ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 27.4.2016

JOIN(2016) 21 final

ΚΟΙΝΗ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Μια ολοκληρωμένη πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Αρκτική

ΚΟΙΝΗ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟYΛΙΟΥ

Μια ολοκληρωμένη πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Αρκτική

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μια ασφαλής, σταθερή, βιώσιμη και ευημερούσα Αρκτική είναι σημαντική όχι μόνο για την περιοχή αυτή καθεαυτή, αλλά και για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) καθώς και για όλο τον κόσμο. Η ΕΕ έχει στρατηγικό συμφέρον να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην περιοχή της Αρκτικής.

Οκτώ κράτη έχουν εδάφη στην Αρκτική: Ο Καναδάς, το Βασίλειο της Δανίας, 1 η Φινλανδία, η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Ρωσία, η Σουηδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Τρία κράτη μέλη της ΕΕ είναι, επομένως, και κράτη της Αρκτικής, ενώ η Ισλανδία και η Νορβηγία είναι μέλη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου 2 . Η Αρκτική φιλοξενεί αρκετούς αυτόχθονες πληθυσμούς 3 . Η περιοχή της Αρκτικής περιλαμβάνει, επίσης, τον Αρκτικό Ωκεανό και τις παρακείμενες θάλασσες. Παρόλο που τα κράτη της Αρκτικής έχουν πρωταρχική ευθύνη για την αντιμετώπιση θεμάτων στο έδαφός τους, πολλά από τα προβλήματα που σχετίζονται με την Αρκτική και που εξετάζονται στην παρούσα κοινή ανακοίνωση μπορούν να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικότερα μέσω της περιφερειακής ή πολυμερούς συνεργασίας. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο η συμμετοχή της ΕΕ είναι σημαντική.

Βασιζόμενη σε προηγούμενες πρωτοβουλίες 4 , η παρούσα κοινή ανακοίνωση θέτει το πλαίσιο για μια πολιτική της ΕΕ που επικεντρώνεται στην προώθηση της διεθνούς συνεργασίας για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο ευπαθές περιβάλλον της Αρκτικής, καθώς και στην προώθηση και ενίσχυση της βιώσιμης ανάπτυξης, ιδίως στο ευρωπαϊκό τμήμα της Αρκτικής.

Τα τελευταία χρόνια, ο ρόλος της Αρκτικής στην κλιματική αλλαγή έχει καταστεί πολύ πιο εμφανής 5 . Η Αρκτική υπερθερμαίνεται με ρυθμό σχεδόν διπλάσιο από τον γενικό μέσο όρο. Παρόλο που στο παρελθόν η προσοχή ήταν σχεδόν αποκλειστικά στραμμένη στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Αρκτική, πιο πρόσφατα γίνεται όλο και πιο κατανοητό ότι το φαινόμενο ανατροφοδότησης μετατρέπει την Αρκτική σε παράγοντα που συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή. Η κατανόηση της δυναμικής αυτής και η παροχή βοήθειας για την ανάπτυξη ειδικών στρατηγικών για την άμβλυνση και την προσαρμογή της κλιματικής αλλαγής στην Αρκτική εντάσσονται στις ευρύτερες προσπάθειες που θα καταβάλλει η ΕΕ για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής 6 .

Χρειάζονται στρατηγικές προσαρμογής, ώστε να βοηθηθούν οι κάτοικοι της Αρκτικής να ανταποκριθούν στις σοβαρές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν λόγω της κλιματικής αλλαγής. Η πολιτική της ΕΕ για την Αρκτική θα έχει μεγάλη σημασία για την εφαρμογή της παγκόσμιας συμφωνίας που επιτεύχθηκε το Δεκέμβριο του 2015 κατά την 21η διάσκεψη των μερών της σύμβασης-πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή, η οποία καθορίζει ένα παγκόσμιο σχέδιο δράσης για τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη σε λιγότερο από 2 °C. Για την Ευρωπαϊκή Ένωση,  η συμφωνία του Παρισιού αντιπροσωπεύει μια φιλόδοξη, ισόρροπη, δίκαιη και νομικά δεσμευτική συμφωνία και σηματοδοτεί μια αποφασιστική στροφή προς μια ολοκληρωμένη και συλλογική δράση σε παγκόσμιο επίπεδο κατά της κλιματικής αλλαγής. Όταν εφαρμοστεί, η συμφωνία του Παρισιού θα επιταχύνει τη μετάβαση προς μια ανθεκτική και ουδέτερη ως προς το κλίμα παγκόσμια οικονομία.

Δεδομένου του σημαντικού ρόλου της Αρκτικής ως ρυθμιστή για το κλίμα του πλανήτη, καθώς ενεργεί ως δεξαμενή για τη ρύπανση μεγάλης εμβέλειας, η ΕΕ έχει καθήκον να προστατεύσει το περιβάλλον της Αρκτικής και να ενισχύσει την ανθεκτικότητα του οικοσυστήματός της.

Η ΕΕ πρέπει, επίσης, να προωθήσει τη βιώσιμη ανάπτυξη στην Αρκτική, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τα παραδοσιακά μέσα βιοπορισμού των ανθρώπων που ζουν στην περιοχή όσο και τις συνέπειες της οικονομικής ανάπτυξης για το ευπαθές περιβάλλον της Αρκτικής. Η ΕΕ πρέπει να συμβάλει στην ενίσχυση της οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής ανθεκτικότητας των κοινωνιών στην Αρκτική.

Ορισμένες δραστηριότητες και αποφάσεις της ΕΕ έχουν αντίκτυπο στις οικονομικές εξελίξεις στην περιοχή της Αρκτικής 7 . Για παράδειγμα, η ΕΕ αποτελεί σημαντικό καταναλωτή προϊόντων προερχόμενων από τα κράτη της Αρκτικής, όπως τα προϊόντα αλιείας και η ενέργεια 8 . Επενδύσεις ευρωπαϊκών εταιρειών μπορούν να συμβάλουν στην προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης στην περιοχή, ενδεχομένως με τη βοήθεια των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων (ΕΔΕΤ) και πρωτοβουλιών στο πλαίσιο του επενδυτικού σχεδίου για την Ευρώπη. Σε πρόσφατη έκθεση, οι επενδυτικές ευκαιρίες μόνο στην περιοχή της θάλασσας του Μπάρεντς εκτιμήθηκαν σε 140 δισ. ευρώ 9 . «Στρατηγικές έξυπνης εξειδίκευσης» σε περιφερειακό επίπεδο, σε συνδυασμό με τη χρηματοδότηση της ΕΕ, μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη τοπικών μοντέλων βιώσιμης ανάπτυξης και δημιουργίας θέσεων εργασίας στην ευρωπαϊκή Αρκτική με πιθανά οφέλη σε ολόκληρη την ΕΕ. Η επερχόμενη φινλανδική Προεδρία του Αρκτικού Συμβουλίου (2017-2019) θα προσφέρει την ευκαιρία να εντάξει τις ευρωπαϊκές ιδέες και πρωτοβουλίες στις εργασίες του Αρκτικού Συμβουλίου.

Κατά τα τελευταία έτη, η περιοχή της Αρκτικής βρίσκεται πιο συχνά στο προσκήνιο στις διεθνείς σχέσεις εξαιτίας της αυξανόμενης περιβαλλοντικής, κοινωνικής, οικονομικής και στρατηγικής της σημασίας. Η ΕΕ συμβάλλει ήδη σημαντικά στην έρευνα για την Αρκτική, στην παρατήρηση μέσω δορυφόρων και στην περιφερειακή ανάπτυξη, καθώς και στις εργασίες του Αρκτικού Συμβουλίου 10 , όπου χώρες πέρα από την Αρκτική, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ιαπωνία, η Δημοκρατία της Κορέας και η Σιγκαπούρη έχουν πλέον καθεστώς παρατηρητή.

Παρόλο που οι αλλαγές που επηρεάζουν την Αρκτική προσφέρουν ευκαιρίες για τις τοπικές κοινότητες, ενέχουν, επίσης, τον κίνδυνο να οδηγήσουν σε αύξηση των εντάσεων στην περιοχή, για παράδειγμα μέσω του ανταγωνισμού για τους φυσικούς πόρους και την αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας. Τα διεθνή νομικά πλαίσια, όπως η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) και η Σύμβαση-πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή, καλύπτουν και την Αρκτική. Σήμερα, είναι πιο σημαντικό από ποτέ να διασφαλισθεί ότι η Αρκτική παραμένει μια ζώνη ειρήνης, ευημερίας και εποικοδομητικής διεθνούς συνεργασίας.

Οι ωκεανοί του πλανήτη αποτελούν σημαντικούς πόρους αλλά υφίστανται ολοένα και μεγαλύτερες πιέσεις με κίνδυνο να υποστούν περαιτέρω ζημία εάν η αυξημένη δραστηριότητα δεν τεθεί υπό ορθή διαχείριση. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ επιδιώκει να προωθήσει τα ζητήματα που σχετίζονται με τη διακυβέρνηση των ωκεανών. Η ανάγκη για ένα σταθερό πλαίσιο χρηστής διαχείρισης είναι ιδιαίτερα υψηλή στην Αρκτική: μεγάλα τμήματα των περιοχών ανοικτής θαλάσσης πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας δεν καλύπτονται επί του παρόντος από ειδικές ρυθμίσεις για τη διαχείριση των οικονομικών δραστηριοτήτων ούτε υπάρχει επαρκής επιστημονική γνώση σχετικά με την θαλάσσια λεκάνη. Ως εκ τούτου, απαιτούνται ακόμη πολλές προσπάθειες για την προστασία της ανοιχτής θάλασσας της Αρκτικής, ενόψει της κλιματικής αλλαγής και της αύξησης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην περιοχή.

Σε αυτό το πλαίσιο, αρκετά κράτη μέλη έχουν εκδώσει εθνικά πλαίσια πολιτικής για την Αρκτική κατά τα τελευταία έτη 11 . Το 2014, το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζήτησαν από την Επιτροπή και την Ύπατη Εκπρόσωπο της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας να αναπτύξει μια ολοκληρωμένη πολιτική για ζητήματα που αφορούν την Αρκτική και ένα πιο συνεκτικό πλαίσιο για τη δράση της ΕΕ και τα χρηματοδοτικά προγράμματα. Ως εκ τούτου, μια ολοκληρωμένη πολιτική της ΕΕ για την Αρκτική προτείνεται σε τρεις τομείς προτεραιότητας:

1.Κλιματική αλλαγή και προστασία του περιβάλλοντος της Αρκτικής·

2.Βιώσιμη ανάπτυξη στην Αρκτική και στην γύρω περιοχή·

3.Διεθνής συνεργασία σε θέματα της Αρκτικής.

Η ΕΕ θα πρέπει να προσδώσει ιδιαίτερη σημασία στην έρευνα, την επιστήμη και την καινοτομία, οι οποίες θα διαδραματίσουν καίριο ρόλο και στους τρεις τομείς προτεραιότητας. Οι δράσεις που θα αναληφθούν στο πλαίσιο των τομέων προτεραιότητας, θα πρέπει να συμβάλουν στην εφαρμογή της Ατζέντας του 2030 και να είναι σύμφωνες με τους 17 στόχους βιώσιμης ανάπτυξης που εγκρίθηκαν από τον ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο του 2015.

1.ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΑΡΚΤΙΚΗΣ

Προκλήσεις

Η κλιματική αλλαγή εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους. Οι επιπτώσεις της είναι αισθητές στην Αρκτική όπου παρατηρείται μείωση των θαλάσσιων πάγων το καλοκαίρι κατά περισσότερο από 40 % από το 1979 12 . Ευαίσθητα αρκτικά οικοσυστήματα απειλούνται και τα μέσα διαβίωσης των αυτοχθόνων πληθυσμών επηρεάζονται άμεσα από την κλιματική αλλαγή. Σε ένα από τα πιο κρύα μέρη του κόσμου, η τήξη του μονίμως παγωμένου εδάφους (περμαφρόστ) έχει ως αποτέλεσμα την υποχώρηση της στεριάς, τη μείωση της έκτασης των οικοτόπων και, συνακόλουθα, την καταστροφή των υποδομών, με τις πιθανές απώλειες να υπολογίζονται σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ 13 . Η άνοδος της θερμοκρασίας προκαλεί την τήξη του στρώματος πάγου της Γροιλανδίας, οδηγώντας στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας, και συντελεί στην αλλαγή της τυπολογίας των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων στο βόρειο ημισφαίριο.

Η διαχείριση αυτών των εξελίξεων απαιτεί στενότερη και πιο ολοκληρωμένη συνεργασία στο ζήτημα της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στην Αρκτική, καθώς και μείωση των αερίων του θερμοκηπίου.

Σύμφωνα με την πέμπτη έκθεση αξιολόγησης της Διεθνούς Επιτροπής για την κλιματική αλλαγή, η θερμοκρασίας του περμαφρόστ έχει αυξηθεί στις περισσότερες περιοχές από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 14 . Αέρια του θερμοκηπίου διαφεύγουν μέσα από το περμαφρόστ και περνούν στην ατμόσφαιρα με αυξανόμενο ρυθμό. Η τήξη του περμαφρόστ έχει τη δυνατότητα να εκπέμπει διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο – σε ποσότητα πολλαπλάσια των σημερινών ετήσιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από ανθρωπογενείς πηγές, όπως η χρήση ορυκτών καυσίμων. Η κατάσταση αυτή μπορεί να αλλάξει το αρκτικό αλλά και το παγκόσμιο κλίμα.

Στην Αρκτική υπάρχουν αρκετά ευαίσθητα οικοσυστήματα, τα οποία με τη σειρά τους φιλοξενούν πολλά ενδημικά είδη. Περισσότεροι από τους μισούς υγρότοπους παγκοσμίως, ζωτικής σημασίας για τον καθαρισμό του νερού, τον έλεγχο των πλημμυρών και το αμετάβλητο των ακτογραμμών, βρίσκονται σε αρκτικές και υποαρκτικές περιοχές. Τα θαλάσσια οικοσυστήματα της Αρκτικής είναι ζωτικής σημασίας για την αλιεία λόγω της θέσης που κατέχουν τα ψάρια στη βάση σημαντικών τροφικών αλυσίδων. Αυτά τα οικοσυστήματα επηρεάζονται όχι μόνο από την κλιματική αλλαγή αλλά και από τη ρύπανση και τα χωροκατακτητικά ξένα είδη. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας και η βιωσιμότητα των οικοσυστημάτων της Αρκτικής θα εξακολουθήσουν να αποτελούν παγκόσμια πρόκληση.

Πολιτική απόκριση

1.1 Έρευνα

Μια καλύτερη κατανόηση των εξελίξεων στην περιοχή είναι θεμελιώδους σημασίας για την προσέγγισή μας και για το λόγο αυτό η ΕΕ συνεισφέρει σημαντικά στην έρευνα που αφορά την Αρκτική. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, οι προσπάθειες έχουν επικεντρωθεί σε προγράμματα παρατήρησης και παρακολούθησης της Αρκτικής καθώς και σε πολυάριθμα ερευνητικά προγράμματα, αλλά παρ’ όλα αυτά η κατανόηση των συστημάτων της Αρκτικής, των λειτουργιών τους και των πιθανών αντιδράσεών τους σε διάφορους παράγοντες εξακολουθούν να είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστα.

Η ΕΕ αναμένεται να διατηρήσει τα τρέχοντα επίπεδα χρηματοδότησης για την έρευνα σχετικά με την Αρκτική (περίπου 200 εκατ. ευρώ κατά την τελευταία δεκαετία) στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» (2014-2020). Η ΕΕ έχει ήδη δεσμεύσει 40 εκατ. ευρώ στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας 2016-2017 για την έρευνα για την Αρκτική. Το πρόγραμμα αυτό εστιάζει σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης μέσα από τη μελέτη των επιπτώσεων που έχουν στο βόρειο ημισφαίριο οι καιρικές και κλιματικές αλλαγές στην Αρκτική, και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο αρκτικό περμαφρόστ με τον κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπό τους. Επιπλέον, τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ) παρέχουν, επίσης, χρηματοδότηση για δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας στους τομείς της κλιματικής αλλαγής και του περιβάλλοντος στην Αρκτική.

Στο επίκεντρο των ερευνητικών προσπαθειών της ΕΕ για την Αρκτική θα βρεθεί η πρωτοβουλία PolarNet–EE, η οποία υποστηρίζει μια ευρωπαϊκή σύμπραξη εμπειρογνωμοσύνης και υποδομών για την έρευνα των πόλων της γης, με στόχο την καλύτερη κατανόηση των ευρωπαϊκών επιστημονικών και επιχειρησιακών δυνατοτήτων στις πολικές περιοχές. Είκοσι δύο ευρωπαϊκά ερευνητικά ιδρύματα θα αναπτύξουν και θα παρουσιάσουν ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα για την έρευνα στους πόλους στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας ΕΕ–PolarNet. Το πρόγραμμα προβλέπει, επίσης, τη συνεργασία με ερευνητικές οργανώσεις από τον Καναδά, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ.

Η έρευνα της ΕΕ για την κλιματική αλλαγή στην Αρκτική θα υποστηριχθεί, επιπλέον, από τα διαστημικά προγράμματα της ΕΕ. Η επιχειρησιακή υποδομή και οι υπηρεσίες του προγράμματος Copernicus θα συμβάλουν στις ερευνητικές δραστηριότητες για την Αρκτική, μεταξύ άλλων, με την παρακολούθηση των μετεωρολογικών συνθηκών, την παρακολούθηση των κλιματικών μεταβλητών και του πάχους του πάγου, και θα βελτιώσουν τα συστήματα μοντελοποίησης των ωκεανών. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα υποστηρίξει την εφαρμογή του αρκτικού ολοκληρωμένου συστήματος γεωεπισκόπησης του Σβάλμπαρντ — μια πολυτομεακή και πολυεθνική ερευνητική δομή, η οποία είναι γεωγραφικά κατανεμημένη σε ολόκληρο το αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ και θα συμβάλει στη μελλοντική παρακολούθηση του συνόλου της Αρκτικής.

Η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να προωθεί και να διευκολύνει την αποτελεσματική διεθνή συνεργασία στον επιστημονικό τομέα μέσω της υποστήριξης της διακρατικής πρόσβασης σε ερευνητικές υποδομές και ανοιχτούς πόρους δεδομένων για τη βελτίωση των πολιτικών και οικονομικών δεσμών και να διατηρήσει καλές σχέσεις με σημαντικές χώρες στην περιοχή. Επιπλέον, η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να υποστηρίζει το έργο της ομάδας ανώτερων υπαλλήλων 15 για τις διεθνείς ερευνητικές υποδομές.

Τέλος, η ΕΕ συμβάλλει μέσω του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» σε πρωτοβουλίες παρατήρησης σε ολόκληρη την Αρκτική, όπως αυτές που προωθούνται από το Αρκτικό Συμβούλιο με τα Δίκτυα παρατήρησης μακράς διαρκείας της Αρκτικής (SAON) 16 ή η πρωτοβουλία «Ομάδα γεωσκόπησης ψυχρών περιοχών» 17 , με την προοπτική να προετοιμάσει, μέσω της έρευνας, την εγκαθίδρυση μακροχρόνιων επιχειρησιακών συστημάτων.  

1.2 Στρατηγικές μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και προσαρμογής σε αυτήν

Για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτει η κλιματική αλλαγή στην Αρκτική, o στόχος της ΕΕ, σε αντιστοιχία με τη συμφωνία του Παρισιού, είναι να συγκρατηθεί η παγκόσμια μέση αύξηση της θερμοκρασίας σε λιγότερο από 2 °C και να καταβληθούν προσπάθειες για τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας σε 1,5 °C. Η ΕΕ έχει ήδη δεσμευτεί να μειώσει τις συνολικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 40 % έως το 2030 και κατά 80 % έως το 2050 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Η δέσμευση για το 2030 θα επιτευχθεί με την εφαρμογή εθνικά καθορισμένης πρόθεσης συνεισφοράς της ΕΕ βάσει της συμφωνίας του Παρισιού. Η ΕΕ έχει, επίσης, δεσμευτεί να διαθέσει το 20 % του προϋπολογισμού της Ένωσης για τους στόχους που αφορούν το κλίμα.

Δεδομένου ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί πρόκληση που αφορά τον βόρειο πολικό κύκλο, η ΕΕ είναι πρόθυμη να συνεργασθεί με τα κράτη της Αρκτικής, τους αυτόχθονες λαούς της Αρκτικής και συναφή περιφερειακά και πολυμερή φόρουμ για την ανταλλαγή εμπειριών, εμπειρογνωμοσύνης και πληροφοριών σχετικά με κλιματική αλλαγή, τις επιπτώσεις, την προσαρμογή και την ανθεκτικότητα, με στόχο να διαμορφωθεί μια φιλόδοξη ατζέντα για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή για την περιοχή της Αρκτικής.

Η ΕΕ θα πρέπει να συνεργαστεί με περιοχές της Αρκτικής για τη θέσπιση κατάλληλων μέτρων προσαρμογής και μετριασμού που να λαμβάνουν υπόψη τις τοπικές συνθήκες και την ειδική φύση των αρκτικών περιοχών. Αυτό μπορεί να γίνει εν μέρει μέσω των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων (ΕΔΕΤ) 18 , στα οποία ενσωματώνεται η δράση για το κλίμα.

Παράλληλα με τις δεσμεύσεις για το CO2 για τα έτη 2030 και 2050, η ΕΕ θα πρέπει να συμβάλει στις διεθνείς προσπάθειες για τη μείωση των εκπομπών βραχύβιων κλιματικών ρύπων, όπως του μαύρου άνθρακα και του μεθανίου που επιταχύνουν περαιτέρω τις κλιματολογικές αλλαγές στην Αρκτική. Προερχόμενος από την αιθάλη και μέχρι 1500 φορές ισχυρότερος από το CO2, ο μαύρος άνθρακας αυξάνει την ταχύτητα τήξης του πάγου και του χιονιού. Το μεθάνιο είναι ένα ακόμη αέριο του θερμοκηπίου, 20 φορές ισχυρότερο από το CO2, με τεράστια αποθέματα που προβλέπεται να αποθηκευτούν κάτω από το αρκτικό περμαφρόστ. Η ΕΕ θα μπορούσε να περιορίσει τις εκπομπές μέσω: της σύμβασης σχετικά με τη διαμεθοριακή ρύπανση της ατμόσφαιρας σε μεγάλη απόσταση (UNECE CLRTAP)· του τροποποιημένου πρωτοκόλλου του Γκέτεμποργκ, της πρότασης της Επιτροπής για δέσμη μέτρων για την ποιότητα του αέρα· του Συνασπισμού για το κλίμα και τον καθαρό αέρα· και της συνεργασίας με πρωτοβουλίες του Συμβουλίου της Αρκτικής, όπως η ειδική ομάδα για τον μαύρο άνθρακα και το μεθάνιο.

1.3 Προστασία του περιβάλλοντος

Η ΕΕ αποβλέπει στην προστασία, τη διαφύλαξη και τη βελτίωση του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένου αυτού της ευρύτερης περιοχής, για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενεές. Η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει τη δράση της στο πλαίσιο των πολυμερών περιβαλλοντικών συμφωνιών, οι οποίες έχουν, επίσης, ιδιαίτερη σημασία για την Αρκτική, και να ενθαρρύνει την εφαρμογή τους 19 . Η ΕΕ θα πρέπει να ενθαρρύνει τον πλήρη σεβασμό των διατάξεων της UNCLOS, η οποία θεωρείται εθιμικό διεθνές δίκαιο, συμπεριλαμβανομένης της υποχρέωσης για την προστασία και τη διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος.

Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να συνεργαστεί με τους εταίρους της για να προωθήσει ένα υψηλό επίπεδο προστασίας της βιοποικιλότητας με σκοπό την ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας και την επίτευξη των στόχων του 2020 για τη βιοποικιλότητα σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει τη θέσπιση προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών στην Αρκτική, καθώς τέτοιες περιοχές αποτελούν σημαντικούς παράγοντες στην προσπάθεια για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Η ΕΕ θα πρέπει, επίσης, να συνεργαστεί με τα κράτη της Αρκτικής και άλλους διεθνείς εταίρους για την ανάπτυξη ενός μέσου στο πλαίσιο της UNCLOS με αντικείμενο τη διατήρηση και τη βιώσιμη χρήση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας σε περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας.

Οι κάτοικοι της Αρκτικής προσβάλλονται όλο και περισσότερο από υψηλά επίπεδα ρύπων και βαρέων μετάλλων που καταλήγουν στον τροφικό ιστό της Αρκτικής  20  . Η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να στηρίζει σε διεθνές επίπεδο τις εργασίες για την απαγόρευση ή σταδιακή εξάλειψη της χρήσης έμμονων οργανικών ρύπων στο περιβάλλον από σήμερα έως το 2020 21 . Προς τον σκοπό αυτό, θα είναι μεγάλης σημασίας η αποτελεσματική εφαρμογή της σύμβασης της Στοκχόλμης από όλα τα κράτη της Αρκτικής. Η ΕΕ θα πρέπει να ενθαρρύνει την ταχεία επικύρωση της Σύμβασης της Μιναμάτα, με στόχο την πρόληψη και τη μείωση των εκπομπών υδραργύρου.  Λαμβάνοντας υπόψη τη συνολική της νομοθεσίας για τα απόβλητα, η ΕΕ θα μπορούσε να ανταλλάσσει εμπειρίες και βέλτιστες πρακτικές σχετικά με την κυκλική οικονομία με τα κράτη της Αρκτικής.

Όσον αφορά τον κίνδυνο χωροκατακτητικών ξένων ειδών, η δράση θα πρέπει να περιλαμβάνει εθελοντικά μέτρα, όπως εκείνα που προτείνονται στις κατευθυντήριες γραμμές του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού για τον έλεγχο και τη διαχείριση των βιολογικών αποθέσεων σε πλοία, καθώς και μέτρα υποχρεωτικής φύσης. Η δράση θα πρέπει να βασίζεται στην πείρα που έχει ήδη αποκτηθεί στην ΕΕ και στα κράτη μέλη αναφορικά με τη διαχείριση ορισμένων διαδρομών, συμπεριλαμβανομένων των μέτρων που έχουν θεσπιστεί μέσω της διεθνούς σύμβασης για τον έλεγχο και τη διαχείριση του υδάτινου έρματος των πλοίων και των ιζημάτων που εγκρίθηκε το 2004. Ως εκ τούτου, η ΕΕ θα πρέπει να λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα για να παροτρύνει τα συμβαλλόμενα μέρη να επικυρώσουν τη σύμβαση.

Η ΕΕ θα πρέπει να αναλάβει τη δέσμευση να συνεργασθεί στενά με τα κράτη μέλη, με τα συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση OSPAR και με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη σε δραστηριότητες σχετικές με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, ώστε να προωθήσουν τη θέσπιση των υψηλότερων δυνατών προτύπων για την πρόληψη σοβαρών ατυχημάτων και περιβαλλοντικού ελέγχου. Η ΕΕ θα πρέπει να είναι διατεθειμένη να ανταλλάξει βέλτιστες πρακτικές σε κανονιστικό 22 και τεχνολογικό επίπεδο με διεθνείς εταίρους για την υποστήριξη της ασφάλειας και της προστασίας του περιβάλλοντος στην περιοχή. Η ΕΕ θα πρέπει, ως εκ τούτου, να επικροτήσει τη συμφωνία συνεργασίας του Αρκτικού Συμβουλίου για την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση περιστατικών θαλάσσιας πετρελαϊκής ρύπανσης στην Αρκτική.

2. ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΑΡΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΗ

Προκλήσεις

Η βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη αντιμετωπίζει ειδικές δυσκολίες στην περιοχή της Αρκτικής. Σε σύγκριση με άλλα μέρη της Ευρώπης, το ευρωπαϊκό τμήμα της Αρκτικής διαθέτει αραιό πληθυσμό, κατανεμημένο σε μεγάλη έκταση, και χαρακτηρίζεται από την έλλειψη μεταφορικών συνδέσεων, όπως οδικών, σιδηροδρομικών ή αεροπορικών διασυνδέσεων μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Η ευρύτερη περιοχή της Αρκτικής είναι πλούσια σε φυσικούς πόρους, όπως αλιεία, ορυκτά, πετρέλαιο και φυσικό αέριο 23 . Η έλλειψη επίγειων επικοινωνιών σημαίνει ότι οι διαστημικές υποδομές θα διαδραματίσουν ολοένα σημαντικότερο ρόλο στη διασύνδεση των ανθρώπων και των επιχειρήσεων και στην ικανοποίηση των εκπαιδευτικών, υγειονομικών, γλωσσικών και πολιτιστικών αναγκών των κοινοτήτων της Αρκτικής.  

Το ευρωπαϊκό τμήμα της Αρκτικής δύναται, επίσης, να στηρίξει σε σημαντικό βαθμό την ανάπτυξη στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ωστόσο, δεδομένου ότι η ΕΕ δεν διαθέτει επί του παρόντος πλήρη σύνδεση μεταξύ Βορρά και Νότου, θα μπορούσε να εξετάσει τη δυνατότητα ενίσχυσης της σύνδεσης με την Αρκτική μέσω διευρωπαϊκών δικτύων, για παράδειγμα από τη Φινλανδία στη Νορβηγία, εξασφαλίζοντας έτσι πρόσβαση στον Αρκτικό Ωκεανό.

Μέσω των κρατών μελών της και των στενών δεσμών της με τη Ισλανδία και την Νορβηγία (ως μελών του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου) καθώς και με τη Γροιλανδία 24 , η ΕΕ μπορεί να επηρεάσει τις μελλοντικές εξελίξεις στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού μέρους της Αρκτικής μέσω της εφαρμογής των ενωσιακών κανόνων που αφορούν τον ΕΟΧ 25 , και της ανάπτυξης χρηματοδοτικών μέσων.  Η συνεργασία μεταξύ των χωρών και των περιφερειών στην ευρωπαϊκή Αρκτική ήταν ικανοποιητική, για παράδειγμα στο πλαίσιο του Ευρωαρκτικού Συμβουλίου της Θάλασσας του Μπάρεντς και του πλαισίου πολιτικής για τη Βόρεια Διάσταση.

Η πολιτική συνοχής της ΕΕ υποστηρίζει επενδύσεις καθώς και την ανάπτυξη ικανοτήτων στην ευρωπαϊκή Αρκτική, με έμφαση στην έρευνα και την καινοτομία, την ανταγωνιστικότητα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και την υποστήριξη της μετάβασης προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα 26 . Άλλες σημαντικές πηγές χρηματοδότησης των έργων στην περιοχή είναι τα προγράμματα εδαφικής συνεργασίας της ΕΕ, όπως: το πρόγραμμα «Interreg North»· το πρόγραμμα «Botnia-Atlantica»· το πρόγραμμα για την Περιφέρεια της Βαλτικής Θάλασσας· το πρόγραμμα για την Βόρεια Περιφέρεια και την Αρκτική· και τα προγράμματα διασυνοριακής συνεργασίας «Karelia» και «Kolarctic» στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Γειτονίας. Η ΕΕ θα πρέπει να επιδιώξει την ενίσχυση της συνεργασίας, των συνεργειών και της συμπληρωματικότητας μεταξύ των προγραμμάτων αυτών και άλλων πηγών χρηματοδότησης στην περιοχή. Έργα υποδομής έχουν μέχρι στιγμής αποδειχτεί δύσκολο να δημιουργηθούν και οι εθνικές και περιφερειακές αρχές κατέστησαν σαφές ότι θεωρούν αναγκαία μια περισσότερο συντονισμένη και αποτελεσματική χρηματοδότηση της ΕΕ στον τομέα αυτό 27 .

Επιπλέον, το κλίμα της περιοχής της Αρκτικής αποτελεί ιδανικό χώρο καινοτομίας για τεχνολογίες και υπηρεσίες σχετικές με το ψυχρό κλίμα Οι δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες και το εύθραυστο περιβάλλον απαιτούν εξειδικευμένη τεχνολογία και τεχνογνωσία για την επίτευξη υψηλών περιβαλλοντικών προτύπων. Ευκαιρίες στον τομέα της «πράσινης οικονομίας», όπως βιώσιμα συστήματα ενέργειας βασισμένα σε πολλαπλές πηγές, οικολογικός τουρισμός και παραγωγή τροφίμων με διαδικασίες χαμηλής εκπομπής ρύπων, θα μπορούσαν να αναπτυχθούν περαιτέρω. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συμβάλει στην αναζήτηση πιθανών ευκαιριών βιώσιμων οικονομικών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των τομέων της «γαλάζιας οικονομίας», όπως η υδατοκαλλιέργεια, η αλιεία, οι υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ο θαλάσσιος τουρισμός και η θαλάσσια βιοτεχνολογία. Με ευρείες διαφορές κατά μήκος της τεράστιας αυτής περιοχής, η ενέργεια αναμένεται να αποτελέσει τομέα ανάπτυξης και μπορεί να συμπεριλάβει την χερσαία και υπεράκτια αιολική ενέργεια, την ωκεάνια ενέργεια, τη γεωθερμική ενέργεια και την υδροηλεκτρική ενέργεια.

Πολιτική απόκριση

2.1 Υποστήριξη της βιώσιμης καινοτομίας

Η ΕΕ θα πρέπει να στηρίξει την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών στην Αρκτική. Οι τεχνολογίες αυτές θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, όπως η ανάπτυξη προηγμένων υλικών που να αποδίδουν σε ακραίες συνθήκες στον αρκτικό χειμώνα και που θα μπορούσαν να τονώσουν τις επενδύσεις σε λύσεις ενεργειακής απόδοσης και ανανεώσιμης ενέργειας. Οι τεχνολογίες αυτές έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν ευρύτερα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη, τόσο εντός όσο και εκτός της περιοχής της Αρκτικής. Εκτός από το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020», χρηματοδότηση για δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας στο ευρωπαϊκό τμήμα της Αρκτικής παρέχεται από τα προγράμματα των ΕΔΕΤ.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» θα μπορούσε να επιταχύνει τη μετατροπή των αποτελεσμάτων της έρευνας σε τεχνολογίες ψυχρού κλίματος και υπηρεσίες με εμπορικές δυνατότητες. Τα αποτελέσματα αυτά θα πρέπει να ενσωματώνουν τις αξιολογήσεις σχετικά με τη βιωσιμότητα των διαδικασιών και τεχνολογιών για την εξασφάλιση της κοινωνικής και περιβαλλοντικής προστασίας και θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ανάπτυξη «προτύπων της Αρκτικής». Η στενή σύνδεση μεταξύ έρευνας, επιστήμης και τεχνολογίας, λαμβανομένων υπόψη των παραδοσιακών γνώσεων, θα εξασφαλίσει ότι η ανάπτυξη θα συντελείται κατά τρόπο βιώσιμο.

Το πρόγραμμα InnovFin 28 στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» και ιδίως η πρωτοβουλία «Χρηματοδοτήσεις για την Καινοτομία» της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «, μπορούν να διευκολύνουν την πρόσβαση στην αγορά για προγράμματα έρευνας και καινοτομίας 29 σχετικά με την Αρκτική. Το Innovfin αποτελείται από μια σειρά ολοκληρωμένων και συμπληρωματικών χρηματοδοτικών εργαλείων και συμβουλευτικών υπηρεσιών, που καλύπτουν ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα της έρευνας και της καινοτομίας για τη στήριξη των επενδύσεων από την μικρότερη έως τη μεγαλύτερη επιχείρηση.

Τέλος, πολλές επιχειρήσεις, ιδίως μικρομεσαίες, που βρίσκονται στο βορειότερο σημείο της ΕΕ, πρωτοπορούν σε νέα επιχειρηματικά μοντέλα και καινοτόμες τεχνολογίες και ειδικότερα στους τομείς της πληροφορικής, της επεξεργασίας και παροχής υπηρεσιών δεδομένων, του βιομηχανικού σχεδίου και της συνεργατικής και κυκλικής οικονομίας. Η αποτελεσματική πρόσβαση στην ενιαία αγορά είναι συχνά ζωτικής σημασίας για την εισαγωγή καινοτομίας από το στάδιο της ανάπτυξης έως το στάδιο της αγοράς. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θα καταβάλει ιδιαίτερη προσπάθεια για να προωθήσει τις προϋποθέσεις για καινοτομία και επιχειρηματικές ευκαιρίες στην Αρκτική εφαρμόζοντας τις στρατηγικές για την ψηφιακή ενιαία αγορά 30 και για την αναβάθμιση της ενιαίας αγοράς 31 . Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Επιχειρήσεων «καθοδήγησε» με ιδιαίτερη επιτυχία μικρομεσαίες επιχειρήσεις της Αρκτικής κατόπιν αιτήματός τους· βασίζεται στην μεγάλη ζήτηση στην περιοχή. Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να υποστηρίζει αυτή τη δράση.

2.2 Φόρουμ ενδιαφερομένων για την ευρωπαϊκή Αρκτική

Διαβουλεύσεις της Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης αναφέρουν ότι η ευρωπαϊκή Αρκτική πάσχει από έλλειψη επενδύσεων. Αναγνωρίζοντας την ανάγκη στενής συνεργασίας με τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές στην ευρωπαϊκή Αρκτική, η Επιτροπή θα δημιουργήσει ένα Φόρουμ Ενδιαφερομένων για την ευρωπαϊκή Αρκτική με στόχο την ενίσχυση της συνεργασίας και του συντονισμού μεταξύ των διαφόρων προγραμμάτων χρηματοδότησης της ΕΕ.

Το προσωρινό αυτό φόρουμ θα πρέπει να φέρει σε επαφή θεσμικά όργανα της ΕΕ, κράτη μέλη και περιφερειακές και τοπικές αρχές προκειμένου να συμβάλουν στον προσδιορισμό των βασικών επενδυτικών και ερευνητικών προτεραιοτήτων για τα κονδύλια της ΕΕ στην περιοχή. Η διαδικασία θα είναι, επίσης, ανοικτή για τη Νορβηγία και την Ισλανδία, δυνάμει της συμφωνίας για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, καθώς και για τη Γροιλανδία στο πλαίσιο της Κοινής Δήλωσης ΕΕ–Γροιλανδίας. Το έργο αυτό, το οποίο θα συντονίσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναμένεται να ολοκληρωθεί πριν από το τέλος του 2017.

Συμπληρωματικά προς το φόρουμ, το πρόγραμμα «Interreg Βόρεια Περιφέρεια και Αρκτική» θα ηγηθεί μιας πιλοτικής δραστηριότητας με στόχο να συγκεντρώσει ένα δίκτυο από διαχειριστικές αρχές και ενδιαφερόμενους φορείς από διάφορα περιφερειακά προγράμματα ανάπτυξης στο ευρωπαϊκό τμήμα της Αρκτικής. Ο σκοπός είναι η διευκόλυνση της ανταλλαγής πληροφοριών, ο σχεδιασμός και ο συντονισμός προσκλήσεων υποβολής προτάσεων, καθώς και η παρακολούθηση του αντίκτυπου των προγραμμάτων στην περιοχή. Το νέο δίκτυο συνεργασίας θα είναι, επίσης, ανοικτό στη συμμετοχή των σχετικών εθνικών και διεθνών χρηματοδοτικών μέσων. Με βάση την εκτεταμένη εμπειρία και τα αποτελέσματα των προγραμμάτων, το δίκτυο θα τροφοδοτήσει τις εργασίες του φόρουμ των ενδιαφερόμενων παραγόντων με τον προσδιορισμό των ερευνητικών και επενδυτικών προτεραιοτήτων.

Για να συγκεντρώσει τα αποτελέσματα του φόρουμ και του δικτύου μετά το 2017, η Επιτροπή θα χρηματοδοτήσει και θα διευκολύνει μια ετήσια διάσκεψη  των ενδιαφερόμενων φορέων για την Αρκτική στην περιοχή της ευρωπαϊκής Αρκτικής για να ενισχύσει τη συνεργασία και τη δικτύωση μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών στους τομείς της ανάπτυξης ικανοτήτων, της δημιουργίας διεθνών έργων και της ενημέρωσης για τις διαθέσιμες πηγές χρηματοδότησης.

2.3 Επενδύσεις

Το επενδυτικό σχέδιο για την Ευρώπη έχει τεθεί σε λειτουργία και θα μπορούσε ενδεχομένως να χρησιμοποιηθεί για τη στήριξη έργων υποδομής στο ευρωπαϊκό τμήμα της Αρκτικής, συμπεριλαμβανομένης της Γροιλανδίας. Μέσω αυτού του σχεδίου και των υφιστάμενων δανειοδοτικών διαδικασιών του, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) μπορεί να συμβάλει στη χρηματοδότηση όχι μόνο έργων για τη βελτίωση των μεταφορικών συνδέσεων μέσω χερσαίων, θαλασσίων και αεροπορικών μεταφορών, αλλά και έργων σχετικών με τηλεπικοινωνίες, ενεργειακή απόδοση και τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Σύμφωνα με την εντολή της, η ΕΤΕπ έχει τη δυνατότητα να επενδύει σε διασυνοριακά έργα μεταξύ της Σουηδίας, της Φινλανδίας, του Βασιλείου της Δανίας, της Νορβηγίας και της Ισλανδίας που έχουν σημαντικές αναπτυξιακές δυνατότητες.

Η προετοιμασία αυτών των σχεδίων θα μπορούσε, επίσης, να διευκολυνθεί με τη συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κόμβου Επενδυτικών Συμβουλών και της Πύλης Ευρωπαϊκών Επενδυτικών Έργων. Αυτό θα μπορούσε να συμβάλει στην προσέλκυση νέων πηγών χρηματοδότησης με τη μεγιστοποίηση της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα συμπληρωματικά προς τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία. Θα μπορούσαν να αναπτυχθούν ειδικές πλατφόρμες με στόχο να φέρουν σε επαφή διάφορους επενδυτές στην περιοχή της Αρκτικής. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης αποτελεί έναν ακόμη σημαντικό επενδυτή στην περιοχή της Αρκτικής.

Η ολοκληρωμένη πολιτική της ΕΕ για την Αρκτική συνάδει, συνεπώς, με το επενδυτικό σχέδιο για την Ευρώπη, το οποίο παρέχει ένα φάσμα μέσων για την ενθάρρυνση των επενδύσεων στην περιοχή της Αρκτικής προς όφελος των πολιτών και των επιχειρήσεων τόσο πάνω όσο και κάτω από τον Αρκτικό Κύκλο.

Αναφορικά με τις μεταφορικές συνδέσεις, το βόρειο τμήμα της Φινλανδίας, της Σουηδίας και της Νορβηγίας ανήκει στο διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών (ΔΕΔ-Μ). Αυτό το δίκτυο διευκολύνει τις επενδύσεις προκειμένου να βελτιστοποιηθεί το όφελος για το δίκτυο. Επικεντρώνεται σε διασυνοριακά τμήματα και στην εξάλειψη της κυκλοφοριακής συμφόρησης και προωθεί βιώσιμους τρόπους μεταφοράς. Οι πόλεις Lulea, Kemi, Oulu, Narvik και Hammerfest ορίστηκαν ως λιμένες του ΔΕΔ-Μ. Αποτελούν σημαντικές διασυνδέσεις μεταξύ θαλάσσιων και χερσαίων μεταφορών.

Προκειμένου να βελτιωθεί τόσο η αλλαγή του τρόπου εκτέλεσης των μεταφορών όσο και η χωρητικότητα του σιδηροδρομικού δικτύου μεταξύ του Narvik, του διαδρόμου του Βοθνιακού κόλπου και της νότιας Σκανδιναβίας, οι εργασίες και μελέτες έχουν συγχρηματοδοτηθεί από την ΕΕ.

Η δημιουργία ενός βέλτιστου, βιώσιμου συνδυασμού μεταξύ των διαφόρων τρόπων μεταφοράς — τόσο μεγάλης όσο και μικρής αποστάσεως, επιβατικών και εμπορευματικών μεταφορών — θα πρέπει να υλοποιηθεί μέσω της συνεργασίας μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, των κρατών μελών, των τρίτων χωρών και της βιομηχανίας. Θα πρέπει, επίσης, να εξεταστεί η ανάγκη για μια συντονισμένη στρατηγική χρηματοδότησης προκειμένου να επιτευχθεί η βέλτιστη χρήση του δικτύου.

2.4 Τεχνολογία του διαστήματος

Με δεδομένη τη μεγάλη έκταση και τον αραιό πληθυσμό, η περιοχή της Αρκτικής μπορεί να επωφεληθεί τα μέγιστα από διαστημικές υπηρεσίες. Χρειάζεται, ωστόσο, ειδικές λύσεις, δεδομένου ότι δεν καλύπτεται από γεωστατικούς δορυφόρους.

Το πρόγραμμα Copernicus παρέχει ήδη υπηρεσίες επιτήρησης και παρακολούθησης με δορυφόρους σε πολική τροχιά συμβάλλοντας, έτσι, στην αντιμετώπιση βασικών αναγκών που αφορούν το περιβάλλον, την ασφάλεια και την προστασία. Μόλις τεθεί σε εφαρμογή, το Ευρωπαϊκό Σύστημα Παγκόσμιας Πλοήγησης (Galileo) θα προσφέρει κάλυψη της περιοχής της Αρκτικής παρέχοντας δυνατότητες για ασφαλή και αξιόπιστη πλοήγηση μέσω εναέριων, θαλάσσιων και επίγειων εφαρμογών. Ωστόσο, οι τηλεπικοινωνιακές ανάγκες δεν μπορούν να ικανοποιηθούν επαρκώς με τους σημερινούς δορυφόρους που βρίσκονται κυρίως σε ισημερινή τροχιά. Η Επιτροπή θα διερευνήσει εάν μια κατάλληλη λύση για την Αρκτική θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μέρος μιας πιθανής πρότασης για τη στήριξη της νέας γενιάς κυβερνητικών δορυφορικών επικοινωνιών στο πλαίσιο της επικείμενης διαστημικής στρατηγικής ή του σχεδίου δράσης ευρωπαϊκής άμυνας. Η ΕΕ θα προωθήσει, επίσης, ένα ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης του συνόλου της Αρκτικής μέσω της πρωτοβουλίας «Ομάδα γεωσκόπησης ψυχρών περιοχών» ως ένα σημαντικό εργαλείο για τη μελέτη, πρόβλεψη και εκτίμηση των αλλαγών που σχετίζονται με τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής.

2.5 Ασφαλείς και προστατευμένες θαλάσσιες δραστηριότητες

Με σκοπό την αύξηση της κυκλοφορίας των πλοίων στην Αρκτική, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που φέρουν σημαίες των κρατών μελών της ΕΕ, η ΕΕ θα πρέπει να συμβάλει στην ενίσχυση της ασφάλειας της ναυσιπλοΐας στην Αρκτική μέσω καινοτόμων τεχνολογιών και της ανάπτυξης εργαλείων για την παρακολούθηση των εξελίξεων στον χώρο και τον χρόνο των αυξανόμενων θαλάσσιων δραστηριοτήτων στην Αρκτική· η γνώση αυτή είναι ουσιώδης για την αξιολόγηση του επακόλουθου κινδύνου και για τη λήψη καλύτερων αποφάσεων για πιθανά μέτρα άμβλυνσης. Ως πρώτη αντίδραση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρόκειται να δημοσιεύσει το 2016 πρόσκληση στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020», η οποία θα αφορά στην προετοιμασία ενός δικτύου για την Αρκτική και τον Ατλαντικό με αντικείμενο την αντιμετώπιση των απειλών κατά της ασφάλειας στη θάλασσα που απορρέουν από το άνοιγμα της διόδου Βορρά-Ανατολής 32 . Η ΕΕ θα πρέπει, επίσης, να υποστηρίξει τις διεθνείς προσπάθειες για την εφαρμογή του Διεθνούς Πολικού Κώδικα που καλύπτει θέματα που αφορούν τη ναυσιπλοΐα στα ύδατα της Αρκτικής, συμπεριλαμβανομένων των ενισχυμένων επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης. Ο Διεθνής Πολικός Κώδικας αναμένεται να τεθεί σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2017.

Παρόλο που το δορυφορικό Αυτόματο Σύστημα Αναγνώρισης (σύστημα AIS) παρέχει κάλυψη για την Αρκτική, υπάρχουν δυσκολίες στην εξασφάλιση προστασίας και στην παροχή οδηγιών στις μονάδες έρευνας και διάσωσης σε περίπτωση πλοίου χρήζοντος βοηθείας λόγω της απομακρυσμένης θέσης, της δυσκολίας πλοήγησης λόγω πάγου και της λιγότερο πυκνής θαλάσσιας κυκλοφορίας στην περιοχή. Το Ευρωπαϊκό Φόρουμ για τις Υπηρεσίες Ακτοφυλακής (ECGFF) θα πρέπει να συνεργάζεται στενά με το νεοσυσταθέν Φόρουμ Ακτοφυλακής της Αρκτικής (ACGF), το οποίο θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της ασφαλούς, σίγουρης και περιβαλλοντικά υπεύθυνης θαλάσσιας δραστηριότητας στην Αρκτική.

3.ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΡΚΤΙΚΗΣ

Προκλήσεις

Οι προκλήσεις που επηρεάζουν την Αρκτική και οι λύσεις που απαιτούνται για την αντιμετώπισή τους χρήζουν συντονισμένης αντίδρασης σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Οι ευρύτεροι γεωπολιτικοί συσχετισμοί μπορεί να επιτείνουν την πολυπλοκότητα στις αλλαγές που επηρεάζουν την περιοχή. Η ΕΕ έχει ισχυρό συμφέρον να παραμένει η Αρκτική μία ζώνη εποικοδομητικής διεθνούς συνεργασίας, όπου περίπλοκα ζητήματα αντιμετωπίζονται με λύσεις κατόπιν διαπραγματεύσεων και όπου μπορούν να δημιουργηθούν κοινές βάσεις για την αντιμετώπιση νέων κινδύνων. Ειδικά η επιστήμη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καταλύτης για την υποστήριξη μιας κοινής αντίληψης που θα οδηγεί στην εξεύρεση από κοινού συμφωνημένων λύσεων και στην ενίσχυση της ειρηνικής συνεργασίας. Ως παγκόσμιος ηγέτης στον επιστημονικό τομέα, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να είναι διατεθειμένη να συμμετέχει περισσότερο σε μεγάλης κλίμακας επιστημονικές δράσεις συνεργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας «Ορίζοντας 2020» είναι ανοικτό στον κόσμο και ευνοεί τη δημιουργία συνεργασιών μεταξύ περιφερειών και χωρών για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων κοινωνικών προκλήσεων.

Η ΕΕ συμμετέχει σε θέματα που έχουν άμεση σχέση με την Αρκτική, σε διεθνές επίπεδο μέσω των Ηνωμένων Εθνών και των ειδικευμένων οργανισμών τους (Σύμβαση Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός και Διεθνής Οργάνωση Πολιτικής Αεροπορίας) και επικουρικών οργάνων (πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον). Κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχουν συσταθεί ορισμένα φόρουμ συνεργασίας για την Αρκτική, το σημαντικότερο από τα οποία είναι το Αρκτικό Συμβούλιο. Τα κράτη της Αρκτικής έχουν εργαστεί για την προώθηση της ειρήνης και της σταθερότητας μέσω της συνεργασίας και της εφαρμογής του κράτους δικαίου. Δεδομένης της σημασίας της περιοχής της Αρκτικής και των αξιόλογων αλλαγών που βρίσκονται σε εξέλιξη εκεί, είναι σημαντικό να συνεχίσει η ΕΕ να συνεργάζεται με τους εταίρους της στην Αρκτική και εκτός αυτής προκειμένου να εντοπιστούν κοινές θέσεις και λύσεις σε ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, η προστασία του περιβάλλοντος και η επιστημονική έρευνα.

Είναι, επίσης, σημαντικό να διασφαλιστεί ότι εφαρμόζονται κατάλληλα μέτρα για την αποτελεσματική διαχείριση του Αρκτικού Ωκεανού, ώστε να εξασφαλιστεί η προστασία του περιβάλλοντος, η ειρηνική συνεργασία και επίλυση των διαφορών, ο σεβασμός του διεθνούς δικαίου και η βιώσιμη χρήση των θαλάσσιων πόρων. Η ασφάλεια στη θάλασσα αποκτά, επίσης, όλο και μεγαλύτερη σημασία. Τον Ιούνιο του 2014, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε μια στρατηγική θαλάσσιας ασφάλειας για τον θαλάσσιο τομέα παγκοσμίως 33 . Η στρατηγική αυτή και το συναφές σχέδιο δράσης καθορίζουν ορισμένες προκλήσεις που έχουν επιπτώσεις στον θαλάσσιο τομέα, και προτείνουν απαντήσεις σε επίπεδο ΕΕ.

Πολιτική απόκριση

3.1 Διεθνείς οργανισμοί και φόρουμ

Η ΕΕ θα πρέπει να υιοθετήσει μια ενεργό διαπραγματευτική θέση στα σχετικά φόρουμ του ΟΗΕ, ώστε να ενθαρρύνει όλες τις χώρες και τις περιφέρειες να αναλάβουν τις ευθύνες τους, ιδίως σε ό, τι αφορά την κλιματική αλλαγή και την περιβαλλοντική προστασία, αλλά και σε σχέση με τις αναδυόμενες προκλήσεις, όπως η ασφάλεια στη θάλασσα και η βιώσιμη διαχείριση των χερσαίων και των θαλάσσιων πόρων.

Η ΕΕ αναγνωρίζει και υποστηρίζει τα υφιστάμενα νομικά μέσα για τη διαχείριση των θαλασσών παγκοσμίως. Ιδίως, η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) παρέχει ένα πλαίσιο για τη διαχείριση του Αρκτικού Ωκεανού, συμπεριλαμβανομένης της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών. Η ΕΕ θα υποστηρίξει αυτές τις προσπάθειες συμμετέχοντας σε ένα στρατηγικό διάλογο για θέματα ασφαλείας με τα ενδιαφερόμενα μέρη για την Αρκτική, καθώς και με τρίτες χώρες και προωθώντας τη συνεχή διακυβέρνηση των θαλασσών βάσει κανόνων.

Η ΕΕ θα εξακολουθήσει να συμμετέχει ενεργά στο Αρκτικό Συμβούλιο —το κατεξοχήν φόρουμ για την ανάπτυξη διεθνούς συνεργασίας στην περιοχή— μέσω, για παράδειγμα, της συμμετοχής της και της συμβολής της στις εργασίες των σχετικών ομάδων εργασίας, ομάδων δράσης και ομάδων εμπειρογνωμόνων. Η ΕΕ προσβλέπει στη συνεργασία με τη σημερινή και τις μελλοντικές Προεδρίες του Αρκτικού Συμβουλίου και στην ταχεία ένταξή της σε καθεστώς παρατηρητή σύμφωνα με τη δήλωση της Kiruna τον Μάιο του 2013 34 . Η ΕΕ θα πρέπει, επίσης, να συνεργαστεί με το Αρκτικό Συμβούλιο σε θέματα σχετικά με τη διαχείριση των θαλασσών συμμετέχοντας, μεταξύ άλλων, στην ειδική ομάδα του Αρκτικού Συμβουλίου για τη θαλάσσια συνεργασία στην Αρκτική.

Η ΕΕ θα συνεχίσει να στηρίζει την περιφερειακή και υποπεριφερειακή συνεργασία, μεταξύ άλλων και μέσω της ιδιότητάς της ως μέλους στο Ευρωαρκτικό Συμβούλιο της Θάλασσας του Μπάρεντς, καθώς και την πολιτική της Βόρειας Διάστασης. Η ΕΕ ασχολείται, επίσης, με την περιφερειακή συνεργασία στο πλαίσιο της Οικονομικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη και ιδίως της σύμβασης της UNECE σχετικά με τη διαμεθοριακή ρύπανση της ατμόσφαιρας σε μεγάλη απόσταση (CLRTAP). Το Βόρειο Συμβούλιο και το Βόρειο Συμβούλιο Υπουργών είναι, επίσης, συναρμόδιοι εταίροι με την Ευρωπαϊκή Ένωση, δεδομένου ιδίως του μακροχρόνιου συνδέσμου τους με την ΕΕ και του προγράμματός τους για συνεργασία στην Αρκτική.

Αυτά τα προγράμματα συνεργασίας αναδεικνύουν πολλά σημαντικά ζητήματα σε περιφερειακό επίπεδο και μπορούν να έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο στις ζωές των αυτόχθονων πληθυσμών και των τοπικών κοινοτήτων.

3.2 Διμερής συνεργασία

Η ΕΕ θα πρέπει να συνεργαστεί με όλους τους εταίρους της Αρκτικής, συμπεριλαμβανομένων του Καναδά, της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, με σκοπό να εντοπιστούν και άλλα πεδία συνεργασίας σε τομείς όπως η επιστήμη και οι επενδύσεις. Η ΕΕ θα συνεργαστεί, επίσης, με όλα τα κράτη που εκδηλώνουν αυξανόμενο ενδιαφέρον για την περιοχή της Αρκτικής, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ιαπωνία, η Δημοκρατία της Κορέας και η Σιγκαπούρη, σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος και προβληματισμού.

Η ΕΕ συνεργάζεται με τη Γροιλανδία στο πλαίσιο της εταιρικής σχέσης ΕΕ-Γροιλανδίας 35 . Σκοπός της εταιρικής σχέσης είναι να υποστηρίξει τη Γροιλανδία στην αντιμετώπιση των σημαντικότερων προκλήσεων και πιο συγκεκριμένα, της αειφόρου διαφοροποίησης της οικονομίας της και της ενίσχυσης της διοικητικής της ικανότητας. Η ΕΕ παρέχει δημοσιονομική στήριξη στη Γροιλανδία με στόχο την ενίσχυση του τομέα της εκπαίδευσης ως κινητήριας δύναμης της βιώσιμης ανάπτυξης. Η ΕΕ θα συμμετέχει περαιτέρω στον πολιτικό διάλογο, στο κατάλληλο πολιτικό και τεχνικό επίπεδο, για θέματα κοινού ενδιαφέροντος, όπως παγκόσμια ζητήματα (ενέργεια, κλιματική αλλαγή και περιβάλλον, φυσικοί πόροι) και ζητήματα που αφορούν την Αρκτική.

Η πολιτική για την Αρκτική και τα ζητήματα που αφορούν την Αρκτική θα εξακολουθήσουν να αποτελούν σημαντικό στοιχείο των στενών σχέσεων της ΕΕ με την Ισλανδία και τη Νορβηγία.

3.3 Διάλογος με τους αυτόχθονες πληθυσμούς της Αρκτικής

Η ΕΕ θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τους αυτόχθονες πληθυσμούς της Αρκτικής και τις τοπικές κοινότητες προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι απόψεις και τα δικαιώματά τους γίνονται σεβαστά και προωθούνται κατά την τρέχουσα διαμόρφωση των πολιτικών της ΕΕ που επηρεάζουν την Αρκτική. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διοργανώνει μια ετήσια συνάντηση διαλόγου με εκπροσώπους των αυτόχθονων λαών της Αρκτικής με σκοπό την ανταλλαγή απόψεων και την συμφωνία σε τομείς για περαιτέρω συνεργασία, ιδίως σε σχέση με τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να εργάζεται για την προώθηση της συνέπειας μεταξύ της εσωτερικής και της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ για τους αυτόχθονες πληθυσμούς.

Η ΕΕ παρέχει στήριξη στις τοπικές κοινότητες με αρκετά από τα χρηματοδοτούμενα προγράμματά της, συμπεριλαμβανομένων των εθνικών προγραμμάτων ΕΔΕΤ, των προγραμμάτων εδαφικής συνεργασίας και των προγραμμάτων στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Γειτονίας 36 . Το πρόγραμμα για τη Βόρεια Περιφέρεια και την Αρκτική εστιάζει στη χρήση της καινοτομίας για τη διατήρηση και την ανάπτυξη ισχυρών και ανταγωνιστικών κοινοτήτων, την προώθηση της επιχειρηματικότητας, την ενίσχυση ενεργειακά ασφαλών κοινοτήτων, καθώς και την προώθηση και ανάπτυξη της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς. Το πρόγραμμα είναι ανοικτό σε συμμετοχή των εταίρων από τον Καναδά και τη Ρωσία, επιπλέον των εννέα χωρών εταίρων του προγράμματος στην περιοχή της ευρωπαϊκής Αρκτικής.

3.4 Διαχείριση αλιείας

Η ΕΕ θα πρέπει να εκφράσει την ικανοποίησή της για την πρόσφατη δήλωση που υπέγραψαν πέντε παράκτια κράτη της Αρκτικής σχετικά με την αλιεία στην Αρκτική 37 και την ανάγκη λήψης περισσότερων πληροφοριών σχετικά με τα οικοσυστήματα στον Αρκτικό Ωκεανό, πριν καταστεί η περιοχή αυτή προσβάσιμη για εμπορική αλιεία. Ωστόσο, καθώς η συγκεκριμένη περιοχή είναι πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας, θα είναι αναγκαίο όλες οι ενδιαφερόμενες χώρες, και όχι μόνο τα παράκτια κράτη, να συνεργαστούν για τη λήψη όλων των ενδεδειγμένων διεθνών μέτρων. Το πλαίσιο αυτό πρέπει να περιλαμβάνει, σε εύθετο χρόνο, μια νέα περιφερειακή οργάνωση ή συμφωνία διαχείρισης της αλιείας, σε συνδυασμό με μια νέα περιφερειακή σύμβαση για τη θάλασσα, ώστε να διασφαλίζεται η μακροπρόθεσμη διατήρηση και βιώσιμη χρήση των πόρων στην ανοικτή θάλασσα της Αρκτικής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πιστεύει ότι ένα τέτοιο πλαίσιο δεν μπορεί να θεμελιωθεί παρά μόνο με έναν ανοικτό και χωρίς αποκλεισμούς τρόπο και εκφράζει την ικανοποίησή της για τη διεύρυνση των διαπραγματεύσεων με τη συμμετοχή μεγάλων αλιευτικών χωρών.

3.5 Συνεργασία στον επιστημονικό τομέα

Η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει και να διευκολύνει την αποτελεσματική διεθνή συνεργασία στον επιστημονικό τομέα μέσω της υποστήριξης της διακρατικής πρόσβασης σε ερευνητικές υποδομές και ανοιχτές πηγές δεδομένων για τη βελτίωση των πολιτικών και οικονομικών δεσμών και τη διατήρηση καλών σχέσεων με σημαντικές χώρες στην περιοχή. Είναι ήδη διατεθειμένη να συνεργαστεί ως εταίρος σε παγκόσμιο επίπεδο, συμπληρωματικά προς τη συμμετοχή των κρατών μελών της στο Αρκτικό Συμβούλιο. Η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει  την επιστημονική συνεργασία σε διεθνές επίπεδο στο πλαίσιο της Διατλαντικής συμμαχίας για την έρευνα στους ωκεανούς (και στην Αρκτική) 38 , την οποία δρομολόγησε η διακήρυξη του Galway, τον Μάιο του 2013, και η οποία περιλαμβάνει τον Καναδά, την ΕΕ και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Προκειμένου να καλυφθούν τα κενά στα διαθέσιμα θαλάσσια δεδομένα σχετικά με τον βυθό των θαλασσών και των ωκεανών που βρέχουν την Ευρώπη και τις μορφές ζωής που φιλοξενούν, η Επιτροπή, έχει θέσει ως στόχο την ανάπτυξη ενός χάρτη πολλαπλής ανάλυσης του συνόλου του θαλάσσιου βυθού και της υπερκείμενης στήλης ύδατος μέχρι το 2020. Το έργο αυτό θα περιλαμβάνει τη Θάλασσα του Μπάρεντς από το 2018. Περισσότερες από 100 οργανώσεις, μεταξύ άλλων και από την Ισλανδία, τη Νορβηγία και τη Ρωσία, συνεργάζονται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Παρατηρήσεων και Δεδομένων της Θάλασσας (EMODnet) για να καταστήσουν τα θαλάσσια δεδομένα τους πιο προσβάσιμα, διαλειτουργικά και χρήσιμα για τον τελικό χρήστη. Τα σχετικά στοιχεία θα παρέχονται μέσω μιας ενιαίας διαδικτυακής πύλης.

Η πρωτοβουλία αυτή είναι σημαντική για την ώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης στο πλαίσιο της γαλάζιας οικονομίας. Εκτιμάται ότι η δημοσιοποίηση των θαλάσσιων δεδομένων υψηλής ποιότητας, τα οποία βρίσκονται στην κατοχή δημόσιων φορέων στην ΕΕ, θα βελτιώσει την παραγωγικότητα κατά περισσότερο από 1 δισ. ευρώ ετησίως 39 : Ιδιωτικοί και δημόσιοι φορεία καθώς και υδρογραφικές υπηρεσίες, ερευνητικά ιδρύματα και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, δεν θα χρειάζεται να επαναλαμβάνουν την τοπογράφηση σε περιοχές που είχαν ήδη τοπογραφηθεί αλλά για τις οποίες δεν υπάρχει μέχρι σήμερα δυνατότητα πρόσβασης στα σχετικά δεδομένα. Θα τους κοστίζει λιγότερο να επεξεργάζονται τα ήδη υφιστάμενα δεδομένα. Η έρευνα στον τομέα της ασφάλειας με αντικείμενο τους πόρους διπλής χρήσης στην Αρκτική και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών στον τομέα αυτό θα πρέπει να ενισχυθεί.

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ

1. Το παρόν έγγραφο πολιτικής θα πρέπει να αποτελεί οδηγό για τις δράσεις της ΕΕ για τα προσεχή έτη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας αναμένουν τις απόψεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της ΕΕ. Η ΕΕ θα εξακολουθήσει να επανεξετάζει την πολιτική της στο θέμα υπό το πρίσμα των εξελίξεων.

2. Στο πλαίσιο της στρατηγικής της δέσμευσης για την Αρκτική, η ΕΕ θα πρέπει να συνεργαστεί με την περιοχή στους ακόλουθους τρεις τομείς προτεραιότητας:

κλιματική αλλαγή και προστασία τους περιβάλλοντος της Αρκτικής·

προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης στην περιοχή·

υποστήριξη της διεθνούς συνεργασίας σε θέματα της Αρκτικής.

3. Η ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει ότι λειτουργούν οι απαραίτητες δομές συντονισμού σε επίπεδο ΕΕ για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που βρίσκονται μπροστά μας. Το Συμβούλιο θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο σύστασης ομάδας εργασίας για ζητήματα που αφορούν την Αρκτική και τη βόρεια συνεργασία και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα μπορούσε, κατά τον ίδιο τρόπο, να εξετάσει το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας αντιπροσωπείας για ζητήματα που αφορούν την Αρκτική και τη βόρεια συνεργασία.

(1)

Το Βασίλειο της Δανίας αποτελείται από τη Δανία, τη Γροιλανδία και τις Νήσους Φερόε.

(2)

Η Ισλανδία και η Νορβηγία είναι, επίσης, συνδεδεμένες χώρες στο πρόγραμμα πλαίσιο της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία «Ορίζοντας 2020».

(3)

Οι Λάπωνες (Σαάμι) και οι Ινουίτ είναι οι μόνοι αναγνωρισμένοι σε εθνικό επίπεδο αυτόχθονες πληθυσμοί που κατοικούν εν μέρει στο έδαφος κρατών μελών της ΕΕ. Η Γροιλανδία έχει στενή σχέση με την ΕΕ βάσει του καθεστώτος της ως μίας από τις υπερπόντιες χώρες και εδάφη που συνδέονται με την ΕΕ.

(4)

Ειδικότερα, (COM/2008/0763 τελικό), (JOIN(2012) 19 τελικό) και (SWD(2012) 182 τελικό) και SWD(2012) 183 τελικό).

(5)

Η ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή», (COM(2013) 216 final), αναφέρεται ειδικά στο πόσο ευάλωτη είναι η Αρκτική στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

(6)

Σύμφωνα με το πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια για το 2030 που εγκρίθηκε από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 23ης και 24ης Οκτωβρίου 2014 (EUCO 169/14).

(7)

Έκθεση με τίτλο «Αποτύπωμα της ΕΕ στην Αρκτική και αξιολόγηση πολιτικής», EcoLogic, Βερολίνο, 2010 ( http://arctic-footprint.eu/sites/default/files/AFPA_Final_Report.pdf ).

(8)

Το 24 % των προϊόντων αλιείας που εισήχθησαν από την ΕΕ το 2014 προέρχονταν από τη Νορβηγία, δηλαδή 1,5 εκατ. τόνοι αξίας 4,8 δισ. ευρώ (πηγή: Eurostat/EUMOFA). Το ένα τρίτο των εισαγωγών πετρελαίου της ΕΕ και τα δύο τρίτα του φυσικού αερίου προέρχονται από τη Νορβηγία και τη Ρωσία (πηγή: Eurostat).

(9)

Ένα στρατηγικό όραμα για το Βορρά, Paavo Lipponen, Μάιος 2015.

(10)

Τρία κράτη μέλη της ΕΕ (Φινλανδία, Βασίλειο της Δανίας και Σουηδία) είναι πλήρη μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου και επτά (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο) είναι παρατηρητές.

(11)

Το Βασίλειο της Δανίας, η Φινλανδία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Πολωνία, η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι Κάτω Χώρες, η Γαλλία και η Ισπανία εκδίδουν έγγραφα πολιτικής για την Αρκτική ή τους πόλους το 2016. Στις τρίτες χώρες που έχουν εκδώσει μια στρατηγική ή έγγραφο πολιτικής για την Αρκτική περιλαμβάνονται ο Καναδάς, η Ισλανδία, η Ινδία, η Ιαπωνία, η Νορβηγία, η Ρωσική Ομοσπονδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

(12)

Για παράδειγμα: http://climate.nasa.gov/vital-signs/arctic-sea-ice/

(13)

Για παράδειγμα, λόγω της μείωσης του πάχους και της έκτασης των θαλάσσιων πάγων, των λιγότερο προβλέψιμων καιρικών συνθηκών, των ισχυρών καταιγίδων, της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, της εποχικής εναλλαγής λιώσιμου/παγώματος των ποταμών και των λιμνών, των μεταβολών στον τύπο και στο χρόνο πτώσης του χιονιού, της αύξησης της θαμνώδους βλάστησης, της τήξης του περμαφρόστ, καθώς και της διάβρωσης που προκαλείται από καταιγίδες, τα οποία, με τη σειρά τους, προκαλούν σοβαρή απώλεια εδάφους σε ορισμένες περιφέρειες, σε τέτοιο βαθμό ώστε, σε ορισμένες παράκτιες περιοχές, ολόκληρες κοινότητες να πρέπει να μετεγκατασταθούν.

(14)

Μέχρι τα τέλη του 21ου αιώνα, η έκταση του μονίμως παγωμένου εδάφους κοντά στην επιφάνεια του εδάφους μπορεί να μειωθεί κατά 37-81 %.    

(15)

Η ομάδα Carnegie των επιστημονικών συμβούλων των G8 + 5 συνέστησε μια ομάδα ανώτερων υπαλλήλων (GSO) στον τομέα των παγκόσμιων ερευνητικών υποδομών, με στόχο να διαμορφώσουν μια κοινή αντίληψη σε θέματα όπως η διακυβέρνηση, η χρηματοδότηση και η διαχείριση ερευνητικών υποδομών μεγάλης κλίμακας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι μέλος της ομάδας ανώτερων υπαλλήλων.

(16)

Δίκτυα παρατήρησης μακράς διαρκείας της Αρκτικής: http://www.arcticobserving.org/

(17)

https://www.earthobservations.org/index.php

(18)

Τα ΕΔΕΤ (2014-20) διαθέτουν το 25 % των κονδυλίων τους για την υποστήριξη των στόχων για την κλιματική αλλαγή.

(19)

 Σε αυτές συγκαταλέγονται η σύμβαση για τη βιολογική ποικιλότητα, η σύμβαση για το διεθνές εμπόριο ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας που απειλούνται με εξαφάνιση, η σύμβαση για τη διατήρηση των αποδημητικών ειδών της άγριας πανίδας, η συμφωνία για τη διατήρηση των αποδημητικών πτηνών της Αφρικής-Ευρασίας, η σύμβαση της Βέρνης, η διεθνής σύμβαση για τη ρύθμιση της φαλαινοθηρίας , η σύμβαση της Στοκχόλμης για τους έμμονους οργανικούς ρύπους και η σύμβαση για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος του βορειοανατολικού Ατλαντικού (σύμβαση OSPAR).

(20)

Βλ., για παράδειγμα την αξιολόγηση του AMAP το 2009: Ανθρώπινη υγεία στην Αρκτική, http://www.amap.no/documents/doc/amap-assessment-2009-human-health-in-the-arctic/98

(21)

 Ιδιαίτερα έμμονοι οργανικοί ρύποι, άκρως ανθεκτικές και άκρως βιοσυσσωρεύσιμες ουσίες, καθώς και έμμονες, βιοσυσσωρεύσιμες και τοξικές ουσίες.

(22)

 Όπως η οδηγία για την ασφάλεια των υπεράκτιων εργασιών  (2013/30/ΕΕ).

(23)

Μία αξιολόγηση των γεωλογικών ερευνών των ΗΠΑ το 2008 εκτίμησε ότι η περιοχή που βρίσκεται βορείως του Αρκτικού κύκλου περιλαμβάνει περίπου το 13 % των παγκοσμίως μη ανακαλυφθέντων αλλά τεχνικώς δυνατόν να ανακτηθούν αποθεμάτων πετρελαίου και το 30 % των παγκοσμίως μη ανακαλυφθέντων κοιτασμάτων φυσικού αερίου.

(24)

 Η Γροιλανδία δεν αποτελεί μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι μακροχρόνιες σχέσεις με τη Γροιλανδία επιβεβαιώθηκαν με την υπογραφή της κοινής δήλωσης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφενός, της τοπικής κυβέρνησης της Γροιλανδίας και της κυβέρνησης του Βασιλείου της Δανίας, αφετέρου, για τις σχέσεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Γροιλανδίας το 2015.

(25)

Σύμφωνα με το άρθρο 102 παράγραφος 1 της συμφωνίας ΕΟΧ.

(26)

Για την περίοδο 2014-2020, περισσότερα από 1 δισ. ευρώ διατέθηκαν σε επενδύσεις στο βόρειο τμήμα της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο πλαίσιο του στόχου «Επενδύσεις για θέσεις εργασίας και ανάπτυξη», ο οποίος θα συμπληρωθεί με εθνική δημόσια και ιδιωτική συγχρηματοδότηση.

(27)

  http://ec.europa.eu/dgs/maritimeaffairs_fisheries/consultations/arctic-eu-funding/doc/results_en.pdf .

(28)

Το Innovfin αποτελείται από μια σειρά χρηματοδοτικών εργαλείων και συμβουλευτικών υπηρεσιών. Καλύπτει ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα της έρευνας και της καινοτομίας για τη στήριξη των επενδύσεων από την μικρότερη έως τη μεγαλύτερη επιχείρηση. Για περισσότερες πληροφορίες: http://www.eib.org/products/blending/innovfin/.

(29)

 Για παράδειγμα οι εγκαταστάσεις δοκιμών αυτοκίνητων οχημάτων υπό χειμερινές συνθήκες στο πλαίσιο του έργου Arctic Arc χρηματοδοτούνται ήδη από το InnovFin ( http://spga.eu/ ).

(30)

COM (2015)192 final.

(31)

COM (2015)550 final.

(32)

SEC-21-GM-2016-2017 στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020»: Πανευρωπαϊκά δίκτυα επαγγελματιών και άλλων φορέων στον τομέα της ασφάλειας.

(33)

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (11205/14).

(34)

«Το Αρκτικό Συμβούλιο υποδέχεται ευνοϊκά την αίτηση της ΕΕ για αναγνώριση καθεστώς παρατηρητή, αλλά αναβάλλει την τελική απόφαση εφαρμογής μέχρι να κατευναστούν οι ανησυχίες των μελών του Συμβουλίου, στα οποία απευθύνθηκε ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην επιστολή του με ημερομηνία 8 Μαΐου, με την συμφωνία ότι η ΕΕ μπορεί να παρακολουθεί τις εργασίες του Συμβουλίου έως ότου το Συμβούλιο αποφανθεί σχετικά με την πρόταση που περιείχε η επιστολή αυτή.».

(35)

  Απόφαση αριθ. 2014/137/ΕΕ του Συμβουλίου, της 14ης Μαρτίου 2014, για τις σχέσεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφενός, και της Γροιλανδίας και του Βασιλείου της Δανίας, αφετέρου .

(36)

Για παράδειγμα, τα προγράμματα «Interreg IV A Βορράς» και «Βόρεια Περιφέρεια και Αρκτική» καθώς και το πρόγραμμα διασυνοριακής συνεργασίας «Kolarctic».

(37)

  https://www.regjeringen.no/globalassets/departementene/ud/vedlegg/folkerett/declaration-on-arctic-fisheries-16-july-2015.pdf .

(38)

Η ΕΕ, ο Καναδάς και οι ΗΠΑ προσπαθούν να προωθήσουν τη συνεργασία τους όσον αφορά τις υποδομές για την έρευνα των θαλασσών και της Αρκτικής. Ωστόσο, πέραν αυτών των δύο εταίρων, το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» προωθεί την ευρεία διακρατική πρόσβαση σε ερευνητικές υποδομές και τάσσεται υπέρ μιας πολιτικής ανοικτών δεδομένων με σκοπό τη βελτίωση των πολιτικών και οικονομικών δεσμών και τη διατήρηση καλών σχέσεων με σημαντικές χώρες στην περιοχή καθώς και με αυτές που ενδιαφέρονται για την έρευνα στην Αρκτική. Περισσότερες πληροφορίες για τη διατλαντική συμμαχία για την έρευνα στους ωκεανούς (και στην Αρκτική)

http://ec.europa.eu/research/iscp/index.cfm?lg=en&pg=transatlantic-alliance .

(39)

Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής με τίτλο «Γνώσεις για τη θάλασσα 2020: Οδικός χάρτης που συνοδεύει το έγγραφο "Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών με θέμα την καινοτομία στο πλαίσιο της γαλάζιας οικονομίας και την αξιοποίηση του δυναμικού των θαλασσών και των ωκεανών μας για την ανάπτυξη και την απασχόληση" (SWD/2014/0149 τελικό)».