13.7.2007   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 161/17

1.1

Το δικαίωμα στέγασης είναι πρωτίστως θεμελιώδες δικαίωμα, η πρόσβαση στο οποίο αποτελεί προϋπόθεση για την πρόσβαση στα λοιπά θεμελιώδη δικαιώματα και τη διασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης. Αυτό αναγνωρίζεται στο Χάρτη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και στον αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη του Συμβουλίου της Ευρώπης, καθώς και στα συντάγματα πολλών ευρωπαϊκών κρατών. Η διάθεση στέγης είναι ουσιώδους σημασίας προκειμένου ένα άτομο να μπορέσει να εξελιχθεί και να ενταχθεί σε μια κοινωνία.

1.2.1

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Κατοικίας που υιοθέτησε η διακομματική ομάδα «Αστική ανάπλαση — στέγαση» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που επισημαίνει τις αυξανόμενες και πολυάριθμες αλληλεπιδράσεις των ευρωπαϊκών πολιτικών και των στεγαστικών πολιτικών και υπενθυμίζει τη σημασία του δικαιώματος στέγασης.

1.2.2

Η ΕΟΚΕ ζητά, κατά συνέπεια, ο Ευρωπαϊκός Χάρτης Κατοικίας να ενσωματωθεί στη γνωμοδότηση πρωτοβουλίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με θέμα τη στέγαση και την περιφερειακή πολιτική.

1.3.1

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να προταθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο μια σειρά κοινών στόχων για την πρόσβαση σε στέγη, καθώς και ελάχιστες προδιαγραφές για την ποιότητα της στέγης οι οποίες να προσδιορίζουν τον όρο «αξιοπρεπής στέγη». Χωρίς αυτά τα κριτήρια, θα είναι δύσκολο να εφαρμοστεί στην πράξη το δικαίωμα στέγασης, και φαίνεται ότι η πρόσβαση σε στέγη αποτελεί την ελάχιστη προϋπόθεση για αξιοπρεπή διαβίωση.

1.3.2

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι ο τομέας των κοινωνικών και κατ' οίκον υπηρεσιών καθίσταται όλο και περισσότερο πρόκληση σε μια γηράσκουσα κοινωνία και ότι οι υπηρεσίες αυτές συχνά προσφέρονται σε σχέση με τη στέγη και ζητά οι εν λόγω υπηρεσίες να αποτελέσουν αντικείμενο ευρωπαϊκών ανταλλαγών και να ενισχυθεί η προβολή τους. Υπενθυμίζει ακόμη ότι η κοινωνική στέγη πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ιδιαίτερης μέριμνας και ότι αυτή, από τη φύση της, δεν είναι δυνατόν να εξαρτάται από τους νόμους της αγοράς, όπως αναγνωρίζεται στην οδηγία για τις υπηρεσίες.

1.4.1

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι είναι σημαντικό να αξιοποιηθεί πλήρως σήμερα η δυνατότητα χρησιμοποίησης των διαρθρωτικών ταμείων για τη βελτίωση των συνθηκών στέγασης όχι μόνο στα νέα 12 κράτη μέλη αλλά και στις χώρες της ΕΕ των 15, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν τους πόρους των διαρθρωτικών ταμείων για δράσεις ολοκληρωμένης αστικής ανάπτυξης. Οι δαπάνες αυτές θα έχουν θετικό αντίκτυπο στην κοινωνική και εδαφική συνοχή και στην οικονομική ανάπτυξη. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ προτείνει να χορηγούν τα ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα δάνεια με πολύ χαμηλά επιτόκια σε ολοκληρωμένα ευρωπαϊκά στεγαστικά προγράμματα υπέρ των νέων, των μεταναστών, των ηλικιωμένων, και των ατόμων με ειδικές ανάγκες, ευνοώντας την επαγγελματική κινητικότητα, την ανάμειξη των κοινωνικών τάξεων, και ένα κόστος προσιτό για τους ενοίκους.

1.4.2

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η χρησιμοποίηση του μέσου Jessica θα προσφέρει τα στοιχεία για τη δημιουργία ενός ταμείου εγγυήσεων για σχέδια κοινωνικών κατοικιών ευρύτερου πεδίου και ζητά κατά την ενδιάμεση αξιολόγηση των Διαρθρωτικών Ταμείων να εξεταστεί το θέμα αυτό.

1.4.3

Για το σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη δημιουργία ενός μηχανισμού τεχνικής βοήθειας για τα στεγαστικά σχέδια κατά την περίοδο 2007/2013 σε συνεργασία με τους εκπροσώπους και τα δίκτυα των τοπικών και περιφερειακών αρχών και με την υποστήριξη της Επιτροπής και των κρατών μελών. Ο μηχανισμός αυτός θα επιτρέψει τη συγκέντρωση των πρωτοβουλιών και των μεθόδων που πρέπει να ακολουθηθούν για την καλύτερη ενσωμάτωση των στεγαστικών σχεδίων στα προγράμματα για την ανάπλαση των πόλεων. Αυτό θα επέτρεπε, επίσης, τη συγκέντρωση εμπειρογνωμοσύνης και θα διευκόλυνε τη μεταφορά των εμπειριών. Φαίνεται ότι έχει πρωταρχική σημασία η δημιουργία ενός ειδικού μέσου για τη στέγη με σκοπό την προώθηση της ορθής χρήσης των διαρθρωτικών κονδυλίων. Αυτό θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του άρθρου 45 του κανονισμού για τις γενικές διατάξεις σχετικά με τα Διαρθρωτικά Ταμεία, βάσει του οποίου ζητείται από την Επιτροπή η διευκόλυνση της δημιουργίας ενός μηχανισμού τεχνικής βοήθειας.

1.5.1

Επίσης, η ΕΟΚΕ προτείνει να δημιουργηθεί ένα δίκτυο ανταλλαγών με θέμα την κατοικία και την ενεργειακή απόδοση, το οποίο θα προωθήσει την ανταλλαγή εμπειριών και την αξιοποίηση και εμβάθυνση των εμπειριών των φορέων του τομέα προκειμένου να καθοριστούν εύστοχες και φιλόδοξες ενεργειακές πολιτικές. Το δίκτυο αυτό μπορεί να συνδεθεί με το μηχανισμό βοήθειας σχετικά με τα διαρθρωτικά ταμεία. Επειδή, όμως, οι δύο μηχανισμοί δεν έχουν τους ίδιους στόχους πρέπει να διασφαλιστεί ο κατάλληλος συντονισμός τους.

1.5.2

Η ΕΟΚΕ προτείνει να αναληφθεί, σε ευρωπαϊκό επίπεδο και σε συνεργασία με τα δίκτυα που δραστηριοποιούνται σχετικά, μια εκστρατεία για την προβολή των δυνατοτήτων εξοικονόμησης ενέργειας στον τομέα της κατοικίας. Αυτή η εκστρατεία θα πρέπει να επιδιώκει την αλλαγή των συνηθειών των χρηστών. Η εν λόγω προσέγγιση θα απαιτήσει τη συμμετοχή των ευρωπαίων πολιτών και θα επιτρέψει την κινητοποίηση όλων των παραγόντων γύρω από μια θετική πρωτοβουλία. Η ευρωπαϊκή εκστρατεία για τη βιώσιμη ενέργεια δεν είναι επαρκώς στοχοθετημένη για να κερδίσει την απαιτούμενη προβολή και δεν διαθέτει επαρκείς πόρους.

1.5.3

Η ΕΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να υποβάλει προτάσεις βασιζόμενες σε μια προσέγγιση ευρύτερη από αυτή που ακολουθήθηκε μέχρι σήμερα και με την οποία να επιδιώκεται κυρίως η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. Είναι απαραίτητο να υπάρξει συνεργασία με τους διαμένοντες στις κατοικίες και να ληφθούν καλύτερα υπόψη τα υφιστάμενα κτήρια.

1.6.1

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρωτοβουλία της Επιτροπής να συγκροτήσει διυπηρεσιακή ομάδα για τα αστικά ζητήματα. Προτείνει η διυπηρεσιακή ομάδα της Επιτροπής για τα αστικά ζητήματα να συμπεριλάβει μεταξύ των θεμάτων της και το θέμα της στέγης και να ορίσει έναν υπεύθυνο γι' αυτό.

1.6.2

Εξάλλου, φαίνεται σημαντικό να συμπεριληφθεί το θέμα της στέγης στην ημερήσια διάταξη των υπουργών περιφερειακών και αστικών θεμάτων.

2.1.1

Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, ο οποίος υιοθετήθηκε στη Νίκαια, στις 7 Δεκεμβρίου 2000, ορίζει (άρθρο ΙΙ-34): «Η Ένωση, προκειμένου να καταπολεμηθεί ο κοινωνικός αποκλεισμός και η φτώχεια, αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα κοινωνικής αρωγής και στεγαστικής βοήθειας προς εξασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης σε όλους όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, σύμφωνα με τους κανόνες που ορίζονται στο δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές».

2.1.2

Υπενθυμίζοντας ότι η στέγαση δεν υπάγεται στις ευρωπαϊκές αρμοδιότητες και ότι η αρχή της επικουρικότητας εν προκειμένω ισχύει πλήρως, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το εν λόγω άρθρο θα πρέπει να εφαρμοστεί με την υλοποίηση ευρωπαϊκών πολιτικών για την αντιμετώπιση της επείγουσας κοινωνικής ανάγκης και της έλλειψης στέγης για τους απόρους (αλλά και για τους πολίτες χαμηλού εισοδήματος και τους νέους που αρχίζουν τον επαγγελματικό και οικογενειακό τους βίο).

2.1.3

Στη σύνοδο κορυφής του Λάακεν, το Δεκέμβριο του 2001, αναγνωρίστηκε, εντούτοις, η σημασία των ζητημάτων των σχετικών με τη στέγαση, προκειμένου να αποτραπεί ο κίνδυνος επιδείνωσης της φτώχειας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι έχει ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι η εν λόγω σύνοδος κορυφής σήμανε την έναρξη τη συζήτησης για την ανάγκη «ενίσχυσης της προσφοράς κοινωνικής κατοικίας για την καταπολέμηση της φτώχειας στην Ευρώπη.»

2.1.4

Το δικαίωμα στη στέγαση συμπεριλαμβάνεται στα συντάγματα πολυάριθμων κρατών μελών της ΕΕ, όπως του Βελγίου, της Ισπανίας, της Ελλάδας, της Πορτογαλίας, της Φινλανδίας και των Κάτω Χωρών. Είναι, επομένως, θεμιτή η πρόβλεψη ενός ευρωπαϊκού δικαιώματος στη στέγαση. Η ΕΟΚΕ κρίνει μεγάλης στρατηγικής σημασίας την προσθήκη της στέγασης στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ο οποίος αποτελεί παράρτημα της ευρωπαϊκής συνταγματικής συνθήκης, και εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι το δικαίωμα στη στέγαση ή τουλάχιστον το δικαίωμα σε κατοικία δεν είχε συμπεριληφθεί σ' αυτόν.

2.1.4.1

Η ΕΟΚΕ θεωρεί κρίσιμης σημασίας τη χάραξη ευρωπαϊκής στρατηγικής για τη στέγαση, δεδομένου ότι η διάθεση στέγης σε κάθε πολίτη αποτελεί προϋπόθεση για τον αποτελεσματικό σεβασμό των υπολοίπων ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως είναι: «ο σεβασμός του ιδιωτικού και οικογενειακού βίου, της κατοικίας και της επικοινωνίας» καθώς και το δικαίωμα «στο γάμο και τη δημιουργία οικογένειας».

2.1.5

Μετά από την αποδοχή της αρχής για δικαίωμα στη στέγαση, τίθεται το θέμα της επικλήσεως αυτού του δικαιώματος, δηλαδή της δυνατότητας προσφυγής ενός ατόμου, το οποίο δεν βρίσκει στέγη. Επομένως, η ΕΕ πρέπει να μεριμνήσει για τις συνθήκες αποτελεσματικότητας του δικαιώματος στη στέγαση. Σε περίπτωση που δεν είναι δυνατόν να εξευρεθεί ενιαία λύση, τότε κάθε κράτος μέλος που αναγνωρίζει το δικαίωμα στη στέγαση οφείλει να είναι σε θέση να διασαφηνίσει:

2.1.6

Σε συνέχεια του ευρωπαϊκού χάρτη στέγασης, που υιοθετήθηκε από τη διακομματική ομάδα «Αστική ανάπλαση — στέγαση» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στις 26 Απριλίου 2006, όπου η στέγαση ορίζεται ως «αγαθό πρώτης ανάγκης», η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρωτοβουλία του ΕΚ να καταρτίσει έκθεση με θέμα «Η στέγαση και η περιφερειακή πολιτική». Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ελπίδα ότι το ΕΚ θα υποστηρίξει το αίτημά της για την αναγνώριση του δικαιώματος στέγασης και θα προτείνει μια εταιρική σχέση με τις τοπικές και περιφερειακές αρχές προκειμένου «να υπάρξει ικανοποιητικό επίπεδο στέγασης και να καταστεί προσιτή η στέγαση σε εκείνους που δεν έχουν πρόσβαση στην αγορά στέγης».

2.1.7

Η μελέτη του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας, η οποία δημοσιεύθηκε το 2006, σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης και τις κοινωνικές διαστάσεις της στέγης (1), καταδεικνύει ότι υφίστανται αισθητές διαφορές μεταξύ των χωρών της ΕΕ των 15 και εκείνων της ΕΕ των 10 όσον αφορά την ποιότητα και την ποσότητα των κατοικιών. Θα ήταν, επίσης, σκόπιμο να υπενθυμιστεί ότι η πρόσβαση σε ζεστό νερό και εσωτερικά αποχωρητήρια δεν είναι διασφαλισμένη για όλους τους ευρωπαίους πολίτες, μολονότι ότι τα δύο κριτήρια αυτά συμπεριλαμβάνονται μεταξύ εκείνων που καθορίζουν τις ελάχιστες συνθήκες για αξιοπρεπή στέγαση.

2.1.8

Δεδομένου ότι η στέγαση αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου, οι προκλήσεις που τίθενται στην Ευρώπη σχετικά με τις κοινωνικές και δημογραφικές αλλαγές οφείλουν να μεταφραστούν σε πολιτικές για τη στέγαση. Η γήρανση του πληθυσμού, η φτώχεια των νέων γενεών που παραμένουν στην γονική κατοικία εξαιτίας της έλλειψης επαρκών πόρων, η πρόσβαση των ατόμων με αναπηρίες σε κατάλληλα προσαρμοσμένη στέγη και η πρόσβαση στη στέγαση των μεταναστών αποτελούν διαστάσεις που πρέπει να ληφθούν, επίσης, υπόψη. Η ΕΟΚΕ προτείνει, σε συνέχεια των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Λάακεν, του Δεκεμβρίου 2001, να υιοθετηθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο:

2.1.9

Είναι, εξάλλου, ουσιώδες να ευνοηθεί η κινητικότητα στα συγκροτήματα κατοικιών προκειμένου να διασφαλιστεί η κινητικότητα των εργαζομένων. Πολυάριθμοι πολίτες είναι «αιχμάλωτοι» των κατοικιών τους, είτε αυτές είναι κοινωνικές είτε ιδιόκτητες, εξαιτίας της έλλειψης προσφοράς ή φορολογικών κινήτρων ή ακόμη εξαιτίας των συνθηκών δανεισμού. Η αύξηση της κινητικότητας όσον αφορά τη στέγη είναι αναγκαία για τη βελτίωση της κινητικότητας της αγοράς εργασίας.

2.1.10

Η στέγαση, εξαιτίας των συνεπειών της στον κοινωνικό βίο και στην οικονομία των πόλεων, δεν πρέπει πλέον να αποτελεί αντικείμενο επί μέρους στρατηγικών και ενεργειών. Η ΕΟΚΕ προτείνει, με πλήρη σεβασμό της αρχής της επικουρικότητας, να θεωρηθεί η στέγαση σημαντικό πολιτικό ζήτημα, το οποίο έχει συνέπειες για την καθημερινή ζωή των πολιτών, και μέσο προσέγγισης των πολιτών προς ένα ευρωπαϊκό σχέδιο, το οποίο διαγράφεται όλο και πιο ασαφές.

2.1.11

Πρέπει να προσδιοριστεί η συμβολή της πολιτικής της στέγασης στην εκπλήρωση των στόχων της Λισαβόνας και κυρίως ως κινητήριας δύναμης για την οικονομική ανάπτυξη. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι συνέπειες της πολιτικής αυτής επί της κινητικότητας των εργαζομένων την καθιστά συμπληρωματική πολιτική των ευρωπαϊκών πολιτικών που εφαρμόζονται στο πλαίσιο της στρατηγικής για την ανάπτυξη και την απασχόληση, καθώς και πολιτική που συμβάλλει στην ενίσχυση της εδαφικής συνοχής. η οποία θα πρέπει να γίνει πραγματικότητα κυρίως στα κράτη μέλη που προσχώρησαν πρόσφατα στην ΕΕ, μετά από σχετική προσαρμογή των μεθόδων χρηματοδότησης των αστικών και αγροτικών δικτύων υποδομών, και να συνδυαστεί με τις κατάλληλες ενεργειακές πολιτικές.

2.2.1

Ανέκαθεν, η κατοικία διαδραματίζει διαρθρωτικό ρόλο για τις κοινωνίες μας. Οι κοινοί χώροι που εγγυώνται τη συμβίωση δημιουργούνται σε σύνδεση με ζώνες ατομικών ή συλλογικών κατοικιών. Η πολεοδομία και η δημιουργία συνοικιών άνετης διαβίωσης, των οποίων η κατοικία αποτελεί θεμελιώδη συνιστώσα, επηρεάζουν την κοινωνική και εδαφική συνοχή.

2.2.2

Μολονότι η στέγαση και οι στεγαστικές πολιτικές διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών, η ΕΕ χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα μεγάλη αστική πυκνότητα. Η ευρωπαϊκή πόλη είναι συμπαγής μολονότι χαρακτηρίζεται μάλλον από κτήρια μέσου μεγέθους και η κατοικία είναι εκείνη που διαμορφώνει το αστικό τοπίο.

2.2.3

Συνεπώς, η στέγαση, στο πλαίσιο των αστικών, οικονομικών και κοινωνικών πολιτικών, έχει ιδιαίτερη σημασία σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και οι διάφορες λύσεις που δίνονται στα προβλήματα θα έπρεπε να είναι στη διάθεση όλων, και ειδικότερα σε σχέση με τις κρίσεις που εκδηλώθηκαν στις υποβαθμισμένες συνοικίες πολλών κρατών μελών.

2.2.4

Η ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική στοχεύει στην ενίσχυση της εδαφικής, κοινωνικής και οικονομικής συνοχής, με τη στήριξη της οικονομικής ανάπτυξης των λιγότερο ευνοημένων περιοχών και, από το 2005, έχει λάβει συγκεκριμένη μορφή με την επιδίωξη των στόχων προτεραιότητας για ανάπτυξη και απασχόληση στο πλαίσιο της αναθεωρημένης ατζέντας της Λισαβόνας.

2.2.5

Για να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα όλων των περιοχών και να ευνοηθεί η επαγγελματική κινητικότητα, είναι ουσιώδους σημασίας η διαφοροποίηση της προσφοράς στέγης, όχι μόνον όσον αφορά τον τύπο κάλυψης αλλά και το μίγμα των δραστηριοτήτων στις συνοικίες (κατοικίας και οικονομικών δραστηριοτήτων), ή την κοινωνική ανάμειξη, η οποία αποτελεί εγγύηση της κοινωνικής συνοχής. Η γκετοποίηση ορισμένων συνοικιών καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την ανάληψη οικονομικών δραστηριοτήτων σ' αυτές.

2.2.6

Η τοποθεσία της οικονομικά προσιτής στέγης είναι η λογική συνέπεια των όσων έχουν αναφερθεί παραπάνω. Σχετικά με το δικαίωμα στη στέγαση, οι ενδιαφερόμενες αρχές οφείλουν να διασφαλίσουν, σε όλες τις περιοχές για τις οποίες είναι υπεύθυνες, τη διάθεση ποιοτικής στέγης, η οποία να είναι εντός των οικονομικών δυνατοτήτων των πολιτών τους.

2.2.7

Η ανάπτυξη των οικιστικών ζωνών έχει έντονο αντίκτυπο επί των αγροτικών περιοχών και για ένα επιτευχθεί βιώσιμη ανάπτυξη είναι ουσιώδους σημασίας στις πολιτικές στέγασης να ληφθεί καλύτερα υπόψη η αλληλεπίδραση των αγροτικών και των αστικών περιοχών.

2.3.1

Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, ιδίως όσων επωφελούνταν των πόρων του ταμείου συνοχής κατά την παρελθούσα περίοδο προγραμματισμού, ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης συνδέεται στενά με το δυναμισμό του στεγαστικού τομέα. Εντούτοις, αυτό δεν σημαίνει ότι οι πολίτες έχουν εύκολη πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή στέγη. Το ιρλανδικό εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων του 2006, στο πλαίσιο της στρατηγικής της Λισαβόνας, υπογραμμίζει την περιορισμένη διάρκεια της ανάπτυξης ελλείψει εγγυημένης και προσιτής οικονομικά στέγης. Στο σχέδιο μεταρρυθμίσεων του 2006, για παράδειγμα, η Πορτογαλία υπενθυμίζει την ανάγκη μεγαλύτερης στήριξης του οικοδομικού τομέα και των δήμων, προκειμένου να ενθαρρυνθεί η βιώσιμη ανάπτυξη στον τομέα της στέγης.

2.3.2

Για να υπάρξει μια δυναμική πηγή αγοράς εργασίας, η προσφορά στέγης σε όλους τους υπαλλήλους και τους εργαζόμενους παραμένει ουσιώδης προϋπόθεση για την ανάπτυξη και πολυάριθμες περιοχές αγοράς εργασίας στην Ευρώπη εμφανίζουν περιορισμένη ανάπτυξη εξαιτίας της έλλειψης στέγης. Συνεπώς, η έλλειψη στέγης μπορεί να αποτελεί παράγοντα ακαμψίας των τοπικών αγορών εργασίας και να περιορίσει την κινητικότητα των εργαζομένων.

2.3.2.1

Αναφέρεται εν προκειμένω ένα ενδιαφέρον παράδειγμα: στη Γαλλία, οι εργοδότες συμμετέχουν σε ποσοστό 0,45 % επί του συνόλου της μισθοδοσίας στις στεγαστικές πολιτικές, ως συμπληρωματικό μέσον για την ανάπτυξη λύσεων για το στεγαστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι μισθωτοί. Οι κοινωνικοί εταίροι διαχειρίζονται, επίσης, ειδικούς μηχανισμούς για τους νέους και τα προβληματικά νοικοκυριά (κατάθεση εγγύησης).

2.3.3

Ειδικότερα, πρόκειται για μια πιεστική ανάγκη για τις περιοχές που υποδέχονται αυξανόμενο αριθμό μεταναστών, οι οποίοι αντιμετωπίζουν δυσχέρειες στην εξεύρεση στέγης σε αγορές υψηλής ζήτησης και υφίστανται διακρίσεις που οδηγούν σε περιθωριοποίηση των εθνοτικών κοινοτήτων.

2.3.4

Ο τομέας κατασκευής κατοικιών αποτελεί έναν από τους τομείς με την υψηλότερη απασχόληση στην Ευρώπη. Υπάρχουν πολυάριθμα εργασιακά πεδία που δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη, κυρίως στον τομέα των τεχνικών βιώσιμης και οικολογικής κατοικίας, τα οποία αναμένεται να αναπτυχθούν στο μέλλον. Εξάλλου, ο τομέας κατασκευών αποτελεί έναν από τους τομείς που αντιμετωπίζουν σημαντική έλλειψη εξειδικευμένων εργαζομένων.

2.3.5

Οι κατ' οίκον υπηρεσίες και, ειδικότερα, οι υπηρεσίες αρωγής στους πολίτες συνιστούν ένα ιδιαίτερα μεγάλο πεδίο δυνατοτήτων απασχόλησης και συχνά οργανώνονται και παρέχονται στο πλαίσιο των υπηρεσιών που συνδέονται με τη στέγη. Επομένως, οι φορείς κοινωνικών κατοικιών σε συνεργασία με τις οργανώσεις παροχής κοινωνικών υπηρεσιών προτείνουν κατ' οίκον υπηρεσίες για τους ηλικιωμένους ή τα άτομα με αναπηρίες, αλλά και ολοκληρωμένες υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης ή φύλαξης παιδιών, όπως για παράδειγμα οι κατοικίες όπου στεγάζονται άτομα διαφορετικών γενεών. Ο πολιτιστικός και κοινωνικός δυναμισμός των συνοικιών που αντιμετωπίζουν αναταραχές είναι δυνατόν να ενισχυθεί με την υποστήριξη τοπικών πρωτοβουλιών.

2.4

Πέραν του χαρακτήρα τους ως πεδίων δυνατοτήτων απασχόλησης, οι κατ' οίκον υπηρεσίες που συνδέονται με τη στέγη επιτρέπουν να αντιμετωπιστούν οι δημογραφικές προκλήσεις οι οποίες, εκ των πραγμάτων, έχουν αντίκτυπο στην απασχόληση σε περιφερειακό επίπεδο. Για παράδειγμα, οι κατοικίες όπου στεγάζονται άτομα διαφορετικών γενεών, οι οποίες, στη Γερμανία, αποτελούν αντικείμενο ειδικής πολιτικής, συνιστούν απάντηση στην ανάγκη κοινωνικής ανομοιογένειας και δίνουν τη δυνατότητα αποτελεσματικής καταπολέμησης του αποκλεισμού των μοναχικών ηλικιωμένων. Δεδομένης της γενικευμένης γήρανσης του ευρωπαϊκού πληθυσμού, θα πρέπει να υποστηριχθεί η ανταλλαγή ορθών πρακτικών.

2.4.1

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, το ζήτημα του δικαιώματος στέγασης δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται μόνο από την οπτική γωνία της καταπολέμησης του αποκλεισμού, αλλά και από εκείνη της γήρανσης του πληθυσμού, των μεταναστευτικών εισροών και των νέων μορφών φτώχειας και τέλος, από την πλευρά της στρατηγικής της Λισαβόνας, η οποία προβλέπει την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας μέσω της ενίσχυσης της κινητικότητας στην αγορά εργασίας.

2.4.2

Η κινητικότητα των εργαζομένων θα παραμείνει κενή περιεχομένου εφόσον δεν ενισχυθεί η πρόσβαση στα θεμελιώδη κοινωνικά δικαιώματα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και το δικαίωμα στεγαστικής αρωγής. Αξίζει να σημειωθεί το φαινόμενο της αυξανόμενης φτώχειας που παρατηρείται μεταξύ των κατοίκων σε συγκροτήματα κοινωνικών κατοικιών, τα οποία αρχικά σχεδιάστηκαν για τη στέγαση των μισθωτών. Οι τελευταίοι δεν έχουν πλέον κατά προτεραιότητα πρόσβαση σε κατοικίες του τύπου αυτού και, στις ζώνες όπου υπάρχει μεγάλη ζήτηση αγοράς κατοικίας, αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσχέρειες να βρουν αξιοπρεπή στέγη.

2.4.3

Κατά την τελευταία δεκαετία, οι τιμές των κατοικιών παρουσίασαν σταθερή αύξηση σε όλες σχεδόν τις χώρες της ΕΕ. Η αύξηση αυτή προκάλεσε τον περιορισμό των δυνατοτήτων των νοικοκυριών να καταναλώνουν άλλα αγαθά, γεγονός που συνιστά μακροχρόνιο εμπόδιο για βιώσιμη ανάπτυξη. Τα χαμηλά επιτόκια προκάλεσαν, επίσης, υπερβολικές επενδύσεις στον τομέα των κατοικιών, γεγονός που έθεσε υπό πίεση τα χρηματοδοτικά μέσα που διατίθενται για τη στέγαση (βλ. το εθνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Σουηδίας). Ο τομέας των κοινωνικών κατοικιών συνιστά όργανο ρύθμισης της τιμής της κατοικίας (μέσω της ενοικίασης) και της σταθερότητας του τομέα.

2.4.4

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει, εξάλλου, ότι οι όροι παρέμβασης των δημόσιων αρχών των κρατών μελών και των φορέων που σχετίζονται με τη στέγαση πλαισιώνονται όλο και περισσότερο από το κοινοτικό δίκαιο κατά την εφαρμογή των πολιτικών κοινωνικής στέγης. Είναι σημαντικό οι πολιτικές για τον ανταγωνισμό και την ενιαία αγορά να μην θέτουν εμπόδια στις στεγαστικές πολιτικές που έχουν ως στόχο τη διασφάλιση της πρόσβασης όλων σε αξιοπρεπή και οικονομικά προσιτή στέγη, δεδομένης της συμβολής τους στην οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση στην Ευρώπη. Η αποστολή τους έχει εξελιχθεί και οι κοινωνικοί δανειστές υποχρεώθηκαν να αναπτύξουν κοινωνικές υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στην απουσία πολιτικής για την κοινωνική ένταξη κυρίως των μεταναστών.

2.5.1

Η συμβολή της κατοικίας στην πρόκληση για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας είναι μεγάλης σημασίας και η διάσταση αυτή, λαμβανομένης υπόψη της τιμής της ενέργειας, θα καταστεί πηγή έλξης για μια περιοχή.

2.5.2

Το σημαντικότερο δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας βρίσκεται στον τομέα της κατοικίας (νοικοκυριά), όπου αυτό υπολογίζεται σε ποσοστό 27 % επί της χρησιμοποιούμενης ενέργειας, όπως επισημαίνει η Επιτροπή στο σχέδιο δράσης της για την ενέργεια.

2.5.3

Όλο και περισσότερα νοικοκυριά στην Ευρώπη ζουν σε συνθήκες ένδειας εξαιτίας των ενεργειακών δαπανών της κατοικίας τους (fuel poverty).

2.5.4

Οι δυνατότητες μείωσης της κατανάλωσης θα είναι ακόμη μεγαλύτερες, εάν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα παροχής κινήτρων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

2.5.5

Από την άποψη αυτή, είναι απορίας άξιον το γεγονός ότι η προσέγγιση που υιοθέτησε η Επιτροπή στο σχέδιο δράσης της για την ενεργειακή απόδοση επικεντρώνεται κυρίως στον τομέα των νέων κατασκευών και προτείνεται η επέκταση του πεδίου των προτύπων σε αυτόν τον τομέα.

2.5.6

Η προσέγγιση αυτή είναι ιδιαίτερα μονομερής δεδομένου ότι δεν λαμβάνει υπόψη την επιτακτική ανάγκη αλλαγής των καθημερινών συνηθειών σε ένα πιο σφαιρικό πλαίσιο βιωσιμότητας, στο οποίο περιλαμβάνονται οι ατομικές συνήθειες (συμπεριλαμβανομένου του ιδεώδους της ατομικής κατοικίας για όλους, αλλά και των καθημερινών οικολογικών συνηθειών). Αυτό προκαλεί την αύξηση του κόστους παραγωγής, το οποίο είναι ήδη ιδιαίτερα υψηλό για τα νοικοκυριά μέσου και χαμηλού εισοδήματος, χωρίς παράλληλα να επιδιώκει τη βελτίωση του σύγχρονου κτιρίου και την αλλαγή των συμπεριφορών, τη στιγμή μάλιστα που πολυάριθμες μελέτες καταδεικνύουν τη σπουδαιότητά τους.

2.5.7

Η ενίσχυση των ευρωπαϊκών περιφερειακών πολιτικών για τη βελτίωση της συνοχής και των συνθηκών ζωής αποτελεί πλέον αδήριτη ανάγκη. Ωστόσο, η καλύτερη συνεκτίμηση του στεγαστικού τομέα σε αυτές τις πολιτικές θα συνέβαλε στη δημιουργία θετικών συνεργιών.

2.5.8

Οι πολιτικές για την εξοικονόμηση ενέργειας βασίζονται στις νέες κατασκευές, χωρίς να ασχολούνται με τις υφιστάμενες κατασκευές, ή εφαρμόζουν στις κατασκευές αυτές τους κανόνες που αφορούν τις νέες. Ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη όχι μόνο η ύπαρξη αλλά και η ανάπτυξη προσεγγίσεων προσαρμοσμένων στα χαρακτηριστικά του συνόλου των παραδοσιακών κατοικιών και στο ιδιαίτερα υψηλό κόστος της εφαρμογής των κανόνων.

2.5.8.1

Κατά τη χορήγηση των κρατικών ενισχύσεων, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ιδιαιτερότητα των κοινωνικών κατοικιών: περιορισμένη πιστωτική επιφάνεια των κατοίκων, φορολογικές ενισχύσεις λιγότερο προσαρμοσμένες απ` ό,τι στον ιδιωτικό τομέα.

2.5.8.2

Το ζήτημα της βιώσιμης ανάπτυξης δεν περιορίζεται στην ενέργεια αλλά αφορά και το νερό, τη διαχείριση των αποβλήτων, τη δυνατότητα πρόσβασης των ατόμων με αναπηρίες, την ασφάλεια, την ποιότητα του αέρα, και την υγιεινή της κατοικίας. Η κατοικία μπορεί να έχει αποφασιστική συμβολή στη βιώσιμη ανάπτυξη, αλλά προϋποθέτει την ύπαρξη προσαρμοσμένων μέσων, κυρίως όσον αφορά την υπάρχουσα κτιριακή κληρονομιά.

2.6.1

Η ΕΟΚΕ υποστήριξε τη διεύρυνση της επιλεξιμότητας του ΕΤΠΑ για τη χρηματοδότηση έργων στέγασης στα 12 νέα κράτη μέλη και έργων που συνδέονται με τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη και την ενεργειακή απόδοση στις χώρες της ΕΕ των 15, καθώς και στο πλαίσιο ολοκληρωμένων προσεγγίσεων ανάπτυξης των υποβαθμισμένων συνοικιών. Λαμβανομένης υπόψη της σημασίας της διάστασης της κατοικίας, κρίνεται σκόπιμο να ενθαρρυνθούν και να βοηθηθούν τα κράτη μέλη και οι περιφέρειες προκειμένου να προγραμματίσουν την αναδιάρθρωση των συνοικιών και τη βελτίωση της στέγης στο πλαίσιο των διαρθρωτικών ταμείων.

2.6.2

Είναι, πράγματι, δύσκολο να εφαρμοστούν ολοκληρωμένες στρατηγικές ανάπτυξης των συνοικιών χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο στεγαστικός τομέας. Από την άποψη αυτή, η προσέγγιση της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την κοινωνική ένταξη που συμπεριλάμβανε έναν στόχο για την πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή και αξιοπρεπή στέγη, ως προϋπόθεση επιτυχίας της κοινωνικής ένταξης, παραμένει επίκαιρη. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, είναι καθοριστικής σημασίας να ενεργοποιηθούν όλα τα ευρωπαϊκά μέσα για την καλύτερη κοινωνική ένταξη όλων των πολιτών.

2.6.3

Για το σκοπό αυτό, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο οφείλει να στηρίζει περισσότερο τις δράσεις για την κοινωνική ένταξη, πέραν της ένταξης στην αγορά εργασίας διότι, όπως υποστηρίχθηκε, η αγορά στέγης και η αγορά εργασίας συνδέονται άρρηκτα. Επίσης, οι πολιτικές για τη μετανάστευση, οι οποίες επί του παρόντος καθορίζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δεν είναι δυνατόν να μην λαμβάνουν υπόψη τους και τη στέγαση, προκειμένου να αποτρέπεται ο διαχωρισμός στο χώρο. Οι κατευθυντήριες γραμμές που πρέπει να δημοσιεύσει η Επιτροπή σχετικά με την ένταξη των μεταναστών μέσω της στέγασης αναμένεται να αποτελέσουν την πρώτη φάση μιας διαδικασίας που θα έχει ως στόχο, στο πλαίσιο το προγράμματος PROGRESS (2), τη μεγαλύτερη υποστήριξη σχεδίων στεγαστικού χαρακτήρα.

2.6.4

Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης στα κτίρια δεν αποτελεί προτεραιότητα μόνο για τα νέα 10 κράτη μέλη αλλά για το σύνολο της Ένωσης. Η ενεργειακή απόδοση συνίσταται, όπως και η βελτίωση των κοινόχρηστων χώρων, στη χρησιμοποίηση και την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στην εφαρμογή μέτρων για την κοινωνική ένταξη, η οποία αποτελεί επιλέξιμο στόχο για τα κοινωνικά ταμεία σε όλα τα κράτη μέλη.

2.6.5

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρωτοβουλία της Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) για τη δημιουργία ενός νέου χρηματοδοτικού μέσου, του Jessica (3), για την ειδική υποστήριξη της ανάπτυξης των υποβαθμισμένων αστικών συνοικιών, συμπεριλαμβανομένου και του θέματος της στέγασης στις εν λόγω συνοικίες. Αξίζει να σημειωθεί ότι το μέσο αυτό, με την παροχή δανείων αλλά και εγγυήσεων στους φορείς που δραστηριοποιούνται για την ανάπλαση των πόλεων και τις κοινωνικές κατοικίες, θα μπορούσε να κινητοποιήσει τα απαιτούμενα κεφάλαια για την αναβάθμιση των συνοικιών. Αυτό το μέσο θα πρέπει να το διαχειρίζονται εξειδικευμένοι φορείς που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της ανάπλασης των πόλεων και στέγασης, σε στενή συνεργασία με τις τοπικές αρχές. Αυτό το μέσο πρέπει να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης των συνοικιών για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων τους. Το μέσον Jeremie (4) προσφέρει επίσης δυνατότητες στους φορείς κοινωνικής στέγης που δραστηριοποιούνται για τη δημιουργία βιώσιμων και ευχάριστων για όλους συνοικιών.

2.6.6

Στον τομέα των πολιτικών για την ενέργεια, η Επιτροπή πρότεινε στο πλαίσιο του προγράμματος Intelligent Energy (ευφυής ενέργεια) μια πειραματική δράση για τον τομέα των κοινωνικών κατοικιών, η οποία έδωσε τη δυνατότητα να επιλεγούν και να προωθηθούν υποδειγματικά σχέδια στο πεδίο της ενεργειακής απόδοσης και των ανταλλαγών μεταξύ των παραγόντων του τομέα. Δεδομένων των ευρωπαϊκών φιλοδοξιών για τη χάραξη κοινής ενεργειακής πολιτικής, η οποία να συντονίζει με τον καλύτερο τρόπο τις δράσεις των κρατών μελών στον εν λόγω τομέα, κρίνεται σημαντική η διασφάλιση της συνέχειας της δράσης αυτού του μέσου και πέραν της υποστήριξης πιλοτικών δράσεων.

2.6.7

Τέλος, στον τομέα της τεχνικής αλλά και κοινωνικής καινοτομίας, η υποστήριξη του έβδομου προγράμματος πλαίσιο για την έρευνα και την ανάπτυξη θα δώσει τη δυνατότητα εντοπισμού των δυναμικών στον στεγαστικό τομέα όσον αφορά τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης αλλά και τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη.

2.6.8

Η τυποποίηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο αφορά κυρίως την κατοικία και τις υπηρεσίες που συνδέονται με αυτήν. Επιπλέον, πρόκειται για έναν τομέα όπου οι τεχνικές ή πολεοδομικές επιλογές περιορίζουν τις επιλογές της κοινωνίας και δεν είναι αποδεκτό να επιβληθούν κανόνες στους φορείς μόνο βάσει των πορισμάτων των ομάδων εργασίας χωρίς να διασφαλίζονται τα μέσα πολιτικού ελέγχου επί της διαδικασίας τυποποίησης. Το παράδειγμα του κανόνα «πρόληψη των κακόβουλων προθέσεων διαμέσου της πολεοδομίας και της κατασκευής», που υιοθετήθηκε χωρίς πραγματική πολιτική θεώρηση του αστικού προτύπου που προέκυψε από τις κλίμακες ανάλυσης του κινδύνου, μας επιβάλει την επανεξέταση της κανονιστικής διαδικασίας σε αυτόν τον τομέα.

2.6.9

Τέλος, η Επιτροπή επεξεργάστηκε στρατηγική για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη, η οποία αναμένεται να ενθαρρύνει τις πόλεις να μελετήσουν την ανάπτυξή τους, κυρίως από την άποψη των πολιτικών για τις μεταφορές. Ωστόσο, η εν λόγω στρατηγική είναι μόνο ενδεικτική και υπάρχει ο κίνδυνος να μην μπορέσει να αναπτυχθεί στο σύνολο του δυναμικού της, εάν δεν ληφθεί υπόψη η κοινωνική διάσταση της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης.