52002IE0362

Γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα "Το μέλλον της ΚΓΠ"

(2002/C 125/18)

Στις 31 Μαΐου 2001, και σύμφωνα με το άρθρο 23, εδάφιο 3 του Εσωτερικού Κανονισμού, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή αποφάσισε να καταρτίσει γνωμοδότηση με το ανωτέρω θέμα. Στις 4 Σεπτεμβρίου 2001 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποφάσισε να ζητήσει τη γνώμη της ΟΚΕ, σύμφωνα με το άρθρο 262 τελευταία παράγραφος της ΣΕΚ για το πρόβλημα του ενδιάμεσου απολογισμού της ΚΓΠ βάσει του Προγράμματος 2000.

Βάσει των δύο ανωτέρω αποφάσεων, το τμήμα "Γεωργία, ανάπτυξη της υπαίθρου, περιβάλλον", στο οποίο ανατέθηκε η προετοιμασία των σχετικών εργασιών της ΟΚΕ, υιοθέτησε τη γνωμοδότησή του στις 4 Μαρτίου 2002 με βάση εισηγητική έκθεση του κ. Ribbe και με συνεισηγητή τον κ. Geraads.

Κατά την 389η σύνοδο ολομέλειας (συνεδρίαση της 21ης Μαρτίου 2002), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε με 99 ψήφους υπέρ, και 6 αποχές την ακόλουθη γνωμοδότηση.

1. Προκαταρκτικές παρατηρήσεις

1.1. Η "Δήλωση του Laeken" του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 15.2.2001 αναφέρεται σαφώς στην επιτυχή ιστορική πορεία της ΕΕ, η οποία άρχισε με την ΕΚΑΧ και συνεχίστηκε με την ΚΓΠ. Η ΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η ΚΓΠ είναι η μόνη πολιτική που διεξάγεται και υπόκειται σε διαχείριση σε κοινοτικό επίπεδο. Καταλαμβάνει, συνεπώς, εξέχουσα θέση στην ευρωπαϊκή οικοδόμηση. Στη δήλωση καθίσταται επίσης εμφανές ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει σήμερα νέες προκλήσεις οι οποίες απαιτούν νέες ιδέες, σε σύγκριση με εκείνες των προγενέστερων ετών.

1.2. Οι αποφάσεις που ελήφθησαν το Μάρτιο του 1999 με αφορμή το σχέδιο Ατζέντα 2000 που υιοθετήθηκε στη σύνοδο κορυφής του Βερολίνου ισχύουν μέχρι το τέλος του 2006. Μόνο μέσω την επονομαζόμενης ενδιάμεσης επισκόπησης το 2002 και 2003 μπορούν να επέλθουν μικρές τροποποιήσεις στους ισχύοντες κανονισμούς. Έτσι, ο γεωργικός τομέας μπορεί να υπολογίζει ότι οι γενικές συνθήκες θα παραμείνουν σταθερές έως το 2006.

1.3. Ωστόσο, μετά το 2006, πρέπει να προβλεφθούν αλλαγές στην Κοινή Γεωργική Πολιτική (ΚΓΠ). Ήδη σήμερα, διαγράφονται ορισμένες αναγκαιότητες που απορρέουν, εκτός άλλων, από

- την επικείμενη διεύρυνση της ΕΕ·

- τις προσεχείς διαπραγματεύσεις στους κόλπους του ΠΟΕ (με εντεινόμενες τις πιέσεις για φιλελευθεροποίηση)·

- τα οικονομικά, κοινωνικά, οικολογικά και περιφερειακά προβλήματα που παραμένουν ανεπίλυτα·

- τη συζήτηση για τη βιώσιμη ανάπτυξη και την υλοποίηση του ευρωπαϊκού γεωργικού προτύπου·

- την εκπλήρωση των μεταβαλλόμενων προσδοκιών στον κλάδο της γεωργίας.

1.4. Τα γεγονότα που συνέβησαν το 2000 και το 2001 (όπως η κρίση ΣΕΒ, το σκάνδαλο της διοξίνης, καθώς και οι τραγικές εικόνες που είδαν οι άνθρωποι κατά την καταπολέμηση του αφθώδους πυρετού) συνέβαλαν στη διεξαγωγή μιας κριτικής συζήτησης σχετικά με τον τρόπο και τις μεθόδους άσκησης της γεωργικής δραστηριότητας και της γεωργικής πολιτικής, με ένα εύρος και μια ένταση που δεν είχαν προηγούμενο.

1.5. Τόσο η έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, την άνοιξη του 2001, όσο και η σφυγμομέτρηση που έγινε κατά παραγγελία της Επιτροπής το Νοέμβριο του 2000 καθιστούν σαφές ότι η εμπιστοσύνη των ευρωπαίων στην ΚΓΠ κλονίστηκε. Η κρίση εμπιστοσύνης που πέρασαν οι ευρωπαίοι καταναλωτές δεν αφορούσε τόσο άμεσα τη γεωργία αλλά κλάδους που προηγούνται του κτηνοτροφικού, όπως για παράδειγμα αυτός των ζωοτροφών. Εντούτοις, αυτοί που πλήττονται από το αρνητικό κλίμα που επικρατεί είναι κυρίως οι γεωργοί, οι οποίοι κινδυνεύουν ολοένα και περισσότερο να περιέλθουν στο κοινωνικό περιθώριο.

1.6. Η τάση αυτή πρέπει να ανασταλεί επειγόντως. Αυτό ισχύει γιατί το κλειδί για τη διασφάλιση μιας ποσοτικά επαρκούς, ποιοτικής και περιφερειακά διαφοροποιημένης παραγωγής τροφίμων(1), για τη διατήρηση της πολυμέρειας και της ποικιλομορφίας των εκτάσεων καλλιέργειας και για την ανάπτυξη της υπαίθρου είναι η προστασία και η περαιτέρω ανάπτυξη στην ΕΕ μιας βιώσιμης και πολυμερούς γεωργίας που θα στηρίζεται στις παραδόσεις των αγροτών(2).

1.7. Συνεπώς, η ΟΚΕ ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την αξιοποίηση των μεταρρυθμιστικών προτάσεων που θα προκύψουν από τις κατονομασθείσες πολιτικές αναγκαιότητες αλλά και από την σχετική κοινωνική συζήτηση και για τη χάραξη μιας πολιτικής που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του μέλλοντος και συνεπώς των γεωργών και όλων εκείνων που ενδιαφέρονται για τη γεωργία ή στους οποίους η γεωργία προσφέρει ενδιαφέρουσες προοπτικές. Πρέπει να αξιοποιηθεί το ενισχυμένο ενδιαφέρον που δείχνουν πολλοί πολίτες και οργανώσεις για τη γεωργική παραγωγή, ούτως ώστε να εξασφαλιστεί μακροπρόθεσμα το "ευρωπαϊκό γεωργικό πρότυπο" το οποίο αποτελεί σημαντική προϋπόθεση της πολυλειτουργικότητας.

1.8. Αυτό σημαίνει ότι οι διάφορες απαιτήσεις που θα τεθούν στη γεωργία πρέπει το συντομότερο δυνατό να διασυνδεθούν κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μην προκύψουν σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα νέες συζητήσεις περί μεταρρύθμισης της ευρωπαϊκής γεωργίας. Οι διαρκείς συζητήσεις αυτού του είδους είναι βλαβερές και είναι αναμφισβήτητο ότι προξενούν ενοχλήσεις, δυσθυμία και αβεβαιότητα, όχι μόνο στον κλάδο αλλά και στην κοινωνία.

1.9. Ως εκπρόσωπος της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, η ΟΚΕ είναι καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο όργανο σε θέση να ασχοληθεί με τις διάφορες απαιτήσεις του γεωργικού κλάδου αλλά και τις σχετικές συζητήσεις. Έχει συνεπώς αποφασίσει ήδη από τώρα, ενόψει των συζητήσεων για τη μεταρρύθμιση, να προσφέρει την ειδικευμένη συμβολή της μέσω μιας γνωμοδότησης πρωτοβουλίας την οποία θα διευρύνει μέσω άλλων γνωμοδοτήσεων (π.χ. για τον ΠΟΕ) ή για κοινές οργανώσεις αγοράς. Η εν λόγω γνωμοδότηση αφορά βασικά τη μεταρρύθμιση μετά την περάτωση του σχεδίου Ατζέντα 2000 και όχι την επικείμενη, ενδιάμεση αξιολόγηση.

1.10. Με τη παρούσα γνωμοδότηση, η ΟΚΕ επιχειρεί να ικανοποιήσει και την επιθυμία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να εκφράσει τις απόψεις της σε σχέση με την ΚΓΠ εν γένει αλλά και για τη λειτουργία του σχεδίου Ατζέντα 2000.

2. 45 χρόνια ΚΓΠ

2.1. Τα θεμέλια της ΚΓΠ στη Συνθήκη

2.1.1. Στο άρθρο 39 της παλαιάς ΣΕΚ, ορίστηκαν το 1957 οι στόχοι της τότε κοινής γεωργικής πολιτικής που ήταν συγκεκριμένα:

- η αύξηση της παραγωγικότητας της γεωργίας,

- η συνεπαγόμενη εξασφάλιση ενός ικανοποιητικού βιοτικού επιπέδου για τον αγροτικό πληθυσμό,

- η σταθεροποίηση των αγορών,

- η ασφάλεια του εφοδιασμού και

- η τροφοδοσία των καταναλωτών σε λογικές τιμές.

2.1.2. Με την πάροδο των χρόνων, προέκυψαν επανειλημμένα ανάγκες προσαρμογής της ΚΓΠ, κυρίως για χρηματοδοτικούς και λόγους που αφορούν την αγορά. Κάθε φορά, η πολιτική ανταποκρινόταν στις ανάγκες αυτές.

2.1.3. Εν τω μεταξύ, ιδιαίτερη σημασία για την ΚΓΠ έχουν τουλάχιστον τα ακόλουθα άρθρα της Συνθήκης:

- Άρθρο 6 (Ενσωμάτωση της προστασίας του περιβάλλοντος στις κοινοτικές πολιτικές, ιδιαιτέρως για την προαγωγή της αειφόρου ανάπτυξης)

- Άρθρο 152 (Διασφάλιση ενός υψηλού επιπέδου προστασίας της υγείας στον καθορισμό και την υλοποίηση όλων των κοινοτικών πολιτικών)

- Άρθρο 153 (Διασφάλιση ενός υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών)

- Άρθρο 158 (Περιορισμός των αναπτυξιακών ανισοτήτων στο εσωτερικό της Κοινότητας)

- Άρθρο 174 (Η περιβαλλοντική πολιτική της Κοινότητας, με στόχο - εκτός άλλων - τη διατήρηση, την προστασία αλλά και την βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, στηρίζεται - εκτός άλλων - στις αρχές της πρόληψης, της πρόνοιας και στην αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει.

2.2. Οι διαφορετικές απαιτήσεις στις διάφορες φάσεις της ΚΓΠ

2.2.1. Αρχικά, επίκεντρο της γεωργικής πολιτικής - και συνεπώς των μέσων της - ήταν η αύξηση της παραγωγικότητας και της ποιότητας των προϊόντων των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Πρωταρχικός στόχος ήταν τότε η εξασφάλιση της επάρκειας τροφίμων, η προαγωγή της για οικονομικούς λόγους απαραίτητης εξέλιξης της γεωργίας και, κατ' αυτόν τον τρόπο, η ελευθέρωση εργατικού δυναμικού για τον επεκτεινόμενο βιομηχανικό τομέα και τις υπηρεσίες Έτσι, επιτεύχθηκε με τον καιρό επάρκεια ως προς τη διαθεσιμότητα σημαντικών γεωργικών προϊόντων στην τότε ΕΟΚ.

2.2.2. Τα σημαντικότερα μέσα που χρησιμοποίησε στα πλαίσια αυτά η ΕΕ ήταν η στήριξη ορισμένων τιμών παραγωγού στο εσωτερικό της καθώς και η προστασία από φθηνές εισαγωγές (με τη μορφή εισφορών κατά την εισαγωγή)(3).

2.2.3. Αφού υλοποιήθηκε ο στόχος της εξασφάλισης επάρκειας σε κατάλληλες τιμές(4), σε ορισμένους τομείς έπρεπε να βρεθεί μια λύση για τις ολοένα αυξανόμενες ποσότητες που δεν μπορούσαν να απορροφηθούν πλέον στην κοινή αγορά. Τα αίτια του πλεονάσματος παραγωγής ήταν, αφενός, η επέκταση της ευρωπαϊκής παραγωγής και, αφετέρου, η απώλεια μεριδίων της αγοράς λόγω εισαγωγών. Η αύξηση της κατανάλωσης εντός της ΕΕ ήταν μόνο υπό όρους δυνατή. Έτσι, το ενδιαφέρον εστιάσθηκε στις εισαγωγές. Λόγω των τιμών, που ήταν πολύ υψηλότερες από εκείνες στη διεθνή αγορά, το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών ήταν δυνατό να γίνει μόνο με επιδοτήσεις (επιστροφές κατά την εξαγωγή). Οι επιστροφές αυτές κατέστησαν, μαζί με τις παρεμβάσεις με τη μορφή αποθεματοποίησης, σημαντικό μέσο της γεωργικής πολιτικής.

2.2.4. Επειδή άρχισαν να διαφαίνονται διάφορες επιπτώσεις (ιδιαιτέρως ο σχηματισμός υπερβολικά μεγάλων εσωτερικών αποθεμάτων και το πολύ υψηλό κόστος), τα μέσα τροποποιήθηκαν και ανανεώθηκαν. Για παράδειγμα, σε ορισμένους τομείς άρχισε να ελέγχεται η προσφορά με την εισαγωγή συστημάτων ποσοστώσεων (π.χ. για το γάλα και τη ζάχαρη).

2.2.5. Η έντονη συζήτηση θεμάτων κοινωνικού και περιβαλλοντολογικού χαρακτήρα στους κόλπους της ΚΓΠ άρχισε ήδη πριν από τα μέσα της δεκαετίας του 80. Ακολούθησαν συγκεκριμένες πολιτικές δράσεις.

2.2.6. Όπως και τα άλλα "μέτρα προαγωγής των εκτατικών καλλιεργειών" (π.χ. η ενίσχυση της οικολογικής γεωργίας) που εισήχθησαν τότε, τα προγράμματα εθελούσιας αγρανάπαυσης δεν μπόρεσαν να λύσουν ούτε τα εντεινόμενα οικολογικά προβλήματα ούτε το πρόβλημα της εκτροπής του κόστους των οργανώσεων αγοράς. Ωστόσο, μπορεί να θεωρηθεί ότι άνοιξαν το δρόμο για τη θέσπιση των πρώτων μέτρων που συνέδεαν τους οικονομικούς με τους οικολογικούς στόχους. Έτσι, η ΚΓΠ ασχολήθηκε ήδη εδώ και μια δεκαπενταετία με ερωτήματα τα οποία εξακολουθούν και σήμερα να διαδραματίζουν έναν ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο από την άποψη της αειφορίας. Εκτός από την αύξηση της παραγωγικότητας στην ευρωπαϊκή γεωργία, οι εξελίξεις στις διεθνείς αγορές - ιδιαιτέρως ο ανταγωνισμός με τους μαζικά επιδοτούμενους αμερικανούς παραγωγούς και η εμφάνιση νέων εξαγωγικών χωρών στο διεθνή χώρο (όπως η Βραζιλία και η Αργεντινή) - ευθύνονται για τη διατήρηση των πλεονασμάτων σε ορισμένους κλάδους της παραγωγής. Έτσι, περιορίστηκε και άλλο η επιτυχία των μέτρων για την προαγωγή των εκτατικών καλλιεργειών.

2.2.7. Ένα άλλο θετικό στοιχείο είναι ότι αυτά τα τότε σχετικά μικρά προγράμματα δρομολόγησαν σημαντικές εξελίξεις. Από τότε που η ΕΕ άρχισε να χρηματοδοτεί την ανάπτυξη της οικολογικής γεωργίας και θέσπισε σημαντικές προϋποθέσεις με τον σχετικό κανονισμό, ο κλάδος σημείωσε τεράστια ανάπτυξη. Ο αριθμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που παράγουν σύμφωνα με οικολογικές μεθόδους αυξήθηκε από 9521 (το 1988) σε 28868 (το 1993) φτάνοντας τις 124462 (το 2000)(5).

2.2.8. Η συζήτηση για τις κοινωνικές και οικολογικές συνέπειες της ΚΓΠ περιστράφηκε γύρω από δύο τουλάχιστον ερωτήματα που ήταν τα εξής:

- θα επηρεάσει η συνεχιζόμενη διαρθρωτική προσαρμογή τη βιωσιμότητα ορισμένων περιφερειών και το περιβάλλον; Αν ναι, με ποιο τρόπο;

- αν οι κοινοτικές ενισχύσεις περιέρχονταν στους "σωστούς" αποδέκτες.

2.2.9. Αναγνωριζόταν ολοένα και περισσότερο ότι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας που επιτεύχθηκε με τα παραδοσιακά μέσα της ΚΓΠ προσέκρουε σε όρια όχι μόνο οικονομικά αλλά και βιολογικά, οικολογικά, ηθικά και κοινωνικά, ότι αφορά τις περιφέρειες και δημιουργεί ορισμένα ερωτηματικά από την άποψη των καταναλωτών. Κατέστη όλο και περισσότερο σαφές ότι για τη γεωργία, που συνδέεται με ορισμένη έκταση και σχετίζεται με ζωντανούς "παραγωγικούς συντελεστές", επιβάλλεται να ισχύουν άλλα αναπτυξιακά κριτήρια από εκείνα που ισχύουν στο βιομηχανικό τομέα.

2.2.10. Διαπιστώνεται ότι:

- με πολλές από τις αλλαγές που επήλθαν στη γεωργική πολιτική υλοποιήθηκαν οι εκάστοτε στόχοι,

- όλες οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες έδωσαν αφορμή σε έντονες πολιτικές συζητήσεις σχετικά με την εκάστοτε τροποποίηση της ΚΓΠ,

- κάθε φορά προέκυπταν νέοι "προβληματικοί τομείς" οι οποίοι έδιναν αφορμή για νέες συζητήσεις περί μεταρρυθμίσεων. Έτσι παρεμβάλλεται τώρα και το θέμα της διαρκούς ανάπτυξης και της διερεύνησης προς Ανατολάς στο κέντρο του ενδιαφέροντος. δε υιοθέτηση.

2.3. Η μεταρρύθμιση του 1992

2.3.1. Μια σημαντική τομή στην ΚΓΠ έγινε με τη μεταρρύθμιση του 1992. Οι σχετικές αποφάσεις έπρεπε να εξεταστούν στο πλαίσιο του τότε διεξαγόμενου γύρου της ΓΣΔΕ, ο οποίος ολοκληρώθηκε αργότερα.

2.3.2. Τα μέτρα που αποφασίστηκαν το 1992 ήταν κυρίως τα εξής:

- μείωση των εγγυημένων τιμών παραγωγού(6)

- αντιστάθμιση της μείωσης με άμεσες εξισωτικές πληρωμές

- καθιέρωση της υποχρεωτικής αγρανάπαυσης

- μείωση των επιστροφών κατά την εξαγωγή (όγκος και προϋπολογισμός) και περιορισμός της εξωτερικής προστασίας (ενόψει της ΓΣΔΕ)

2.3.3. Από την άποψη των στόχων που τότε είχαν καθοριστική σημασία, η μεταρρύθμιση του 1992 μπορεί να θεωρηθεί επιτυχής δεδομένου ότι:

- τα ιδιαίτερα δαπανηρά πλεονάσματα βουτύρου, γάλακτος σε σκόνη, δημητριακών ή οπωροκηπευτικών (καθώς και οι ενέργειες για την καταστροφή τους) ανήκουν στο παρελθόν, και σήμερα εξάγονται γεωργικά προϊόντα σε αγορές εκτός της ΕΕ και χωρίς επιστροφές(7).

- Τα επόμενα έτη μειώθηκαν δραστικά οι υψηλές δαπάνες παρέμβασης(8) καθώς και το μερίδιο των επιστροφών κατά την εξαγωγή(9) στις συνολικές δαπάνες(10). Στο εξής, τα εισοδήματα των γεωργών έπρεπε να στηρίζονται λιγότερο στα παραδοσιακά μέτρα και περισσότερο στις νέες εξισωτικές πληρωμές που καθιερώθηκαν(11).

2.3.4. Ταυτόχρονα, καθιερώθηκαν τα επονομαζόμενα "Συνοδευτικά μέτρα", στα οποία συμπεριλήφθηκαν εκτός άλλων και τα γεωργοπεριβαλλοντικά προγράμματα. Ωστόσο, αυτό το τμήμα της μεταρρύθμισης του 1992 που ήταν ειδικά προσανατολισμένο στην προαγωγή των εκτατικών καλλιεργειών κάλυπτε μόνο το 5 % των δαπανών του ΕΓΤΠΕ- τμήμα εγγυήσεων.

2.3.5. Εντούτοις, η ανασκόπηση των συζητήσεων που προηγήθηκαν της μεταρρύθμισης του 1992 δείχνει επίσης ότι συζητήθηκαν και θέματα τα οποία δεν οδήγησαν στη λήψη μέτρων. Ο τότε αρμόδιος επίτροπος, κ. MacSharry, διατύπωσε ως νέο στόχο της ΚΓΠ:

- τη διατήρηση ενός επαρκούς πληθυσμού γεωργών, ώστε να προστατευθούν το περιβάλλον, το τεχνητό τοπίο και το πρότυπο μιας γεωργίας που στηρίζεται στις αγροτικές παραδόσεις,

- την αναγνώριση δύο σημαντικών λειτουργιών των γεωργών, που είναι η παραγωγή και η προστασία του περιβάλλοντος σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της υπαίθρου,

- μια κατ' αυτόν τον τρόπο προσανατολισμένη ανάπτυξη της υπαίθρου η οποία καλύπτει και την προαγωγή άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων από αυτές του γεωργικού κλάδου.

2.3.6. Σύμφωνα με τις τότε σκέψεις της Επιτροπής, οι οργανώσεις αγοράς έπρεπε να αναδιαρθρωθούν κατά τέτοιο τρόπο ώστε να προάγουν την εκτατική καλλιέργεια και φιλοπεριβαλλοντικές μεθόδους παραγωγής(12). Οι άμεσες εισοδηματικές ενισχύσεις έπρεπε να διαβαθμίζονται με βάση κοινωνικά και περιφερειακά κριτήρια. Το ίδιο έπρεπε να συμβεί με όλες τις άλλες ποσοτικές διατάξεις, όπως π.χ. για τις ποσοστώσεις και την αγρανάπαυση. Οι πληρωμές για αγροτικά προϊόντα έπρεπε να εξαρτώνται από τη χρήση φιλοπεριβαλλοντικών μεθόδων παραγωγής.

2.3.7. Η κλιμάκωση και αντίστοιχη σύνδεση των νεοθεσπισθεισών άμεσων εισοδηματικών ενισχύσεων δεν πραγματοποιήθηκε τότε.

2.4. Πρόγραμμα 2000

2.4.1. Μετά τη μεταρρύθμιση του 1992, χρειάστηκε να εξεταστούν και να εισαχθούν νέα μεταρρυθμιστικά μέτρα και μάλιστα πολύ νωρίτερα από ότι ήταν αναμενόμενο.

2.4.2. Στο επίκεντρο των συζητήσεων ευρίσκονταν εκτός άλλων τα εξής σημεία:

- ο πιο έντονος προσανατολισμός της γεωργικής παραγωγής στην αγορά και η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας στις διεθνείς αγορές με την προσέγγιση των τιμών της ΕΕ σε αυτές της παγκόσμιας αγοράς·

- η ενίσχυση της θέσης της ΕΕ στις νέες διαπραγματεύσεις του ΠΟΕ, εκτός άλλων, με τον περιορισμό των επιστροφών κατά την εξαγωγή και με τον περαιτέρω αναπροσανατολισμό των μέτρων στήριξης της αγοράς προς την κατεύθυνση των άμεσων πληρωμών·

- η προετοιμασία για τη διεύρυνση της ΕΕ·

- η εντονότερη συνεκτίμηση περιβαλλοντολογικών στόχων στην ΚΓΠ·

- η σύζευξη των διαφόρων μέτρων της διαρθρωτικής γεωργικής πολιτικής και των προγραμμάτων ενίσχυσης προς την κατεύθυνση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για την ανάπτυξη της υπαίθρου (2ος πυλώνας της ΚΓΠ).

2.4.3. Η μεταρρύθμιση του σχεδίου δράσης Ατζέντα 2000 συντελείται με βάση τις Συμφωνίες του Μαρακές. Έχει δε διάφορους στόχους:

- τη διατήρηση της κοινοτικής προτίμησης για τα κυριότερα γεωργικά προϊόντα, παρά τη μείωση των τελωνειακών δασμών,

- την ανάκτηση των μεριδίων αγοράς στην εσωτερική μας αγορά, ιδίως για τα σιτηρά στη διατροφή των ζώων,

- την εκμετάλλευση ευκαιριών σε διεθνείς αγορές που δεν προβλέπεται να έχουν πτωτική τάση κατά την περίοδο 2000-2007,

- την ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών στόχων στην ΚΓΠ,

- τη διάρθρωση μιας πολιτικής για την ανάπτυξη της υπαίθρου, ορίζοντάς την ως δεύτερο πυλώνα.

2.4.4. Στην αρχή της συζήτησης υπήρξαν, επίσης, και ορισμένες επικρίσεις σχετικά με την κατανομή των πόρων του ΕΓΤΠΕ. Η Επιτροπή αναγνώρισε ότι το σύστημα ενισχύσεων ωφελούσε μια μικρή μειοψηφία γεωργικών επιχειρήσεων(13), πράγμα το οποίο υπήρξε αφορμή συζητήσεων στους κόλπους της Ένωσης σχετικά με την ανακατανομή των πόρων σε επιχειρήσεις και περιφέρειες, ανάλογα με τις ανάγκες αυτών.

2.4.5. Έτσι, υποβλήθηκαν ορισμένες βασικές προτάσεις για τη μεταρρύθμιση του 1992 που αφορούσαν την ενσωμάτωση νέων οικολογικών και κοινωνικών πτυχών και έφθασαν εκ νέου με κάπως τροποποιημένη μορφή στην τράπεζα των διαπραγματεύσεων. Μια από αυτές ήταν, για παράδειγμα, η πρόταση για την καθιέρωση ανώτατων ορίων για τις άμεσες ενισχύσεις. Η Επιτροπή σχεδίαζε, εκτός άλλων, να επιτύχει μια "δικαιότερη" κατανομή των ενισχύσεων με τη διαμόρφωση ενός υποχρεωτικού σχήματος που ήταν προσανατολισμένο στην ευημερία των επιχειρήσεων και του προσωπικού που απασχολούσαν. Επίσης, προβλεπόταν η υποχρεωτική διασύνδεση των άμεσων ενισχύσεων με περιβαλλοντικές υποχρεώσεις.

2.4.6. Για πρώτη φορά συζητήθηκαν και οι τρεις πυλώνες της "αειφορίας", κατά την έννοια της ίσης αντιμετώπισης των οικονομικών, των οικολογικών και των κοινωνικών πτυχών, στις διαπραγματεύσεις για το σχέδιο Ατζέντα 2000. Μετά από πολλούς διαπραγματευτικούς γύρους, το Συμβούλιο κατέληξε σε συμφωνία σχετικά με μια δέσμη μέτρων για τον αναπροσανατολισμό πολλών οργανώσεων αγοράς (οικονομικός πυλώνας), ενώ επί των κοινωνικών και οικολογικών πτυχών υπήρξαν σαφείς διαφωνίες(14).

2.4.7. Η πρόταση της Επιτροπής, π.χ., προς το Συμβούλιο για μια οριστική διαμόρφωση ή διατήρηση του επαγγελματικού ανώτατου ορίου των 90 ζώων κατά την ειδική επιδότηση των αρσενικών μόσχων δεν έγινε δεκτή. Το ίδιο ισχύει για την πρόταση της Επιτροπής για την κατάργηση της επιδότησης του αραβόσιτου(15). Έτσι συνεχίζεται η δυσμενής μεταχείριση άλλων κτηνοτροφικών φυτών, όπως το ήμερο τριφύλλι και το φυτό τριφυλλιού, παρόλο που η ενίσχυσή τους έχει ιδιαίτερη σημασία από οικολογική άποψη.

3. Αξιολόγηση των μεταβολών που επήλθαν στη γεωργική πολιτική την τελευταία δεκαετία

3.1. Οι μεταρρυθμίσεις του 1992 και στα πλαίσια του σχεδίου Ατζέντα 2000 βελτίωσαν, εκτός άλλων, την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής γεωργίας στο διεθνή χώρο. Το πρόβλημα των πλεονασμάτων εξουδετερώθηκε στην ουσία, αφενός, με την απλούστευση της πρόσβασης στη διεθνή αγορά ενώ, αφετέρου, η χρήση ευρωπαϊκών δημητριακών ως ζωοτροφών έγινε περισσότερο συμφέρουσα. Με τις αποφάσεις που ελήφθησαν στον επονομαζόμενο 1ο πυλώνα λύθηκαν στην ουσία πολλά από τα μέχρι σήμερα γνωστά "προβλήματα της αγοράς".

3.2. Η περαιτέρω μείωση της στήριξης των τιμών, που προβλέπεται στο σχέδιο Ατζέντα 2000, αντισταθμίστηκε μόνο εν μέρει με την αύξηση των άμεσων πληρωμών από τον 1ο πυλώνα (εξισωτικές πληρωμές). Η οικονομική πίεση επί πολλών γεωργικών εκμεταλλεύσεων συνέχισε να αυξάνεται έντονα. Το πεδίο έντασης μεταξύ των νέων κοινωνικών απαιτήσεων (αειφορία, πολυλειτουργικότητα) που πρέπει να ικανοποιεί η γεωργική παραγωγή και των οικονομικών αναγκαιοτητών που προκύπτουν για τους γεωργούς από τη διαρκή αύξηση της έντασης του ανταγωνισμού διευρύνθηκε.

3.3. Εν τω μεταξύ, οι άμεσες ενισχύσεις στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις απόκτησαν τεράστια σημασία και ο όγκος τους υπερβαίνει σήμερα κατά πολύ αυτόν των παραδοσιακών στοιχείων της γεωργικής πολιτικής, όπως είναι οι επιστροφές κατά την εξαγωγή, οι παρεμβάσεις και οι αποθηκεύσεις, ενώ οι άμεσες πληρωμές στους γεωργούς είναι σήμερα περισσότερο αποδεκτές κοινωνικά από τις έμμεσες ενισχύσεις με τα παλαιά μέσα. Σήμερα υπάρχουν συνολικά τρία είδη άμεσων πληρωμών στους γεωργούς που είναι:

- οι "εξισωτικές πληρωμές" (από τον 1ο πυλώνα)

- το επονομαζόμενο "επίδομα διαφοράς αποδοχών" που καταβάλλεται σε μειονεκτούσες περιοχές (2ος πυλώνας) και

- οι άμεσες ενισχύσεις στους γεωργούς για συγκεκριμένες επιδόσεις στα πλαίσια γεωργοπεριβαλλοντικών προγραμμάτων (επίσης από το 2ο πυλώνα).

3.3.1. Το σύστημα των άμεσων πληρωμών με βάση την έκταση και τα εκτρεφόμενα ζώα είναι στενά συνδεδεμένο με τη λογική της στήριξης των τιμών που ίσχυε στο παρελθόν. Η αιτιολογία της κατάστασης αυτής είναι ότι έτσι αντισταθμίζονται οι απώλειες που είχαν οι γεωργοί από την αλλαγή του παλαιού συστήματος στήριξης των τιμών.

3.3.2. Με βάση αυτή τη λογική, είναι κατανοητό ότι αυτοί που ωφελούνται είναι κυρίως οι επιχειρήσεις και οι περιφέρειες που ωφελούνταν περισσότερο από το παλαιό σύστημα στήριξης των τιμών. Αυτό αποτελεί συχνά αντικείμενο δημόσιας κριτικής, διότι ένα υψηλό ποσοστό των άμεσων πληρωμών καταβάλλεται σε ένα σχετικά μικρό αριθμό επιχειρήσεων ή σε μια συγκέντρωση ορισμένων καλλιεργειών(16). Δεν επιτρέπεται όμως να αγνοείται ότι τα κράτη μέλη θα είχαν τη δυνατότητα να ασκήσουν επιρροή μέσω της αποκαλούμενης διαμόρφωσης ή του καθορισμού ανώτατων ορίων για τα αρσενικά μοσχάρια, κατά την κατανομή των εν λόγω άμεσων πληρωμών.

3.3.3. Η ΟΚΕ θεωρεί ότι θα πρέπει να εξεταστεί διεξοδικά εάν το υπάρχον σύστημα εξυπηρετεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τους μελλοντικούς στόχους που θέτει σήμερα η κοινωνία σχετικά με την διάρκεια, την πολυλειτουργικότητα και τη διατήρηση μιας γεωργικής οικονομίας που καλύπτει τις ανάγκες όλων των περιοχών καθώς και εάν το εν λόγω σύστημα θα εξακολουθήσει να είναι συμβατό με τους κανόνες του ΠΟΕ.

3.3.4. Διαφορετική είναι η περίπτωση με τις άμεσες ενισχύσεις από τον 2ο πυλώνα. Εδώ πρόκειται για την οικονομική αντιστάθμιση φυσικών μειονεκτημάτων ή για την ανταμοιβή συγκεκριμένων επιδόσεων στον τομέα του περιβάλλοντος. Έτσι, οι πληρωμές αυτές έχουν ιδιαίτερη σημασία αλλά είναι και ένα στοιχείο που προαγάγει την ενσωμάτωση της προστασίας του περιβάλλοντος στην ΚΓΠ.

3.3.4.1. Ως μειονέκτημα μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι με αυτές τις άμεσες πληρωμές αντισταθμίζονται μάλλον μόνο τα μειονεκτήματα ή οι πρόσθετες επιβαρύνσεις, χωρίς να προσφέρονται πραγματικά κίνητρα για την προαγωγή των εκτατικών αντί των εντατικών μεθόδων παραγωγής, ή την καλύτερη προστασία του καταναλωτή βάσει του ευρωπαϊκού γεωργικού προτύπου (όπως η ενίσχυση της ασφάλειας της ανιχνευσιμότητας και της διασφάλισης της ποιότητας).

3.3.4.2. Μόνο σε λίγα κράτη μέλη δημιουργήθηκε βάσει περιβαλλοντικών προγραμμάτων ένα επαρκές κίνητρο για μια τροπή προς διαδικασίες εκτατικότερης παραγωγής, η οποία υιοθετήθηκε από πολλούς γεωργούς. Μια μελέτη της Επιτροπής στο πόρισμα ότι γενικά τα μέτρα για τους γεωργούς σχετίζονται περισσότερο με γεωργικούς προβληματικούς τομείς από την άποψη της παραγωγής, ενώ είναι χωρίς επίδραση στις περιφέρειες εντατικής καλλιέργειας, επειδή σ' αυτές τα οικονομικά κίνητρα για τους γεωργούς είναι πολύ περιορισμένα.

3.4. Με το σύστημα των άμεσων πληρωμών από τον 1ο πυλώνα, ορισμένες καλλιέργειες, όπως π.χ. τα κτηνοτροφικά φυτά αλλά και τους βοσκότοπους που από την άποψη της οικολογίας και της περιφερειακής οικονομίας είναι ιδιαίτερα σημαντικές, παραμένουν σε μειονεκτική θέση σε σύγκριση με τις καλλιέργειες του παρελθόντος με στήριξη των τιμών, δεδομένου ότι γι αυτές δεν προβλέπονται άμεσες ενισχύσεις.

3.5. Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο ότι οι παραγωγικές εξελίξεις που είναι κατάλληλες από την άποψη της οικονομικής των επιχειρήσεων και απαραίτητες λόγω των συνθηκών που επικρατούν ενδέχεται να έλθουν σε σύγκρουση με απαιτήσεις που σχετίζονται με την περιφερειακή οικονομία, την οικολογία, την ηθική και την προστασία των ζώων αλλά και τα συμφέροντα των καταναλωτών. Η ΚΓΠ δεν ανταποκρίθηκε σε βαθμό που να μπορεί να λεχθεί ότι οι συγκρούσεις αυτές έχουν πάψει να υφίστανται. Αυτό σημαίνει ότι δεν βρέθηκε ακόμη μια πραγματική ισορροπία μεταξύ των τριών πυλώνων της βιώσιμης ανάπτυξης.

3.6. Τούτο δεν επιτεύχθηκε ούτε με το σχέδιο Ατζέντα 2000, αν και τα "συνοδευτικά μέτρα" (προγράμματα αναδάσωσης, προαγωγή της πρόωρης συνταξιοδότησης, γεωργοπεριβαλλοντικά προγράμματα) που εφαρμόστηκαν αναπτύχθηκαν ακόμη περισσότερο και συμπτύχθηκαν μαζί με εν μέρει ήδη γνωστά μέτρα τόνωσης των διαρθρωτικών ταμείων στην "πολιτική για τη ανάπτυξη της υπαίθρου", τον επονομαζόμενο "2ο πυλώνα της γεωργικής πολιτικής" δεν αλλάζει τίποτα στην κατάσταση που προαναφέρθηκε. Είναι αλήθεια ότι η ΚΓΠ εισήλθε σε μια νέα εποχή. Ωστόσο, προκύπτει το ερώτημα.

Η ΟΚΕ επιδοκίμαζε σταθερά την προφανή αναβάθμιση της "ανάπτυξης της υπαίθρου" μέσω της σχετικής πολιτικής, ακόμη και αν αυτός ο δεύτερος πυλώνας απορροφά μέχρι στιγμής μόνο το 10 % του γεωργικού προϋπολογισμού και δεν διατίθενται γι αυτόν περισσότεροι πόροι από ό,τι για το σύνολο των προηγούμενων "συνοδευτικών μέτρων" και τις ενισχύσεις των περιοχών 5α και 5β από τα διαρθρωτικά ταμεία στα τέλη της δεκαετίας του 90. Τα μέτρα βάσει μιας ολοκληρωμένης αναπτυξιακής πολιτικής για τον αγροτικό χώρο επιβάλλεται να εφαρμοσθούν με τρόπο εντατικό ως η δέουσα συμπλήρωση σε ορισμένα αναγκαία, αλλά δεκτικά επεξεργασίας μέσα του 1ου πυλώνα διότι έχουν όλο και πιο μεγάλη σημασία για τη διασφάλιση του πολλαπλού ρόλου της γεωργίας. Η ΟΚΕ τονίζει ότι τόσο τα μέτρα του πυλώνα 1 όσο και τα μέσα της αγροτικής ανάπτυξης για τη διατήρηση και ανάπτυξη του πολλαπλού ρόλου της γεωργίας πρέπει να συμβάλουν και να αντιστοιχούν στους τρεις πυλώνες της διαρκούς ανάπτυξης (οικονομικοί, κοινωνικοί, οικολογικοί). Ούτε ο πρώτος ούτε ο δεύτερος πυλώνας της ΚΓΠ επιτρέπεται να συγκεντρωθούν σε μια μόνο άποψη της διαρκούς ανάπτυξης.

3.7. Η επικείμενη μεσοπρόθεσμη επανεξέταση του σχεδίου Ατζέντα 2000 δεν πρέπει να επικεντρωθεί μόνο στο ερώτημα αν και κατά πόσο έχουν επιτευχθεί πραγματικά οι στόχοι που τέθηκαν για τους επί μέρους τομείς της οργάνωσης αγοράς όσον αφορά τη σταθεροποίηση των συνθηκών της αγοράς και των δημοσιονομικών δαπανών. Η ΟΚΕ είναι της γνώμης ότι πρέπει να δοθεί απάντηση σε μια σειρά από άλλα ερωτήματα που αφορούν τον τρόπο με τον οποίο ενσωματώνονται οι νέες απαιτήσεις στην ΚΓΠ. Πρόκειται για σημεία που έχουν καθοριστική σημασία για την περαιτέρω εξέλιξη της ΚΓΠ και μετά το 2006. Σύμφωνα με την ΟΚΕ, πρόκειται για ερωτήματα όπως:

- Βελτιώθηκαν τα εισοδήματα της πλειοψηφίας των γεωργών;

- Επιβραδύνθηκε η απώλεια θέσεων απασχόλησης(17) στη γεωργία και τις αγροτικές ζώνες μέσω των μεταρρυθμίσεων και, αν ναι, σε ποιο βαθμό; Αποτελεί το πρόβλημα αυτό στόχο της ΚΓΠ;

- Επήλθε - και αν ναι ποια - αλλαγή στην κατανομή των ενισχύσεων στους γεωργούς;

- Σε ποιο βαθμό έγινε χρήση των άρθρων 3 "απαιτήσεις της προστασίας του περιβάλλοντος" ("Cross compliance") και 4 "διαφοροποίηση" (η επονομαζόμενη "modulation") του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1259/1999 στα κράτη μέλη και ποιο ήταν το αποτέλεσμα;

- Σε ποιο βαθμό ικανοποιήθηκαν οι νέες απαιτήσεις που πρέπει να πληροί η γεωργική παραγωγή; Τα κριτήρια για την κατανομή των δαπανών ανταποκρίνονται στις αναγκαίες απαιτήσεις που προέκυψαν από το "ευρωπαϊκό γεωργικό πρότυπο" και τη συζήτηση περί αειφορίας;

- Ποια αποτελέσματα επιτεύχθηκαν όσον αφορά την επίλυση προβλημάτων όπως η προστασία του περιβάλλοντος και της φύσης αλλά και οι υφιστάμενες περιφερειακές ανισότητες;

- Η κατανομή των δαπανών μεταξύ 1ου και 2ου πυλώνα και μεταξύ των διάφορων τομέων του 1ου πυλώνα είναι ισορροπημένη(18);

- Υπάρχει επαρκής ισορροπία μεταξύ περιφερειών και παραγωγών;

- Υπάρχουν πρόσθετα μέτρα με τα οποία θα μπορούσε να επιτευχθεί η αναβάθμιση της ιδιαιτερότητας και της ποιότητας πολλών γεωργικών προϊόντων, με δεδομένη τη σημασία για το περιβάλλον, την προστασία των ζώων και την περιφερειακή ανάπτυξη(19);

- Οι πόροι του 2ου πυλώνα χρησιμοποιούνται πραγματικά για την ανάπτυξη της υπαίθρου; Πόσο αποτελεσματικά ήταν τα επί μέρους σκέλη των προγραμμάτων; Για παράδειγμα, τα προγράμματα πρόωρης συνταξιοδότησης εξυπηρετούν πραγματικά την "ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών"; Μήπως τα προγράμματα αναδάσωσης συγκρούονται εν μέρει με την επιδίωξη να διατηρηθεί ανοικτό το τοπίο;

- κατά ποια έννοια μπορεί να μετεξελιχθεί τα αποδεδειγμένα εξαιρετικά σημαντικό επίδομα διαφοράς αποδοχών στις μειονεκτούσες περιοχές;

- Για ποιο λόγο παρατηρούνται μεταξύ κρατών μελών αλλά και περιφερειών τόσο σημαντικές διαφορές όσον αφορά τη χρήση των πόρων του 2ου πυλώνα, για παράδειγμα στην περίπτωση των γεωργοπεριβαλλοντικών μέτρων(20);

4. Οι σημερινές και οι μελλοντικές απαιτήσεις που πρέπει να πληροί οι γεωργία

4.1. Παρά το γεγονός ότι η ΚΓΠ εξελίσσεται διαρκώς και παρότι στο παρελθόν αντιμετωπίστηκαν πολλές προκλήσεις, είναι αναμφισβήτητο ότι πρέπει ακόμη να λυθούν σημαντικά προβλήματα. Αυτά αφορούν την πολιτική αλλά και τον καταναλωτή ως άτομο, η συμπεριφορά του οποίου συχνά συγκρούεται με τις διατυπωμένες απαιτήσεις π.χ. για έναν περισσότερο περιφερειακό προσανατολισμό ή περισσότερη συμβατότητα της ΚΓΠ με το περιβάλλον.

4.2. Οι απαιτήσεις και προσδοκίες της κοινωνίας από τη γεωργία έχουν αλλάξει.

4.3. Η πολιτική και η κοινωνία βλέπουν σήμερα διαφορετικά τη γεωργική παραγωγή. Την τελευταία δεκαπενταετία έγινε σαφές ότι με τη συζήτηση περί βιωσιμότητας δίνεται ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στην οικολογική διάσταση της ΚΓΠ καθώς και στα θέματα της περιφερειακής ανάπτυξης, αυτής ή της προστασίας των ζώων και του καταναλωτή. Σε όλη την Ευρώπη δίνεται μεγαλύτερη σημασία στην ποιότητα του τοπίου και τις παραγωγικές διαδικασίες. Η ευρωπαϊκή γεωργία καλείται να εκπληρώσει όχι ένα καθαρά παραγωγικό ρόλο αλλά έναν "πολυλειτουργικό ρόλο" στην ύπαιθρο.

4.4. Σήμερα, οι γεωργοί βρίσκονται αντιμέτωποι με πρόσθετες υποχρεώσεις οι οποίες κατ' αρχάς τους επιβαρύνουν οικονομικά χωρίς να τους αποφέρουν οποιοδήποτε όφελος, δεδομένου ότι οι τιμές που ισχύουν στην αγορά για τα γεωργικά προϊόντα δεν συμπεριλαμβάνουν τη συμβολή του γεωργικού κλάδου από την άποψη της πολυλειτουργικότητας.

4.5. Από πλευράς εισοδηματικής κατάστασης στη γεωργία, επιβάλλεται σήμερα να διαπιστωθεί εν γένει ότι η διαφορά μεταξύ της εξέλιξης των τιμών παραγωγού και των τιμών καταναλωτή είναι μεγάλη και η ψαλίδα διευρύνεται ολοένα και περισσότερο. Αλλά και εντός του κλάδου της γεωργίας υφίστανται έντονες εισοδηματικές διαφορές οι οποίες δεν μπορούν να δικαιολογηθούν μόνο με την επίκληση της διαφορετικής ποιότητας, της ενεργητικότητας ή του επιχειρηματικού πνεύματος. Με προσφορές σε χαμηλές τιμές στον τομέα των τροφίμων, ορισμένοι κρίκοι της αλυσίδας της αγοράς έχουν προκαλέσει καταστροφική εξέλιξη στις τιμές. Αγοραίες τιμές, που εν μέρει βρίσκονται κάτω από τις συνιστώμενες τιμές, περιορίζουν τον χειρισμό και το περιθώριο των γεωργών για λήψη αποφάσεων για περισσότερη διαρκή ανάπτυξη και πολλαπλή λειτουργία της γεωργίας. Σε πολλές περιφέρειες και τομείς της γεωργίας τα εισοδήματα των γεωργών δεν έχουν καμία σχέση με την προσφερόμενη εργασία.

4.6. Λόγω των δυσχερών οικονομικών συνθηκών που αντιμετωπίζουν, οι γεωργοί είναι υποχρεωμένοι να παρακολουθούν όλες τις πιθανές (νόμιμες) εξελίξεις στο χώρο της παραγωγής, προκειμένου να ισοσταθμίσουν τις πραγματικά ή πλασματικά μειούμενες τιμές (του παραγωγού) και ταυτόχρονα το ανερχόμενο κόστος της εκμετάλλευσης της επιχείρησης.

4.7. Ένα άλλο δυσμενές στοιχείο είναι ότι στις εν μέρει κορεσμένες αγορές της Ευρώπης οι γεωργοί όχι μόνο ανταγωνίζονται οι μεν τους δε, αλλά υπάρχει και η διαρκής πίεση εκ μέρους του ΠΟΕ για την ελευθέρωση του παγκόσμιου εμπορίου γεωργικών προϊόντων. Εκτός Ευρώπης, τα γεωργικά προϊόντα παράγονται συχνά με χαμηλότερο κόστος, εκτός άλλων, επειδή:

- υπάρχουν ευνοϊκότερες κλιματικές συνθήκες ή είδη εκμεταλλεύσεων που προσφέρουν διαρθρωτικά πλεονεκτήματα,

- οι μέθοδοι παραγωγής δεν ανταποκρίνονται στις ευρωπαϊκές αξίες (περιορισμένη προστασία του περιβάλλοντος, των ζώων ή των καταναλωτών, χαμηλότερα κοινωνικά πρότυπα, χρήση μέσων για την αύξηση της παραγωγής τα οποία απαγορεύονται στην Ευρώπη),

- λόγω τω χορηγούμενων επιστροφών κατά την εξαγωγή ή εγγυήσεων, οι τιμές στην παγκόσμια αγορά επηρεάζονται σε ακραίο βαθμό και πιέζονται καθοδικά.

4.8. Έτσι, παρατηρείται σε πολλές περιπτώσεις μια σύγκρουση μεταξύ της αναγκαίας αύξησης της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων και της προστασίας των συμφερόντων του περιβάλλοντος, των ζώων και των καταναλωτών, δηλαδή της πολυλειτουργικότητας.

4.9. Από τις σκληρές διαπραγματεύσεις που διεξάγονται κάθε φορά με αφορμή τις μεταρρυθμίσεις αλλά και από τη συνεχιζόμενη συζήτηση σχετικά με τα περαιτέρω βήματα που πρέπει να γίνουν, προκύπτει σαφέστατα ότι η ΕΕ αντιμετωπίζει διαρκώς πρόβλημα αλληλοσυγκρουόμενων στόχων και ότι ο τετραγωνισμός του κύκλου είναι αδύνατος. Ούτε είναι ούτε και πρόκειται ποτέ να είναι δυνατό:

- να υπάρχει μια γεωργία που είναι σε θέση να παράγει (αν είναι δυνατόν, χωρίς ενισχύσεις) σύμφωνα με τις συνθήκες της παγκόσμιας αγοράς (που συχνά είναι στρεβλωμένες),

- να ικανοποιούνται ταυτόχρονα όλες οι προσδοκίες όσον αφορά την παραγωγή (ποιότητα, ασφάλεια, προστασία των φυσικών πόρων, προστασία των ζώων κ.λπ.) και να καλύπτεται το σχετικό κόστος στην Ευρώπη(21).

- μισθωτώνεπαγγελματικής επιμόρφωσης ...

4.10. Όταν θα αξιολογηθούν οι μέχρι τούδε μεταρρυθμίσεις της ΚΓΠ ή εξεταστούν ιδέες για την ανανέωσή της, όλοι οι συμμετέχοντες πρέπει να έχουν υπόψη τους αυτό το πρόβλημα της ασυμβατότητας των στόχων, που μέχρι σήμερα δεν έχει λυθεί. Υπάρχουν ακόμη πολλοί πολιτικώς ιθύνοντες που δεν φαίνεται να έχουν επαρκή επίγνωση αυτών των περίπλοκων συσχετισμών.

4.11. Έτσι, η σημαντικότερη αποστολή του μέλλοντος είναι να αναζητηθούν τρόποι για να προαχθούν δραστικά η αειφορία και η πολυλειτουργικότητα της γεωργίας. Για να λειτουργήσει το ευρωπαϊκό γεωργικό πρότυπο, πρέπει να βρεθεί μια νέα ισορροπία μεταξύ του οικονομικού, του κοινωνικού και του οικολογικού πυλώνα της βιώσιμης ανάπτυξης.

4.12. Πρέπει να είναι μια μέθοδος που να προσφέρει και στους γεωργούς και ιδιαιτέρως στη μελλοντική γενιά των νέων γεωργών μια ελκυστική και σταθερή οικονομική προοπτική. Σε σχέση με αυτό, η ΟΚΕ παραπέμπει στις κατευθυντήριες γραμμές που περιλαμβάνονται στην πρόσφατη γνωμοδότησή της(22) και εφιστά την προσοχή στην υποστήριξη της κοινής δήλωσης που εξέδωσε μαζί με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Επιτροπή των Περιφερειών στις 6.12.2001 για το θέμα των νέων γεωργών.

4.13. Η ΟΚΕ τονίζει ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διατηρηθούν αυτές οι διαφορετικές λειτουργίες της ευρωπαϊκής γεωργίας. Θεωρητικά, θα μπορούσε να προταθεί το φιλελεύθερο πρότυπο, σύμφωνα με το οποίο τα απαραίτητα τρόφιμα θα μπορούσαν να αγοράζονται από τρίτες χώρες, επειδή υποτίθεται ότι αυτό είναι περισσότερο "συμφέρον" ακόμη και όταν είναι αντίθετο προς την αρχή της ασφάλειας του εφοδιασμού. Όμως, οι γεωργικές καλλιέργειες, τα τοπία, οι θέσεις απασχόλησης, όλα αυτά που εννοεί κανείς με τον όρο πολυλειτουργικότητα, δεν μπορούν να εισαχθούν

4.14. Η διασφάλιση του ευρωπαϊκού γεωργικού προτύπου και η επέκτασή του στα νέα μέλη θα στοιχίσει ακριβά, πράγματι περισσότερο από τα κονδύλια που προβλέπονται σήμερα στην οδηγία για τη γεωργία. Λόγω των περιορισμένων πόρων και της επιδίωξης πολλών υπουργών οικονομικών να μειώσουν τις δημόσιες δαπάνες, το ερώτημα της μεταφοράς δημόσιων πόρων στον κλάδο της γεωργίας θα έχει καθοριστική σημασία. Η προοπτική της "μελλοντικής διάρκειας" θα μπορούσε ενδεχομένως να προσφέρει το μέσο για τη διασφάλιση της υποστήριξης της κοινής γνώμης για τη μακροπρόθεσμη μεταφορά πόρων στη γεωργία.

5. Διάφορες σκέψεις για τη μελλοντική εξέλιξη της ΚΓΠ

5.1. Ορισμένες βασικές σκέψεις

5.1.1. Η Ευρώπη αποφάσισε να προαγάγει μια "γεωργία με πολλαπλές λειτουργίες". Οι επιδόσεις που αναμένονται από τους γεωργούς είναι, μεταξύ άλλων, οι εξής:

- να παράγουν επαρκείς ποσότητες(23) από ποιοτικά ανώτερα και ασφαλέστερα τρόφιμα,

- να παράγουν σε διαρθρώσεις οι οποίες είναι προσαρμοσμένες στον αγροτικό χώρο και τις περιφερειακές ανάγκες,

- να παράγουν σύμφωνα με τους κανόνες που ισχύουν για το περιβάλλον (προστασία του περιβάλλοντος),

- να εμποδίζουν την εγκατάλειψη της υπαίθρου,

- να διασφαλίζουν την απασχόληση,

- να εκτρέφουν ζώα χωρίς να χρησιμοποιούν ορμόνες και αντιβιοτικά,

- να εκτρέφουν ζώα με μεθόδους που ενδείκνυται για το κάθε είδος,

- να διατηρούν τον πολιτισμό και την κληρονομιά των αγροτικών περιοχών

- να προσφέρουν πολύτιμες εκτάσεις καλλιέργειας,

- να διασφαλίζουν την βιοποικιλότητα.

5.1.2. Οι επιδόσεις αυτές υπερβαίνουν κατά πολύ την απλή παραγωγή ειδών διατροφής και στο βαθμό αυτό η γεωργία δεν είναι αμέσως συγκρίσιμη με άλλους οικονομικούς τομείς.

5.1.3. Υπάρχουν μόνο δύο τρόποι για να ανταμειφθεί μια παρόμοια ποιοτική παραγωγή μαζί με τις άλλες επιδόσεις που αναφέρθηκαν, δηλαδή για να καλυφθούν οι δαπάνες των γεωργών:

- είτε μέσω των τιμών παραγωγού

- είτε μέσω άμεσων κρατικών ενισχύσεων (ή ενός συνδυασμού των δύο μεθόδων).

5.1.4. Όσο δεν είναι εφικτό να καλυφθεί με τις τιμές παραγωγού το (εξωτερικό) κόστος που συνεπάγεται η πολυλειτουργικότητα, χρειάζεται να χορηγούνται άμεσες εισοδηματικές ενισχύσεις στους γεωργούς που πληρούν τα, μέχρι στιγμής ακαθόριστα, κριτήρια αυτής.

5.1.5. Στο σημείο αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ο όγκος των εισοδηματικών ενισχύσεων θα αυξηθεί περαιτέρω αν

- η γεωργία επιβαρυνθεί με πρόσθετους κανόνες,

- αν οι τιμές παραγωγού συνεχίσουν να μειώνονται, μεταξύ άλλων λόγω της πιέσεως μιας στρεβλωμένης παγκόσμιας αγοράς ή των ανταγωνιστών.

5.1.6. Η χορήγηση άμεσων ενισχύσεων για την αποζημίωση των γεωργών για τις πρόσθετες επιδόσεις που αναμένονται από αυτούς θα μπορούσε να αποτελέσει το κοινωνικό έρεισμα για τη θέσπιση μέτρων εισοδηματικής στήριξης του κλάδου στην Ευρώπη. Οι ευρωπαίοι γεωργοί ενισχύονταν επί μακρόν όχι μόνο για να παράγουν σε σταθερή βάση τρόφιμα σε προσιτές τιμές (ενίσχυση της παραγωγής), αλλά και επειδή αντιμετωπίζουν ανταγωνιστικά μειονεκτήματα στην ελευθερωμένη παγκόσμια αγορά που απορρέουν από την ικανοποίηση κοινωνικών προσδοκιών που έχουν σχέση με την αειφόρο, πολυλειτουργική παραγωγή στις αγροτικές περιοχές και επειδή συμβάλουν σημαντικά στην κοινωνία και στην περιφέρειά τους (διατήρηση θέσεων απασχόλησης, καλλιέργεια λιγότερο παραγωγικών απομακρυσμένων περιοχών) (ανταμοιβή για την εφαρμογή του επιθυμητού παραγωγικού προτύπου). Ο στόχος πρέπει να είναι η διασφάλιση μιας ολοκληρωμένης, φιλοπεριβαλλοντικής και ποιοτικής παραγωγής, γεγονός το οποίο ενδέχεται να απαιτήσει ιδιαίτερες προσπάθειες και μέτρα σε ορισμένους κλάδους.

5.1.7. Έτσι, η ευρωπαϊκή κοινωνία θα αναγνώριζε την ιδιαίτερη θέση που καταλαμβάνουν οι γεωργοί παράγοντας υγιεινά και ασφαλή τρόφιμα, φροντίζοντας το τοπίο, διασφαλίζοντας την πολιτιστική κληρονομιά και προσφέροντας πολλά με το ενδιαφέρον τους για τη βιοποικιλότητα και την περιφέρειά τους.

5.1.8. Αυτό σημαίνει βεβαίως ότι, στα πλαίσια της συζήτησης για το "μέλλον της ΚΓΠ", όλα τα μέσα της μέχρι τούδε πολιτικής πρέπει να εξεταστούν με βάση αυτό το νέο σκεπτικό και πρέπει να αξιολογηθεί η συμβατότητά τους με το "ευρωπαϊκό γεωργικό πρότυπο". Επιπλέον, πρέπει να δοκιμαστούν νέα μέσα και πρότυπα.

5.1.9. Κατά βάση, πρέπει και στο μέλλον να εφαρμοστούν τα δοκιμασμένα μέσα της ΚΓΠ, τα οποία βεβαίως πρέπει να μετεξελιχθούν και να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες.

5.2. Άμεσες πληρωμές

5.2.1. Οι άμεσες ενισχύσεις θα συνεχίσουν να έχουν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία όσο οι "εξωτερικές" δαπάνες που σχετίζονται με την πολυλειτουργικότητα δεν συνεκτιμώνται στη διαμόρφωση των τιμών και πρέπει να αντισταθμίζονται από την κοινωνία.

5.2.2. Η ΟΚΕ αναγνωρίζει ρητώς την αρχή του λειτουργικού προσανατολισμού των άμεσων πληρωμών και υποστηρίζει τη διασφάλιση αυτού του μέσου της ΚΓΠ που καθίσταται όλο και πιο αξιόλογο. Αυτό δεν αντίκειται κατά κανένα τρόπο στην απαίτηση ότι για κατηγορία άμεσης πληρωμής πρέπει να αιτιολογείται επαρκώς, έτσι ώστε να επιτευχθεί η πλήρης αποδοχή του συστήματος αυτού.

5.2.3. Εδώ προκύπτει το ερώτημα σε ποιο βαθμό πρέπει να τροποποιηθούν οι μέχρι τούδε άμεσες ενισχύσεις. Υπάρχουν σημαντικές κοινωνικές ομάδες που θα θέσουν στο μέλλον με ολοένα και πιο άμεσο τρόπο το θέμα της μορφής και της αιτιολόγησης των άμεσων πληρωμών από τον 1ο πυλώνα και θα απαιτήσουν τη δεσμευτική διασύνδεση αυτών με τις απαιτήσεις της πολυλειτουργικότητας. Το θέμα αυτό πρέπει να συζητηθεί από την πολιτική.

5.2.4. Στο μέλλον ένα από τα σημαντικότερα σημεία συζήτησης θα μπορούσε να είναι η κατάλληλη διασύνδεση της παροχής άμεσων ενισχύσεων με επιδόσεις στο χώρο της πολυλειτουργικότητας αρχή της τήρησης της υφιστάμενης νομοθεσίας δεν δίνει δικαίωμα στη χορήγηση κρατικών ενισχύσεων, αλλά αποτελεί κατ' αρχάς γενική προϋπόθεση για τη συμμετοχή στην αγορά.

5.2.5. Η ΟΚΕ τονίζει ότι η πολυλειτουργικότητα δεν σημαίνει ανταπόκριση σε οικολογικές ανάγκες και απαιτήσεις σχετικά με την προστασία της φύσης και μόνο. Σημαίνει, μεταξύ άλλων, και βιωσιμότητα, προστασία του τοπίου, αξιοποίηση των μειονεκτικών περιοχών, εγκατάλειψη ή χρήση ορισμένων παραγωγικών τεχνικών, εκτροφή ζώων σύμφωνα με επιστημονικούς κανόνες και, επιπλέον, συμμόρφωση προς τις απαιτήσεις για ποιότητα και ασφάλεια.

5.2.6. Η ΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εξετάσει αν θα μπορούσε στο μέλλον να καθιερωθεί

α) ένα κλιμακωτό σύστημα άμεσων ενισχύσεων, που θα εφαρμόζεται με διάφορους τρόπους για τους γεωργούς οι οποίοι:

- χρησιμοποιούν μεθόδους παραγωγής για να τηρούν ένα ενιαίο και εναρμονισμένο ευρωπαϊκό πρότυπο για το περιβάλλον και την προστασία των ζώων το οποίο υπερβαίνει τις πρακτικές που ισχύουν εκτός ΕΕ, δηλαδή ένα σύστημα που θα αντισταθμίζει τα ανταγωνιστικά μειονεκτήματα που είναι απόρροια των υψηλότερων ευρωπαϊκών προδιαγραφών,

- σε ένα δεύτερο στάδιο, με τις μεθόδους παραγωγής που εφαρμόζουν πληρούν περαιτέρω, δεσμευτικά και συγκεκριμένα κριτήρια πολυλειτουργικότητας, τα οποία υπερβαίνουν τις καλές επαγγελματικές πρακτικές(24) και συνεκτιμούν πτυχές όπως για παράδειγμα η εδαφική δέσμευση της εκτροφής ζώων ή η προστασία του τοπίου,

- δηλαδή ένα σύστημα με το οποίο, ανάλογα με αυτό που συμβαίνει σήμερα με τα γεωργοπεριβαλλοντικά προγράμματα, όχι μόνο θα ανταμείβονται συγκεκριμένες επιδόσεις αλλά και θα παρέχονται άμεσα κίνητρα για την καθιέρωση μεθόδων καλλιέργειας με πολλαπλή εφαρμογή.

και εάν:

β) Ο πρώτος πυλώνας της ΚΓΠ δύναται να συμπληρωθεί μέσω νέων μορφών ενισχύσεων, βάσει των οποίων κάθε κράτος μέλος (σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας και στα πλαίσια ενός ορισμένου καθεστώτος που προλαμβάνει στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό) μπορεί να αυξάνει την ενίσχυση για εκείνες τις εκμεταλλεύσεις που θα αναλαμβάνουν πρόσθετες προσπάθειες από πλευράς ποιότητας, προστασίας του περιβάλλοντος και διασφάλισης της απασχόλησης.

5.2.7. Η ΟΚΕ γνωρίζει ότι η ενδεχόμενη διασύνδεση των άμεσων ενισχύσεων με ορισμένες δαπάνες (οικολογικές, κοινωνικές και εδαφικές) θα επιφέρει πολύ σημαντικές αλλαγές στον κλάδο, ιδιαίτερα επειδή θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια σημαντική ανακατάταξη μεταξύ επιχειρήσεων, περιφερειών, ακόμη και κρατών μελών. Ταυτόχρονα όμως, η ΟΚΕ θεωρεί ότι η κατάλληλη διασύνδεση αποτελεί την κοινωνική αιτία της διαρκούς μεταφοράς πιστώσεων.

5.2.8. Η έρευνα πρέπει να καταστήσει σαφές αν θα ήταν σκόπιμο αυτό το είδος κοινωνικής ανταμοιβής να χορηγείται όχι μόνο στις επιχειρήσεις των οποίων τα προϊόντα υπόκειντο ή υπόκεινται σε κοινή οργάνωση αγοράς, αλλά γενικά βάσει του πολυλειτουργικού τρόπου παραγωγής, έτσι ώστε να καλύψει όλους τους γεωργικούς κλάδους(25).

5.2.9. Αν αυτό μπορούσε, μεταξύ άλλων, να γίνει με την παροχή άμεσης ενίσχυσης ανεξάρτητα από τους καλλιεργούμενους καρπούς με τη χορήγηση ενιαίας επιδότησης ανά έκταση σε όλους τους γεωργούς που πληρούν τα κριτήρια μιας πολυλειτουργικής γεωργίας(26), που πρέπει ακόμη να καθοριστούν, αποτελεί αντικείμενο κατάλληλων ερευνών που η ΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να αναλάβει.

5.2.10. Επιπλέον της απάντησης που δίδεται στα ερωτήματα που εγείρονται στα σημεία 3.8 και 5.2.6 επιβάλλεται να εκτιμηθεί με ποιο τρόπο θα μεταβληθεί έναντι του σημερινού συστήματος η κατανομή των άμεσων πληρωμών, σε περίπτωση ενιαίας επιδότησης ανάλογα με την έκταση, και ποιες επιπτώσεις θα υπάρξουν για κάθε περιφέρεια, επιχείρηση και τομέα.

5.2.11. Επιπλέον απαιτείται να εκτιμηθεί

- αν μπορεί να αναμένεται περισσότερη πολιτική και κοινωνική αποδοχή

- αν με τον τρόπο αυτό μπορεί να διασφαλιστεί καλύτερα η πολυλειτουργικότητα της ευρωπαϊκής γεωργίας σε όλες τις περιφέρειες

- αν η ίδια διοίκηση δύναται να απλοποιηθεί.

5.2.12. Προκειμένου να λυθεί η σύγκρουση που υφίσταται μεταξύ των απαιτήσεων για την προστασία της φύσης και τη γεωργία, η Επιτροπή πρέπει να εξετάσει και το ερώτημα αν θα ήταν σκόπιμο να χορηγείται μια βασική ενίσχυση και για εκτάσεις οι οποίες από επιχειρηματική άποψη φαίνονται λίγο ή ακόμη και καθόλου παραγωγικές (π.χ. εκτάσεις που έχουν χαρακτηριστεί περιοχές ΧΠΒ, φράκτες θαμνοειδών, αναχώματα κ.λπ.).

5.2.13. Οι άμεσες πληρωμές απορρέουν σήμερα τόσο από τον πρώτο όσο και από το δεύτερο πυλώνα. Βάσει των μέτρων του δεύτερου τα κράτη μέλη αναλαμβάνουν τη συγχρηματοδότηση. Η ΟΚΕ συνιστά όπως κατά την διεξαγόμενη τώρα συζήτηση για τη μεταρρύθμιση εξετασθεί αν αυτός ο διαφορετικός τρόπος χρηματοδότησης μπορεί να καταργηθεί εν μέρει ή ποιες δυνατότητες υπάρχουν για να λυθούν τα αναγνωριζόμενα προβλήματα του 2ου πυλώνα κατά τη συγχρηματοδότηση.

5.3. Το μέλλον της ανάπτυξης της υπαίθρου (ο 2ος πυλώνας της ΚΓΠ)

5.3.1. Οι αγροτικές περιοχές είναι σημαντικές όχι μόνο σε σχέση με τις καλλιεργούμενες εκτάσεις αλλά κυρίως για την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή του πληθυσμού τους.

5.3.2. Η μοναδικότητα και η αυθεντικότητά τους είναι απόρροια της ποικιλίας των περιφερειακών πόρων. Η προαγωγή της διαρκούς ανάπτυξης για τις μελλοντικές γενεές είναι ένας στόχος προτεραιότητας ο οποίος πρέπει να συμπληρωθεί οπωσδήποτε από δράσεις πάνω σε μια ρητώς επικουρική βάση. Ο αγροτικός χώρος και η γεωργία συνδέονται στενά από πλευράς λειτουργίας. Η γενική πολιτική για το χώρο αυτό χρειάζεται, συνεπώς, ορισμένο συντονισμό των επί μέρους πολιτικών. Τα μέσα από τον πυλώνα 2 επιβάλλεται συνεπώς να συνοδεύονται και στο μέλλον από μέτρα για το γεωργικό τομέα. Ιδιαίτερα τούτο ισχύει και για τις τεχνικές και κοινωνικές υποδομές, οι οποίες έχουν θεμελιώδη σημασία και αποτελούν βασική προϋπόθεση για την εκπλήρωση των πολλαπλών λειτουργιών του αγροτικού χώρου.

5.3.3. Υπό την επήρεια της προχωρημένης φιλελευθεροποίησης της αγοράς, παρατηρούνται τάσεις συγκέντρωσης οι οποίες όχι μόνο αποβαίνουν σε βάρος των διαρθρωτικά αδύναμων περιφερειών αλλά θέτουν και αξιόλογα στοιχεία του ευρωπαϊκού Γεωργικού Προτύπου σε αμφισβήτηση (π.χ. περιφερειακά κυκλώματα). Στη Λευκή Βίβλο(27) της Επιτροπής αναφέρεται ότι "Υπάρχει ένας μακροπρόθεσμος κίνδυνος ακραίας συγκέντρωσης της διανομής στην Ευρώπη, που θα έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας ομάδας μεγάλων αλυσίδων που θα κυριαρχήσουν σε ολόκληρη τη λιανική αγορά. Αυτό θα σημάνει το τέλος των μικρομεσαίων εμπορικών επιχειρήσεων και η συνέπεια θα είναι να μειωθεί επίσης ο αριθμός των σημείων πώλησης. Στον τομέα της διανομής η συγκέντρωση αυτού του είδους μπορεί τελικά να οδηγήσει σε μείωση του φάσματος των προϊόντων που προσφέρονται, της ποικιλίας των συστημάτων πληρωμής και του αριθμού των καταστημάτων - ιδίως στα κέντρα των πόλεων και στις αγροτικές περιοχές και θα αλλοιώσει τη σχέση μεταξύ μικροπαραγωγών και λιανοπωλητών". Τα τελευταία χρόνια, οι μεγάλες εμπορικές αλυσίδες έχουν αποκτήσει πολύ μεγάλη ισχύ στην αγορά, με αποτέλεσμα την πολύ έντονη συγκέντρωση του κλάδου της μεταποίησης ο οποίος απορροφά ολοένα και περισσότερα ακατέργαστα γεωργικά προϊόντα. Οι απαιτήσεις που έχουν οι επιχειρήσεις αυτές όσον αφορά τη δυνατότητα μεταποίησης των προϊόντων οδηγούν σε τυποποίηση η οποία συχνά υπονομεύει τη γνωστή από το παρελθόν πολυμέρεια της γεωργίας και των διαφόρων περιφερειών.

5.3.4. Η αποστολή της ΚΓΠ και της περιφερειακής πολιτικής πρέπει να είναι η ενεργός συνοδεία της εξέλιξης αυτής, για να αποφευχθεί η εγκατάλειψη των διαρθρωτικά αδύναμων περιοχών της υπαίθρου. Ιδιαίτερη σημασία έχει η μακροπρόθεσμη προαγωγή της απασχόλησης προς όφελος του πληθυσμού στις αγροτικές περιοχές. Η διαρκής χρήση περιφερειακών πόρων κατά την έννοια στρατηγικών ενδογενούς ανάπτυξης απαιτεί στις αδύνατες διαρθρωτικά περιοχές ένα συμπλήρωμα για την εφαρμογή αλληλέγγυων κανόνων εξισωτικού χαρακτήρα βάσει μιας περιφερειακής πολιτικής.

5.3.5. Με τη θέσπιση μιας συντονισμένης δέσμης εξισωτικών πληρωμών, ο δεύτερος πυλώνας της ΚΓΠ πρέπει να ανταμείψει τις πολλαπλές επιδόσεις των γεωργών σε σχέση με την πολυλειτουργικότητα, να προαγάγει τη διαφοροποίηση των γεωργικών δραστηριοτήτων για τη διεύρυνση της εισοδηματικής βάσης και με τη βοήθεια επενδυτικών ενισχύσεων να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα των περιφερειών. Βάσει των ειδικών εφαρμογών των επιμέρους μέσων για την αγροτική ανάπτυξη (2ος πυλώνας) αυτά τα μέσα της ΚΓΠ δεν δύναται να αντικαταστήσουν αλλά να τα συμπληρώσουν με τρόπο ουσιαστικό και γενικό. Τα πρότυπα που θεσπίστηκαν με την πρόσφατη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ της ΕΕ σε σχέση με το περιβάλλον, την υγιεινή και την προστασία των ζώων απαιτούν εναρμόνιση και συνοχή σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, προκειμένου να εξασφαλιστούν στους ενδιαφερόμενους οι ίδιες προϋποθέσεις και συνθήκες ανταγωνισμού. Πρέπει όμως να γίνει μια αξιολόγηση για να διασαφηνιστεί αν όλα τα μέτρα που θεσπίστηκαν, τα οποία εν μέρει επέδρασαν ανασταλτικά σε ορισμένους τομείς, ήταν όντως απαραίτητα.

5.3.6. Το πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης στους κόλπους του ΕΓΤΠΕ έχει, χωρίς αμφιβολία, μια βασική λειτουργία. Η ΟΚΕ τονίζει ότι, πάντως, για μια γενικά, θετική εξέλιξη του χώρου απαιτείται να θεσπιστούν αντίστοιχα μέτρα των διαρθρωτικών ταμείων. Μελλοντικές στρατηγικές για τις αγροτικές περιοχές απαιτούν, επίσης, μια γενική καινοτομία. Συνεπώς είναι ανάγκη όπως η ΕΕ - κοινοτικές πρωτοβουλίες καθώς ιδίως το Leader και το Ιnterreg επεκταθούν περαιτέρω και όπως οι σχετικές εμπειρίες συνεκτιμηθούν στην πολιτική για τις αγροτικές περιοχές.

5.4. Έλεγχος της προσφοράς/Οργανώσεις αγοράς

5.4.1. Όπως προκύπτει από τη συζήτηση για τη ρύθμιση των ποσοστώσεων γάλακτος, οι απόψεις όσον αφορά τον έλεγχο της προσφοράς εν μέρει διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό. Λόγω της παγκοσμιοποίησης και ακόμη περισσότερο λόγω της διεύρυνσης της ΕΕ οι ποσοστώσεις εκλαμβάνονται ως μειονέκτημα και αμφισβητούνται όχι μόνο από ειδικούς στη γεωργία οικονομολόγους και κυβερνήσεις διαφόρων κρατών μελών της ΕΕ, αλλά και από ένα μέρος των γεωργών.

5.4.2. Η ύπαρξη κάπως σταθερών συνθηκών στην αγορά είναι ουσιαστική προϋπόθεση για να μπορέσουν οι γεωργικές επιχειρήσεις να ανταποκριθούν επαρκώς στις παραγωγικές απαιτήσεις που ισχύουν. Εάν η γεωργία είναι μόνο προσανατολισμένη στον ανταγωνισμό δεν πρόκειται να μπορέσει να εκπληρώσει την πολυλειτουργική αποστολή της.

5.4.3. Επειδή οι γεωργικές αγορές είναι από τη φύση του ασταθείς και άκρως ευάλωτες στις διακυμάνσεις των τιμών και επειδή η ισχύς των γεωργών όσον αφορά την προσαρμογή του όγκου της παραγωγής είναι περιορισμένη, η θέσπιση ποσοστώσεων για την τον περιορισμό ή την αύξηση της παραγωγής θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια για τη σταθεροποίηση μιας γεωργικής παραγωγής προσανατολισμένης στην αειφορία.

5.4.4. Αυτό είναι, για παράδειγμα, ιδιαίτερα σαφές στην περίπτωση του γάλακτος. Η απλή κατάργηση των γαλακτοκομικών ποσοστώσεων, όπως προτείνεται από τις κυβερνήσεις ορισμένων κρατών μελών, θα οδηγήσουν με βεβαιότητα στη συγκέντρωση της παραγωγής στις πλεονεκτούσες περιοχές, πράγμα που θα έχει ανάλογες επιπτώσεις όχι μόνο στο περιβάλλον, αλλά και στην οικονομική ισχύ των περιφερειών όπου ισχύουν δυσμενείς συνθήκες. Ιδιαιτέρως οι εκτάσεις πρασίνου, οι οποίες έχουν ιδιαίτερη αξία από την άποψη της προστασίας του περιβάλλοντος, εξαρτώνται από την αειφόρο χρήση τους ως περιοχών βοσκής μηρυκαστικών.

5.4.5. Η απλή κατάργηση των ποσοστώσεων θα μπορούσε οπωσδήποτε να έρθει σε κραυγαλέα αντίφαση με όλα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την πολυλειτουργικότητα, το ευρωπαϊκό γεωργικό πρότυπο και την εκμετάλλευση όλων των διαθέσιμων εκτάσεων.

5.4.6. Συνεπώς, η ΟΚΕ πιστεύει ότι, προκειμένου να υπάρξει μια εμπεριστατωμένη συζήτηση στα πλαίσια της ενδιάμεσης αξιολόγησης, πρέπει να πραγματοποιηθούν μελέτες με αντικείμενο τον αντίκτυπο που θα έχει στις περιφερειακές οικονομίες η κατάργηση των γαλακτοκομικών ποσοστώσεων και άλλων συστημάτων που αφορούν τις ποσοστώσεις, ποια αντισταθμιστικά μέτρα θα μπορούσαν να ληφθούν (με ποια κοινωνικώς αποδεκτή αιτιολογία), τι θα στοιχίσουν όλα αυτά και πως μπορεί να διατηρηθεί παντού και με βιώσιμο τρόπο η εκμετάλλευση των βοσκοτόπων.

5.5. Εξωτερική προστασία/Εξαγωγές

5.5.1. Η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας γεωργικών προϊόντων στον κόσμο. Ενώ ο πληθυσμός της ανέρχεται στο 6 % του παγκόσμιου πληθυσμού, το μερίδιό της στο σύνολο των εισαγωγών ανέρχεται περίπου σε 20 % (χωρίς να συνυπολογίζεται το ενδοκοινοτικό εμπόριο).

5.5.2. Η ΟΚΕ γνωρίζει ότι στις προσεχείς διαπραγματεύσεις του ΠΟΕ η ΕΕ θα βρεθεί αντιμέτωπη με την απαίτηση μεμονωμένων κρατών αλλά και ομάδων να μειώσει σημαντικά ή να καταργήσει εντελώς τους τελωνειακούς δασμούς και να ανοίξει τα σύνορά της.

5.5.3. Κάτω από τις σημερινές συνθήκες που επικρατούν στη διεθνή αγορά, δεν είναι δυνατή η διασφάλιση μιας γεωργίας διαρθρωμένης γύρω από τις γεωργικές παραδόσεις η οποία καλείται από όλες τις κοινωνικές ομάδες να εκπληρώσει μια πολυλειτουργική αποστολή.

5.5.4. Συνεπώς, η ΟΚΕ αναμένει κατ' αρχήν ότι η παγκόσμια εμπορική πολιτική ότι θα επιτρέπει σε κοινωνίες/οικονομικούς χώρους να προστατεύουν τους παραγωγούς και τους καταναλωτές τους από προϊόντα τα οποία δεν παράγονται σύμφωνα με αναγνωρισμένους και δοκιμασμένους κανόνες που ισχύουν για την αειφόρο παραγωγή ή δεν τηρούν τα ισχύοντα πρότυπα (π.χ. κρέας που περιέχει ορμόνες, γενετικά τροποποιημένα προϊόντα και ΒΣΕ στην παραγωγή γάλακτος).

5.5.5. Η ΟΚΕ υπενθυμίζει ότι σε άλλους κλάδους της οικονομίας οι κανόνες γίνονται αυτονόητα αποδεκτοί. Κανείς δεν θα διανοούταν για παράδειγμα να διοχετεύσει στην ευρωπαϊκή αγορά αυτοκίνητα οχήματα χωρίς καταλύτη.

5.5.6. Μια ούτως εννοούμενη εξωτερική προστασία η οποία θα προσφέρει προτιμησιακή μεταχείριση στις κοινοτικές επιχειρήσεις για τα προϊόντα στα οποία είναι ευαίσθητη η ευρωπαϊκή αγορά είναι ένα από τα θεμέλια στα οποία πρέπει να στηριχθεί η ΓΚΠ. Η κατάργησή της είτε λόγω υποχρεώσεων στα πλαίσια του ΠΟΕ είτε εκ των πραγμάτων μέσω ρυθμίσεων ζωνών ελεύθερων συναλλαγών θα έθετε υπό αμφισβήτηση βασικά στοιχεία της ΓΚΠ και, σε τελευταία ανάλυση, την ίδια την πολυλειτουργικότητα της ευρωπαϊκής γεωργίας.

5.5.7. Σύμφωνα με την ΟΚΕ, πρέπει να γίνουν τα εξής:

- πρέπει να διεξαχθούν διαπραγματεύσεις όχι μόνο για την περαιτέρω μείωση της εξωτερικής προστασίας αλλά και για τη δημιουργία δίκαιων όρων ανταγωνισμού και την καθιέρωση δεσμευτικών περιβαλλοντικών και κοινωνικών στοιχειωδών προτύπων σε όλα τα κράτη μέλη του ΠΟΕ·

- τα περαιτέρω μέτρα φιλελευθεροποίησης πρέπει να διαφοροποιούνται σύμφωνα με τις διάφορες συνθήκες και τις απαιτήσεις που ισχύουν στους εκάστοτε τομείς·

- να συμπεριληφθούν στις διαπραγματεύσεις του ΠΟΕ οι επονομαζόμενες "μη εμπορικές επιδιώξεις" ("Non-trade-concerns"), σύμφωνα με την επιθυμία της ΕΕ με στόχο τη διασφάλιση της πολυλειτουργικότητας της γεωργίας·

- με τους κανόνες του ΠΟΕ δεν πρέπει να εξασφαλιστεί η πρόσβαση στην αγορά προϊόντων για την ασφάλεια των οποίων υπάρχουν βάσιμες αμφιβολίες (συνεπώς, πρέπει να διευκρινιστεί αναλόγως η συμφωνία SPS)·

- πρέπει να διεξαχθούν διαπραγματεύσεις σχετικά με ρυθμίσεις με τις οποίες θα αποφεύγεται το ενδεχόμενο εισαγωγές από τρίτες χώρες στις οποίες δεν ισχύουν εξίσου αυστηρές προϋποθέσεις να έχουν ως αποτέλεσμα να καταστούν παράλογες οι αυστηρές προδιαγραφές που ισχύουν στην ΕΕ, για παράδειγμα για τις νέες "πράσινες" τεχνολογίες (γενετική) ή την προστασία των ζώων. Με σαφείς ορισμούς και κανόνες επισήμανσης μπορούν να αποφευχθούν τυχόν κίνδυνοι σύγχυσης και παραπλάνησης των καταναλωτών.

5.5.8. Η δήλωση της αμερικανίδας υφυπουργού n ότι "η συμφωνία της έθεσε τέλος στα οικολογικά μέτρα της ΕΕ ως αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και ότι επιτεύχθηκε και ο έλεγχος της εφαρμογής της αρχής της πρόνοιας" δείχνει πόσο σημαντικές διαφορές υπάρχουν όσον αφορά τις αξιολογήσεις της αλλά και τις απόψεις εν γένει, πράγμα που συνεπάγεται σκληρές διαπραγματεύσεις. Ωστόσο, η ΟΚΕ αναμένει ότι η Επιτροπή θα τηρήσει συνεπή στάση στις διαπραγματεύσεις δεδομένου ότι ο πολιτισμός και το τοπίο ως συνέπεια ενός ευρωπαϊκού γεωργικού προτύπου δεν είναι διαπραγματεύσιμα αγαθά αλλά τμήμα της πολιτικής για την προστασία της κοινωνικής κληρονομιάς. Αυτή η κληρονομιά πρέπει το ολιγότερο να τύχει υπεράσπισης τόσο έντονης όσο εκείνη με την οποία οι ΗΠΑ υποστηρίζουν τις εξαγωγές των μεγάλων επιχειρήσεών τους.

5.6. Επιστροφές κατά την εξαγωγή

5.6.1. Στη γνωμοδότησή της σχετικά με την εμπέδωση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου, η ΟΚΕ προέβη σε βασικές δηλώσεις για τις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων, δηλώσεις οι οποίες είναι ευνόητο ότι εξακολουθούν να ισχύουν.

5.6.2. Ειδικότερα, η ΟΚΕ τόνισε ότι ο στόχος πρέπει να είναι ο όσο το δυνατό μεγαλύτερος περιορισμός των εξαγωγικών ενισχύσεων. Διασαφήνισε δε ότι, σύμφωνα με το άρθρο 10, παράγραφος 2 της γεωργικής συμφωνίας του ΠΟΕ, οι εξαγωγικές πιστώσεις και εγγυήσεις που χρησιμοποιούνται ιδιαιτέρως από τις ΗΠΑ πρέπει να θεωρηθούν ως εξαγωγικές ενισχύσεις. Παρόλα αυτά δεν έχουν επιβληθεί σχετικές ποινές. Πρόκειται για ένα ουσιαστικό πρόβλημα για τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής γεωργίας το οποίο πρέπει να λυθεί.

5.6.3. Γεωργοί της ΕΕ που στο μέλλον θα παράγουν ακόμη περισσότερο σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας και της πολυλειτουργικότητας δέχονται πιέσεις από την ενδεχόμενη εισαγωγή προϊόντων τα οποία δεν πληρούν αυτά τα κριτήρια, αλλά Landwirte. Ταυτόχρονα, η κατάσταση αυτή σημαίνει ότι αντιμετωπίζουν, όπως είναι ευνόητο, δυσχέρειες σε ορισμένους τομείς προκειμένου να προωθήσουν στη διεθνή αγορά τα (ακριβότερα) προϊόντα τους η παραγωγή των οποίων συνεπάγεται πρόσθετο φόρτο.

5.6.4. Ταυτόχρονα, πρέπει να διευκρινιστεί ότι με τη διάθεση "προϊόντων ποιότητας" (οίνος, τυρί κ.λπ.), ακόμη και χωρίς επιστροφές κατά την εξαγωγή, μπορούν να επιτευχθούν (αξιόλογα) κέρδη στις διεθνείς αγορές.

5.6.5. Κάθε γεωργός είναι και θα είναι ελεύθερος να αποφασίζει - σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία/κατάσταση - τι θα παράγει και για ποια αγορά. Η έλλειψη δημόσιων πόρων αλλά και οι αναμενόμενοι, μελλοντικοί κανόνες του ΠΟΕ θα καταστήσουν στο μέλλον αναγκαία την επανεξέταση της ΚΓΠ της ΕΕ. Στα πλαίσια αυτά, ολοένα και μεγαλύτερη σημασία αποκτά η επιλογή μεταξύ "ποιοτικών αγορών" (χωρίς επιστροφές κατά την εξαγωγή) και μαζικών αγορών (π.χ. με δημητριακά από την Κίνα που προσφέρονται σε φθηνές τιμές επειδή επιδοτείται η εξαγωγή τους). Αυτό πρέπει να έχει αντίκτυπο για όλες τις ρυθμίσεις και ενισχύσεις που ισχύουν για τη γεωργική πολιτική.

Βρυξέλλες, 21 Μαρτίου 2002.

Ο Πρόεδρος

της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Göke Frerichs

(1) Ο όρος που χρησιμοποιεί ο εισηγητής (bäuerlich) δεν αφορά το μέγεθος της εκμετάλλευσης αλλά περιγράφει πως εργάζεται και σκέπτεται ο γεωργός. Δηλώνει μια στάση που 1) κατευθύνεται προς τη διατήρηση της εκμετάλλευσης και των πολυτάλαντων επαγγελμάτων, 2) λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των μελλοντικών γενεών, 3) συνδέεται στενά με την τοπική και περιφερειακή κοινότητα, 4) λειτουργεί εντός συνδεόμενων και αμοιβαία ενισχυόμενων κύκλων όσο πιο κοντά στο κτήμα και 5) αναλαμβάνει ευθύνη για το περιβάλλον και την ευημερία των ζώων.

(2) Γνωμοδότηση της ΟΚΕ για "Μια πολιτική προς εδραίωση του Ευρωπαϊκού αγροτικού προτύπου"ΕΕ C 368 της 20.12.1999, σ. 76-86.

(3) Σε εθνική κλίμακα θεσπίστηκαν συχνά επενδυτικά κίνητρα για τις επιχειρήσεις και καθιερώθηκαν αλλαγές στη διάρθρωση της γεωργίας με στόχο τη βελτιστοποίηση της παραγωγής (π.χ. αναδασμοί).

(4) Στο σημείο αυτό, η ΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι ο όρος "κατάλληλες τιμές" δεν σημαίνει "φθηνές τιμές".

(5) Τα στοιχεία ισχύουν για την ΕΕ των 15. Σε ορισμένα κράτη μέλη παρατηρούνται αυξήσεις που υπερβαίνουν τον μέσο όρο.

(6) Παρά τη μείωση του κόστους παραγωγής, δεν μειώθηκαν οι τιμές καταναλωτή.

(7) Συνολικά 70 % το 2001.

(8) Στον κλάδο των αροτραίων καλλιεργειών, που σήμερα απορροφούν το 40 % των συνολικών δαπανών του ΕΓΤΠΕ, από 63,4 % (1991) σε 5,1 % (1999) των συνολικών δαπανών.

(9) Στις αροτραίες καλλιέργειες, από 38,9 % (1991) σε 4,9 % (1999) των συνολικών δαπανών.

(10) Το 1991, το 91 % των δαπανών του ΕΓΤΠΕ-Τμήμα Εγγυήσεων αφορούσε επιστροφές και αποθηκευτικά μέτρα, ενώ το 2001 μόνο το 21 % των δαπανών αφορούσε τα παραδοσιακά μέτρα στήριξης της αγοράς.

(11) Στις αροτραίες καλλιέργειες, το ποσοστό των εξισωτικών πληρωμών (μαζί με την αγρανάπαυση) αυξήθηκε από 0,8 % το 1991 σε 89,3 % το 1999.

(12) Οι άμεσες πληρωμές υπολογίζονταν με βάση την παραγωγικότητα των περασμένων χρόνων σε κάθε χώρα.

(13) Ετήσια έκθεση 1996 του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ΕΕ C 348 της 18.11.1997, σημείο 3.30.

(14) Το γεγονός ότι με το 2ο πυλώνα, που καλύπτει περίπου το 10 % των γεωργικών δαπανών, ενισχύθηκε η ανάπτυξη της υπαίθρου, δεν αλλάζει τίποτε στην κατάσταση αυτή.

(15) Μια άποψη που αποτελεί αντικείμενο κριτικής του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου από οικολογική άποψη. (Βλέπε ειδική έκθεση 3/98 του Ελεγκτικού Συνεδρίου για την εφαρμογή εκ μέρους της Επιτροπής της "πολιτικής και των δράσεων της ΕΕ για την καταπολέμηση της ρύπανσης των υδάτων", ΕΕ C 191 της 18.6.1998).

(16) Περίπου 40 % των άμεσων πληρωμών διοχετεύεται στις αροτραίες καλλιέργειες και μόλις 3 % στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις.

(17) Σήμερα, κάθε δύο λεπτά της ώρας χάνεται και μια θέση απασχόλησης στο γεωργικό τομέα στην Ευρώπη των 15.

(18) Για παράδειγμα, στον κλάδο των αρροτραίων καλλιεργειών, εισρέει 40 % των δαπανών του ΕΓΤΠΕ-Τμήμα Εγγυήσεων, ενώ στον κλάδο των οπωροκηπευτικών 4 %.

(19) Π.χ., μήπως θα έπρεπε στο μέλλον να ανταμείβονται περιφερειακές συνεργασίες στην περίπτωση που επιδίδονται στην εκτροφή ορισμένων ειδών που είναι προσαρμοσμένα στις περιφερειακές συνθήκες αλλά λιγότερο "παραγωγικά";

(20) Ενώ, π.χ. στην Αυστρία και τη Φινλανδία, εισρέει στη γεωργία περίπου το ήμισυ των συνολικών πόρων που διατίθενται από το γεωργικό προϋπολογισμό της ΕΕ, το αντίστοιχο ποσοστό στο Βέλγιο και τις Κάτω Χώρες είναι χαμηλότερο του 5 %. Στη Γερμανία υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ Νότου και Βορρά όσον αφορά την εφαρμογή του προγράμματος γα την "ανάπτυξη της υπαίθρου".

(21) Ένας Βραζιλιάνος αγρεργάτης κερδίζει 50 EUR (περίπου) το μήνα.

(22) Γνωμοδότηση της ΟΚΕ με θέμα "Νέα οικονομία, κοινωνία της γνώσης και ανάπτυξη της υπαίθρου: προοπτικές για τους νέους γεωργούς", ΕΕ C 36 της 8.2.2002, σ. 29.

(23) Η ΟΚΕ παραπέμπει, για παράδειγμα, στη γνωμοδότησή της "Προώθηση σχεδίου 'φυτικών πρωτεϊνών' στην Κοινότητα", (EE C 80 της 3.4.2002).

(24) Η ανεξάρτητη από τις εκτάσεις εκτροφή ζώων, σε ορισμένα κράτη μέλη, εφαρμόζεται στα πλαίσια καλών επαγγελματικών πρακτικών. Με την επιδότηση για τους ταύρους, η οποία εξακολουθεί να περιορίζεται σε 2,0 ΜΖΖ/ha κτηνοτροφικών καλλιεργειών, η ενίσχυση των εν λόγω επιχειρήσεων περιορίζεται σε 2,0 ΜΖΖ, χωρίς ωστόσο οι επιχειρήσεις αυτές, οι οποίες δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να χαρακτηριστούν ως "πολυλειτουργικές", να αποκλείονται εν γένει από το σύστημα ενισχύσεων.

(25) Τούτο μπορεί να επιλύσει το πρόβλημα του τρέχοντος συστήματος που τιμωρεί την καλλιέργεια λειμώνων ή καθαρών μορφών όπως π.χ. τριφύλλι.

(26) Π.χ.: εκτροφή ζώων ανάλογα με την έκταση (ανώτατο όριο 2 μονάδες ανά εκτάριο), τήρηση μιας ορισμένης σειράς στην καλλιέργεια, διατήρηση/δημιουργία εδαφικών χαρακτηριστικών ή απόδειξη της χρήσης μιας (προκαθορισμένης) έκτασης ή της εφαρμογής εκτατικών μορφών καλλιέργειας, όπως καθορίζεται σε κάθε περιφέρεια.

(27) ΕΕ C 279 της 1.10.1999, σ. 74.