολή με τη χρηματοδότηση του προϋπολογισμού που ξεφεύγει εντελώς από το γράμμα και το πνεύμα της Συνθήκης.

3.9

Ακόμη και η διάρθρωση των δαπανών του προϋπολογισμού, πέρα από τις πηγές χρηματοδότησης, μεταβλήθηκε σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Οι πληρωμές που προορίζονται για την κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ), για παράδειγμα, με αποκορύφωμα το 1985 που ήταν 70,8 % ενώ το 1988 ήταν στο 60 % των συνολικών δαπανών· το 2013 οι δαπάνες και την ΚΓΠ θα είναι το μισό περίπου, δηλαδή 32 %. Από την άλλη πλευρά, για την πολιτική συνοχής σημειώθηκε αντίθετη τάση: εάν το 1965 το ποσοστό δαπανών ήταν μόνο 6 %, το 1985 ήταν 10,8 % και το 1988 17,2 %, το 2013 θα φτάσει το 35,7 % του κοινοτικού προϋπολογισμού. Στην προβλεπόμενη αναθεώρηση της ΚΓΠ θα πρέπει να ληφθεί υπόψη όχι μόνο η στήριξη της γεωργίας, αλλά και τα οφέλη που, ιδίως σε όρους ποιότητας και ελέγχου, εξασφάλισε στους πολίτες της Ένωσης.

3.10

Ειδικότερα, από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και μετά, τίθεται ένα πρόβλημα συνοχής: η Ευρωπαϊκή Ένωση ανέλαβε νέες αρμοδιότητες και σιγά-σιγά τέθηκαν νέοι στόχοι (για παράδειγμα, πρόσφατα, η δέσμευση για τα περιβαλλοντικά θέματα), χωρίς όμως αυτό να έχει συνέπειες στον προϋπολογισμό της ΕΕ που βασικά έχει παραμείνει ο ίδιος.

3.11

Υπάρχει μια σειρά μέσων, μεταξύ των οποίων και το πρόσφατο «Ευρωπαϊκό Ταμείο για την Εξισορρόπηση της Παγκοσμιοποίησης», τα οποία δεν συμπεριλαμβάνονται στον προϋπολογισμό: τα μέσα αυτά δεν έχουν μια ειδική οικονομική κάλυψη αλλά η λειτουργία και επακόλουθη χρήση τους εξαρτώνται από προκαταβολές άλλων δαπανών και άλλων κοινοτικών κεφαλαίων που δεν χρησιμοποιούνται. Στην πράξη, ο μηχανισμός αυτός, δείχνει ότι τα μέσα αυτά είναι ήσσονος σημασίας και η χρηματοδότησή τους και η λειτουργία τους περιθωριακή.

3.12

Άλλα στοιχεία, όπως η εισαγωγή το 1985 της αποκαλούμενης «βρετανικής επιστροφής», που αργότερα επεκτάθηκε και σε άλλα κράτη μελή καθώς και οι πολυάριθμες παρεκκλίσεις και ανισορροπίες που συμβάλλουν στην έλλειψη διαφάνειας και κατανόησης του προϋπολογισμού, καθιστούν ακόμη πιο επείγουσα και ζωτική την ανάγκη επανεξέτασης του προϋπολογισμού και των όρων λειτουργίας και χρηματοδότησής του.

4.1

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι οι προϋποθέσεις ενός προϋπολογισμού μιας μοναδικής στον κόσμο πραγματικότητας, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, πρέπει να ανταποκρίνονται στις βασικές αρχές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που διέπουν τις Συνθήκες, ιδίως δε τις Ιδρυτικές Συνθήκες. Οι στόχοι της ειρήνης, της ευημερίας, της ελευθερίας, της ασφάλειας, της κοινωνικής προόδου, της δικαιοσύνης, της ανακατανομής πρέπει να είναι το βασικό σημείο αναφοράς κατά τη στιγμή λήψης των αποφάσεων. Λαμβανομένων υπόψη των προκλήσεων όπως, για παράδειγμα, η κλιματική αλλαγή και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, και η βιωσιμότητα θα πρέπει να περιλαμβάνεται στον μελλοντικό προϋπολογισμό ως βασική κατευθυντήρια αρχή για όλες τις δαπάνες.

4.2

Οι λύσεις που θα υιοθετηθούν θα πρέπει να αποσκοπούν στη διαφάνεια και στην πλήρη κατανόηση του συνολικού πλαισίου που θα διέπει τον προϋπολογισμό, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στη δημιουργία αμεσότερων σχέσεων μεταξύ ευρωπαίων πολιτών και ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων.

4.3

Η επανεξέταση του προϋπολογισμού θα πρέπει να εξασφαλίσει ότι θα τηρείται η αρχή της δικαιοσύνης μεταξύ των διαφόρων κρατών μελών, πέρα από κάθε παρέκκλιση, παραχώρηση και προνόμιο. Κατά τη χρηματοδότηση του προϋπολογισμού από κάθε κράτος μέλος θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το γενικό επίπεδο ευημερίας και να τηρείται η αρχή της αλληλεγγύης.

4.4

Με την επανεξέταση του προϋπολογισμού θα πρέπει να προβλεφθούν μέτρα για την κατάργηση του συστήματος παρεκκλίσεων, προνομίων και εξαιρέσεων προς όφελος μεμονωμένων κρατών μελών, δυνάμει της αρχής των μη διακρίσεων και της ισότητας όλων των ευρωπαίων πολιτών.

5.1

Το έγγραφο διαβούλευσης που προτείνει η Επιτροπή πρέπει να αποτελέσει την ευκαιρία για την έναρξη μιας συζήτησης μεταξύ όλων των θεσμικών, πολιτικών και κοινωνικών φορέων προκειμένου να εξαλειφθούν οι αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό και κυρίως τη χρηματοδότησή του.

5.2

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι, λόγω της λεπτότητας του θέματος, πρέπει να υπάρξει ευρεία συναίνεση μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, από τα εθνικά κοινοβούλια έως τους κοινωνικούς εταίρους και την κοινωνία των πολιτών, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας εφαρμογής των τροποποιήσεων που θα αποφασιστούν, καθώς και να εξασφαλιστεί η ευρεία αποδοχή του σχεδίου μεταρρύθμισης, ώστε να αποφευχθεί η ευνοϊκή μεταχείριση ενός κράτους μέλους έναντι κάποιου άλλου.

5.3

Με βάση τη νέα Συνθήκη της Λισσαβώνας, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η επανεξέταση του προϋπολογισμού πρέπει να αφορά ένα σύστημα χρηματοδότησης του προϋπολογισμού με νέες μορφές ίδιων πόρων. Πρέπει πρωτίστως να αποσαφηνιστούν δύο ασυνέπειες που χαρακτηρίζουν την σημερινή κατάσταση: το γεγονός ότι το 70 % των ίδιων προέρχεται από την πηγή του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος που, τουλάχιστον τυπικά, έχει περιθωριακό χαρακτήρα και ότι ένα ποσοστό γύρω στο 85 % του συνόλου προέρχεται από πόρους που, στην πράξη, δεν είναι «ίδιοι» και κατά συνέπεια διατίθενται άμεσα στην Ένωση.

5.4

Εκφράζεται συνεπώς η επιθυμία για επιστροφή στο γράμμα και στο πνεύμα του άρθρου 269 της Συνθήκης που ορίζει ως κύρια πηγή χρηματοδότησης του προϋπολογισμού τους ίδιους πόρους. Φαίνεται ενδιαφέρουσα η συζήτηση που ξεκίνησε με την έκθεση Lamassoure στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (6) όπου, μεταξύ άλλων, αναφέρονται για παράδειγμα οι ιδέες σχετικά με την επανεξέταση του συστήματος των ιδίων πόρων:

5.5

Οι ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να απολαύουν περισσότερης και καλύτερης ενημέρωσης, διαφάνειας και αποτελεσματικότητας του συστήματος. Εξάλλου οφείλουν να είναι σε θέση να ελέγχουν και να αξιολογούν τον προορισμό των εισφορών που καταβάλλουν στην ΕΕ για τη λειτουργία της και τις πολιτικές της, συμμετέχοντας όσο το δυνατό πιο συνειδητά. Ο όρος αυτός αποτελεί θεμέλιο κάθε δημοκρατικής κυβέρνησης.

5.6

Είναι σαφές ότι η πορεία προόδου της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης υπολογίζεται και με βάση τους όρους χρηματοδότησης του προϋπολογισμού. Σε ένα σύστημα περισσότερο ομοσπονδιακό ένας ευρωπαϊκός φόρος θα ήταν δίκαιος και πιο διαφανής. Ωστόσο η υπόθεση ότι στη σημερινή κατάσταση οι ευρωπαίοι οικονομολόγοι δεν επιτυγχάνουν να βρουν μια λύση είναι εσφαλμένη και εκφράζει την έλλειψη πολιτικής βούλησης.

6.1

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στην ανακοίνωσή της SEC(2007) 1188 τελικό, απαριθμεί μια σειρά παραγόντων (7) που άμεσα ή έμμεσα επηρεάζουν τις στρατηγικές επιλογές και την πολιτική ατζέντα της Ένωσης. Οι παράγοντες αυτοί αφορούν τη γήρανση του πληθυσμού έως και την επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο, την ανταγωνιστικότητα των παγκόσμιων αγορών έως και τις κλιματικές αλλαγές, την δέσμευση της Ευρώπης ως προς την αλληλεγγύη έως και τις πολιτικές αγροτικής ανάπτυξης.

6.2

Επειδή ο προϋπολογισμός είναι ένα από τα βασικά μέσα επίτευξης των στόχων που προάγουν την ΕΕ, η επανεξέτασή του θα πρέπει να πραγματοποιηθεί στο φως μιας ευρείας και σε βάθος συζήτησης για τον ρόλο και τους σκοπούς της Ένωσης των 27.

6.3

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι σε αυτή τη φάση της διαβούλευσης θα πρέπει, εντός και εκτός των θεσμικών οργάνων, να υπάρξει συναίνεση για τις πολιτικές που θεωρούνται θεμελιώδους σημασίας για το μέλλον της Ευρώπης. Στη συνέχεια θα πρέπει να προσδιοριστεί ο τρόπος με το οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να ενισχύσει τον ρόλο της και το πεδίο παρέμβασης σε αυτούς τους τομείς. Όλη αυτή η αναγκαία διαδικασία θα πρέπει να πραγματοποιηθεί στο φως της νέας Συνθήκης.

6.4

Στις αποφάσεις που αφορούν τις πολιτικές που θα βρίσκονται στο επίκεντρο της δράσης της Ένωσης κατά τα προσεχή έτη, χρειάζεται να πραγματοποιηθεί μια προσεκτική ανάλυση όλων των ασυνεπειών και των καθυστερήσεων που σημειώθηκαν στο παρελθόν, ιδίως στο σύστημα χρηματοδότησης, προκειμένου να αποφευχθεί η επανάληψη των ίδιων σφαλμάτων.

6.5

Στα πεδία παρέμβασης και των ειδικότερων πολιτικών που περιγράφονται ως μελλοντικές προκλήσεις από την Επιτροπή στο έγγραφο διαβούλευσης, ιδιαίτερη έμφαση, ακόμη και με οικονομικούς όρους, θα πρέπει να δοθεί στις παρεμβάσεις στήριξης της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής. Ειδικότερα μετά την πρόσφατη διεύρυνση της Ένωσης, οι ανισότητες έχουν αυξηθεί και η επανεξέταση του προϋπολογισμού πρέπει να αποτελέσει την ευκαιρία να συνεχιστεί η προώθηση της ανάπτυξης των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών για τον φανερό λόγο ότι η οικονομική και κοινωνική πρόοδος ακόμη και των λιγότερο πλούσιων περιοχών της Ένωσης έχει θετικό αντίκτυπο σε όλα τα κράτη μέλη και στις οικονομίες τους.

6.6

Εξάλλου, αλληλεγγύη και κοινωνική δικαιοσύνη πρέπει να είναι, όπως έχει ήδη αναφερθεί, αξίες που να εξακολουθούν να διέπουν τη δράση της ΕΕ. Ενώπιον προκλήσεων όπως, για παράδειγμα, η μετανάστευση, η ΕΕ οφείλει να προβάλει τον ρόλο της και το κοινωνικό της πρότυπο, και εκτός των συνόρων της, με μέσα, ακόμη και οικονομικά, που να αποσκοπούν στην εξάλειψη των αιτίων που προκαλούν τη μετανάστευση στις χώρες προέλευσης.

6.7

Η αντιμετώπιση της πρόκλησης των κλιματικών αλλαγών καθίσταται μια όλο και σημαντικότερη προτεραιότητα για την Ευρώπη και θα πρέπει να αντικατοπτριστεί στις προτεραιότητες δαπανών στο μέλλον. Πρέπει να δεσμευτούν πρόσθετοι πόροι για την έρευνα και ανάπτυξη πρωτοπόρων τεχνολογιών στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών και να αναπτυχθούν μέθοδοι δέσμευσης και αποθήκευσης του άνθρακα. Επίσης, θα πρέπει να διατεθούν σημαντικοί πόροι για να υποστηριχθούν δράσεις προσαρμογής και μετριασμού στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες και να ενθαρρυνθούν χαμηλές σε άνθρακα επενδύσεις στις αναδυόμενες οικονομίες.

7.1

Στην θεσμική κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνέβαλε και η ίδια η διάρθρωση των προϋπολογισμού, η οποία χρήζει απαραίτητων μεταρρυθμίσεων: η κοντόφθαλμη συζήτηση των τελευταίων ετών για τους ίδιους πόρους, συνέβαλε ώστε να υπάρχει σήμερα μια κακή εικόνα για την Ένωση. Η πολυπλοκότητα, η αδιαφάνεια και η ύπαρξη παρεκκλίσεων και εξαιρέσεων είναι στοιχεία που κάθε άλλο παρά οδηγούν στις αρχές της ευρωπαϊκές ολοκλήρωσης και συντηρούν τον ευρωσκεπτικισμό.

7.2

Λόγω των δυσκολιών που υπήρξαν για την επικύρωση της Συνταγματικής Συνθήκης στην αρχή και της Συνθήκης της Λισσαβώνας στη συνέχεια, ο προϋπολογισμός και η απαραίτητη επανεξέτασή του δεν πρέπει να αποτελέσουν ένα ακόμη στοιχείο που να ενισχύσει την εικόνα ότι τα χρήματα των ευρωπαίων πολιτών χρηματοδοτούν ένα «πηγάδι δίχως πάτο». Για τον λόγο αυτό απαιτείται μια άμεση σχέση δαπανών και επιδιωκόμενων αποτελεσμάτων.

8.1

Η συζήτηση για τους όρους χρηματοδότησης της Ένωσης είναι μια από τις πιο πολυσυζητημένες πτυχές στο πλαίσιο της επανεξέτασης του προϋπολογισμού. Το υφιστάμενο πλαίσιο της χρηματοδότησης του προϋπολογισμού (που αναφέρεται στο σημείο 3.7) χαρακτηρίζεται αντικειμενικά από μια χρηματοδότηση που βασίζεται στους ίδιους πόρους. Ενόψει της επανεξέτασης, οι επιλογές κυμαίνονται από την εισαγωγή ενός νέου ίδιου πόρου που να αντικαταστήσει τις προηγούμενες μορφές χρηματοδότησης έως λύσεις που να προωθούν το ΑΕΕ των κρατών μελών.

8.2

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στην Έκθεση για το μέλλον των ίδιων πόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που ενέκρινε τον περασμένο Μάρτιο (εισηγητής: LAMASSOURE) (8), επέκρινε τη σημερινή διάρθρωση του προϋπολογισμού και πρότεινε μια μεταρρύθμιση σε δύο στάδια, τα οποία όμως να αποτελούν αντικείμενο μιας απόφασης. Το πρώτο στάδιο, που είναι μεταβατικό, αφορά τη βελτίωση του υφιστάμενου συστήματος των εθνικών εισφορών, ενώ το δεύτερο στάδιο πρέπει να αφορά, κατά τη γνώμη του ΕΚ, τη δημιουργία ενός νέου πόρου που να αντικαταστήσει τους υφιστάμενους μηχανισμούς.

8.3

Επαναλαμβάνοντας ότι η εισαγωγή ενός ευρωπαϊκού φόρου δεν αποτελεί επαναστατική πράξη εάν δεν αλλάξει τίποτα στις τσέπες των φορολογούμενων, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απαριθμεί τα κριτήρια στα οποία μπορεί να βασιστεί το νέο σύστημα: επάρκεια, σταθερότητα, προβολή και απλότητα, χαμηλές λειτουργικές δαπάνες, αποτελεσματική κατανομή των πόρων, κάθετη ισότητα (αναδιανομή), οριζόντια ισότητα (ίση επίδραση σε όλους τους ευρωπαίους φορολογούμενους) και δίκαιες συνεισφορές (συνέπεια με τον πλούτο και την ευημερία των διαφόρων κρατών μελών).

8.4

Με βάση τη διαπίστωση ότι επανειλημμένα έχει επισημάνει την ανεπάρκεια του κοινοτικού προϋπολογισμού σε σχέση με τους στόχους που επιδιώκει η ΕΕ και τις προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσει, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να μελετήσει το ζήτημα του «ευρωπαϊκού φόρου». Στο πλαίσιο των διαβαθμίσεων σπουδαιότητας της κοινοτικής νομοθεσίας, θα ήταν σκόπιμο ίσως να επιβάλλονται κυρώσεις στα κράτη μέλη που δεν πραγματοποιούν τη μεταφορά ορισμένων οδηγιών, για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος.

8.5

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη συνοχή και τον πλούτο των προτάσεων της έκθεσης του Κοινοβουλίου και συμμερίζεται την ανάλυση για τη σημερινή κατάσταση της υγείας του προϋπολογισμού και την ανάγκη μεταρρύθμισής του. Παράλληλα όμως θα ήθελε να επιστήσει την προσοχή στις δυσκολίες που θα έχει η εισαγωγή ενός παρόμοιου συστήματος. Η εισαγωγή μιας χρηματοδότησης στη βάση ενός «ευρωπαϊκού φόρου» θα συναντήσει το δίχως άλλο σημαντικές αντιδράσεις, λόγω κυρίως των προβλημάτων επικοινωνίας με τους πολίτες.

8.6

Επ' αυτού, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει με μεγαλύτερο σθένος να αναπτύξει πλήρως, παράλληλα με την υποστήριξη της ανταγωνιστικότητας, την προστασία και την προώθηση της συνοχής, του περιβάλλοντος, της απασχόλησης και του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου.

8.7

Η ΕΟΚΕ εύχεται, στις αποφάσεις που θα υιοθετηθούν για τη μεταρρύθμιση της χρηματοδότησης του προϋπολογισμού της ΕΕ, να αναζητηθούν λύσεις οι οποίες, αποφεύγοντας τις παρεκκλίσεις και τις εξαιρέσεις, θα ευνοήσουν την ικανότητα συνεισφοράς κάθε κράτους μέλους, σύμφωνα με τις αρχές της δικαιοσύνης, της ισότητας και της αλληλεγγύης. Εξάλλου, η συζήτηση για τους πόρους, αν και πρωτεύουσας σημασίας, δεν πρέπει να παραμελήσει ή να επισκιάσει τη συζήτηση για τις στρατηγικές επιλογές της Ένωσης, για τον ρόλο της και τις πολιτικές της.

9.1

Η εκτέλεση του προϋπολογισμού είναι ένα άλλο σημαντικό θέμα της επανεξέτασης. Η διαφάνεια, η αξιοπιστία και η αναγνωσιμότητα είναι κριτήρια που πρέπει να ληφθούν ιδιαιτέρως υπόψη σε αυτή τη φάση και, εξάλλου, ακριβώς στη φάση εκτέλεσης οι ευρωπαίοι πολίτες έρχονται σε επαφή με τη δράση της ΕΕ και κρίνουν τα αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί. Επίσης θα πρέπει να εξασφαλιστεί ο συγχρονισμός του κύκλου του προϋπολογισμού με τις θητείες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.

9.2

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι πρέπει να καταβληθεί περαιτέρω προσπάθεια ενημέρωσης των πολιτών για τα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται από τις ευρωπαϊκές πολιτικές και τα ευρωπαϊκά ταμεία για δύο κυρίως λόγους: 1) ο ένας είναι η διαφάνεια· 2) ο άλλος η καταπολέμηση του ευρωσκεπτικισμού και της επικρατούσας τάσης που προβάλλει περισσότερο τις λίγες αποτυχίες παρά τις πολλές επιτυχίες.

9.3

Όσον αφορά τη σταθερότητα των δημοσιονομικών πλαισίων και την ευελιξία στο εσωτερικό τους, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι μακροπρόθεσμες στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (για παράδειγμα απασχόληση, έρευνα και ανάπτυξη, περιβάλλον, ενέργεια) πρέπει να χαρακτηρίζονται από συνέχεια, ενώ ένα περιθώριο ελιγμών, για λόγους προσαρμογής στις μεταβαλλόμενες συνθήκες και εξασφάλισης μιας ταχείας αντίδρασης, θα πρέπει να υπάρχει για τις βραχυπρόθεσμες προτεραιότητες, αφήνοντας κυρίως, σε αυτές τις περιπτώσεις, χώρο δράσης για τα κράτη μέλη.

9.4

Η συζήτηση για την εκτέλεση του προϋπολογισμού πρέπει να αφορά αναπόφευκτα τη διαχείριση του προϋπολογισμού και την απορρέουσα ευθύνη. Με τα σημερινά δεδομένα το 80 % του προϋπολογισμού αποτελεί αντικείμενο διαχείρισης από τα κράτη μέλη, ενώ το υπόλοιπο 20 % από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία ωστόσο έχει την πλήρη ευθύνη για την εκτέλεση του προϋπολογισμού. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι και αυτή η κατανομή πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης προκειμένου να αξιολογηθεί ο επίκαιρος χαρακτήρας της.

9.5

Εν προκειμένω πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η νέα Συνθήκη η οποία τροποποιεί το άρθρο 274 ως εξής: στο πρώτο εδάφιο, το αρχικό τμήμα της φράσης «Η Επιτροπή εκτελεί τον προϋπολογισμό» αντικαθίσταται από την φράση «Η Επιτροπή εκτελεί τον προϋπολογισμό σε συνεργασία με τα κράτη μέλη»· το δεύτερο εδάφιο αντικαθίσταται από το ακόλουθο κείμενο: «Ο κανονισμός προβλέπει τις υποχρεώσεις ελέγχου των κρατών μελών κατά την εκτέλεση του προϋπολογισμού καθώς και τις απορρέουσες ευθύνες. Προβλέπει επίσης τις ευθύνες κάθε θεσμικού οργάνου και τον ειδικό τρόπο κατά τον οποίο κάθε θεσμικό όργανο συμμετέχει στην εκτέλεση των ίδιων δαπανών του».