Υπόθεση C-589/10

Janina Wencel

κατά

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku

(αίτηση του Sąd Apelacyjny w Białymstoku για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Άρθρο 45 ΣΛΕΕ — Κανονισμός (ΕΟΚ) 1408/71 — Άρθρο 10 — Παροχές γήρατος — Συνήθης διαμονή σε δύο διαφορετικά κράτη μέλη — Χορήγηση συντάξεως επιζώντος στο ένα κράτος μέλος και συντάξεως γήρατος στο άλλο — Αφαίρεση μίας από τις δύο παροχές — Ανάκτηση των αχρεωστήτως καταβληθεισών παροχών»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (πρώτο τμήμα) της 16ης Μαΐου 2013

1. Κοινωνική ασφάλιση – Διακινούμενοι εργαζόμενοι – Κανονισμός 1408/71 – Κατά χρόνο πεδίο εφαρμογής

   (Κανονισμός 1408/71 του Συμβουλίου)

2. Κοινωνική ασφάλιση – Διακινούμενοι εργαζόμενοι – Κανονισμός 1408/71 – Καθ’ ύλην πεδίο εφαρμογής

   (Κανονισμός 1408/71 του Συμβουλίου)

3. Κοινωνική ασφάλιση – Διακινούμενοι εργαζόμενοι – Πρόσωπο που έχει συγχρόνως δυο τόπους συνήθους διαμονής σε δύο διαφορετικά κράτη μέλη – Δεν επιτρέπεται

   (Κανονισμός 1408/71 του Συμβουλίου, άρθρο 10)

4. Κοινωνική ασφάλιση – Διακινούμενοι εργαζόμενοι – Παροχές – Εθνικοί κανόνες που απαγορεύουν τη σώρευση – Χορήγηση συντάξεως επιζώντος στο ένα κράτος μέλος και συντάξεως γήρατος στο άλλο κράτος μέλος – Αναδρομική αφαίρεση του δικαιώματος συντάξεως γήρατος και αίτημα επιστροφής των ποσών της συντάξεως που φέρονται να έχουν καταβληθεί αχρεωστήτως – Δεν επιτρέπεται – Μείωση του ποσού της συντάξεως γήρατος μέχρι του ποσού των παροχών που χορηγούνται στο άλλο κράτος μέλος – Επιτρέπεται

   (Κανονισμός 1408/71 του Συμβουλίου, άρθρα 12 § 2 και 46α)

5. Κοινωνική ασφάλιση – Διακινούμενοι εργαζόμενοι – Παροχές – Εθνικοί κανόνες που απαγορεύουν τη σώρευση – Μείωση του ποσού της συντάξεως γήρατος μέχρι του ποσού των παροχών που χορηγούνται στο άλλο κράτος μέλος – Επιτρέπεται – Προϋποθέσεις – Έλεγχος που απόκειται στο αιτούν δικαστήριο

   (Άρθρο 45 ΣΛΕΕ)

1.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 30-34)

2.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 35-40)

3.  Το άρθρο 10 του κανονισμού 1408/71, όπως τροποποιήθηκε και ενημερώθηκε με τον κανονισμό 118/97, ως έχει μετά την τελευταία τροποποίησή του με τον κανονισμό 592/2008, έχει την έννοια ότι, στο πλαίσιο της εφαρμογής του εν λόγω κανονισμού, ένα πρόσωπο δεν μπορεί να έχει συγχρόνως δύο τόπους συνήθους διαμονής στο έδαφος δύο διαφορετικών κρατών μελών.

   Πάντως, δεδομένου ότι το άρθρο 10 δεν καθιστά δυνατή την απάντηση στο ερώτημα αν ο εν λόγω κανονισμός επιτρέπει την ύπαρξη δύο τόπων συνήθους διαμονής σε δύο διαφορετικά κράτη μέλη, ο κανονισμός αυτός καθιερώνει σύστημα για τον συντονισμό των εθνικών κοινωνικοασφαλιστικών ρυθμίσεων και προβλέπει, στον τίτλο II αυτού, κανόνες σχετικά με τον καθορισμό της εφαρμοστέας νομοθεσίας. Οι διατάξεις αυτές αποσκοπούν όχι μόνο στην αποτροπή του ενδεχομένου τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα να βρεθούν χωρίς κάλυψη στον τομέα της κοινωνικής ασφαλίσεως λόγω ελλείψεως οποιασδήποτε εφαρμοστέας νομοθεσίας, αλλά και στην υπαγωγή των ενδιαφερομένων στο κοινωνικοασφαλιστικό σύστημα ενός μόνον κράτους μέλους, ώστε να αποτρέπονται τόσο η σώρευση των εφαρμοστέων εθνικών νομοθεσιών όσο και οι περιπλοκές που μπορούν να ανακύψουν από αυτήν.

   Πάντως, στον βαθμό που το σύστημα το οποίο έχει καθιερώσει ο κανονισμός 1408/71 δέχεται την κατοικία ως στοιχείο συνδέσεως για τον καθορισμό της εφαρμοστέας νομοθεσίας, δεν θα μπορούσε να γίνει δεκτό ότι, στο πλαίσιο της εφαρμογής του εν λόγω κανονισμού, ένα πρόσωπο μπορεί να έχει συγχρόνως πολλές κατοικίες σε διάφορα κράτη μέλη, διότι άλλως οι προαναφερθείσες διατάξεις θα στερούνταν πρακτικής αποτελεσματικότητας.

   (βλ. σκέψεις 45, 46-48, 51, 73 και διατακτ.)

4.  Δυνάμει των διατάξεων του κανονισμού 1408/71, όπως τροποποιήθηκε και ενημερώθηκε με τον κανονισμό 118/97, ως έχει μετά την τελευταία τροποποίησή του με τον κανονισμό 592/2008, και πιο συγκεκριμένα των διατάξεων των άρθρων 12, παράγραφος 2, και 46α, ο αρμόδιος φορέας ενός κράτους μέλους δεν νομιμοποιείται να αφαιρέσει αναδρομικώς το δικαίωμα συντάξεως γήρατος του δικαιούχου και να ζητήσει την επιστροφή των ποσών της συντάξεως που φέρονται να του έχουν καταβληθεί αχρεωστήτως με την αιτιολογία ότι ο δικαιούχος λαμβάνει σύνταξη επιζώντος σε άλλο κράτος μέλος, στο έδαφος του οποίου επίσης κατοικεί. Εντούτοις, το ποσό της συντάξεως γήρατος που καταβάλλεται στο πρώτο κράτος μέλος μπορεί να μειωθεί μέχρι του ποσού των παροχών που χορηγούνται στο δεύτερο κράτος μέλος, διά της εφαρμογής τυχόν υφιστάμενου εθνικού κανόνα για την αποτροπή της σωρεύσεως παροχών.

   Πράγματι, αφενός, ο κανονισμός 1408/71, κατά το άρθρο 12, παράγραφος 1, αυτού, δεν δύναται να παρέχει ή να επιτρέπει τη διατήρηση δικαιώματος λήψεως περισσότερων παροχών της ίδιας φύσεως που αφορούν την ίδια περίοδο υποχρεωτικής ασφαλίσεως. Αφετέρου, όπως προκύπτει από το άρθρο 12, παράγραφος 2, του εν λόγω κανονισμού, οι ρήτρες μειώσεως που προβλέπει η νομοθεσία ενός κράτους μέλους εφαρμόζονται, εφόσον δεν ορίζεται άλλως στον κανονισμό, εις βάρος των δικαιούχων που λαμβάνουν παροχή από το κράτος μέλος αυτό, οσάκις οι δικαιούχοι μπορούν να λάβουν και άλλες παροχές κοινωνικής ασφαλίσεως, ακόμη και αν οι παροχές αυτές αποκτήθηκαν δυνάμει της νομοθεσίας άλλου κράτους μέλους. Κατά συνέπεια, ο κανονισμός 1408/71 δεν αποκλείει την εφαρμογή εθνικής νομοθεσίας που έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται το ποσό της συντάξεως που δικαιούται να ζητήσει ο ασφαλισμένος λόγω της χορηγήσεως προς αυτόν παροχής γήρατος σε άλλο κράτος μέλος, με την επιφύλαξη, πάντως, της τηρήσεως των ορίων που έχει θέσει ο κανονισμός αυτός.

   (βλ. σκέψεις 57, 59, 60, 73 και διατακτ.)

5.  Το άρθρο 45 ΣΛΕΕ έχει την έννοια ότι δεν αντιβαίνει στο άρθρο αυτό η απόφαση με την οποία επιβάλλεται η μείωση του ποσού της συντάξεως γήρατος που καταβάλλεται στο πρώτο κράτος μέλος μέχρι του ποσού των παροχών που χορηγούνται στο άλλο κράτος μέλος, διά της εφαρμογής τυχόν υφιστάμενου κανόνα για την αποτροπή της σωρεύσεως παροχών, εφόσον, πρώτον, η εν λόγω απόφαση δεν συνεπάγεται στην πράξη τη λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση του δικαιούχου των παροχών σε σχέση με την επιφυλασσόμενη σε πρόσωπο του οποίου η κατάσταση δεν ενέχει κανένα διασυνοριακό στοιχείο, δεύτερον, σε περίπτωση που διαπιστωθεί η ύπαρξη τέτοιας λιγότερο ευνοϊκής μεταχειρίσεως, η απόφαση αυτή δικαιολογείται βάσει αντικειμενικών εκτιμήσεων και, τρίτον, η απόφαση αυτή δεν είναι δυσανάλογη σε σχέση με τον θεμιτό σκοπό τον οποίο επιδιώκει το εθνικό δίκαιο, προϋποθέσεις τη συνδρομή των οποίων οφείλει να ελέγξει το αιτούν δικαστήριο.

   (βλ. σκέψη 73 και διατακτ.)

Υπόθεση C-589/10

Janina Wencel

κατά

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku

(αίτηση του Sąd Apelacyjny w Białymstoku για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Άρθρο 45 ΣΛΕΕ — Κανονισμός (ΕΟΚ) 1408/71 — Άρθρο 10 — Παροχές γήρατος — Συνήθης διαμονή σε δύο διαφορετικά κράτη μέλη — Χορήγηση συντάξεως επιζώντος στο ένα κράτος μέλος και συντάξεως γήρατος στο άλλο — Αφαίρεση μίας από τις δύο παροχές — Ανάκτηση των αχρεωστήτως καταβληθεισών παροχών»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (πρώτο τμήμα) της 16ης Μαΐου 2013

1. Κοινωνική ασφάλιση — Διακινούμενοι εργαζόμενοι — Κανονισμός 1408/71 — Κατά χρόνο πεδίο εφαρμογής

   (Κανονισμός 1408/71 του Συμβουλίου)

2. Κοινωνική ασφάλιση — Διακινούμενοι εργαζόμενοι — Κανονισμός 1408/71 — Καθ’ ύλην πεδίο εφαρμογής

   (Κανονισμός 1408/71 του Συμβουλίου)

3. Κοινωνική ασφάλιση — Διακινούμενοι εργαζόμενοι — Πρόσωπο που έχει συγχρόνως δυο τόπους συνήθους διαμονής σε δύο διαφορετικά κράτη μέλη — Δεν επιτρέπεται

   (Κανονισμός 1408/71 του Συμβουλίου, άρθρο 10)

4. Κοινωνική ασφάλιση — Διακινούμενοι εργαζόμενοι — Παροχές — Εθνικοί κανόνες που απαγορεύουν τη σώρευση — Χορήγηση συντάξεως επιζώντος στο ένα κράτος μέλος και συντάξεως γήρατος στο άλλο κράτος μέλος — Αναδρομική αφαίρεση του δικαιώματος συντάξεως γήρατος και αίτημα επιστροφής των ποσών της συντάξεως που φέρονται να έχουν καταβληθεί αχρεωστήτως — Δεν επιτρέπεται — Μείωση του ποσού της συντάξεως γήρατος μέχρι του ποσού των παροχών που χορηγούνται στο άλλο κράτος μέλος — Επιτρέπεται

   (Κανονισμός 1408/71 του Συμβουλίου, άρθρα 12 § 2 και 46α)

5. Κοινωνική ασφάλιση — Διακινούμενοι εργαζόμενοι — Παροχές — Εθνικοί κανόνες που απαγορεύουν τη σώρευση — Μείωση του ποσού της συντάξεως γήρατος μέχρι του ποσού των παροχών που χορηγούνται στο άλλο κράτος μέλος — Επιτρέπεται — Προϋποθέσεις — Έλεγχος που απόκειται στο αιτούν δικαστήριο

   (Άρθρο 45 ΣΛΕΕ)

1.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 30-34)

2.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 35-40)

3.  Το άρθρο 10 του κανονισμού 1408/71, όπως τροποποιήθηκε και ενημερώθηκε με τον κανονισμό 118/97, ως έχει μετά την τελευταία τροποποίησή του με τον κανονισμό 592/2008, έχει την έννοια ότι, στο πλαίσιο της εφαρμογής του εν λόγω κανονισμού, ένα πρόσωπο δεν μπορεί να έχει συγχρόνως δύο τόπους συνήθους διαμονής στο έδαφος δύο διαφορετικών κρατών μελών.

   Πάντως, δεδομένου ότι το άρθρο 10 δεν καθιστά δυνατή την απάντηση στο ερώτημα αν ο εν λόγω κανονισμός επιτρέπει την ύπαρξη δύο τόπων συνήθους διαμονής σε δύο διαφορετικά κράτη μέλη, ο κανονισμός αυτός καθιερώνει σύστημα για τον συντονισμό των εθνικών κοινωνικοασφαλιστικών ρυθμίσεων και προβλέπει, στον τίτλο II αυτού, κανόνες σχετικά με τον καθορισμό της εφαρμοστέας νομοθεσίας. Οι διατάξεις αυτές αποσκοπούν όχι μόνο στην αποτροπή του ενδεχομένου τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα να βρεθούν χωρίς κάλυψη στον τομέα της κοινωνικής ασφαλίσεως λόγω ελλείψεως οποιασδήποτε εφαρμοστέας νομοθεσίας, αλλά και στην υπαγωγή των ενδιαφερομένων στο κοινωνικοασφαλιστικό σύστημα ενός μόνον κράτους μέλους, ώστε να αποτρέπονται τόσο η σώρευση των εφαρμοστέων εθνικών νομοθεσιών όσο και οι περιπλοκές που μπορούν να ανακύψουν από αυτήν.

   Πάντως, στον βαθμό που το σύστημα το οποίο έχει καθιερώσει ο κανονισμός 1408/71 δέχεται την κατοικία ως στοιχείο συνδέσεως για τον καθορισμό της εφαρμοστέας νομοθεσίας, δεν θα μπορούσε να γίνει δεκτό ότι, στο πλαίσιο της εφαρμογής του εν λόγω κανονισμού, ένα πρόσωπο μπορεί να έχει συγχρόνως πολλές κατοικίες σε διάφορα κράτη μέλη, διότι άλλως οι προαναφερθείσες διατάξεις θα στερούνταν πρακτικής αποτελεσματικότητας.

   (βλ. σκέψεις 45, 46-48, 51, 73 και διατακτ.)

4.  Δυνάμει των διατάξεων του κανονισμού 1408/71, όπως τροποποιήθηκε και ενημερώθηκε με τον κανονισμό 118/97, ως έχει μετά την τελευταία τροποποίησή του με τον κανονισμό 592/2008, και πιο συγκεκριμένα των διατάξεων των άρθρων 12, παράγραφος 2, και 46α, ο αρμόδιος φορέας ενός κράτους μέλους δεν νομιμοποιείται να αφαιρέσει αναδρομικώς το δικαίωμα συντάξεως γήρατος του δικαιούχου και να ζητήσει την επιστροφή των ποσών της συντάξεως που φέρονται να του έχουν καταβληθεί αχρεωστήτως με την αιτιολογία ότι ο δικαιούχος λαμβάνει σύνταξη επιζώντος σε άλλο κράτος μέλος, στο έδαφος του οποίου επίσης κατοικεί. Εντούτοις, το ποσό της συντάξεως γήρατος που καταβάλλεται στο πρώτο κράτος μέλος μπορεί να μειωθεί μέχρι του ποσού των παροχών που χορηγούνται στο δεύτερο κράτος μέλος, διά της εφαρμογής τυχόν υφιστάμενου εθνικού κανόνα για την αποτροπή της σωρεύσεως παροχών.

   Πράγματι, αφενός, ο κανονισμός 1408/71, κατά το άρθρο 12, παράγραφος 1, αυτού, δεν δύναται να παρέχει ή να επιτρέπει τη διατήρηση δικαιώματος λήψεως περισσότερων παροχών της ίδιας φύσεως που αφορούν την ίδια περίοδο υποχρεωτικής ασφαλίσεως. Αφετέρου, όπως προκύπτει από το άρθρο 12, παράγραφος 2, του εν λόγω κανονισμού, οι ρήτρες μειώσεως που προβλέπει η νομοθεσία ενός κράτους μέλους εφαρμόζονται, εφόσον δεν ορίζεται άλλως στον κανονισμό, εις βάρος των δικαιούχων που λαμβάνουν παροχή από το κράτος μέλος αυτό, οσάκις οι δικαιούχοι μπορούν να λάβουν και άλλες παροχές κοινωνικής ασφαλίσεως, ακόμη και αν οι παροχές αυτές αποκτήθηκαν δυνάμει της νομοθεσίας άλλου κράτους μέλους. Κατά συνέπεια, ο κανονισμός 1408/71 δεν αποκλείει την εφαρμογή εθνικής νομοθεσίας που έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται το ποσό της συντάξεως που δικαιούται να ζητήσει ο ασφαλισμένος λόγω της χορηγήσεως προς αυτόν παροχής γήρατος σε άλλο κράτος μέλος, με την επιφύλαξη, πάντως, της τηρήσεως των ορίων που έχει θέσει ο κανονισμός αυτός.

   (βλ. σκέψεις 57, 59, 60, 73 και διατακτ.)

5.  Το άρθρο 45 ΣΛΕΕ έχει την έννοια ότι δεν αντιβαίνει στο άρθρο αυτό η απόφαση με την οποία επιβάλλεται η μείωση του ποσού της συντάξεως γήρατος που καταβάλλεται στο πρώτο κράτος μέλος μέχρι του ποσού των παροχών που χορηγούνται στο άλλο κράτος μέλος, διά της εφαρμογής τυχόν υφιστάμενου κανόνα για την αποτροπή της σωρεύσεως παροχών, εφόσον, πρώτον, η εν λόγω απόφαση δεν συνεπάγεται στην πράξη τη λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση του δικαιούχου των παροχών σε σχέση με την επιφυλασσόμενη σε πρόσωπο του οποίου η κατάσταση δεν ενέχει κανένα διασυνοριακό στοιχείο, δεύτερον, σε περίπτωση που διαπιστωθεί η ύπαρξη τέτοιας λιγότερο ευνοϊκής μεταχειρίσεως, η απόφαση αυτή δικαιολογείται βάσει αντικειμενικών εκτιμήσεων και, τρίτον, η απόφαση αυτή δεν είναι δυσανάλογη σε σχέση με τον θεμιτό σκοπό τον οποίο επιδιώκει το εθνικό δίκαιο, προϋποθέσεις τη συνδρομή των οποίων οφείλει να ελέγξει το αιτούν δικαστήριο.

   (βλ. σκέψη 73 και διατακτ.)