Υπόθεση C‑173/22

MG

κατά

Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων

Απόφαση του Δικαστηρίου (πρώτο τμήμα) της 30ής Νοεμβρίου 2023

«Αίτηση αναιρέσεως – Υπαλληλική υπόθεση – Προσωπικό της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) – Διοικητικές διατάξεις που εφαρμόζονται στο προσωπικό της ΕΤΕπ – Αποδοχές – Οικογενειακά επιδόματα – Καταβολή τους μόνο στον γονέα που έχει την αποκλειστική επιμέλεια του τέκνου – Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Άρθρο 41, παράγραφος 2 – Δικαίωμα ακρόασης – Ένσταση ελλείψεως νομιμότητας των διοικητικών διατάξεων – Αρχή της ίσης μεταχείρισης – Αρχή της αναλογικότητας – Προσφυγή ακυρώσεως και αγωγή αποζημιώσεως»

1. Υπάλληλοι – Αρχές – Δικαιώματα άμυνας – Υποχρέωση ακρόασης του ενδιαφερομένου πριν από την έκδοση βλαπτικής για αυτόν πράξης – Περιεχόμενο

   (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 41 § 2, στοιχείο αʹ)

   (βλ. σκέψεις 21-24, 32)

2. Υπάλληλοι – Υπάλληλοι της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων – Αποδοχές – Οικογενειακά επιδόματα – Απόφαση της διοίκησης με την οποία το δικαίωμα στα επιδόματα μεταφέρεται από τον ένα γονέα στον άλλο – Έκδοση της απόφασης χωρίς να έχει προηγουμένως δοθεί στον γονέα που στερήθηκε το δικαίωμα στα επιδόματα η δυνατότητα να υποβάλει τις παρατηρήσεις του – Προσβολή του δικαιώματος ακρόασης – Συνέπειες

   (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 41 § 2, στοιχείο αʹ· Κανονισμός Προσωπικού της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, άρθρο 41)

   (βλ. σκέψεις 28, 31, 33-41)

3. Υπάλληλοι – Υπάλληλοι της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων – Αποδοχές – Οικογενειακά επιδόματα – Επίδομα συντηρούμενου τέκνου – Προϋποθέσεις χορήγησης – Ουσιαστική διατροφή του τέκνου – Εσωτερικοί κανόνες της Τράπεζας οι οποίοι προβλέπουν τη χορήγηση επιδόματος συντηρούμενου τέκνου μόνο στον γονέα που έχει την επιμέλεια του τέκνου – Παραβίαση των αρχών της ίσης μεταχείρισης και της αναλογικότητας

   (Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 20· Κανονισμός Προσωπικού της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, παράρτημα I)

   (βλ. σκέψεις 45-56)

4. Υπαλληλικές προσφυγές – Αγωγή αποζημιώσεως – Ακύρωση της προσβαλλόμενης παράνομης πράξης – Ηθική βλάβη η οποία είναι δυνατόν να διαχωριστεί από την παρανομία και η οποία δεν μπορεί να επανορθωθεί πλήρως με την ακύρωση – Βάρος απόδειξης

   (Κανονισμός Υπηρεσιακής Κατάστασης των υπαλλήλων, άρθρο 91)

   (βλ. σκέψη 64)

Σύνοψη

Ο αναιρεσείων, MG, είναι υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) από το 1998. Το 2003 συνήψε γάμο με την A, επίσης υπάλληλο της ΕΤΕπ. Έχουν πέντε τέκνα.

Το 2017 η A άσκησε αγωγή διαζυγίου κατά του αναιρεσείοντος ενώπιον του tribunal d’arrondissement de Luxembourg (πρωτοδικείου Λουξεμβούργου, Λουξεμβούργο). Το δικαστήριο αυτό όρισε ως κατοικία των τέκνων τη διεύθυνση της Α. Στον αναιρεσείοντα αναγνωρίστηκε δικαίωμα επικοινωνίας και φιλοξενίας των τέκνων κάθε δεύτερο Σαββατοκύριακο και κατά το ήμισυ των σχολικών διακοπών. Με διάταξη της 20ής Ιουλίου 2018, ο λουξεμβουργιανός δικαστής των ασφαλιστικών μέτρων διέταξε τον αναιρεσείοντα να καταβάλλει στην A διατροφή αντιστοιχούσα σε ποσό 300 ευρώ μηνιαίως για καθένα από τα τέκνα τους καθώς και ορισμένα άλλα έξοδα.

Με έγγραφο της 11ης Οκτωβρίου 2018 (στο εξής: έγγραφο της 11ης Οκτωβρίου 2018), η ΕΤΕπ ενημέρωσε τον αναιρεσείοντα ότι δεν θα δικαιούνταν πλέον το οικογενειακό επίδομα, το επίδομα συντηρούμενου τέκνου και το σχολικό επίδομα (στο εξής, από κοινού: οικογενειακά επιδόματα), ούτε τις συνακόλουθες οικονομικές παροχές, δεδομένου ότι τα επιδόματα και οι παροχές αυτές θα χορηγούνταν στην A. Το εν λόγω έγγραφο εκδόθηκε κατόπιν διαδικασίας συμβιβασμού η οποία κινήθηκε μετά από αίτημα της Α, δυνάμει του άρθρου 41 του Κανονισμού Προσωπικού της ΕΤΕπ ( 1 ), χωρίς ο αναιρεσείων να ενημερωθεί σχετικά.

Ο αναιρεσείων άσκησε προσφυγή-αγωγή με αίτημα, κατ’ ουσίαν, την ακύρωση του εγγράφου της 11ης Οκτωβρίου 2018. Η εν λόγω προσφυγή-αγωγή απορρίφθηκε από το Γενικό Δικαστήριο με την απόφαση της 21ης Δεκεμβρίου 2021, MG κατά ΕΤΕπ ( 2 ).

Επιληφθέν αιτήσεως αναιρέσεως, το Δικαστήριο αναιρεί την απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου για τον λόγο ότι το τελευταίο υπέπεσε σε πλάνη περί το δίκαιο, καθόσον έκρινε ότι δεν προσβλήθηκε το δικαίωμα ακρόασης του αναιρεσείοντος και ότι δεν αντιβαίνουν στις αρχές της ίσης μεταχείρισης και της αναλογικότητας οι διοικητικές διατάξεις οι οποίες εφαρμόζονται στο προσωπικό της ΕΤΕπ και οι οποίες προβλέπουν ότι, για να θεωρηθεί ένα τέκνο ως συντηρούμενο τέκνο μέλους του προσωπικού, το εν λόγω μέλος πρέπει να καταβάλλει ουσιαστικά τη διατροφή του τέκνου, η δε ουσιαστική αυτή διατροφή προϋποθέτει ότι αποδεικνύεται, μεταξύ άλλων, ότι το τέκνο ζει με το μέλος του προσωπικού.

Εκτίμηση του Δικαστηρίου

Κατ’ αρχάς, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι, κατά το άρθρο 41, παράγραφος 2, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: Χάρτης), το δικαίωμα χρηστής διοίκησης περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα κάθε προσώπου σε προηγούμενη ακρόαση προτού ληφθεί ατομικό μέτρο εις βάρος του.

Όπως προκύπτει από το ίδιο το γράμμα της, η διάταξη αυτή έχει γενική εφαρμογή. Επομένως, το δικαίωμα ακρόασης πρέπει να γίνεται σεβαστό σε κάθε διαδικασία δυνάμενη να καταλήξει στην έκδοση βλαπτικής πράξης, ακόμη και όταν η εφαρμοστέα ρύθμιση δεν προβλέπει ρητώς την τήρηση μιας τέτοιας διατύπωσης.

Σε μια διοικητική διαδικασία, το δικαίωμα ακρόασης συνεπάγεται ότι πρέπει να έχει δοθεί στον ενδιαφερόμενο η δυνατότητα να καταστήσει λυσιτελώς γνωστή την άποψή του επί του σχεδίου απόφασης, στο πλαίσιο προφορικής και/ή γραπτής ανταλλαγής απόψεων δρομολογηθείσας από την οικεία αρχή, πράγμα του οποίου η απόδειξη βαρύνει την αρχή αυτή. Ειδικότερα, ο ενδιαφερόμενος πρέπει να έχει ενημερωθεί ρητώς για το σχέδιο απόφασης και να έχει κληθεί να υποβάλει τις παρατηρήσεις του. Μόνον τότε, εφόσον θα έχει επίγνωση των συνεπειών της απόφασης που πρόκειται να ληφθεί, θα του έχει δοθεί η δυνατότητα να επηρεάσει την επίμαχη διαδικασία λήψης απόφασης.

Εν προκειμένω, όμως, η ΕΤΕπ δεν παρέσχε στον αναιρεσείοντα τη δυνατότητα να υποβάλει εγκαίρως τις παρατηρήσεις του και, κατά συνέπεια, να επηρεάσει την επίμαχη διαδικασία λήψης απόφασης.

Το Δικαστήριο προσθέτει ότι, για να μπορεί η προσβολή του δικαιώματος ακρόασης του ενδιαφερομένου να έχει ως αποτέλεσμα την ακύρωση ατομικής απόφασης της διοικητικής αρχής η οποία ενδέχεται να είναι δυσμενής γι’ αυτόν, η εν λόγω αρχή πρέπει να διέθετε περιθώριο εκτίμησης κατά τη λήψη της επίμαχης απόφασης.

Τούτο ισχύει εν προκειμένω. Το Δικαστήριο απορρίπτει τον ισχυρισμό της ΕΤΕπ ότι δεν ήταν δυνατόν να κατανεμηθούν διαφορετικά τα οικογενειακά επιδόματα μεταξύ του αναιρεσείοντος και της πρώην συζύγου του, λαμβανομένων υπόψη των διοικητικών διατάξεων που εφαρμόζονται στο προσωπικό της ΕΤΕπ. Το Δικαστήριο επισημαίνει, συγκεκριμένα, ότι από τις διαπιστώσεις του Γενικού Δικαστηρίου προκύπτει ότι η ΕΤΕπ θα μπορούσε να έχει ερμηνεύσει διαφορετικά τις διοικητικές της διατάξεις και ότι, ως εκ τούτου, διέθετε περιθώριο εκτίμησης, οπότε η επίμαχη διαδικασία θα μπορούσε να έχει καταλήξει σε διαφορετικό αποτέλεσμα, εάν είχε δοθεί στον αναιρεσείοντα η δυνατότητα να υποβάλει τις παρατηρήσεις του πριν από την έκδοση του εγγράφου της 11ης Οκτωβρίου 2018.

Επιπλέον, το Δικαστήριο εκτιμά ότι οι διοικητικές διατάξεις που εφαρμόζονται στο προσωπικό της ΕΤΕπ, στο μέτρο που η ερμηνεία τους ουδόλως επιτρέπει να θεωρηθεί ότι ο γονέας στον οποίο δεν έχει ανατεθεί η αποκλειστική επιμέλεια του τέκνου συμβάλλει πράγματι στη διατροφή του, παραβιάζουν τις αρχές της ίσης μεταχείρισης και της αναλογικότητας.

Πράγματι, το επίδομα συντηρούμενου τέκνου ανταποκρίνεται σε έναν κοινωνικό σκοπό ο οποίος δικαιολογείται από τις δαπάνες που απορρέουν από μια υφιστάμενη και συγκεκριμένη ανάγκη, συνδεόμενη με την ύπαρξη του τέκνου και την ουσιαστική διατροφή του. Δεδομένου του σκοπού αυτού, το κριτήριο βάσει του οποίου πρέπει να κριθεί αν, όσον αφορά την καταβολή του επιδόματος συντηρούμενου τέκνου, ο γονέας που έχει την αποκλειστική επιμέλεια του τέκνου βρίσκεται σε παρεμφερή κατάσταση με τον γονέα που δεν έχει την αποκλειστική επιμέλεια συνίσταται στο κατά πόσον καθένας από τους γονείς συμβάλλει οικονομικά στη διατροφή του τέκνου.

Ως εκ τούτου, οι γονείς που συμβάλλουν πράγματι, αμφότεροι, στη διατροφή του τέκνου τους βρίσκονται σε παρεμφερή κατάσταση όσον αφορά την καταβολή του επιδόματος συντηρούμενου τέκνου, η δε καταβολή του, κατ’ αρχήν, σε έναν μόνον εξ αυτών συνιστά διαφορετική μεταχείριση, η οποία πρέπει να δικαιολογείται αντικειμενικώς.

Συναφώς, το γεγονός ότι ένας εκ των γονέων έχει εν τοις πράγμασι την αποκλειστική επιμέλεια του τέκνου, το οποίο ως εκ τούτου ζει με τον γονέα αυτόν, συνεπάγεται κατ’ αρχήν ότι ο εν λόγω γονέας θα συμβάλλει ουσιαστικά στη διατροφή του τέκνου. Ωστόσο, το γεγονός αυτό ουδόλως αποκλείει το ενδεχόμενο να συμβάλλει και ο άλλος γονέας ουσιαστικά στη διατροφή του τέκνου, ακόμη και αν δεν έχει την αποκλειστική επιμέλειά του, λαμβανομένου ιδίως υπόψη του δικαιώματος του τέκνου, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 24, παράγραφος 3, του Χάρτη, να διατηρεί τακτικά προσωπικές σχέσεις και απευθείας επαφές με τους δύο γονείς του, εκτός αν τούτο είναι αντίθετο προς το συμφέρον του.

Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει επίσης να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας, η οποία απαιτεί να μην υπερβαίνουν οι πράξεις των θεσμικών οργάνων της Ένωσης τα όρια του κατάλληλου και αναγκαίου μέτρου για την επίτευξη των σκοπών που νομίμως επιδιώκει η σχετική ρύθμιση, εξυπακουομένου ότι, όταν υφίσταται δυνατότητα επιλογής μεταξύ περισσότερων καταλλήλων μέτρων, πρέπει να επιλέγεται το λιγότερο επαχθές και τα δυσμενή αποτελέσματα που προκαλούνται δεν πρέπει να είναι δυσανάλογα προς τους επιδιωκόμενους σκοπούς.

Συναφώς, η ύπαρξη δικαστικής απόφασης εκδοθείσας από εθνικό δικαστήριο η οποία καθορίζει το ποσό κατά το οποίο ένας διαζευγμένος υπάλληλος οφείλει να συμβάλλει στα έξοδα για τη διατροφή του τέκνου συνιστά μεν στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη από το θεσμικό όργανο, πλην όμως το στοιχείο αυτό δεν μπορεί να απαλλάξει το εν λόγω όργανο από την άσκηση της εξουσίας εκτιμήσεως που διαθέτει προκειμένου να κρίνει αν ο υπάλληλος συμβάλλει πράγματι στη διατροφή του τέκνου.

( 1 ) Ο Κανονισμός Προσωπικού της ΕΤΕπ, ο οποίος εγκρίθηκε στις 20 Απριλίου 1960 από το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΤΕπ, όπως ίσχυε μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2019, προέβλεπε στο άρθρο 41 τα εξής:

«[…] Οι διαφορές, πλην εκείνων που απορρέουν από την εφαρμογή προβλεπόμενων στο άρθρο 38 μέτρων, αποτελούν αντικείμενο διαδικασίας φιλικού διακανονισμού ενώπιον της επιτροπής συμβιβασμού της Τράπεζας, ανεξάρτητα από την άσκηση προσφυγής ενώπιον του Δικαστηρίου […].»

( 2 ) Απόφαση της 21ης Δεκεμβρίου 2021, MG κατά ΕΤΕπ (T‑573/20, EU:T:2021:915).