52012DC0494

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Γαλάζια ανάπτυξη

ευκαιρίες για βιώσιμη ανάπτυξη στους τομείς της θάλασσας και της ναυτιλίας

(Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)

1.           Εισαγωγή

Εάν συνεκτιμήσουμε όλες τις οικονομικές δραστηριότητες που εξαρτώνται από τη θάλασσα, τότε η γαλάζια οικονομία της ΕΕ[1] αντιπροσωπεύει 5,4 εκατ. θέσεις εργασίας και ακαθάριστη προστιθέμενη αξία που ανέρχεται σε περίπου 500€ δισεκ. ετησίως[2]. Συνολικά, 75% του εξωτερικού εμπορίου της Ευρώπης[3] και 37% του εμπορίου εντός της ΕΕ[4] διεξάγεται διά θαλάσσης. Μεγάλο ποσοστό αυτής της δραστηριότητας, όχι όμως το σύνολό της, είναι συγκεντρωμένο γύρω από τις ακτές της Ευρώπης. Ορισμένες χώρες που δεν βρέχονται από θάλασσα διαθέτουν πολύ αξιόλογους παραγωγούς εξοπλισμού πλοίων.

Η θάλασσα και οι ακτές είναι σημαντικοί φορείς ανάπτυξης της οικονομίας. Λόγω του εξωστρεφούς γεωγραφικού τους χαρακτήρα, οι λιμένες και οι παράκτιες κοινότητες υπήρξαν παραδοσιακά κέντρα νέων ιδεών και καινοτομίας. Εκτός από αυτή την παραδοσιακή τάση για καινοτομία, υπεισέρχονται πλέον και τρεις νέοι παράγοντες.

– Πρώτον, έχει σημειωθεί ραγδαία τεχνολογική πρόοδος ως προς την ανάπτυξη δραστηριοτήτων στην ανοικτή θάλασσα, σε ολοένα και πιο βαθειά ύδατα. Η τεχνολογία αυτοποιημένου χειρισμού (ρομποτική), η βιντεοεπιτήρηση και η τεχνολογία καταδυόμενου εξοπλισμού ενσωματώνονται πλέον συστηματικά σε μηχανήματα που χρησιμοποιούνται για δραστηριότητες που δεν ήταν εφικτό να πραγματοποιηθούν πριν από μια δεκαετία.

– Δεύτερον, συνειδητοποιούμε ολοένα και περισσότερο ότι η γη και το γλυκό νερό είναι πεπερασμένοι πόροι. Η περαιτέρω αποψίλωση των δασών ή η αποστράγγιση υγροτόπων θα στερήσει τις μελλοντικές γενιές από τα οφέλη που προσφέρουν. Πρέπει να εξετάσουμε τρόπους με τους οποίους το μέρος του πλανήτη που καλύπτεται από ωκεανό σε ποσοστό 71% μπορεί να προσφέρει αγαθά πρώτης ανάγκης για τον άνθρωπο, όπως είναι τα τρόφιμα και η ενέργεια, με πιο βιώσιμο τρόπο. Η υλοποίηση των περιβαλλοντικών στόχων μπορεί επίσης να αποτελέσει πηγή καινοτομίας και ανάπτυξης.

– Τρίτον, η ανάγκη να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου δεν είχε ως αποτέλεσμα μόνον την ανάπτυξη εγκαταστάσεων ανοικτής θαλάσσης για την εκμετάλλευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αλλά προσέφερε και περαιτέρω ώθηση για την εξοικονόμηση ενέργειας και έναν επιπλέον λόγο για να προωθηθούν οι θαλάσσιες μεταφορές σε σχέση με τις χερσαίες μεταφορές λόγω των χαμηλότερων εκπομπών αερίων ανά τόνο-χιλιόμετρο. Είναι σε μεγάλο βαθμό δυνατή η μείωση αυτών των εκπομπών που ανέρχονται σε ποσοστό περίπου 3% επί του συνόλου των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, μέσω της περαιτέρω βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας των πλοίων.

Αυτά τα στοιχεία δημιούργησαν ευνοϊκές συνθήκες για μια γαλάζια ανάπτυξη – μια πρωτοβουλία για εκμετάλλευση του αναξιοποίητου δυναμικού των ωκεανών, των θαλασσών και των ακτών της Ευρώπης με σκοπό τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την ανάπτυξη. Το δυναμικό θα είναι σημαντικό, εφόσον πραγματοποιηθούν οι κατάλληλες επενδύσεις και έρευνα. Η ανάπτυξη στο πλαίσιο της γαλάζιας οικονομίας προσφέρει νέους και καινοτόμους τρόπους που θα συμβάλουν ώστε η ΕΕ να εξέλθει από τη σημερινή οικονομική κρίση. Αντιπροσωπεύει τη θαλάσσια διάσταση της στρατηγικής Ευρώπη 2020. Μπορεί να συμβάλει στη διεθνή ανταγωνιστικότητα της ΕΕ, στην αποδοτικότητα των πόρων[5], στη δημιουργία θέσεων εργασίας και σε νέους πόρους ανάπτυξης, διατηρώντας παράλληλα τη βιοποικιλότητα και προστατεύοντας το θαλάσσιο περιβάλλον, διασφαλίζοντας έτσι τις υπηρεσίες που προσφέρουν τα υγιή και ανθεκτικά θαλάσσια και παράκτια οικοσυστήματα.

Η παρούσα ανακοίνωση δίνει νέα ώθηση στην Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική της Επιτροπής και κηρύσσει την έναρξη μιας διαδικασίας με την οποία η γαλάζια οικονομία θα εδραιωθεί στην ατζέντα των κρατών μελών, των περιφερειών, των επιχειρήσεων και της κοινωνίας των πολιτών. Περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη και οι πολιτικές της ΕΕ στηρίζουν ήδη τη γαλάζια οικονομία. Ακολούθως, εντοπίζει ειδικούς τομείς που μπορεί να τονωθούν περαιτέρω μέσω στοχευμένων μέτρων. Ακολούθως, θα ληφθεί ένα σύνολο πρωτοβουλιών ώστε να διερευνηθεί και να αναπτυχθεί το δυναμικό ανάπτυξης στους εν λόγω τομείς.

2.           Τί είναι η Γαλάζια Οικονομία;

Οι μεμονωμένοι τομείς της γαλάζιας οικονομίας είναι αλληλεξαρτώμενοι. Βασίζονται σε κοινές δεξιότητες και μεριζόμενη υποδομή, όπως είναι οι λιμένες και τα δίκτυα διανομής ηλεκτρισμού. Εξαρτώνται, δε, από τη βιώσιμη χρήση της θάλασσας από τον άνθρωπο.

Σχήμα 1 Απασχόληση και οικονομικό μέγεθος των θαλάσσιων και ναυτιλιακών οικονομικών δραστηριοτήτων. Εφιστάται η προσοχή στην λογαριθμική κλίμακα.

Το σχήμα 1 δείχνει τις αλυσίδες αξίας της γαλάζιας οικονομίας ως προς την προστιθέμενη ακαθάριστη αξία και την απασχόληση. Στο σχήμα περιλαμβάνονται και οι δραστηριότητες που αφορούν τα αρχικά ή τα μεταγενέστερα στάδια δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα, η δραστηριότητα των σημαντικών τομέων της ναυπηγίας και του θαλάσσιου εξοπλισμού έχει κατανεμηθεί στις συναφείς αλυσίδες αξίας.

Η εικόνα μπορεί να φαίνεται διαφορετική έως το 2020. Πρέπει να προετοιμαστούμε για τεχνολογική πρόοδο, για δημογραφικές αλλαγές, για αυξημένη έλλειψη φυσικών πόρων και ανάπτυξης σε έως τότε υποαναπτυγμένες οικονομίες, μεταξύ άλλων και στις γειτονικές μας χώρες. Μια σειρά παραδοσιακών δραστηριοτήτων θα εξακολουθήσουν να αποτελούν σημαντικούς εργοδότες, ενώ αναδυόμενοι τομείς θα προσφέρουν νέες θέσεις εργασίας.

Η γαλάζια οικονομία πρέπει να είναι βιώσιμη και να λαμβάνει υπόψη ενδεχόμενους περιβαλλοντικούς προβληματισμούς δεδομένου του ευάλωτου χαρακτήρα του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Απαιτούνται προσπάθειες για τη μείωση του αρνητικού περιβαλλοντικού αντικτύπου θαλάσσιων δραστηριοτήτων όπως είναι οι εκπομπές ρύπων και η απόρριψη επιβλαβών ουσιών.

3.           Η Στήριξη των Κρατών Μελών στη Γαλάζια Οικονομία

Τα κράτη μέλη πραγματοποιούν ήδη στρατηγικές επενδύσεις ώστε να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες της γαλάζιας οικονομίας. Αυτές περιλαμβάνουν το πρόγραμμα INFOMAR[6] της Ιρλανδίας για τη χαρτογράφηση των θαλάσσιων πόρων και την αναδιαμόρφωση του λιμένα Bremerhaven, ώστε να ικανοποιεί τις ανάγκες των κατασκευαστών και των προμηθευτών του κλάδου της αιολικής ενέργειας ανοικτής θαλάσσης. Το σχέδιο ύψους 8 € δισεκ. «MOSE», η κατάρτιση του οποίου δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, αποσκοπεί στην προστασία της Βενετίας από πλημμύρες και μορφολογική υποβάθμιση.

Τα νομοθετικά μέτρα που αποσκοπούν στο να καθησυχάσουν τους επενδυτές ότι δεν θα υπάρξουν απρόβλεπτες καθυστερήσεις στις διαδικασίες σχεδιασμού ή στις συνδέσεις υποδομής μπορεί να προσφέρουν στις επενδύσεις τόση ώθηση όση και η οικονομική στήριξη. Ένα «διάταγμα περί εξουσιοδότησης λιμένων» («Harbour Empowerment Order») του υπουργείου μεταφορών του ΗΒ παρείχε στην εταιρεία «London Gateway» αρμοδιότητες βάσει του νόμου όσον αφορά τη λειτουργία του ως λιμένα και κέντρου διανομής. Αυτή η ιδιωτική επένδυση ύψους 1.5 £ δισεκ. όχι μόνον θα οδηγήσει στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα καθώς θα συμβάλει ώστε τα εμπορευματοκιβώτια να βρεθούν εγγύτερα στον τελικό τους προορισμό, αλλά θα προσφέρει και περίπου 12000 νέες θέσεις εργασίας έως τα τέλη του 2013.

Η απουσία πρόσβασης σε χρηματοδότηση και η ανεπάρκεια κατάλληλα καταρτισμένων εργαζομένων έχουν εντοπιστεί ως παράγοντες που εμποδίζουν την ανάπτυξη σε σχεδόν όλους τους οικονομικούς τομείς. Στο πλαίσιο της γαλάζιας οικονομίας, τα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα μέσω της ανάπτυξης συναφών προς τη θάλασσα πόλων συνεργασίας. Αυτοί είναι σχηματισμοί που συμπεριλαμβάνουν μεγάλες βιομηχανίες, μικρούς προμηθευτές και εκπαιδευτικά ιδρύματα που αλληλοενισχύονται χάρη στην μεταξύ τους εγγύτητα. Καθώς αυτή η γεωγραφική εγγύτητα θα οδηγήσει σε καλύτερη επικοινωνία, η κατάρτιση και η έρευνα θα μπορούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του κλάδου σε τοπικό επίπεδο ενώ οι προμηθευτές θα κατανοούν την αγορά και θα προβλέπουν τις μελλοντικές τάσεις. Τα παραδείγματα περιλαμβάνουν τη βιομηχανία ενέργειας στην ανοικτή θάλασσα στη Σκωτία και τις δραστηριότητες επισκευής πλοίων στη Βρέστη, που φιλοξενεί τον μεγαλύτερο θαλάσσιο πόλο συνεργασίας στη Γαλλία, τον γνωστό ως: «Pôle de competitivité mer» («Πόλος ανταγωνιστικότητας στη θάλασσα»). Στην Οστάνδη υπήρξε μέριμνα ώστε ορισμένες εκτάσεις και αποβάθρες να διατεθούν σε εταιρείες ανανεώσιμης ενέργειας, κοντά σε ερευνητικά ιδρύματα· στο δε «Marine Institute» στο Galway αναπτύσσονται νέες ιδέες όσον αφορά την παρατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος και την επικοινωνία με μεγάλες πολυεθνικές και μικρές επιχειρήσεις στο πρόγραμμα με τίτλο «SmartBay».

Για να αντιμετωπιστούν πιο αποτελεσματικά τα σημαντικά ερευνητικά θέματα μέσω κοινά συμφωνημένων προγραμμάτων εργασίας, τα κράτη μέλη συνεργάζονται πάνω σε μια κοινή προγραμματική πρωτοβουλία με τίτλο «Υγιείς και παραγωγικές θάλασσες και ωκεανοί».

4.           Τρέχουσες πρωτοβουλιεσ της ΕΕ

Οι πολιτικές της ΕΕ χαράσσονται με στόχο την ενίσχυση των προσπαθειών των κρατών μελών και των περιφερειών και προσφέρουν κοινές βάσεις για μια επιτυχή γαλάζια οικονομία. Στις δραστηριότητες αυτές περιλαμβάνονται:

(1) Μια πρωτοβουλία της Επιτροπής σχετικά με το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό και την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών, που αναμένεται να προσφέρει στις επιχειρήσεις τη νομική ασφάλεια που απαιτείται για την πραγματοποίηση επενδύσεων.

(2) Η πρωτοβουλία με τίτλο «Γνώσεις για τη θάλασσα 2020»[7]. Αυτή θα προσφέρει μια ολοκληρωμένη υποδομή γνώσεων με βάση τα εθνικά συστήματα συλλογής δεδομένων, που θα διανέμουν προϊόντα δεδομένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο μέσω διαδικτύου. Θα περιλαμβάνει επίσης, έως το 2020, έναν εμβληματικό, πολλαπλής ανάλυσης ψηφιακό χάρτη του θαλάσσιου βυθού των ευρωπαϊκών υδάτων, καθώς και επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με τη στήλη ύδατος. Χάρη στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της καινοτομίας, αναμένονται κέρδη ύψους τουλάχιστον 500 € εκατ. ετησίως[8].

(3) Ένα κοινό περιβάλλον ανταλλαγής πληροφοριών για την επιτήρηση του θαλάσσιου τομέα της ΕΕ (CISE)[9]. Αυτό θα επιτρέψει στις θαλάσσιες αρχές που είναι αρμόδιες για δραστηριότητες όπως είναι η ασφαλής πλοήγηση ή ο έλεγχος της αλιείας, να ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικά με κινδύνους και απειλές. Έτσι θα μειωθούν οι δαπάνες τους και ο κίνδυνος για τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη θάλασσα.

(4) Η οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική[10], που προβλέπει μια προσέγγιση με βάση το οικοσύστημα με στόχο να εξασφαλιστεί ότι η συλλογική άσκηση πίεσης στο περιβάλλον από την ανθρώπινη δραστηριότητα θα παραμένει σε επίπεδα που θα συνάδουν με την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης έως το 2020. Οι δεσμεύσεις της διάσκεψης κορυφής του Ρίο+20 αφορούν επίσης την αντιμετώπιση της βιώσιμης χρήσης ενός ποικιλόμορφου θαλάσσιου οικοσυστήματος.

(5) Το σχέδιο δράσης: «ευρωπαϊκός χώρος θαλάσσιων μεταφορών χωρίς σύνορα», που αποσκοπεί στην απλούστευση των διοικητικών διαδικασιών όσον αφορά τις θαλάσσιες μεταφορές[11] το οποίο πρέπει να εξελιχθεί περαιτέρω σε «Γαλάζια Ζώνη» ελεύθερης θαλάσσιας κυκλοφορίας εντός και εκτός της Ευρώπης.

(6) Ένα σχέδιο δράσης για τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση για τα 23 εκατ. ΜΜΕ στην ΕΕ, που εγκρίθηκε από την Επιτροπή το Δεκέμβριο του 2011[12] και πρόταση για νέο πλαίσιο στην ΕΕ για τη δημιουργία μιας γνήσιας ενιαίας αγοράς κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου[13].

(7) Δράσεις στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης που χρηματοδοτούνται από το μελλοντικό πρόγραμμα «Erasmus για όλους», όπως η δράση «συμμαχίες γνώσης» και «συμμαχίες τομέων δεξιοτήτων»· μέσα για τη διευκόλυνση της αμοιβαίας αναγνώρισης δεξιοτήτων και προσόντων όπως είναι τα Ευρωπαϊκά Πλαίσια Προσόντων· τέλος, ο καλύτερος εντοπισμός των αναγκών της αγοράς όσον αφορά τις δεξιότητες και το εργατικό δυναμικό, μέσω των ευρωπαϊκών τομεακών συμβουλίων για τις δεξιότητες και του πανοράματος δεξιοτήτων στην ΕΕ.

(8) Τα προγράμματα της ΕΕ για έρευνα και καινοτομία στη θάλασσα και στη ναυτιλία[14] που χρηματοδοτούνται μέσω του προγράμματος πλαίσιο. Αυτά περιλαμβάνουν εξειδικευμένες πρωτοβουλίες όπως είναι οι προσκλήσεις υποβολής προτάσεων του 7ου προγράμματος πλαίσιο: «Ωκεανοί του μέλλοντος», για την περαιτέρω κατανόηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των κλιματικών και μη κλιματικών παραγόντων επιβάρυνσής του και την προαγωγή της βιώσιμης χρήσης θαλάσσιων πόρων. Το μελλοντικό πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» θα στοχεύει στην έρευνα και στην καινοτομία όσον αφορά την επισιτιστική ασφάλεια, την καθαρή ενέργεια, τις οικολογικές μεταφορές, τη δράση για το κλίμα και την αποδοτικότητα των πόρων, καθώς και στη διαθεματική έρευνα όσον αφορά την έρευνα στους τομείς της θάλασσας και της ναυτιλίας.

(9) Η πρωτοβουλία «LeaderSHIP 2015» η οποία επανεξετάζεται σήμερα με στόχο την προσαρμογή της στρατηγικής της για την καλύτερη αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο τομέας της ναυπηγίας την ΕΕ[15].

Η ενωσιακή χρηματοδότηση με βάση το δημοσιονομικό πλαίσιο 2014-2020 μπορεί να ενισχύσει αυτές τις προσπάθειες. Τα κράτη μέλη και οι περιφέρειες θα είναι σε θέση να επικεντρώσουν τις επενδύσεις με χρηματοδότηση από την ΕΕ σε αξιόλογες οικονομικές δραστηριότητες του τομέα της θάλασσας καθώς και στις συνοδευτικές τους υποδομές.

Στρατηγικές επιπέδου θαλάσσιας λεκάνης, όπως αυτές για τη Βαλτική, τον Ατλαντικό και τη θαλάσσια λεκάνη Αδριατικής -Ιονίου, συμπληρώνουν τις προετοιμασίες για το νέο χρηματοδοτικό πλαίσιο μέσω του εντοπισμού κοινών προβλημάτων, λύσεων και δράσεων. Προσφέρουν δε μια πλατφόρμα στα κράτη μέλη, την οποία μπορούν να χρησιμοποιήσουν σε αρχικό στάδιο για τον καθορισμό των προτεραιοτήτων. Για παράδειγμα, μέσω της στρατηγικής της Επιτροπής για τον Ατλαντικό, οι εθνικές και οι περιφερειακές αρχές κατά μήκος των ακτών του Ατλαντικού καθορίζουν ποιες επενδύσεις προτεραιότητας μπορούν να λάβουν χρηματοδότηση στο πλαίσιο του διαρθρωτικού δημοσιονομικού κονδυλίου για το 2014-2020 και ποια κενά γνώσεων μπορούν να συμπληρωθούν μέσω της έρευνας στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Ορίζοντας 2020». Η προσέλκυση δε κεφαλαίων του ιδιωτικού τομέα, μεταξύ άλλων μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, θα συμβάλει επίσης στην αξιοποίηση του δυναμικού της γαλάζιας οικονομίας.

5.           Τομείς Προτεραιότητας της Γαλάζιας Ανάπτυξης

Ύστερα από ανάλυση του δυναμικού για τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης[16], καθώς και του δυναμικού για την έρευνα και την ανάπτυξη με στόχο την επίτευξη βελτιώσεων ως προς την τεχνολογία και την καινοτομία και ανάλυση της ανάγκης για δράση σε επίπεδο ΕΕ, προέκυψε ότι οι εξής πέντε αλυσίδες προστιθέμενης αξίας μπορεί να οδηγήσουν σε βιώσιμη ανάπτυξη και σε θέσεις εργασίας στο πλαίσιο της γαλάζιας οικονομίας. Οι εν λόγω αλυσίδες συνεπώς, θα μπορούσαν να επωφεληθούν από μια πολιτική με σαφείς στόχους που θα επέτρεπε στον ιδιωτικό τομέα να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στο να βοηθήσει τη γαλάζια οικονομία να αξιοποιήσει το δυναμικό της ως προς τη βιώσιμη ανάπτυξη. Στον κατάλογο αυτό υπάρχει περιθώριο για την προσθήκη και άλλων αλυσίδων προστιθέμενης αξίας. Οι τρέχουσες πρωτοβουλίες της ΕΕ ενθαρρύνουν ήδη την καινοτομία σε τομείς όπως οι θαλάσσιες μεταφορές. Άλλες αλυσίδες προστιθέμενης αξίας μπορεί να προκύψουν με την πάροδο του χρόνου, ως κατάλληλοι τομείς για τον περαιτέρω εντοπισμό προτεραιοτήτων πολιτικής.

5.1.        Γαλάζια ενέργεια

Η θαλάσσια ενέργεια μπορούν να συμβάλλουν στην αύξηση της αποδοτικότητας όσον αφορά την εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων της Ευρώπης, στην ελαχιστοποίηση των απαιτήσεων όσον αφορά τη χρήση γης από τον τομέα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Ευρώπη (κατά 65 Mt CO2 περίπου έως το 2020). Χάρη στους στόχους της ΕΕ όσον αφορά την ανανεώσιμη ενέργεια και τα κίνητρα για επενδύσεις όπως είναι τα τιμολόγια τροφοδότησης ή τα «πράσινα πιστοποιητικά», η παραγωγή αιολικής ενέργειας ανοικτής θαλάσσης άρχισε να εξαπλώνεται ραγδαία στην Ευρώπη. Το 2011, η αιολική ενέργεια ανοικτής θαλάσσης ανερχόταν σε ποσοστό 10% της εγκατεστημένης ισχύος, ενώ απασχολούνταν άμεσα και έμμεσα σε αυτή 35.000 εργαζόμενοι στην Ευρώπη και αντιστοιχούσε σε 2,4 € δισεκ. σε ετήσιες επενδύσεις. Έως τα τέλη του 2011 η συνολική ισχύς που παραγόταν στην ανοικτή θάλασσα ανερχόταν σε 3,8 GW. Με βάση τα εθνικά σχέδια δράσης των κρατών μελών για την ανανεώσιμη ενέργεια, η ηλεκτρική ενέργεια που θα παράγεται από αιολική ενέργεια το 2020 θα ανέρχεται σε 494,6 TWh, εκ των οποίων 133,3 TWh θα παράγονται στην ανοικτή θάλασσα. Έως το 2030 η ετήσια εγκατάσταση ισχύος στην ανοικτή θάλασσα μπορεί να υπερβαίνει εκείνη που παράγεται στην ξηρά. Η αιολική ενέργεια στην ανοικτή θάλασσα μπορεί να ανέλθει σε ποσοστό 4% της ζήτησης για ηλεκτρική ενέργεια στην ΕΕ έως το 2020 και σε ποσοστό 14% έως το 2030. Αυτή η αύξηση μπορεί να μεταφραστεί σε 170.000 θέσεις εργασίας έως το 2020, αριθμός που μπορεί να αυξηθεί σε 300.000 έως το 2030. Οι συνεχιζόμενες προσπάθειες για τη μείωση του κόστους της αιολικής τεχνολογίας ανοικτής θαλάσσης θα επιταχύνει αυτή την αύξηση. Αυτός είναι ο πρωταρχικός στόχος του στρατηγικού σχεδίου ενεργειακών τεχνολογιών (SET-Plan)[17] μιας Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας της Βιομηχανίας για την Αιολική Ενέργεια. Πολλά κράτη μέλη δραστηριοποιούνται στο πλαίσιο αυτού του σχεδίου.

Άλλες τεχνολογίες ανανεώσιμης ενέργειας ανοικτής θαλάσσης βρίσκονται ακόμη σε αρχικό στάδιο ανάπτυξης, καθώς ορισμένα κράτη μέλη προτίθενται να εγκαταστήσουν μια μέτρια μόνον ισχύ, ύψους 2 με 4 GW, έως το 2020. Η πρόκληση συνίσταται στο να επιταχυνθεί η εμπορική εκμετάλλευση της ενέργειας από τον ωκεανό μέσω μειώσεων στις δαπάνες της τεχνολογίας καθώς η ζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο αναμένεται να διπλασιαστεί σε ετήσια βάση στο κοντινό μέλλον. Σε διαφορετικούς συνδυασμούς γεωγραφικών και ωκεανογραφικών συνθηκών αντιστοιχούν διαφορετικές τεχνολογίες. Αυτές οι τεχνολογίες επιτρέπουν την προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας σε μια πιο προβλέψιμη βάση, με αποτέλεσμα να αντισταθμίζεται η προμήθεια αιολικής ενέργειας που παρουσιάζει διακυμάνσεις:

– Εγκατάσταση για την παραγωγή παλιρροϊκής ενέργειας, μια διάταξη τύπου φράγματος που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας από μάζες υδάτινου όγκου που κινούνται με κατεύθυνση προς το εσωτερικό ενός όρμου ή μιας εκβολής ποταμού ή αντίθετα. Το καλύτερο παράδειγμα αυτής της τεχνολογίας στην Ευρώπη είναι ο σταθμός ηλεκτρικής ενέργειας «La Rance» στη Γαλλία με ισχύ 240 MW, που αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη εγκατάσταση αυτού του τύπου στον κόσμο.

– Διατάξεις παραγωγής ενέργειας από τα κύματα βρίσκονται σήμερα στο στάδιο της επίδειξης και υποβρύχιες συσκευές που τίθενται σε λειτουργία από τους στροβιλισμούς των (παλιρροϊκών ή άλλων) ρευμάτων θα μπορούν σύντομα να διατεθούν στο εμπόριο. Συνολικά, 22 MW διατάξεων που λειτουργούν μέσω της ενέργειας που παράγεται από κύματα και ρεύματα εγκαταστάθηκαν το 2012.

– Η μετατροπή της ωκεάνιας θερμικής ενέργειας, η οποία χρησιμοποιεί τη διαφορά της θερμοκρασίας μεταξύ των πιο ψυχρών βαθέων ωκεάνιων υδάτων και των πιο θερμών και ρηχών ή επιφανειακών ωκεάνιων υδάτων για τη λειτουργία ενός θερμικού κινητήρα, μπορεί να αποτελεί εφικτή επιλογή για τα υπερπόντια εδάφη της ΕΕ στην Καραϊβική και στον Ινδικό Ωκεανό.

Η εμπορική εκμετάλλευση των τεχνολογιών παραγωγής γαλάζιας ενέργειας θα απαιτήσει επενδύσεις όσον αφορά τις συνδέσεις με το δίκτυο και την ικανότητα μεταφοράς. Μηχανισμοί μακροπρόθεσμης στήριξης, που συνέβαλαν με επιτυχία στην ενθάρρυνση επενδύσεων σε άλλους τύπους ανανεώσιμης ενέργειας, πρέπει να χρησιμοποιηθούν και για τις αναδυόμενες τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας από τα κύματα και από τα παλιρροϊκά ρεύματα.

Όπως τονίστηκε πρόσφατα στην ανακοίνωση : «Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: σημαντικός παράγοντας στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας»[18], απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την ενίσχυση της έρευνας και της ανάπτυξης στον τομέα της ωκεάνιας ενέργειας. Αυτές οι προσπάθειες θα επιτρέψουν να μειωθούν περαιτέρω οι δαπάνες, να επιμηκυνθεί η διάρκεια ζωής του εξοπλισμού και να βελτιωθεί η επιμελητεία στις τεχνολογίες που θα συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων του 2020. Δεδομένου του χρόνου που απαιτείται για τα προγράμματα έρευνας της ΕΕ, πρέπει πλέον να αφιερωθεί περισσότερος χρόνος σε τεχνολογίες που θα ωριμάσουν πλήρως στις επόμενες δεκαετίες, όπως είναι αυτή που επιτρέπει την παραγωγή ενέργειας από κύματα και ρεύματα.

Τα μέτρα που λαμβάνει η ΕΕ, μεταξύ των οποίων και η χρηματοδότηση, μπορεί να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στο να προσφέρουν στους επενδυτές την εμπιστοσύνη που χρειάζονται για την πραγματοποίηση επενδύσεων. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων δάνεισε 3,3 € δισεκ. για έργα παραγωγής αιολικής ενέργειας ανοικτής θαλάσσης μεταξύ του 2005 και του 2011. Η πώληση των πρώτων 200 εκατ. δικαιωμάτων για το χρηματοδοτικό μέσο NER300[19] θα αποφέρει κέρδη ύψους 1,5 € δισεκ. έως τον Οκτώβριο του 2012. Ένα μέρος αυτού του ποσού προορίζεται για τη στήριξη έργων επίδειξης για την ενέργεια ανοικτής θαλάσσης στα κράτη μέλη. Αυτές οι προσπάθειες που καταβάλλονται στις νέες τεχνολογίες πρέπει να ενταθούν, ενώ θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν τα διαρθρωτικά ταμεία για έργα επίδειξης. Ταυτόχρονα, πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για τη συμφιλίωση των εγκαταστάσεων για την παραγωγή παλιρροϊκής ενέργειας με τη νομοθεσία της ΕΕ όσον αφορά την προστασία της φύσης, πιθανότατα στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων ζωνών ή του στρατηγικού σχεδιασμού.

Η βιομηχανία της ΕΕ είναι πρωτοπόρος στον τομέα της γαλάζιας ενέργειας και μπορεί να συμβάλει στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα εκτός της Ευρώπης μέσω των εξαγωγών. Επιπλέον, συνέργειες μπορούν να αναζητηθούν και με τον τομέα της συμβατικής ενέργειας ανοικτής θαλάσσης, για παράδειγμα, μέσω της από κοινού αντιμετώπισης προβλημάτων που αφορούν την ασφάλεια και τις υποδομές. Η πρόταση της Επιτροπής για την ενίσχυση των προδιαγραφών ασφάλειας στον τομέα των υπεράκτιων δραστηριοτήτων εκμετάλλευσης πετρελαίου και φυσικού αερίου σε ολόκληρη την ΕΕ[20] αποτελεί καίρια πρωτοβουλία. Η συνεργασία με τον τομέα της συμβατικής ενέργειας θα συμβάλει στην προστασία του ενεργειακού εφοδιασμού της ΕΕ σε προσιτές τιμές.

5.2.        Υδατοκαλλιέργεια

Τα ψάρια αντιστοιχούν στο 15,7% περίπου των ζωικών πρωτεϊνών που καταναλώνονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών για τα τρόφιμα και τη γεωργία εκτιμά ότι[21] η υδατοκαλλιέργεια προσφέρει το ήμισυ από αυτές και ότι μέχρι το 2030 το ποσοστό αυτό θα ανέλθει σε 65%. Σήμερα το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 25% στην ΕΕ. Παγκοσμίως, παρουσιάζει αύξηση 6,6% ετησίως, κάτι που την καθιστά τον πιο ραγδαία αναπτυσσόμενο τομέα παραγωγής τροφίμων ζωικής προέλευσης, και ταχύτερα αναπτυσσόμενο από την ετήσια παγκόσμια αύξηση το πληθυσμού, που ανέρχεται στο 1,8%. Έτσι, συμβάλλει στη συνολική βελτίωση της ανθρώπινης διατροφής. Η ανάπτυξη στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας στην Ασία, που αντιστοιχεί σε περισσότερο από 89% της συνολικής παραγωγής, ανέρχεται σε ποσοστό άνω του 5% ετησίως, ενώ η ανάπτυξη του τομέα στην ΕΕ είναι στάσιμη.

Πάνω από το 90% των επιχειρήσεων υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ είναι ΜΜΕ, οι οποίες παρέχουν περίπου 80.000 θέσεις εργασίας[22]. Η υδατοκαλλιέργεια μπορεί να αναπτυχθεί προσφέροντας εμπορεύματα καλύτερης ποιότητας στους καταναλωτές που επιθυμούν να επιλέγουν φρέσκα, αξιόπιστα προϊόντα, στα οποία περιλαμβάνονται ολοένα και περισσότερο εκείνα που παράγονται με βιώσιμο ή βιολογικό τρόπο. Επιπλέον, μπορεί να βοηθήσει τις παράκτιες κοινότητες να διαφοροποιήσουν τις δραστηριότητές τους μειώνοντας ταυτόχρονα την πίεση που ασκείται λόγω της αλιείας, συμβάλλοντας έτσι στη διατήρηση των ιχθυαποθεμάτων.

Η έλλειψη διαθέσιμου θαλάσσιου χώρου για δραστηριότητες υδατοκαλλιέργειας, ο ανταγωνισμός στην παγκόσμια αγορά και οι διοικητικοί περιορισμοί, ειδικότερα όσον αφορά τις διαδικασίες χορήγησης άδειας, είναι μερικές από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζονται όσον αφορά την ανάπτυξη. Για την βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ο πιθανός αντίκτυπος στα αποθέματα των μη εκτρεφόμενων πληθυσμών και στην ποιότητα του νερού. Από την αρχή της τρέχουσας οικονομικής κρίσης, οι επενδύσεις περιορίστηκαν λόγω της έλλειψης κεφαλαίων.

Ως μέρος της μεταρρύθμισης της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής[23], η Επιτροπή προτείνει την προαγωγή της υδατοκαλλιέργειας μέσω μιας «ανοιχτής μεθόδου συντονισμού» που θα βασίζεται σε μη δεσμευτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές, σε πολυετή εθνικά στρατηγικά σχέδια και στην ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών. Υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης των διοικητικών πρακτικών, ειδικότερα όσον αφορά τη χορήγηση αδειών. Τα κράτη μέλη πρέπει να λάβουν γνώση τρόπων αύξησης της παραγωγής που είναι βιώσιμοι και ικανοποιούν τις ανησυχίες άλλων χρηστών παράκτιου ή θαλάσσιου χώρου – για παράδειγμα, εγκαθιστώντας κλωβούς δίπλα σε υπεράκτια αιολικά πάρκα ή μέσω ολοκληρωμένων πολυτροφικών συστημάτων υδατοκαλλιέργειας. Τα μέτρα αυτά θα λαμβάνουν οικονομική στήριξη από το προταθέν Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας[24]. Το μελλοντικό πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 για την έρευνα και την καινοτομία πρέπει επίσης να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην εκμετάλλευση του δυναμικού ανάπτυξης της υδατοκαλλιέργειας στην Ευρώπη, για παράδειγμα μέσω της εκτροφής νέων ειδών ή της δυνατότητας για περαιτέρω απομάκρυνση από τις ακτές.

5.3.        Θαλάσσιος, παράκτιος τουρισμός και τουρισμός με κρουαζιερόπλοια

Η εξαιρετική ομορφιά και η ποικιλομορφία των ακτών της Ευρώπης, καθώς και το ευρύ φάσμα εγκαταστάσεων και δραστηριοτήτων που προσφέρονται, τις καθιστά προτιμώμενο προορισμό διακοπών για το 63% των ευρωπαίων τουριστών[25]. Ο υπο-τομέας του θαλάσσιου και παράκτιου τουρισμού έχει πλέον καταστεί η μεγαλύτερη θαλάσσια οικονομική δραστηριότητα, στην οποία απασχολούνται 2,35 εκατ. άνθρωποι, ήτοι ποσοστό 1,1% επί του συνόλου της απασχόλησης στην ΕΕ[26]. Πάνω από το 90% των επιχειρήσεων απασχολούν λιγότερα από 10 άτομα. Σε ορισμένες περιοχές ο τουρισμός αποτελεί πρόσθετη πηγή εισοδήματος για τις παράκτιες κοινότητες, ενώ σε άλλες μπορεί να κυριαρχεί στην τοπική οικονομία.

Παρόλο ότι πολλοί από αυτούς τους τουρίστες μπορεί να μην απομακρύνονται πολύ από την ακτή, οι δραστηριότητες στη θάλασσα γνωρίζουν αύξηση. Η πλοήγηση με σκάφη αναψυχής αναμένεται να αυξηθεί κατά 2-3% ετησίως. Ο κλάδος των κρουαζιερόπλοιων γνωρίζει επίσης ανάπτυξη. Εντός της Ευρώπης απασχολεί περίπου 150.000 άτομα και παρουσιάζει άμεσο κύκλο εργασιών ύψους 14,5€ δισεκ.[27]. Τα ναυπηγεία της ΕΕ εξυπηρέτησαν με επιτυχία αυτή την εξειδικευμένη αγορά – τόσο όσον αφορά τα μεγάλα κρουαζιερόπλοια όσο και όσον αφορά τα μικρά σκάφη αναψυχής.

Ένα υγιές περιβάλλον είναι θεμελιώδες για οιαδήποτε μορφή «γαλάζιου» τουρισμού και ευνοεί την ανάπτυξη νέων μορφών τουρισμού. Τα υψηλής ποιότητας ύδατα κολύμβησης και τα παρθένα παράκτια και θαλάσσια ενδιαιτήματα έχουν υψηλή αξία αναψυχής. Έτσι, οι παράκτιες περιοχές γίνονται πιο ελκυστικές, γεγονός το οποίο ευνοεί την ανάπτυξη δραστηριοτήτων όπως είναι ο θαλάσσιος τουρισμός και τα αθλήματα καθώς και ο οικολογικός τουρισμός, π.χ η παρατήρηση φαλαινών. Η μεγάλη ποικιλία του ευρωπαϊκού τουρισμού σημαίνει ότι το μεγαλύτερο μέρος των πρωτοβουλιών που προωθούν την ανάπτυξη θα είναι τοπικής ή περιφερειακής κλίμακας. Η καθεμιά από τις θαλάσσιες λεκάνες της Ευρώπης παρουσιάζει διαφορετικές προκλήσεις και ευκαιρίες, που απαιτούν συγκεκριμένες προσεγγίσεις. Οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να υιοθετήσουν μια στρατηγική προσέγγιση στις επενδύσεις ώστε να ευνοηθούν υποδομές όπως είναι η δυνατότητα προσδέσεως, οι λιμενικές εγκαταστάσεις και η μεταφορά. Η ανώτερη παιδεία πρέπει να προσφέρει στερεή βάση ως προς τα ειδικά προσόντα που απαιτούνται για τη διατήρηση και την αύξηση του μεριδίου αγοράς σε μια απαιτητική και ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά. Αυτό πρέπει να συνοδευτεί από μέτρα που θα συμβάλουν ώστε να αυξηθεί η τουριστική προσφορά για την χαμηλή περίοδο και να μειωθεί το υψηλό αποτύπωμα άνθρακα και ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος του παράκτιου τουρισμού.

Λόγω της μεγάλης σημασίας της δραστηριότητας, του επισφαλούς χαρακτήρα της δραστηριότητας και του χαμηλού επιπέδου δεξιοτήτων μεγάλου μέρους του υφιστάμενου εργατικού δυναμικού καθώς και του κυρίαρχου αντικτύπου του τουρισμού σε πολλές παράκτιες και θαλάσσιες περιοχές της Ευρώπης, τα μέτρα σε επίπεδο θαλάσσιας λεκάνης ή σε επίπεδο ΕΕ μπορεί να έχουν σημαντικό θετικό αντίκτυπο. Ο διασυνοριακός συντονισμός, ως μέρος μιας στρατηγικής θαλάσσιας λεκάνης, μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη τουριστικών περιοχών υψηλής αξίας. Η Επιτροπή αντιμετωπίζει ήδη ζητήματα όπως είναι οι ρυθμιστικές επιβαρύνσεις στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Σύντομα θα ξεκινήσει αξιολόγηση των περαιτέρω ειδικών μέτρων για την ανάπτυξη του τομέα.

5.4.        Θαλάσσιοι ορυκτοί πόροι

Μεταξύ 2000 και 2010 σημειώθηκε ετήσια αύξηση ύψους 15% περίπου στην τιμή πολλών μη ενεργειακών πρώτων υλών[28], κυρίως ως αποτέλεσμα της ζήτησης των καταναλωτών στις αναδυόμενες οικονομίες. Υπάρχει κίνδυνος ανεπάρκειας του ανεφοδιασμού για πολλές από αυτές, μεταξύ των οποίων και εκείνων που θεωρούνται ως καίριας σημασίας για την οικονομία της Ευρώπης[29].

Η πρόοδος στην τεχνολογία καθώς και οι ανησυχίες ως προς την ασφάλεια του ανεφοδιασμού ενθάρρυναν τις εταιρείες εξόρυξης να εξετάσουν τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει η θάλασσα. Η εκμετάλλευση και η εξόρυξη ορυκτών, εκτός της άμμου και του αμμοχάλικου, από τη θάλασσα, έχει μόλις ξεκινήσει. Η πιο πρόσφατη δραστηριότητα αναπτύσσεται σε ρηχά ύδατα. Έως το 2020, το 5% των ορυκτών σε παγκόσμιο επίπεδο, περιλαμβανομένου του κοβάλτιου, του χαλκού και του ψευδάργυρου μπορεί να προέρχεται από τον βυθό του ωκεανού. Αυτό το ποσοστό μπορεί να ανέλθει σε 10% έως το 2030. Ο ετήσιος κύκλος εργασιών της θαλάσσιας εξόρυξης ορυκτών σε παγκόσμιο επίπεδο αναμένεται να αυξηθεί από σχεδόν μηδενικό επίπεδο σε 5 € δισεκ. κατά την επόμενη δεκαετία και έως 10 € δισεκ. έως το 2030[30].

Μπορεί επίσης να καταστεί οικονομικά εφικτός η αφαίρεση διαλελυμένων ορυκτών, όπως είναι το βόριο ή το λίθιο, από το θαλασσινό νερό. Οι αποθέσεις με τις καλύτερες προοπτικές συναντώνται σε σουλφίδια μετάλλων τα οποία αναδύονται από υδροθερμικά μεταλλεύματα (όπως είναι οι υδροθερμικοί πόροι «black smokers» ) σε περιοχές ενεργών ηφαιστείων. Οι θερμοκρασίες και οι πιέσεις σε αυτές τις περιοχές είναι πολύ υψηλές και ο αντίκτυπος της διαταραχής σε αυτά τα θερμά σημεία θαλάσσιας βιοποικιλότητας, που με βάση τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θαλάσσης (UNCLOS) πρέπει να προστατεύονται[31], είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστος. Αυτού του είδους η δραστηριότητα εντοπίζεται σήμερα περισσότερο σε περιοχές υπό εθνική δικαιοδοσία (αποκλειστικές οικονομικές ζώνες και υφαλοκρηπίδα) όπως είναι πιο εύκολο να μεταφερθούν μεταλλεύματα στην ξηρά. Εντούτοις, υφίστανται δυνατότητες και εκτός των περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας. Στις περιοχές αυτές η Διεθνής Αρχή Θαλάσσιου Βυθού (ISA) είναι αρμόδια για τη διοργάνωση και των έλεγχο των δραστηριοτήτων, περιλαμβανομένου και του ελέγχου όλων των δραστηριοτήτων που συνδέονται με ορυκτά. Στις αρμοδιότητες αυτές περιλαμβάνεται και η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος σύμφωνα με τις διατάξεις της UNCLOS, στις οποίες η ΕΕ και όλα τα κράτη μέλη της είναι συμβαλλόμενα μέρη.

Εάν πραγματοποιηθεί αυτή η επέκταση στην εξόρυξη ορυκτών από τον βυθό, οι ευρωπαϊκές εταιρείες, με την μακρά εμπειρία τους σε εξειδικευμένα πλοία και σε υποβρύχιους χειρισμούς, βρίσκονται σήμερα στην κατάλληλη θέση για να προσφέρουν υψηλής ποιότητας προϊόντα και υπηρεσίες. Η συνεχής ανταγωνιστικότητά τους εξαρτάται από την πρόσβαση στη χρηματοδότηση σε μια εγγενώς ριψοκίνδυνη αγορά, στη στοχευμένη έρευνα και στην ανάπτυξη τεχνικών εξόρυξης, από την ικανότητα έκδοσης αδειών σε διεθνή ύδατα και από ισχυρά μέτρα για την αποφυγή της καταστροφής μοναδικών οικοσυστημάτων. Ο τομέας των θαλάσσιων ορυκτών θα επωφεληθεί από την πείρα που θα αντληθεί από τον τομέα της εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου στην ανοικτή θάλασσα.

Η στήριξη της ΕΕ μπορεί να περιλαμβάνει μέτρα για την εξασφάλιση του ότι οι ευρωπαϊκές εταιρείες δεν θα ωθούνται εκτός της αλυσίδας προστιθέμενης αξίας των θαλάσσιων ορυκτών από ανταγωνιστές που λαμβάνουν στήριξη σε εθνικό επίπεδο. Στα μέτρα αυτά μπορεί να περιλαμβάνεται δοκιμαστικό σχέδιο δράσης εντός του πλαισίου της προτεινόμενης ευρωπαϊκής σύμπραξης καινοτομίας σχετικά με τις πρώτες ύλες[32], που θα στηρίζεται από συντονισμένη ερευνητική προσπάθεια της ΕΕ που θα εξετάζει τις κύριες τεχνολογικές προκλήσεις. Η συμμετοχή της ΕΕ θα συμβάλει στο να εξασφαλιστεί ότι θα εφαρμόζονται αυστηρές νομικές διατάξεις όσον αφορά το περιβάλλον και την ασφάλεια.

5.5.        Γαλάζια βιοτεχνολογία

Η ανεξερεύνητη και όχι επαρκώς μελετημένη φύση μεγάλου ποσοστού του βυθού σημαίνει ότι η ικανότητα των θαλάσσιων οργανισμών εκτός των ψαριών και των οστρακοδέρμων να προσφέρουν στοιχεία στη γαλάζια οικονομία αρχίζει, μόνον, σήμερα να εκτιμάται, εν μέρει μέσω νέων τεχνολογιών για τον προσδιορισμό της αλληλουχίας του γονιδιώματος των ζωντανών οργανισμών. Έχουν ήδη σημειωθεί κάποιες επιτυχίες. Τα αντιιικά φάρμακα Zovirax και Acyclovir προέκυψαν από νουκλεοτίδια που απομονώθηκαν από σπόγγους της Καραϊβικής. Το «Yondelis», που αναπτύχθηκε από μικρά, ασπόνδυλα θαλάσσια είδη ήταν το πρώτο φάρμακο θαλάσσιας προέλευσης για την καταπολέμηση του καρκίνου. Η εξερεύνηση της βιοποικιλότητας της θάλασσας μας βοηθά σήμερα να κατανοήσουμε, για παράδειγμα, το πώς οι οργανισμοί που μπορούν να αντέξουν ακραίες συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης και αναπτύσσονται χωρίς φως μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη νέων βιομηχανικών ενζύμων ή φαρμακευτικών ουσιών. Ταυτόχρονα, λόγω της ανησυχίας σχετικά με τον αντίκτυπο από τη χρήση του εδάφους και της ανάγκης για νερό των χερσαίων καλλιεργειών που προορίζονται για βιοκαύσιμα, καταβάλλονται προσπάθειες για τη διερεύνηση της δυνατότητας χρήσης των φυκιών ως πηγής βιοκαυσίμων, καθώς και για τη δυνατότητα χρήσης χημικών προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας και βιοενεργών ενώσεων.

Μολονότι το εκτιμώμενο ποσοστό της απασχόλησης στον εν λόγω τομέα στην Ευρώπη σήμερα εξακολουθεί να είναι σχετικά χαμηλό και η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του εκτιμάται σε 0,8 € δισεκ., η ανάπτυξη του τομέα θα προσφέρει απασχόληση υψηλών προσόντων, ειδικότερα εάν αναπτυχθούν πρωτοποριακά φάρμακα από θαλάσσιους οργανισμούς και σημαντικές ανάντη ευκαιρίες. Βραχυπρόθεσμα, ο τομέας αναμένεται να αναδυθεί ως μικρή αγορά που θα επικεντρώνεται σε προϊόντα υψηλής ποιότητας για τους τομείς της υγείας, των καλλυντικών και των βιομηχανικών βιο - υλικών. Έως το 2020, μπορεί να αναπτυχθεί ως αγορά μεσαίου μεγέθους, που θα επεκταθεί προς την παραγωγή μεταβολιτών και πρωτογενών ενώσεων (λιπιδίων, ζάχαρης, πολυμερών, πρωτεϊνών) με προορισμό τη βιομηχανία παραγωγής τροφίμων, ζωοτροφών και για τη χημική βιομηχανία. Σε ένα τρίτο στάδιο, περίπου 15 έτη από σήμερα, και εφόσον σημειωθεί σημαντική τεχνολογική πρόοδος, ο τομέας της βιοτεχνολογίας μπορεί να εξελιχθεί σε προμηθευτή μαζικών προϊόντων στην αγορά, παράλληλα με μια σειρά ειδικών προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Η επιτάχυνση αυτής της διαδικασίας θα απαιτήσει τον συνδυασμό βασικής έρευνας στον τομέα της θαλάσσιας ζωής και εφαρμοσμένης έρευνας σε πιθανές βιομηχανικές εφαρμογές οι οποίες, μολονότι έχουν χαμηλές πιθανότητες επιτυχίας, θα είναι πολύ αποδοτικές σε περίπτωση επιτυχίας.

Μια στρατηγική προσέγγιση στην έρευνα και στην καινοτομία θα προσφέρει τις επιστημονικές και τεχνολογικές βάσεις για την τεκμηρίωση των στρατηγικών αποφάσεων που χρειάζονται οι αναδυόμενοι βιομηχανικοί τομείς. Μέσω της μείωσης των τεχνικών εμποδίων στον εν λόγω τομέα το σύνολο του τομέα θα καταστεί πιο ελκυστικό για τους επενδυτές. Θα βοηθήσει επίσης την βιομηχανία στην ΕΕ να μετακινηθεί από το στάδιο της ανάπτυξης στην εμπορική εκμετάλλευση των καινοτόμων προϊόντων. Μια ευρωπαϊκή προσέγγιση θα συνέβαλε στην αύξηση της ευαισθητοποίησης μεταξύ των φορέων χάραξης πολιτικής, του ιδιωτικού τομέα και του γενικού κοινού σχετικά με το δυναμικό των θαλάσσιων υδρόβιων προϊόντων.

6.           Συμπέρασμα

Η παρούσα ανακοίνωση εντόπισε πέντε τομείς στους οποίους η καταβολή πρόσθετων προσπαθειών σε επίπεδο ΕΕ μπορεί να τονώσει τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και τις θέσεις εργασίας στο πλαίσιο της γαλάζιας οικονομίας, σε ευθυγράμμιση με τους στόχους της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Μέσω της αύξησης της ευαισθητοποίησης σχετικά με την γαλάζια οικονομία και μέσω της πιο εμπεριστατωμένης ανάλυσης μπορεί να προκύψουν άλλοι αξιόλογοι τομείς χάραξης πολιτικής για την ΕΕ.

Για καθεμιά από τις πέντε δραστηριότητες που περιγράφονται η Επιτροπή θα αναλύσει επιλογές πολιτικής και θα εξετάσει το ενδεχόμενο λήψης περαιτέρω πρωτοβουλιών. Μεταξύ άλλων η Επιτροπή:

– Θα αξιολογήσει τις επιλογές που διαθέτει με στόχο να εμπνεύσει εμπιστοσύνη στη βιομηχανία ώστε να επενδύσει στην παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας από τον ωκεανό, λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιο που παρέχει το στρατηγικό σχέδιο ενεργειακών τεχνολογιών, με στόχο να εκδοθεί ανακοίνωση το 2013 σχετικά με την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν από την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας από τον ωκεανό.

– Θα συνεργαστεί στενά με τα κράτη μέλη ώστε να αναπτύξει βέλτιστες πρακτικές και να συμφωνήσει σχετικά με στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για την υδατοκαλλιέργεια στην ΕΕ, που θα εγκριθούν στις αρχές του 2013.

– Θα αξιολογήσει τρόπους με τους οποίους ο θαλάσσιος και ο παράκτιος τουρισμός μπορούν να συμβάλουν περαιτέρω στην οικονομική ανάπτυξη και να προσφέρουν λιγότερο επισφαλείς θέσεις εργασίας, βελτιώνοντας παράλληλα την περιβαλλοντική τους βιωσιμότητα. Το 2013 η εκτίμηση του αντικτύπου θα συνοδευτεί από ανακοίνωση.

– Θα καθορίσει τρόπους με τους οποίους η ευρωπαϊκή βιομηχανία μπορεί να καταστεί ανταγωνιστική στον τομέα της εξόρυξης ορυκτών από τον βυθό της θάλασσας και τρόπους με τους οποίους μπορεί να διασφαλιστεί ότι η εν λόγω δραστηριότητα δεν θα στερήσει τις μελλοντικές γενιές από τα οφέλη που μπορούν να αντλήσουν από ανέπαφα οικοσυστήματα. Το 2014 θα δημοσιευθεί εκτίμηση του αντικτύπου συνοδευόμενη από ανακοίνωση.

– Θα αξιολογήσει τις εναλλακτικές επιλογές στη διάθεση της γαλάζιας βιοτεχνολογίας για αξιοποίηση της ποικιλομορφίας της θαλάσσιας ζωής. Το 2014 θα δημοσιευθεί επίσης εκτίμηση του αντικτύπου συνοδευόμενη από ανακοίνωση.

Σε καθέναν από αυτούς τους τομείς η αξιολόγηση των εναλλακτικών επιλογών θα ξεκινήσει με διαβουλεύσεις με τα κράτη μέλη και τη βιομηχανία καθώς και με άλλους συναφείς ενδιαφερόμενους φορείς ώστε να αναπτυχθούν κοινές προσεγγίσεις που θα προσφέρουν την επιπλέον ώθηση που χρειάζεται η γαλάζια οικονομία ώστε να συνδράμει θετικά στο οικονομικό μέλλον της Ευρώπης, προστατεύοντας ταυτόχρονα το μοναδικό θαλάσσιο περιβάλλον μας για τις μελλοντικές γενιές.

[1]               Μη περιλαμβανομένων των στρατιωτικών δραστηριοτήτων.

[2]               Με βάση δεδομένα από τη μελέτη για την Γαλάζια Ανάπτυξη με τίτλο: «Scenarios and drivers for sustainable growth from the oceans, seas and coasts» («Σενάρια για τη βιώσιμη ανάπτυξη από τους ωκεανούς, τις θάλασσες και τις ακτές και φορείς ώθησής της »), ECORYS, 2012. https://webgate.ec.europa.eu/maritimeforum/content/2946

[3]               σε όγκο.

[4]               ανά τόνο-χιλιόμετρο.

[5]               Βλ.: Χάρτης πορείας για μια αποδοτική, από πλευράς πόρων, Ευρώπη, COM(2011) 571.

[6]               Ολοκληρωμένη χαρτογράφηση για τη βιώσιμη ανάπτυξη των θαλάσσιων πόρων της Ιρλανδίας.

[7]               COM(2012) 473 τελικό.

[8]               Εκτίμηση επιπτώσεων του Ευρωπαϊκού Δικτύου Παρατηρήσεων και Δεδομένων της Θάλασσας, 8.9.2010, SEC(2010) 998.

[9]               COM(2010) 584 τελικό.

[10]             2008/56/ΕΚ.

[11]             COM(2009) 10.

[12]             COM(2011) 870.

[13]             COM(2011) 860.

[14]             COM(2008) 534.

[15]             COM(2003) 717.

[16]             Βλ. Μελέτη για την Γαλάζια Ανάπτυξη, ECORYS, 2012.

[17]             COM (2007) 723 και COM (2009) 519.

[18]             COM(2012) 271.

[19]             http://ec.europa.eu/clima/policies/lowcarbon/ner300/index_en.htm

[20]             COM(2011) 688 τελικό.

[21]             Η κατάσταση της παγκόσμιας αλιείας και υδατοκαλλιέργειας σύμφωνα με τον FAO για το 2010.

[22]             70258 δηλώθηκαν με βάση το πλαίσιο συλλογής δεδομένων της ΕΕ.

[23]             COM(2011)417 και COM(2011)425.

[24]             COM/2011/0804.

[25]             «Facts and figures on the Europeans on holiday 1997–98», («Σχετικά με το προφίλ και τη συμπεριφορά των Ευρωπαίων στις διακοπές») Eurobarometer 48, Βρυξέλλες, 1998.

[26]             με βάση δεδομένα από τη Μελέτη για τη Γαλάζια Ανάπτυξη,.

[27]             European Cruise Council (2011). http://download.ecorys.com/fuu/downloads/Europe_cruise_industry_markets_2011_ecc_jun11.pdf

[28]             ΠΟΕ (2010) «Trade growth to ease in 2011 but despite 2010 record surge, crisis hangover persists», («Η ανάπτυξη του εμπορίου αναμένεται να μειωθεί το 2011 αλλά, παρά τη σημαντικότατη αύξηση που σημειώθηκε το 2010, τα αποτελέσματα της κρίσης συνεχίζονται») PRESS/628, 7 Απριλίου 2011.

[29]             Το Χρηματιστήριο Μετάλλων του Λονδίνου [London Metal Exchange (LME)] αναφέρει αύξηση των τιμών ύψους περίπου 256% για την περίοδο από το 2000 έως το 2010 για τα μη σιδηρούχα βασικά μέταλλα. Βλ. επίσης το COM(2011) 25 τελικό και το συνοδευτικό του έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής .

[30]             Με βάση εκτιμήσεις παραγόντων της βιομηχανίας στο πλαίσιο της μελέτης για τη γαλάζια ανάπτυξη.

[31]             Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θαλάσσης, Άρθρο 194 παράγραφος 5.

[32]             COM(2012) 82.