ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Στρασβούργο, 18.10.2022

COM(2022) 553 final

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠHΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Κατάσταση έκτακτης ανάγκης στον τομέα της ενέργειας - κοινές δράσεις για την προετοιμασία, τις αγορές και την προστασία της ΕΕ

Εισαγωγή

Η αδικαιολόγητη στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και η χρήση της ενέργειας ως όπλου από τη Ρωσία έχουν προκαλέσει μια άνευ προηγουμένου ενεργειακή κρίση. Έχουν προκαλέσει απότομη αύξηση των τιμών της ενέργειας και έχουν θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια του ενεργειακού μας εφοδιασμού. Η απόφαση της Ρωσίας να διακόψει τον εφοδιασμό μέσω του Nord Stream1 έχει σηματοδοτήσει τη μετάβαση της κρίσης σε νέο στάδιο.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενήργησε με ενότητα. Το σχέδιο και ο κανονισμός για τη μείωση της ζήτησης αερίου 1 , καθώς και τα μέτρα έκτακτης ανάγκης για παρέμβαση στις αγορές ενέργειας 2 , όπως προτάθηκαν από την Επιτροπή, έχουν αντίκτυπο για τον φετινό χειμώνα. Η Ένωση μειώνει πλέον την κατανάλωση αερίου από την έναρξη της ρωσικής επίθεσης 3 . Η σταδιακή απεξάρτηση από τα ρωσικά καύσιμα επιταχύνθηκε, καθώς το μερίδιό τους υποχώρησε στο 9 % τον Σεπτέμβριο του 2022 σε ό,τι αφορά τον εφοδιασμό με αέριο αγωγών, και στο 14 % αν συνυπολογιστεί το ΥΦΑ, σε σύγκριση με μερίδιο 41 % το 2021 για το ρωσικό αέριο αγωγών, και 45 % αν συνυπολογιστεί το ΥΦΑ. Η εντατικότερη συνεργασία με αξιόπιστους εταίρους εφοδιασμού αντιστάθμισε την απότομη μείωση των εισαγωγών ρωσικού αερίου. Η πλήρωση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης αερίου μας υπερβαίνει το 91 % στα μέσα Οκτωβρίου. Βρισκόμαστε πλέον σε ισχυρότερη θέση απ’ ό,τι πριν από λίγους μήνες.

Παρά τις ενέργειες αυτές, η κατάσταση παραμένει εξαιρετικά δύσκολη κατά την έναρξη του φετινού χειμώνα. Οι τιμές που επιβάλλονται σε καταναλωτές και επιχειρήσεις στην Ευρώπη παραμένουν υπερβολικά υψηλές και ευμετάβλητες. Απρόβλεπτα γεγονότα, όπως πράξεις δολιοφθοράς αγωγών, ενδέχεται να διαταράξουν περαιτέρω την ασφάλεια του εφοδιασμού μας. Οι εντάσεις στις αγορές αερίου είναι πιθανό να συνεχιστούν, ακόμη και μετά τον φετινό χειμώνα.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στην άτυπη σύνοδό του της 6ης Οκτωβρίου στην Πράγα, η άτυπη σύνοδος των υπουργών Ενέργειας, της 12ης Οκτωβρίου, καθώς και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με το ψήφισμά του σχετικά με την απάντηση της ΕΕ στην αύξηση των τιμών ενέργειας στην Ευρώπη 4 ζήτησαν από την Επιτροπή να προτείνει μέτρα για τον συντονισμό των προσπαθειών αλληλεγγύης, τη διασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού, τη σταθεροποίηση των επιπέδων των τιμών και τη στήριξη νοικοκυριών και επιχειρήσεων που αντιμετωπίζουν υψηλές τιμές ενέργειας.

Με την επιστολή της προς τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων, η Πρόεδρος κα von der Leyen παρουσίασε χάρτη πορείας για το μέλλον, με βάση τέσσερις δέσμες δράσεων: μείωση των τιμών που καταβάλλουμε για τις εισαγωγές αερίου χωρίς να διακυβεύεται η ασφάλεια του εφοδιασμού μας, συνεργασία με τα κράτη μέλη για τον περιορισμό των τιμών στην αγορά φυσικού αερίου, περιορισμός του αντικτύπου των τιμών του αερίου στις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας, διατήρηση ίσων όρων ανταγωνισμού στην ενιαία αγορά και επιτάχυνση της μετάβασής μας στην ενεργειακή ανεξαρτησία. Απαιτείται επίσης επειγόντως δράση για την αναβάθμιση της ικανότητας της ΕΕ να αντιμετωπίζει πιθανές επιθέσεις κατά υποδομών ζωτικής σημασίας και, παράλληλα με αυτήν τη δέσμη μέτρων που σχετίζονται με την ενέργεια, η Επιτροπή υποβάλλει πρόταση σύστασης του Συμβουλίου για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των υποδομών ζωτικής σημασίας.

Σήμερα, η Επιτροπή προτείνει ενισχυμένο πλαίσιο δράσης για την εφαρμογή αυτού του χάρτη πορείας και την αντιμετώπιση των ενεργειακών προκλήσεων του φετινού χειμώνα, καθώς και για την προετοιμασία για τον επόμενο χειμώνα.

Η Ευρώπη μπορεί να βασιστεί στα ισχυρά της σημεία, αξιοποιώντας την ενιαία αγορά ώστε να καταστούν πραγματικότητα οι από κοινού αγορές και διατηρώντας υπό έλεγχο τις τιμές της αγοράς, μεταξύ άλλων θέτοντας όριο στην υπερβολική εκτίναξη των τιμών, καθώς και αξιοποιώντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις υφιστάμενες υποδομές ώστε να εξασφαλίζεται ότι το αέριο κατευθύνεται εκεί όπου είναι περισσότερο αναγκαίο.

Αυτή είναι η στιγμή για δράση, για τον φετινό χειμώνα και για τη συνέχεια. Τα νέα μέτρα για την ενέργεια που προτείνονται σήμερα έχουν έκτακτο και προσωρινό χαρακτήρα. Αποτελούν απάντηση στην τρέχουσα κρίση και παρέχουν λύση για άμεση ανακούφιση. Αλλά θέτουν και τη βάση για πιο διαρθρωτικά μέτρα που θα ενισχύσουν περαιτέρω την ανθεκτικότητα και την αποδοτικότητα της Ενεργειακής Ένωσης.

Με βάση τα σημερινά μέτρα, η Επιτροπή θα υποβάλει συνήθεις νομοθετικές προτάσεις προς εξέταση από τους συννομοθέτες, οι οποίοι διαδραματίζουν καίριο ρόλο προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η Ευρώπη θα απολαμβάνει περισσότερο ασφαλή, οικονομικά προσιτή και καθαρή ενέργεια μετά την τρέχουσα κρίση. Ένα από αυτά τα μέτρα θα αφορά τη μεταρρύθμιση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

Στο μεταξύ, η Επιτροπή θα συνεργαστεί στενά με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, συγκροτώντας ομάδα επαφής για διάλογο σε πραγματικό χρόνο σχετικά με την επείγουσα αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης.

1.Από κοινού αγορές αερίου και διαφύλαξη της ασφάλειας του εφοδιασμού μας

Αν και η ΕΕ θα μπορέσει να αντέξει τον φετινό χειμώνα, πρέπει να προετοιμαστούμε για πιθανές περαιτέρω διαταραχές και να θέσουμε γερά θεμέλια για τον επόμενο χειμώνα. Σύμφωνα με τις τρέχουσες προβλέψεις, ένα υπερβολικά χαμηλό επίπεδο αποθήκευσης τον Μάρτιο του 2023 μπορεί να οδηγήσει σε επισφαλή κατάσταση τον χειμώνα 2023-2024. Μολονότι η αυξημένη εξοικονόμηση αερίου θα παράσχει στην Ένωση τη δυνατότητα να μειώσει την έκθεσή της σε υψηλές τιμές εισαγωγής, η Ένωση θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιήσει την επίδρασή της στην αγορά για να εξασφαλίσει αέριο σε παγκοσμίως ανταγωνιστικές τιμές.

Η Επιτροπή έχει εντείνει τους δεσμούς της με αξιόπιστους προμηθευτές αερίου και ΥΦΑ. Έχει συνάψει συμφωνίες με τις ΗΠΑ, τον Καναδά, τη Νορβηγία, το Αζερμπαϊτζάν, την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Τον Οκτώβριο, η ΕΕ και η Νορβηγία συγκρότησαν ειδική ομάδα για τη σταθεροποίηση των αγορών ενέργειας. Ο διάλογος ΕΕ-Αλγερίας για την ενέργεια ξανάρχισε τον Οκτώβριο. Η Επιτροπή θα συνεχίσει να συντονίζεται και να εντείνει τη συνεργασία με αξιόπιστους εταίρους.

Η ΕΕ θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τους εταίρους της σύμφωνα με την κοινή ανακοίνωση με τίτλο «Εξωτερική ενεργειακή δέσμευση της ΕΕ σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο» 5 , ενώ επίσης εντείνουμε τη συνεργασία και την αλληλεγγύη μας με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, τους πλησιέστερους γείτονές μας. Η ενεργειακή πλατφόρμα της ΕΕ είναι ανοικτή για τους εταίρους μας της Ενεργειακής Κοινότητας. Νωρίτερα φέτος, τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας και της Μολδαβίας συγχρονίστηκαν με το ηπειρωτικό δίκτυο. Αλλά και νωρίτερα αυτόν τον μήνα εγκαινιάστηκε νέος αγωγός διασύνδεσης αερίου μεταξύ Βουλγαρίας και Ελλάδας, ο οποίος θα εξυπηρετεί επίσης τη Βόρεια Μακεδονία και τη Σερβία. Δεδομένου ότι ολόκληρη η περιοχή έρχεται αντιμέτωπη με δύσκολο χειμώνα εξαιτίας του ενεργειακού πολέμου της Ρωσίας, τέτοιες προσπάθειες θα πρέπει να επιταχυνθούν, ώστε να ενσωματωθεί περαιτέρω η περιοχή στην Ενεργειακή μας Ένωση.

Με την υποστήριξη της ενεργειακής πλατφόρμας της ΕΕ που δημιουργήθηκε τον Απρίλιο του 2022, η Επιτροπή θα συνεχίσει να εμβαθύνει τη μακροπρόθεσμη συνεργασία της με όλους τους αξιόπιστους εταίρους και την παροχή στήριξης προς αυτούς, προκειμένου να αυξηθεί η παγκόσμια παραγωγή αερίου από υφιστάμενα και νέα κοιτάσματα, με παράλληλη αντικατάσταση του ρωσικού αερίου και διασφάλιση της συνεχούς ροής αερίου, ιδίως ΥΦΑ, προς την ΕΕ. Η Επιτροπή προλειαίνει επίσης το έδαφος για συμπράξεις στον τομέα του υδρογόνου προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος του REPowerEU για εισαγωγή 10 εκατομμυρίων τόνων ανανεώσιμου υδρογόνου το 2030. Οι συζητήσεις με διεθνείς εταίρους καλύπτουν επίσης την τιμή του αερίου που αυτοί προμηθεύουν στην Ευρώπη στο πλαίσιο αμοιβαία επωφελών συμφωνιών.

Σήμερα προτείνουμε να εφοδιαστεί η ΕΕ με τα νομικά εργαλεία για από κοινού αγορές αερίου. Η πλατφόρμα αναμένεται πρώτα και κύρια να συντονίζει την πλήρωση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης αερίου, σύμφωνα με τους στόχους πλήρωσης που έχουμε θέσει. Για τους επόμενους χειμώνες έως το 2025, συμπεριλαμβανομένου του χειμώνα 2023-2024, εκτιμάται κενό ζήτησης για την οποία δεν έχουν συναφθεί συμβάσεις ύψους έως και 100 bcm ετησίως σε περίπτωση πλήρους διακοπής του εφοδιασμού από τη Ρωσία. Αν στο τέλος του φετινού χειμώνα έχουν εξαντληθεί οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης, η πλήρωσή τους σε ποσοστό 90 % έως τον Νοέμβριο του 2023, όπως απαιτείται σύμφωνα με τον κανονισμό της ΕΕ για την αποθήκευση αερίου, ενδέχεται να είναι δυσκολότερη απ’ ό,τι για τον φετινό χειμώνα.

Για να καταστούν δυνατές οι από κοινού αγορές, ιδίως για την πλήρωση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης αερίου, η Επιτροπή προτείνει:

·συγκέντρωση της ζήτησης σε επίπεδο ΕΕ και εταίρων της Ενεργειακής Κοινότητας, ομαδοποίηση των αναγκών εισαγωγής αερίου και αναζήτηση προσφορών στην αγορά σε αυτήν τη βάση·

·υποχρεωτική συμμετοχή των κρατών μελών στη συγκέντρωση της ζήτησης στην ΕΕ για τουλάχιστον το 15 % των υποχρεώσεων πλήρωσης των εγκαταστάσεων αποθήκευσής τους·

·σύστημα εθελοντικών αγορών, το οποίο παρέχει στις εταιρείες τη δυνατότητα να συστήνουν ευρωπαϊκή κοινοπραξία αγορών αερίου. Η Επιτροπή είναι έτοιμη να συνοδεύσει εταιρείες στον σχεδιασμό της κοινοπραξίας και να εκδώσει ταχέως απόφαση περί μη εφαρμογής των άρθρων 101 και/ή 102 της ΣΛΕΕ, εφόσον πληρούνται οι σχετικές ουσιαστικές προϋποθέσεις.

Οι από κοινού αγορές θα διευκολύνουν την πιο ισότιμη πρόσβαση σε νέους προμηθευτές και διεθνείς αγορές, ενώ θα δώσουν και μεγαλύτερη διαπραγματευτική βαρύτητα στους ευρωπαίους εισαγωγείς. Οι ρωσικές πηγές εφοδιασμού θα αποκλείονται από τη συμμετοχή στην πλατφόρμα.

Οι από κοινού αγορές θα αποφέρουν πλήρως τα οφέλη τους μόνο αν η Επιτροπή και τα κράτη μέλη διασφαλίσουν διαφάνεια στην ενεργειακή πλατφόρμα της ΕΕ όσον αφορά τις προβλεπόμενες και πραγματοποιηθείσες αγορές προμήθειας αερίου σε ολόκληρη την Ένωση, προκειμένου να αξιολογείται κατά πόσον επιτυγχάνονται οι στόχοι της ασφάλειας του εφοδιασμού και της ενεργειακής αλληλεγγύης. Ο ενισχυμένος συντονισμός με τα κράτη μέλη και μεταξύ αυτών έναντι τρίτων χωρών μέσω της ενεργειακής πλατφόρμας θα διασφαλίζει την αποτελεσματικότερη συλλογική βαρύτητα της Ένωσης. Θα αποτρέπει τα κράτη μέλη και τους εισαγωγείς αερίου να ανταγωνίζονται μεταξύ τους σε δημοπρασίες αυξάνοντας τις τιμές.

Η διαθεσιμότητα χωρητικότητας σε τερματικούς σταθμούς ΥΦΑ και αγωγούς θα αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα επιτυχίας για τις από κοινού αγορές. Αυτό καθίσταται ακόμη πιο σημαντικό σε περίοδο έκτακτης ανάγκης, όπου η συμφόρηση των αγωγών και των τερματικών σταθμών προκαλεί σημεία καθυστέρησης στον εφοδιασμό με αέριο, συμπεριλαμβανομένης της πλήρωσης των εγκαταστάσεων αποθήκευσης. Ως εκ τούτου, η πρόταση περιλαμβάνει κανόνες για τη διαφάνεια της αχρησιμοποίητης μακροπρόθεσμης χωρητικότητας τερματικών σταθμών και αγωγών σε περίπτωση βραχυπρόθεσμης συμφόρησης.

Αλληλεγγύη και εξασφάλιση ροών αερίου εκεί όπου χρειάζεται

Η ΕΕ έχει ενισχύσει τα εργαλεία της για την εξοικονόμηση αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. Ωστόσο, σήμερα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε στο έπακρο τους συμφωνηθέντες κανονισμούς προκειμένου να επιτύχουμε τους στόχους μείωσης της ζήτησης. Αυτό θα μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε περαιτέρω διαταραχές του εφοδιασμού με αέριο και να μετριάσουμε τις πιέσεις στις διεθνείς αγορές αερίου και, ως εκ τούτου, στις τιμές. Η Επιτροπή θα παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τα μέτρα μείωσης της ζήτησης και τις διανεμητικές επιπτώσεις τους, εξασφαλίζοντας δίκαιη κατανομή των προσπαθειών και των συνεισφορών από όλους τους τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας, και είναι έτοιμη να ενεργοποιήσει κατάσταση επιφυλακής της ΕΕ ή και να επανεξετάσει τους στόχους μείωσης της ζήτησης αερίου, εάν τα προαιρετικά μέτρα μείωσης της ζήτησης αποδειχθούν ανεπαρκή για τη διασφάλιση επαρκούς εφοδιασμού με αέριο κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

Για να αυξηθεί η ετοιμότητα για πιθανές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης κατά τη χειμερινή περίοδο, η Επιτροπή προτείνει μέτρα που επιτρέπουν στα κράτη μέλη κατ’ εξαίρεση να μειώνουν την μη απαραίτητη κατανάλωση, όπως η θέρμανση εξωτερικών χώρων, ώστε να διασφαλιστεί ο εφοδιασμός με αέριο άλλων βασικών τομέων, υπηρεσιών και βιομηχανιών. Τα μέτρα αυτά δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να επηρεάζουν την κατανάλωση των νοικοκυριών που είναι ευάλωτοι πελάτες.

Η αλληλεγγύη είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της Ένωσης και στηρίζει την αποτελεσματικότητα της δράσης της. Πέντε έτη μετά την έγκριση του κανονισμού για την ασφάλεια του εφοδιασμού, από τις 40 δυνατές συμφωνίες έχουν υπογραφεί μόνο 6 διμερείς συμφωνίες αλληλεγγύης μεταξύ κρατών μελών. Ο ρυθμός αυτός είναι πολύ αργός. Η Επιτροπή προτείνει να ενισχυθεί η ικανότητα της Ένωσης να αντιδρά γρήγορα σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, με τη θέσπιση προκαθορισμένων κανόνων αλληλεγγύης, οι οποίοι θα διασφαλίζουν ότι ένα κράτος μέλος που αντιμετωπίζει κατάσταση έκτακτης ανάγκης θα λαμβάνει αέριο από τα άλλα κράτη μέλη έναντι δίκαιης αποζημίωσης. Η πρόταση θα επεκταθεί επίσης ώστε να καλύπτει όχι μόνο τα κράτη μέλη που είναι συνδεδεμένα άμεσα ή μέσω τρίτης χώρας, αλλά και τα κράτη μέλη με εγκαταστάσεις ΥΦΑ, ακόμη και όταν δεν είναι άμεσα συνδεδεμένα. Η ευρωπαϊκή ενιαία αγορά αερίου και οι αδιάλειπτες εμπορικές συναλλαγές αερίου εντός της Ένωσης αποτελούν προϋπόθεση για έναν ασφαλή χειμώνα για όλους τους Ευρωπαίους κατά το τρέχον και το επόμενο έτος.

2.Αντιμετώπιση των υψηλών τιμών της ενέργειας

Αν και οι τιμές χονδρικής έχουν μειωθεί από την κορύφωση του καλοκαιριού του 2022, παραμένουν σε μη βιώσιμα υψηλά επίπεδα για αυξανόμενο αριθμό Ευρωπαίων. Όλο και περισσότεροι πολίτες αντιμετωπίζουν ενεργειακή φτώχεια ή διατρέχουν κίνδυνο ενεργειακής φτώχειας. Οι ευάλωτοι καταναλωτές είναι οι πλέον πληττόμενοι, αλλά τόσο οι επιχειρήσεις όσο και τα νοικοκυριά, συμπεριλαμβανομένων των νοικοκυριών μεσαίου εισοδήματος, επιβαρύνονται όλο και περισσότερο από επαχθείς λογαριασμούς αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας.

Η κατάσταση αυτή απαιτεί δράση, ιδίως για το αέριο, δεδομένης της βαρύτητάς του για τα νοικοκυριά και τη βιομηχανία και των επιπτώσεών του στις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας.

Οι τιμές του αερίου στο κύριο ευρωπαϊκό χρηματιστήριο αερίου, Title Transfer Facility (TTF), φθάνουν σε πρωτοφανή επίπεδα και είναι πολύ ασταθείς. Αν και αυτό αντικατοπτρίζει την ιδιαίτερη κατάσταση της Βορειοδυτικής Ευρώπης, λόγω των τοπικών ελλείψεων και των σημείων συμφόρησης στις υποδομές, το TTF συχνά επηρεάζει τα επίπεδα των τιμών σε μακροπρόθεσμες συμβάσεις εκτός Βορειοδυτικής Ευρώπης και πολλές συναλλαγές ΥΦΑ. Χρειαζόμαστε δείκτες τιμών που να αντικατοπτρίζουν τις πραγματικές συνθήκες της αγοράς.

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή προτείνει να αναπτύξει έναν νέο συμπληρωματικό δείκτη αναφοράς για την τιμολόγηση του ΥΦΑ. Ένας δείκτης αναφοράς με βάση το ΥΦΑ θα αποτελούσε ακριβέστερη βάση για τις συναλλαγές ΥΦΑ, προσφέροντας έναν δικαιότερο και πιο διαφανή δείκτη τιμών. Ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER) θα πρέπει να συλλέξει τις πληροφορίες που απαιτούνται για τη δημιουργία αυτού του νέου δείκτη αναφοράς έως το τέλος του 2022 και ο δείκτης θα πρέπει να καταστεί διαθέσιμος εγκαίρως για την επόμενη περίοδο πλήρωσης στις αρχές του 2023.

Επιπλέον, για την αντιμετώπιση της συνεχιζόμενης ενεργειακής κρίσης, η Επιτροπή προτείνει να τεθεί σε εφαρμογή ένας μηχανισμός για τον περιορισμό των τιμών μέσω του κύριου ευρωπαϊκού χρηματιστηρίου αερίου, του TTF, που θα ενεργοποιείται όταν χρειάζεται. Ο μηχανισμός διόρθωσης των τιμών θα καθορίσει, σε προσωρινή βάση, ένα δυναμικό όριο τιμών για τις συναλλαγές στο TTF. Αυτό θα συμβάλει στην αποφυγή υπερβολικής αστάθειας και υπερβολικών τιμών. Η Επιτροπή το πρότεινε ως επιλογή ήδη τον Μάρτιο του 2022. Σήμερα, λαμβανομένου υπόψη του πρωτοφανούς χαρακτήρα της ενεργειακής κρίσης και με βάση το πλαίσιο για τα μέτρα μείωσης της ζήτησης που έχει πλέον θεσπιστεί, ήρθε η ώρα να τεθεί σε εφαρμογή ένας τέτοιος μηχανισμός.

Για να περιοριστεί η ενδοημερήσια αστάθεια, η Επιτροπή προτείνει τη θέσπιση ενός νέου προσωρινού μηχανισμού φρένου στις ενδοημερήσιες εκτινάξεις των τιμών, ώστε να αποφευχθεί η υπερβολική αστάθεια των τιμών και να προλαμβάνονται οι ακραίες εκτινάξεις των τιμών στην αγορά ενεργειακών παραγώγων. Ο μηχανισμός αυτός θα εξασφαλίσει έναν υγιέστερο μηχανισμό διαμόρφωσης των τιμών στις εν λόγω αγορές, προστατεύοντας τους φορείς εκμετάλλευσης ενέργειας της ΕΕ από μεγάλες ενδοημερήσιες ανοδικές κινήσεις των τιμών και βοηθώντας τους να διασφαλίσουν τον ενεργειακό εφοδιασμό τους μεσοπρόθεσμα.

Η Επιτροπή θα αναπτύξει από κοινού με τα κράτη μέλη τρόπους για τον περιορισμό των επιπτώσεων των υψηλών τιμών του αερίου στις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας. Η θέσπιση ανώτατου ορίου τιμών για το αέριο που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μείωσε τις τιμές στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Αξίζει να εξεταστεί το ενδεχόμενο θέσπισής του σε επίπεδο ΕΕ, εάν ορισμένα ανοικτά ζητήματα μπορούν να αντιμετωπιστούν ικανοποιητικά. Τα κράτη μέλη της ΕΕ διαφέρουν όσον αφορά τα ενεργειακά μείγματα, τις συνδέσεις και τα συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας. Πρέπει να σχεδιαστεί μια λύση που θα λειτουργεί για όλους και θα αποτρέπει την αύξηση της κατανάλωσης αερίου, θα αντιμετωπίζει τις άνισες οικονομικές επιπτώσεις μεταξύ των κρατών μελών και θα διαχειρίζεται τις ροές πέραν των συνόρων της ΕΕ.

Τέλος, η Επιτροπή υποστηρίζει τη νέα ειδική ομάδα που δημιουργήθηκε από τον ACER και την Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA), από κοινού με τις εθνικές εποπτικές αρχές ενέργειας και χρηματοπιστωτικών αγορών, για την εκ του σύνεγγυς παρακολούθηση των εξελίξεων στην αγορά ενέργειας. Αυτή η κοινή δράση θα συμβάλει στην παρακολούθηση των ρευμάτων και της δυναμικής των συναλλαγών στα διάφορα τμήματα των αγορών αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. Θα ενισχύσει την εποπτεία της αγοράς και τυχόν αναγκαίες ενέργειες επιβολής από τις εποπτικές αρχές της αγοράς. 

3.Μετριασμός των επιπτώσεων των υψηλών τιμών του αερίου

Εκτός από τη δράση της σχετικά με τις τιμές, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θέσπισαν οικονομικά και άλλα μέτρα για την προστασία των καταναλωτών και των επιχειρήσεων που επλήγησαν από τον εξωτερικό κλυδωνισμό στις τιμές της ενέργειας. Η ενιαία αγορά, η οποία βοήθησε την Ένωση να αντιμετωπίσει προηγούμενες κρίσεις, πρέπει να διαφυλαχθεί και να διασφαλιστεί υψηλό επίπεδο απασχόλησης. Η Επιτροπή θα παρακολουθεί από κοντά τις εξελίξεις σχετικά με αυτά τα θέματα. Είναι καίριας σημασίας να επιδιωχθούν κοινές λύσεις σε επίπεδο ΕΕ, αποφεύγοντας αποσπασματικές εθνικές λύσεις που εξαρτώνται από τα διαφορετικά δημοσιονομικά περιθώρια των κρατών μελών.

Η Επιτροπή προτίθεται να δώσει στα κράτη μέλη μεγαλύτερη ελευθερία για τη στήριξη των επιχειρήσεών τους, τροποποιώντας το προσωρινό πλαίσιο κρίσης, αλλά και διαφυλάσσοντας ταυτόχρονα τους ισότιμους όρους ανταγωνισμού. Οι προθεσμίες για την κρατική στήριξη θα παραταθούν και, για να παραμείνει η βραχυπρόθεσμη δράση μας σύμφωνη με τους μακροπρόθεσμους στόχους μας, θα προσφερθούν νέες επιλογές που θα επιτρέψουν στα κράτη μέλη να στηρίξουν τις επιχειρήσεις που θα μειώσουν τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Το πλαίσιο αυτό θα δώσει περισσότερες ευκαιρίες στα κράτη μέλη να στηρίξουν τις επιχειρήσεις που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, απλουστεύοντας παράλληλα ορισμένες απαιτήσεις και διατηρώντας ισότιμους όρους ανταγωνισμού εντός της ΕΕ. Η Επιτροπή θα μεριμνήσει ώστε όλα τα αιτήματα των κρατών μελών για προσωρινή στήριξη να διεκπεραιώνονται γρήγορα και με συνέπεια.

Οι αγορές παραγώγων είναι απαραίτητες για τη συνέχιση των δραστηριοτήτων των εταιρειών ενέργειας. Ωστόσο, οι απότομες εκτινάξεις των τιμών και η ακραία αστάθεια στις αγορές ενεργειακών παραγώγων έχουν οδηγήσει σε προβλήματα ρευστότητας για τις εταιρείες ενέργειας. Είναι υψίστης σημασίας να δοθεί στις εταιρείες μας του ενεργειακού τομέα πρόσθετο περιθώριο ελιγμών, ώστε να μπορούν μεσοπρόθεσμα να εξασφαλίζουν τον εφοδιασμό και τις αγορές ενεργειακών βασικών προϊόντων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Επιτροπή, σύμφωνα με τη γνώμη της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA), εκδίδει δύο κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμούς για τη μείωση της αυξημένης πίεσης στη ρευστότητα που ασκείται στους μη συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές λόγω της αύξησης των απαιτήσεων περιθωρίου ασφαλείας.

Με τους κανονισμούς αυτούς:

·θα αυξηθεί το κατώφλι εκκαθάρισης για τους μη χρηματοοικονομικούς αντισυμβαλλομένους σε 4 δισ. EUR 6 . Κάτω από αυτό το κατώφλι, οι μη χρηματοοικονομικοί αντισυμβαλλόμενοι δεν θα υπόκεινται σε απαιτήσεις περιθωρίου ασφαλείας για τα εξωχρηματιστηριακά ενεργειακά παράγωγά τους.

·θα διευρυνθεί ο κατάλογος των αποδεκτών περιουσιακών στοιχείων που μπορούν να αποδεχθούν οι κεντρικοί αντισυμβαλλόμενοι για την κάλυψη των κινδύνων τους 7 για ένα έτος. Αυτό θα επιτρέψει στις μη χρηματοοικονομικές εταιρείες 8 , καθώς και σε όλους τους συμμετέχοντες στην αγορά, να χρησιμοποιούν πρόσθετα είδη εγγυήσεων υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, για την κάλυψη των απαιτήσεων καταβολής περιθωρίου 9 .

Η Επιτροπή προτείνει επίσης να καταστεί το πλαίσιο της πολιτικής συνοχής για την περίοδο 2014-2020 πιο ευέλικτο, προκειμένου να βοηθήσει τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες, μέσω στοχευμένων, προσωρινών και έκτακτων μέτρων, να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που προκύπτουν από την τρέχουσα ενεργειακή κρίση, εντός ορίου 10 % των κονδυλίων των κρατών μελών, ποσό το οποίο ανέρχεται σχεδόν σε 40 δισ. EUR. Τα ποσά καταβάλλονται εφόσον υπάρχει διαθέσιμη χρηματοδότηση στο πλαίσιο των ανώτατων ορίων του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου. Το πλαίσιο αυτό θα παράσχει στήριξη στις ΜΜΕ που πλήττονται ιδιαίτερα από τις αυξήσεις των τιμών της ενέργειας, θα συμβάλει στην αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας μέσω της στήριξης των ευάλωτων νοικοκυριών και θα παράσχει στήριξη για την πρόσβαση στην αγορά εργασίας με τη διατήρηση των θέσεων εργασίας των εργαζομένων και των αυτοαπασχολουμένων, μέσω συστημάτων μειωμένου ωραρίου εργασίας και ισοδύναμων προγραμμάτων. 

Για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης απαιτείται η προστασία των θεμελίων της οικονομίας μας, και ιδίως η διασφάλιση της ενιαίας αγοράς μας και υψηλού επιπέδου απασχόλησης. Η ενιαία και κοινή ευρωπαϊκή προσέγγιση είναι ύψιστης σημασίας για την αντιμετώπιση του σοβαρού κινδύνου κατακερματισμού της Ένωσης.

Συγκεκριμένα, για την επιτάχυνση της σταδιακής απεξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα απαιτείται η επαναξιολόγηση των μέτρων και του ρυθμού απεξάρτησης που προτείνονται στο RePowerEU. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θα διενεργήσει αξιολόγηση των αναγκών για το REPowerEU. Η αξιολόγηση αυτή θα καλύψει τις επενδύσεις σε διασυνοριακές υποδομές, συμπεριλαμβανομένων πανευρωπαϊκών διασυνδέσεων καθοριστικής σημασίας 10 , αποθήκευση ενέργειας, ενεργειακή απόδοση και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας οι οποίες απαιτούνται για την επιτάχυνση της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας και την αποφυγή του κατακερματισμού της ενιαίας αγοράς. Στην αξιολόγηση θα λαμβάνεται επίσης υπόψη η ικανότητα απορρόφησης επενδύσεων. Τα αποτελέσματά της θα αποτελέσουν τη βάση για τις προτάσεις της Επιτροπής με σκοπό την ενίσχυση της χρηματοδοτικής ισχύος της ΕΕ για το REPowerEU ώστε να διασφαλίζεται η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και η ενεργειακή ανεξαρτησία σε ολόκληρη την ΕΕ.

4.Προστασία και βελτιστοποίηση των υποδομών

Ο εξοπλισμός της ΕΕ με τα μέσα που απαιτούνται για να αντιμετωπίσει το εξελισσόμενο τοπίο των απειλών απαιτεί συνεχή επαγρύπνηση και προσαρμογή. Ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας έφερε νέες απειλές, οι οποίες συχνά συνδυάζονται υπό τη μορφή υβριδικών επιθέσεων. Μία από αυτές είναι ο κίνδυνος για τις υποδομές ζωτικής σημασίας ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Αυτό κατέστη πασιφανές με την προφανή δολιοφθορά των αγωγών αερίου Nord Stream.

Η Επιτροπή έχει ήδη ανακοινώσει την ανάληψη δράσης για τη βελτίωση της ασφάλειας των υποδομών ζωτικής σημασίας μετά τις εκρήξεις σε αγωγούς. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή υποβάλλει σήμερα πρόταση σύστασης του Συμβουλίου για την ενίσχυση της στήριξης της ΕΕ με σκοπό την αύξηση της ανθεκτικότητας των υποδομών ζωτικής σημασίας, και τη διασφάλιση συντονισμού σε επίπεδο ΕΕ, όσον αφορά την ετοιμότητα και την αντίδραση, καθώς και ενισχυμένης συνεργασίας για υποδομές διασυνοριακού ενδιαφέροντος. Η πρόταση αυτή αποσκοπεί στη μεγιστοποίηση και την επιτάχυνση των εργασιών για την προστασία των περιουσιακών στοιχείων, των εγκαταστάσεων και των συστημάτων που είναι αναγκαία για τη λειτουργία της οικονομίας και για την παροχή βασικών υπηρεσιών στην εσωτερική αγορά, στις οποίες βασίζονται οι πολίτες, καθώς και στον μετριασμό των επιπτώσεων οποιασδήποτε επίθεσης με τη διασφάλιση της ταχύτερης δυνατής ανάκαμψης. Η Επιτροπή θα συνεργαστεί με τα κράτη μέλη με σκοπό την προσομοίωση ακραίων καταστάσεων για τις οικείες υποδομές ζωτικής σημασίας, αρχής γενομένης από τον τομέα της ενέργειας και, στη συνέχεια, για άλλους τομείς υψηλού κινδύνου, όπως οι επικοινωνίες, οι μεταφορές και το διάστημα. Η άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων θα συμπληρωθεί με την εκπόνηση σχεδίου στρατηγικής για την αντιμετώπιση περιστατικών και κρίσεων σε υποδομές ζωτικής σημασίας, κατόπιν διαβούλευσης με τα κράτη μέλη και με την υποστήριξη των αρμόδιων οργανισμών της Ένωσης. Σκοπός του σχεδίου στρατηγικής είναι να περιγράψει και να καθορίσει τους στόχους και τους τρόπους συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών και των θεσμικών και λοιπών οργάνων και οργανισμών της ΕΕ για την αντιμετώπιση περιστατικών κατά υποδομών ζωτικής σημασίας, ιδίως όταν αυτά συνεπάγονται σημαντικές διαταραχές στην παροχή βασικών υπηρεσιών για την εσωτερική αγορά. Επιπλέον, η Επιτροπή και ο ύπατος εκπρόσωπος θα ενισχύσουν τη συνεργασία με εταίρους καίριας σημασίας για την ανθεκτικότητα των υποδομών ζωτικής σημασίας, καθώς και με το ΝΑΤΟ μέσω του διαρθρωμένου διαλόγου ΕΕ-ΝΑΤΟ και θα συσταθεί ειδική ομάδα με το ΝΑΤΟ για τον σκοπό αυτό.

Παράλληλα, για να βελτιστοποιηθεί η χρήση των υποδομών αερίου και ΥΦΑ, η Επιτροπή προτείνει νέα εργαλεία για την παροχή περισσότερων πληροφοριών σχετικά με τη διαθέσιμη χωρητικότητα των υποδομών, καθώς και νέους μηχανισμούς για να διασφαλιστεί ότι καμία εταιρεία δεν μπορεί να δεσμεύει χωρητικότητα και να την αφήνει αχρησιμοποίητη. Οι μηχανισμοί αυτοί υπάρχουν ήδη, αλλά η ανακατανομή της χωρητικότητας μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες — η πρότασή μας αποσκοπεί στο να καταστεί δυνατή η ταχεία αντίδραση, ιδίως σε περίπτωση βραχυπρόθεσμης συμφόρησης. Η εύρυθμη λειτουργία των υποδομών είναι ιδιαίτερα σημαντική για τα περίκλειστα κράτη μέλη, τα οποία δεν έχουν άμεση πρόσβαση σε ΥΦΑ και, ως εκ τούτου, διαθέτουν λιγότερο προφανή μέσα για να διαφοροποιήσουν τον εφοδιασμό τους.

Πρέπει επίσης να αλλάξουμε ταχύτητα για να επιταχύνουμε την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας στην ΕΕ και να επιτύχουμε τους μακροπρόθεσμους στόχους μας για το κλίμα. Οι διαδικασίες αδειοδότησης για έργα ανανεώσιμης ενέργειας εξακολουθούν να είναι υπερβολικά χρονοβόρες. Είναι ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί ότι τα νέα έργα δεν απειλούν τη βιοποικιλότητα και τυγχάνουν ικανοποιητικής αποδοχής από τους πολίτες, αλλά υπάρχει περιθώριο μείωσης των διαδικασιών με παράλληλη εκπλήρωση αυτών των απαιτήσεων. Στο πλαίσιο του REPowerEU, η Επιτροπή έχει ήδη υποβάλει προτάσεις για την επιτάχυνση της αδειοδότησης. Δεδομένου του επείγοντος χαρακτήρα της διασφάλισης επαρκούς ασφάλειας εφοδιασμού και της επιτάχυνσης της ανάπτυξης ανανεώσιμης ενέργειας, η Επιτροπή καλεί τους νομοθέτες να καταλήξουν ταχέως σε συμφωνία επί των προτάσεων αυτών. Είναι έτοιμη να υποβάλει ειδική πρόταση για την άμεση απλούστευση και συντόμευση των διοικητικών διαδικασιών αδειοδότησης που εφαρμόζονται σε ορισμένα έργα ανανεώσιμης ενέργειας με συντονισμένο και εναρμονισμένο τρόπο σε ολόκληρη την ΕΕ.

Συμπέρασμα: μια ισχυρότερη Ενεργειακή Ένωση

Το μέγεθος της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης είναι πρωτοφανές. Απαιτεί κοινή αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων επείγουσας ανάγκης με πνεύμα αλληλεγγύης. Η ΕΕ έχει ήδη λάβει αποφασιστικά μέτρα και είναι έτοιμη να προχωρήσει περαιτέρω.

Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, η Επιτροπή πρότεινε και εφάρμοσε διάφορες πρωτοβουλίες, μεταβαίνοντας σταδιακά από την ανάληψη δράσης σε εθνικό επίπεδο στη θέσπιση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για την ασφάλεια του εφοδιασμού, καθώς και, πιο πρόσφατα, στη θέσπιση μέτρων έκτακτης ανάγκης που αποσκοπούν στην αποσύνδεση των λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας των καταναλωτών και των επιχειρήσεων από την τιμή του αερίου, στον συντονισμό της μείωσης της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, στη βελτίωση της εργαλειοθήκης των κρατών μελών για την προστασία των καταναλωτών και των επιχειρήσεων από τις υψηλές τιμές ενέργειας και στη θέσπιση συνεισφοράς αλληλεγγύης για τον τομέα των ορυκτών καυσίμων.

Η νέα δέσμη μέτρων έκτακτης ανάγκης προχωρά ένα βήμα παραπέρα προς την αλληλεγγύη και την ολοκλήρωση, θέτοντας το βάρος της ενιαίας αγοράς μας στην υπηρεσία της ασφάλειας του εφοδιασμού μας, της οικονομικής προσιτότητας και της βιωσιμότητας της ενέργειας, καθώς και της πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες για όλους.

Η Επιτροπή είναι έτοιμη να συνεργαστεί αμέσως με το Συμβούλιο και να το στηρίξει στην επίτευξη ταχείας προόδου, αρχής γενομένης από το Συμβούλιο Ενέργειας της 25ης Οκτωβρίου.

Η αλληλεγγύη και οι κοινές δράσεις αποτελούν την πλέον αποτελεσματική απάντηση σε αυτή την κρίση και, παραμένοντας ενωμένοι, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της θα ξεπεράσουν την κρίση και θα σφυρηλατήσουν μια πραγματικά ανταγωνιστική Ενεργειακή Ένωση. 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Μέτρα που προτείνονται στη δέσμη

(1)

  EUR-Lex - 52022DC0360 - EL - EUR-Lex (europa.eu)

(2)

  EUR-Lex - 52022PC0473 - EL - EUR-Lex (europa.eu)

(3)

  Προς επιβεβαίωση με βάση τα στοιχεία που υποβάλλονται από τα κράτη μέλη σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού για την εξοικονόμηση αερίου, τα οποία πρέπει να έχουν υποβληθεί έως τις 15 Οκτωβρίου.

(4)

  Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 5ης Οκτωβρίου 2022 σχετικά με την απάντηση της ΕΕ στην αύξηση των τιμών ενέργειας στην Ευρώπη [ 2022/2830(RSP) ]

(5)

  JOIN(2022) 23 final

(6)

 Κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) XX της Επιτροπής για τη συμπλήρωση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 648/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (EMIR) όσον αφορά την αξία του κατωφλίου εκκαθάρισης για παράγωγα επί βασικών εμπορευμάτων

(7)

 Κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) αριθ. XX της Επιτροπής για την τροποποίηση των ρυθμιστικών τεχνικών προτύπων που καθορίζονται στον κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 153/2013 όσον αφορά προσωρινά μέτρα έκτακτης ανάγκης για τις απαιτήσεις παροχής εξασφαλίσεων

(8)

 Που ενεργούν ως εκκαθαριστικά μέλη.

(9)

 Στις δημόσιες Ε&Α της η ESMA θα επιβεβαιώσει επίσης ότι άλλα περιουσιακά στοιχεία, όπως βραχυπρόθεσμα χρεόγραφα που εκδίδονται από εταιρείες ή ομόλογα της ΕΕ, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εξασφάλιση για την κάλυψη των απαιτήσεων καταβολής περιθωρίου ασφαλείας.

(10)

 Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα σε έργα που ολοκληρώνουν την εσωτερική αγορά ενέργειας και σε έργα με ισχυρή διασυνοριακή διάσταση, για παράδειγμα στην καθοριστικής σημασίας σύνδεση μεταξύ Πορτογαλίας, Ισπανίας και Γαλλίας και στις διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας Βορρά-Νότου στην κεντροανατολική και τη νότια Ευρώπη. Τα έργα που θα λάβουν στήριξη θα πρέπει να βελτιώνουν τη διασύνδεση των ευρωπαϊκών δικτύων αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, την αποθήκευση ενέργειας και την κατασκευή υποδομών έτοιμων για υδρογόνο.