(1)

Στις 30 Ιανουαρίου 2020, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε την έξαρση της νόσου COVID-19 ως «κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία σε διεθνές επίπεδο» και στις 11 Μαρτίου 2020 την χαρακτήρισε πανδημία (1). Οι συνακόλουθες σοβαρές επιπτώσεις στις διεθνείς και τις εσωτερικές μετακινήσεις, τόσο για επαγγελματικούς λόγους όσο και για αναψυχή, επηρέασαν ολόκληρη την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο μετά την 1η Μαρτίου 2020.

(2)

Η πανδημία COVID-19 οδήγησε σε εθνικές απαγορεύσεις μετακινήσεων, καθώς και σε προειδοποιήσεις ή σε περιορισμούς στα σύνορα. Αυτό προκάλεσε μεγάλο αριθμό ακυρώσεων και πολλοί πολίτες δεν ήταν σε θέση να ταξιδέψουν. Οι σημερινοί πρωτοφανείς παγκοσμίως περιορισμοί στις μετακινήσεις (2) είχαν ως αποτέλεσμα να σταματήσουν σχεδόν εντελώς τα ταξίδια στην Ευρώπη και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου. Το γεγονός αυτό έχει σοβαρές επιπτώσεις στους μεταφορείς, στους διοργανωτές οργανωμένων ταξιδιών (στο εξής: διοργανωτές) και στους παρόχους άλλων υπηρεσιών τουρισμού στο πλαίσιο οργανωμένων ταξιδιών.

(3)

Ταυτόχρονα, πολλοί επιβάτες και ταξιδιώτες έχουν πληγεί από τις οικονομικές επιπτώσεις της κρίσης και το εισόδημά τους έχει μειωθεί ως αποτέλεσμα της περιστολής των οικονομικών δραστηριοτήτων, γεγονός που επηρεάζει τις προοπτικές τόσο των εργοδοτών όσο και των εργαζομένων (3).

(4)

Ο ταξιδιωτικός και ο τουριστικός κλάδος της Ένωσης αναφέρουν μείωση των κρατήσεων από 60 % έως 90 % σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του προηγούμενου έτους. Οι αιτήσεις επιστροφής χρημάτων από ταξιδιώτες λόγω των ακυρώσεων υπερβαίνουν κατά πολύ το επίπεδο των νέων κρατήσεων. Σύμφωνα με τις προκαταρκτικές εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ταξιδιωτικών Γραφείων και Διοργανωτών Ταξιδίων (ECTAA), η πανδημία COVID-19 μπορεί να προκαλέσει απώλεια 30 δισ. EUR (μείωση 60 %) το πρώτο τρίμηνο του 2020 και 46 δισ. EUR (μείωση 90 %) το δεύτερο τρίμηνο, σε σύγκριση με τον αναμενόμενο κύκλο εργασιών των προηγούμενων ετών.

(5)

Οι μεταφορείς σε όλους τους τρόπους μεταφοράς αντιμετωπίζουν απότομη μείωση του κύκλου εργασιών τους και σχεδόν πλήρη παύση των δραστηριοτήτων τους. Αυτό οδηγεί σε μείωση των ταμειακών ροών τους, λόγω της πανδημίας COVID-19 (4).

(6)

Οι προϋποθέσεις και τα κριτήρια βάσει των οποίων μπορούν να αρθούν τα μέτρα ανάσχεσης εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από δεδομένα που εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου, μεταξύ άλλων, από επιδημιολογικά δεδομένα. Ως εκ τούτου, δεν είναι ακόμη διαθέσιμο ένα σαφές χρονοδιάγραμμα για την άρση των περιοριστικών μέτρων, το οποίο θα επιτρέψει την πλήρη επανεκκίνηση των υπηρεσιών μεταφορών και του τουρισμού (5).

(7)

Οι κανονισμοί (ΕΚ) αριθ. 261/2004 (6), (ΕΚ) αριθ. 1371/2007 (7), (ΕΕ) αριθ. 1177/2010 (8) και (ΕΕ) αριθ. 181/2011 (9) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (στο εξής: κανονισμοί για τα δικαιώματα των επιβατών της Ένωσης) ορίζουν ποια είναι τα δικαιώματα των επιβατών σε περίπτωση ματαιώσεων. Σε περίπτωση ματαίωσης από τον μεταφορέα, οι επιβάτες έχουν τη δυνατότητα επιλογής, που τους προσφέρεται από τον μεταφορέα, μεταξύ επιστροφής χρημάτων (επιστροφής του αντιτίμου) και μεταφοράς με άλλη πτήση (10). Καθώς η μεταφορά με άλλη πτήση είναι σχεδόν ανεφάρμοστη υπό τις παρούσες συνθήκες, εκ των πραγμάτων η επιλογή περιορίζεται κυρίως μεταξύ των διαφόρων δυνατοτήτων επιστροφής των εξόδων.

(8)

Η επιστροφή του πλήρους αντιτίμου του εισιτηρίου είναι απαιτητή εντός 7 ημερών από την αίτηση του επιβάτη στις περιπτώσεις αεροπορικών, θαλάσσιων και εσωτερικών πλωτών μεταφορών, εντός 14 ημερών μετά την υποβολή της προσφοράς ή την παραλαβή της αίτησης για τη μεταφορά με λεωφορεία και πούλμαν και εντός ενός μηνός από την αίτηση στην περίπτωση των σιδηροδρομικών μεταφορών. Σύμφωνα με την ενωσιακή νομοθεσία, η επιστροφή μπορεί να πραγματοποιηθεί σε χρήμα ή υπό τη μορφή κουπονιού (δελτίου). Ωστόσο, η επιστροφή με κουπόνια είναι δυνατή μόνον εφόσον συναινεί ο επιβάτης (11).

(9)

Η οδηγία (ΕΕ) 2015/2302 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (12) (στο εξής: οδηγία για τα οργανωμένα ταξίδια) προβλέπει ότι, εάν οργανωμένο ταξίδι ακυρωθεί λόγω «αναπόφευκτων και έκτακτων περιστάσεων», οι ταξιδιώτες έχουν το δικαίωμα να λάβουν επιστροφή του συνόλου των ποσών που έχουν καταβληθεί για το οργανωμένο ταξίδι, χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση και σε κάθε περίπτωση εντός 14 ημερών από την καταγγελία της σύμβασης. Στο πλαίσιο αυτό, ο διοργανωτής μπορεί να προσφέρει στον ταξιδιώτη επιστροφή με τη μορφή κουπονιού. Ωστόσο, η δυνατότητα αυτή δεν στερεί από τους ταξιδιώτες το δικαίωμα επιστροφής χρημάτων.

(10)

Ομοίως, όταν προτείνονται αλλαγές σε σύμβαση οργανωμένου ταξιδιού (για παράδειγμα, αναβολή) ή άλλο οργανωμένο ταξίδι (13), και όταν οι εν λόγω αλλαγές ή το άλλο οργανωμένο ταξίδι έχουν ως αποτέλεσμα την αποδοχή από τον ταξιδιώτη οργανωμένου ταξιδιού χαμηλότερης ποιότητας ή κόστους (14) ή την καταγγελία της σύμβασης (15), μπορεί επίσης να προσφέρεται από τον διοργανωτή κουπόνι, υπό την προϋπόθεση ότι οι ταξιδιώτες δεν στερούνται το δικαίωμα επιστροφής χρημάτων.

(11)

Στις 18 Μαρτίου 2020, η Επιτροπή εξέδωσε ερμηνευτικές κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τους κανονισμούς της ΕΕ για τα δικαιώματα των επιβατών στο πλαίσιο της εξελισσόμενης κατάστασης όσον αφορά τη νόσο COVID-19 (16). Η Επιτροπή υπενθύμισε ότι οι επιβάτες έχουν την επιλογή μεταξύ της επιστροφής χρημάτων σε μετρητά και της επιστροφής χρημάτων υπό μορφή κουπονιού.

(12)

Στις 19 Μαρτίου 2020, δημοσιεύτηκαν στον ιστότοπο της Επιτροπής άτυπες οδηγίες σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας για τα οργανωμένα ταξίδια σε σχέση με τη νόσο COVID-19 (17), στις οποίες επιβεβαιώνεται το δικαίωμα του ταξιδιώτη να λάβει επιστροφή του πλήρους ποσού, αλλά και δηλώνεται ότι ο ταξιδιώτης μπορεί να αποδεχθεί κουπόνι.

(13)

Οι πολυάριθμες ματαιώσεις που προκάλεσε η πανδημία COVID-19 οδήγησαν σε μη βιώσιμες ταμειακές ροές και μη βιώσιμη κατάσταση εσόδων για τους τομείς των μεταφορών και των ταξιδιών. Τα προβλήματα ρευστότητας των διοργανωτών επιδεινώνονται από το γεγονός ότι οι εν λόγω διοργανωτές καλούνται να επιστρέψουν το σύνολο του αντιτίμου του οργανωμένου ταξιδιού στους ταξιδιώτες, χωρίς να λαμβάνουν οι ίδιοι σε εύθετο χρόνο επιστροφή για τις προπληρωμένες υπηρεσίες που αποτελούν μέρος του οργανωμένου ταξιδιού. Αυτό μπορεί να οδηγήσει εκ των πραγμάτων σε αθέμιτο επιμερισμό του φόρτου μεταξύ των φορέων εκμετάλλευσης στο ταξιδιωτικό οικοσύστημα.

(14)

Εάν οι διοργανωτές ή οι μεταφορείς καταστούν αφερέγγυοι, υπάρχει κίνδυνος πολλοί ταξιδιώτες και επιβάτες να μη λάβουν καμία επιστροφή, καθώς δεν προστατεύονται οι απαιτήσεις τους έναντι των διοργανωτών και των μεταφορέων. Το ίδιο πρόβλημα μπορεί να ανακύψει σε διεπιχειρησιακό πλαίσιο, στις περιπτώσεις στις οποίες οι διοργανωτές λαμβάνουν, ως επιστροφή χρημάτων για προπληρωμένες υπηρεσίες, κουπόνι από μεταφορείς οι οποίοι στη συνέχεια καθίστανται αφερέγγυοι.

(15)

Η αύξηση της ελκυστικότητας των κουπονιών, ως εναλλακτική αντί της επιστροφής χρημάτων, θα μπορούσε να αυξήσει την αποδοχή τους από επιβάτες και ταξιδιώτες. Αυτό θα συνέβαλε στη διευκόλυνση των προβλημάτων ρευστότητας των μεταφορέων και των διοργανωτών και, εντέλει, θα μπορούσε να οδηγήσει σε καλύτερη προστασία των συμφερόντων των επιβατών και των ταξιδιωτών.

(16)

Για τον σκοπό αυτό, τα κουπόνια θα πρέπει να προστατεύονται έναντι της αφερεγγυότητας του μεταφορέα ή του διοργανωτή. Η προστασία αυτή θα μπορούσε να θεσπιστεί από τον ιδιωτικό ή τον δημόσιο τομέα, και θα πρέπει να είναι επαρκώς αποτελεσματική και ανθεκτική. Θα πρέπει να καλύπτει τουλάχιστον τα κουπόνια που παρουσιάζουν τα χαρακτηριστικά τα οποία περιγράφονται στην παρούσα σύσταση.

(17)

Τα χαρακτηριστικά αυτά θα πρέπει να αφορούν κυρίως την ελάχιστη περίοδο ισχύος, το χρονικό διάστημα μετά το οποίο, σε περίπτωση κουπονιών με περίοδο ισχύος μεγαλύτερη του ελαχίστου, οι ταξιδιώτες ή οι επιβάτες δικαιούνται επιστροφή χρημάτων, εφόσον το επιθυμούν, και τους όρους επιστροφής χρημάτων για κουπόνια που δεν έχουν χρησιμοποιηθεί. Θα πρέπει επίσης να αφορούν το φάσμα των υπηρεσιών για τις οποίες μπορεί να χρησιμοποιηθεί το κουπόνι, τον χρόνο που είναι διαθέσιμος για τη χρήση του κουπονιού και τη δυνατότητα μεταβίβασής του. Πρόσθετα χαρακτηριστικά μπορεί επίσης να θεωρηθεί ότι αυξάνουν περαιτέρω την ελκυστικότητα των κουπονιών.

(18)

Η έκδοση κουπονιού παράλληλα με την αντιστροφή χρέωσης στο πλαίσιο των συστημάτων πιστωτικών καρτών θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει σε διπλή επιστροφή χρημάτων. Ως εκ τούτου, όταν ο ταξιδιώτης ή ο επιβάτης επιλέξει κουπόνι, ο μεταφορέας θα πρέπει να διαβιβάζει τις πληροφορίες αυτές στον διοργανωτή, στον ταξιδιωτικό πράκτορα ή σε άλλον μεσάζοντα.

(19)

Για να καταστούν τα κουπόνια ελκυστικά για τους επιβάτες ή τους ταξιδιώτες, τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να εξετάσουν το ενδεχόμενο να θεσπίσουν καθεστώτα στήριξης των φορέων εκμετάλλευσης στους τομείς των ταξιδιών και των μεταφορών σύμφωνα με τους κανόνες της Ένωσης για τις κρατικές ενισχύσεις. Για παράδειγμα, θα μπορούσαν να θεσπίσουν ειδικά καθεστώτα εγγυήσεων για κουπόνια που θα βασίζονται άμεσα στο άρθρο 107 παράγραφος 3 στοιχείο β) της Συνθήκης. Επιπλέον, τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να στηρίξουν τους φορείς εκμετάλλευσης στους τομείς των ταξιδιών και των μεταφορών χορηγώντας ενισχύσεις ήσσονος σημασίας σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1407/2013 της Επιτροπής (18).

(20)

Για να εξασφαλίσουν ότι ικανοποιούνται οι απαιτήσεις επιστροφής χρημάτων που προέκυψαν λόγω της πανδημίας COVID-19, τα κράτη μέλη που παρέχουν στήριξη στους φορείς εκμετάλλευσης στους τομείς των ταξιδιών και των μεταφορών θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα εν λόγω καθεστώτα εφαρμόζονται σε όλους τους επιβάτες ή ταξιδιώτες που καλύπτονται από την οδηγία για τα οργανωμένα ταξίδια ή από τους σχετικούς κανονισμούς της Ένωσης για τα δικαιώματα των επιβατών, ανεξάρτητα από τον πάροχο υπηρεσιών.

(21)

Όσον αφορά τις πιθανές πρόσθετες ανάγκες ρευστότητας των φορέων εκμετάλλευσης στους τομείς των ταξιδιών και των μεταφορών, στις 19 Μαρτίου 2020 η Επιτροπή εξέδωσε ένα προσωρινό πλαίσιο για τη λήψη μέτρων κρατικής ενίσχυσης με σκοπό να στηριχθεί η οικονομία κατά τη διάρκεια της τρέχουσας έξαρσης της νόσου COVID-19 (19) βάσει του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο β) της Συνθήκης, για την άρση σοβαρής διαταραχής της οικονομίας στα κράτη μέλη. Το προσωρινό πλαίσιο τροποποιήθηκε για να καλύψει πρόσθετα μέτρα ενίσχυσης, τόσο στις 3 Απριλίου (20) όσο και στις 8 Μαΐου 2020 (21).

(22)

Το προσωρινό πλαίσιο εφαρμόζεται καταρχήν σε όλους τους τομείς και τις επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στους τομείς των μεταφορών και των ταξιδιών, και αναγνωρίζει ότι οι μεταφορές και τα ταξίδια είναι μεταξύ των πλέον πληττόμενων τομέων. Στόχος του είναι να αποκατασταθούν οι ελλείψεις ρευστότητας που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις, με το επιτραπούν, για παράδειγμα, άμεσες επιχορηγήσεις, φορολογικές ελαφρύνσεις, κρατικές εγγυήσεις για δάνεια και επιδοτούμενα δημόσια δάνεια. Για την ταχεία αντιμετώπιση των επειγουσών αναγκών ρευστότητας, ιδίως των μικρών και των μεσαίων επιχειρήσεων, τα κράτη μέλη μπορούν να χορηγούν, έως την ονομαστική αξία των 800 000 EUR ανά επιχείρηση, δάνεια μηδενικού επιτοκίου, εγγυήσεις για δάνεια που καλύπτουν το 100 % του κινδύνου, ή να παρέχουν ίδια κεφάλαια. Επιπλέον, το προσωρινό πλαίσιο προβλέπει δυνατότητες ενίσχυσης που καλύπτει ανάγκες ρευστότητας πέραν των 800 000 EUR ανά επιχείρηση με τη μορφή εγγυήσεων και επιδοτήσεων επιτοκίου, υπό την επιφύλαξη, μεταξύ άλλων, ελάχιστων όρων τιμολόγησης. Στο πλαίσιο αυτό, τα κράτη μέλη μπορούν να λάβουν απόφαση στήριξης των φορέων που δραστηριοποιούνται στους τομείς των ταξιδιών και των μεταφορών για να εξασφαλίσουν την ικανοποίηση των απαιτήσεων επιστροφών που οφείλονται στην έξαρση της νόσου COVID-19, με σκοπό να διασφαλιστούν η προστασία των δικαιωμάτων των επιβατών και των καταναλωτών, καθώς και η ίση μεταχείριση των επιβατών και των ταξιδιωτών.

(23)

Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή θα λαμβάνει υπόψη τις αποφάσεις για τη χορήγηση ενισχύσεων στον τομέα των αερομεταφορών που έχουν ήδη λάβει τα κράτη μέλη, ώστε να διασφαλιστεί ότι η πρόσθετη ενίσχυση στους ίδιους δικαιούχους δεν οδηγεί σε υπεραντιστάθμιση, δεδομένης της ανάγκης διασφάλισης των ισότιμων όρων ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά.

(24)

Τέλος, τα κράτη μέλη μπορούν να αποφασίσουν, ύστερα από πτώχευση μεταφορέα ή διοργανωτή, να καλύψουν τις απαιτήσεις επιστροφής που υποβάλλουν επιβάτες ή ταξιδιώτες. Αυτή η κάλυψη των απαιτήσεων επιστροφής θα ωφελήσει μόνο τους επιβάτες ή τους ταξιδιώτες και όχι τις επιχειρήσεις. Ως εκ τούτου, δεν συνιστά κρατική ενίσχυση και, συνεπώς, μπορεί να εφαρμοστεί από τα κράτη μέλη χωρίς την προηγούμενη έγκριση της Επιτροπής.

(25)

Η Επιτροπή είναι πρόθυμη να παράσχει συνδρομή και συμβουλές στα κράτη μέλη όσον αφορά ζητήματα πολιτικής κρατικών ενισχύσεων κατά τον σχεδιασμό τέτοιων μέτρων.

(26)

Τα κράτη μέλη και οι φορείς εκμετάλλευσης θα πρέπει να ενθαρρύνονται να εξετάζουν τη χρήση των διαθέσιμων προγραμμάτων της Ένωσης για τη στήριξη της δραστηριότητας των επιχειρήσεων και των αναγκών τους σε ρευστότητα.

(27)

Προκειμένου να μεγιστοποιηθούν τα αποτελέσματα της παρούσας σύστασης, θα πρέπει να ενημερωθούν σχετικά όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και να ενθαρρυνθούν να την εφαρμόσουν,

1.

2.

3.

Με την επιφύλαξη του σημείου 5, οι μεταφορείς και οι διοργανωτές θα πρέπει να επιστρέφουν αυτομάτως το ποσό του σχετικού κουπονιού στον επιβάτη ή τον ταξιδιώτη το αργότερο 14 ημέρες μετά τη λήξη της περιόδου ισχύος του, αν το κουπόνι δεν έχει χρησιμοποιηθεί. Αυτό ισχύει επίσης για την επιστροφή του υπόλοιπου ποσού του εν λόγω κουπονιού σε περίπτωση προηγούμενης μερικής χρησιμοποίησης του κουπονιού.

4.

Οι μεταφορείς και οι διοργανωτές θα μπορούσαν να εξετάσουν το ενδεχόμενο να καταστήσουν τα κουπόνια εξοφλητέα σε χρονική στιγμή προγενέστερη των 12 μηνών από την έκδοση του σχετικού κουπονιού σε περίπτωση που το ζητήσει ο επιβάτης ή ο ταξιδιώτης.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

Στον βαθμό που τα εν λόγω καθεστώτα εγγυήσεων μειώνουν τον οικονομικό κίνδυνο που ενέχει για τους επιβάτες ή τους ταξιδιώτες η απόφασή τους να δεχτούν κουπόνια και αυξάνουν την πιθανότητα οι επιβάτες ή οι ταξιδιώτες να επιλέξουν τα εν λόγω κουπόνια αντί επιστροφής χρημάτων, βελτιώνοντας με τον τρόπο αυτό τη θέση ρευστότητας των φορέων εκμετάλλευσης, τα μέτρα παρέχουν πλεονέκτημα στους ενδιαφερόμενους οικονομικούς φορείς υπό τη μορφή παροχής βοήθειας ρευστότητας και συνιστούν κρατική ενίσχυση.

Τέτοιου είδους μέτρα δεν καλύπτονται από το πεδίο εφαρμογής του προσωρινού πλαισίου, αλλά μπορούν να κοινοποιούνται από τα κράτη μέλη απευθείας βάσει του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο β) της Συνθήκης και να αποτελούν αντικείμενο επιμέρους αξιολόγησης. Στην εν λόγω αξιολόγηση, η Επιτροπή θα δεχόταν ότι η κρατική εγγύηση καλύπτει το 100 % της αξίας των κουπονιών για να διασφαλίζεται η πλήρης προστασία όλων των επιβατών και των ταξιδιωτών, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη άλλες σχετικές διατάξεις του τμήματος 3.2 του προσωρινού πλαισίου (24), ώστε να διασφαλίζεται η αναλογικότητα της ενίσχυσης.

17.

Το προσωρινό πλαίσιο παρέχει μια βάση για το συμβιβάσιμο της εν λόγω ενίσχυσης ρευστότητας, επιτρέποντας στους φορείς εκμετάλλευσης στους τομείς των ταξιδιών και των μεταφορών, μεταξύ άλλων, να λάβουν τέτοια στήριξη υπό τη μορφή δημόσιων εγγυήσεων ή επιδοτούμενων δανείων για την κάλυψη των πραγματικών αναγκών τους σε ρευστότητα για περιόδους, με την επιφύλαξη της δέουσας αιτιολόγησης, 18 μηνών για τις ΜΜΕ και 12 μηνών για τις μεγάλες επιχειρήσεις (25).

18.

Στον βαθμό που η επιστροφή πραγματοποιείται μετά τη διαδικασία εκκαθάρισης και, ως εκ τούτου, δεν παρέχει ελάφρυνση ρευστότητας στον ταξιδιωτικό φορέα ή στον μεταφορέα —ο οποίος δεν ασκεί πλέον οικονομική δραστηριότητα— αλλά μάλλον ωφελεί αποκλειστικά τους επιβάτες ή τους ταξιδιώτες, η επιστροφή αυτή δεν συνεπάγεται τη χορήγηση κρατικής ενίσχυσης. Επομένως, τα καθεστώτα αυτού του είδους μπορούν να εφαρμοστούν από τα κράτη μέλη χωρίς την προηγούμενη έγκριση της Επιτροπής.

19.

20.

21.

22.