Υπόθεση C‑113/13

Azienda sanitaria locale n. 5 «Spezzino» κ.λπ.

κατά

San Lorenzo Soc. coop. Sociale

και

Croce Verde Cogema cooperativa sociale Onlus

(αίτηση του Consiglio di Stato

για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Προδικαστική παραπομπή — Υπηρεσίες διακομιδής ασθενών — Εθνική νομοθεσία η οποία προβλέπει ότι οι δραστηριότητες διακομιδής ασθενών των δημόσιων νοσοκομειακών ιδρυμάτων ανατίθενται κατά προτεραιότητα στις εθελοντικές οργανώσεις που πληρούν τις νόμιμες απαιτήσεις και είναι καταχωρισμένες στο οικείο μητρώο — Συμβατότητα με το δίκαιο της Ένωσης — Δημόσιες συμβάσεις — Άρθρα 49 ΣΛΕΕ και 56 ΣΛΕΕ — Οδηγία 2004/18/ΕΚ — Μικτές υπηρεσίες που περιλαμβάνονται συγχρόνως στο παράρτημα II A και στο παράρτημα II B της οδηγίας 2004/18 — Άρθρο 1, παράγραφος 2, στοιχεία αʹ και δʹ — Έννοια της “δημόσιας συμβάσεως υπηρεσιών” — Επαχθής αιτία — Αντιπαροχή η οποία συνίσταται στην επιστροφή των δαπανών που πραγματοποιήθηκαν»

Περίληψη — Απόφαση του Δικαστηρίου (πέμπτο τμήμα) της 11ης Δεκεμβρίου 2014

1. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Διαδικασίες συνάψεως δημοσίων συμβάσεων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών – Οδηγία 2004/18 – Πεδίο εφαρμογής – Συμφωνία‑πλαίσιο σχετικά με υπηρεσίες διακομιδής ασθενών που πραγματοποιούνται από εθελοντικές οργανώσεις μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα οι οποίες λαμβάνουν μόνο την επιστροφή των δαπανών στις οποίες υποβλήθηκαν – Εμπίπτει

   (Οδηγία 2004/18 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 1 § 5)

2. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Διαδικασίες συνάψεως δημοσίων συμβάσεων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών – Οδηγία 2004/18 – Σύναψη συμβάσεων – Κανόνες δημοσιότητας – Συμβάσεις αξίας μικρότερης από το κατώτατο όριο που καθορίζεται στην οδηγία ή σχετικές με τις υπηρεσίες του παραρτήματος II B – Συμβάσεις που έχουν βέβαιο διασυνοριακό ενδιαφέρον – Υποχρεώσεις των αναθετόντων φορέων

   (Άρθρα 49 ΣΛΕΕ και 56 ΣΛΕΕ· οδηγία 2004/18 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 21, 23 και 35 § 4, και παράρτημα II B)

3. Προδικαστικά ερωτήματα – Παραδεκτό – Υποχρέωση παροχής στο Δικαστήριο επαρκών διευκρινίσεων όσον αφορά τα πραγματικά περιστατικά και το κανονιστικό πλαίσιο – Έκταση της υποχρέωσης στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων

   (Άρθρα 49 ΣΛΕΕ, 56 ΣΛΕΕ και 267 ΣΛΕΕ· Κανονισμός Διαδικασίας του Δικαστηρίου, άρθρο 94)

4. Ελευθερία εγκαταστάσεως – Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών – Περιορισμοί – Εθνική ρύθμιση με την οποία οι δραστηριότητες διακομιδής ασθενών ανατίθενται κατά προτεραιότητα σε εθελοντικές ενώσεις – Δεν επιτρέπεται – Δικαιολογία – Ανάγκη διατηρήσεως, για λόγους δημόσιας υγείας, της οικονομικής ισορροπίας του συστήματος διακομιδής ασθενών – Επιτρέπεται – Προϋπόθεση – Μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας – Εξακρίβωση από το εθνικό δικαστήριο

   (Άρθρα 49 ΣΛΕΕ και 56 ΣΛΕΕ)

1.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 36-38)

2.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 40-42, 45, 46)

3.  Όσον αφορά αίτηση προδικαστικής αποφάσεως για θέματα δημοσίων συμβάσεων με την οποία τίθεται το ερώτημα της εφαρμογής των γενικών αρχών της ίσης μεταχείρισης και της απαγορεύσεως των δυσμενών διακρίσεων, καθώς και της υποχρεώσεως διαφάνειας που απορρέουν από τα άρθρα 49 ΣΛΕΕ και 56 ΣΛΕΕ, στο αιτούν δικαστήριο εναπόκειται να διαπιστώσει τα αναγκαία στοιχεία που θα επέτρεπαν στο Δικαστήριο να εξακριβώσει αν, στην υπόθεση της κύριας δίκης, υφίσταται βέβαιο διασυνοριακό ενδιαφέρον που δικαιολογεί την εφαρμογή των εν λόγω αρχών. Όπως προκύπτει από το άρθρο 94 του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου, η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως πρέπει να παρέχει στο Δικαστήριο έκθεση των πραγματικών στοιχείων στα οποία στηρίζονται τα ερωτήματα και της σχέσεως που υφίσταται μεταξύ των στοιχείων αυτών και των ερωτημάτων. Επομένως, η διαπίστωση των αναγκαίων στοιχείων που καθιστούν δυνατό να εξακριβωθεί αν υφίσταται βέβαιο διασυνοριακό ενδιαφέρον έπρεπε να πραγματοποιηθεί πριν από την παραπομπή των ερωτημάτων στο Δικαστήριο.

   Ωστόσο, λόγω του πνεύματος συνεργασίας που πρυτανεύει στις σχέσεις μεταξύ των εθνικών δικαστηρίων και του Δικαστηρίου στο πλαίσιο της διαδικασίας προδικαστικής παραπομπής, η έλλειψη τέτοιων προγενέστερων διαπιστώσεων του αιτούντος δικαστηρίου για την ύπαρξη ενδεχόμενου βέβαιου διασυνοριακού ενδιαφέροντος δεν έχει ως αποτέλεσμα το απαράδεκτο της αιτήσεως εάν, παρά τις ελλείψεις αυτές, το Δικαστήριο, λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία που προκύπτουν από τη δικογραφία, εκτιμά ότι είναι σε θέση να δώσει χρήσιμη απάντηση στο αιτούν δικαστήριο. Τούτο ισχύει ιδίως όταν η απόφαση περί παραπομπής περιέχει επαρκή στοιχεία για να εκτιμηθεί η ενδεχόμενη ύπαρξη ενός τέτοιου ενδιαφέροντος. Εν πάση περιπτώσει, η απάντηση που δίδει το Δικαστήριο έχει νόημα μόνον εάν μπορεί να διαπιστωθεί από το αιτούν δικαστήριο, βάσει εμπεριστατωμένης εκτιμήσεως όλων των κρίσιμων στοιχείων που αφορούν την υπόθεση της κύριας δίκης, ένα βέβαιο διασυνοριακό ενδιαφέρον στην υπόθεση της κύριας δίκης.

   (βλ. σκέψεις 47, 48)

4.  Τα άρθρα 49 ΣΛΕΕ και 56 ΣΛΕΕ δεν αντίκεινται σε εθνική ρύθμιση η οποία προβλέπει ότι η παροχή υπηρεσιών επείγουσας και έκτακτης διακομιδής ασθενών πρέπει να ανατίθεται κατά προτεραιότητα και με απευθείας ανάθεση, χωρίς καμία δημοσιότητα, στις συμβεβλημένες οργανώσεις εθελοντισμού, στο μέτρο που το νομικό και συμβατικό πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύσσεται η δραστηριότητα των οργανώσεων αυτών συμβάλλει πράγματι στον κοινωνικό σκοπό καθώς και στην επιδίωξη των σκοπών της αλληλεγγύης και της δημοσιονομικής αποτελεσματικότητας επί των οποίων στηρίζεται η ρύθμιση αυτή.

   Συγκεκριμένα, το κράτος μέλος μπορεί να εκτιμήσει, στο πλαίσιο του περιθωρίου εκτιμήσεως που διαθέτει προκειμένου να αποφασίσει για το επίπεδο προστασίας της δημόσιας υγείας και για τη διαρρύθμιση του συστήματός του κοινωνικής ασφαλίσεως, ότι η χρησιμοποίηση εθελοντικών οργανώσεων ανταποκρίνεται στον κοινωνικό σκοπό της υπηρεσίας επείγουσας διακομιδής ασθενών και μπορεί να συμβάλει στον έλεγχο των σχετικών με την υπηρεσία αυτή δαπανών. Πάντως, όχι μόνον ο κίνδυνος σοβαρής διαταράξεως της οικονομικής ισορροπίας του συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως μπορεί, καθαυτός, να αποτελεί επιτακτική ανάγκη γενικού συμφέροντος ικανή να δικαιολογήσει ένα εμπόδιο στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, αλλά, επιπλέον, ο στόχος της διατηρήσεως, για λόγους δημόσιας υγείας, ισόρροπης και προσιτής σε όλους ιατρικής και νοσοκομειακής περιθάλψεως μπορεί επίσης να εμπίπτει στις εξαιρέσεις για λόγους δημόσιας υγείας, στο μέτρο που συμβάλλει στο να υπάρξει υψηλό επίπεδο προστασίας της υγείας.

   Ωστόσο, όταν οι εν λόγω εθελοντικές οργανώσεις χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να μην επιδιώκουν άλλους σκοπούς πέραν αυτών της αλληλεγγύης και της δημοσιονομικής αποτελεσματικότητας ούτε να αποκομίζουν οποιοδήποτε κέρδος από την παροχή των υπηρεσιών τους, ανεξαρτήτως από την επιστροφή των πάγιων και μόνιμων δαπανών που είναι αναγκαίες για την παροχή τους, ούτε να αποφέρουν κέρδος στα μέλη τους. Εξάλλου, μολονότι είναι αποδεκτή η χρησιμοποίηση εργαζόμενων, διότι άνευ αυτής οι εν λόγω οργανώσεις δεν θα είχαν τη δυνατότητα να δράσουν σε πολλούς τομείς στους οποίους μπορεί να υλοποιηθεί ως εκ της φύσεώς της η αρχή της αλληλεγγύης, πάντως η δραστηριότητα των εν λόγω οργανώσεων πρέπει να τηρεί αυστηρά τις απαιτήσεις που θέτει συναφώς η εθνική νομοθεσία. Στο αιτούν δικαστήριο εναπόκειται να προβεί στο σύνολο των απαιτούμενων εκτιμήσεων για να εξακριβώσει εάν το επίμαχο σύστημα οργανώσεως της επείγουσας διακομιδής ασθενών συμβάλλει πράγματι στον κοινωνικό σκοπό καθώς και στην επιδίωξη των σκοπών της αλληλεγγύης και της δημοσιονομικής αποτελεσματικότητας επί των οποίων στηρίζεται.

   (βλ. σκέψεις 57, 59, 61, 63, 65 και διατακτ.)

Υπόθεση C‑113/13

Azienda sanitaria locale n. 5 «Spezzino» κ.λπ.

κατά

San Lorenzo Soc. coop. Sociale

και

Croce Verde Cogema cooperativa sociale Onlus

(αίτηση του Consiglio di Stato

για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

«Προδικαστική παραπομπή — Υπηρεσίες διακομιδής ασθενών — Εθνική νομοθεσία η οποία προβλέπει ότι οι δραστηριότητες διακομιδής ασθενών των δημόσιων νοσοκομειακών ιδρυμάτων ανατίθενται κατά προτεραιότητα στις εθελοντικές οργανώσεις που πληρούν τις νόμιμες απαιτήσεις και είναι καταχωρισμένες στο οικείο μητρώο — Συμβατότητα με το δίκαιο της Ένωσης — Δημόσιες συμβάσεις — Άρθρα 49 ΣΛΕΕ και 56 ΣΛΕΕ — Οδηγία 2004/18/ΕΚ — Μικτές υπηρεσίες που περιλαμβάνονται συγχρόνως στο παράρτημα II A και στο παράρτημα II B της οδηγίας 2004/18 — Άρθρο 1, παράγραφος 2, στοιχεία αʹ και δʹ — Έννοια της “δημόσιας συμβάσεως υπηρεσιών” — Επαχθής αιτία — Αντιπαροχή η οποία συνίσταται στην επιστροφή των δαπανών που πραγματοποιήθηκαν»

Περίληψη — Απόφαση του Δικαστηρίου (πέμπτο τμήμα) της 11ης Δεκεμβρίου 2014

1. Προσέγγιση των νομοθεσιών — Διαδικασίες συνάψεως δημοσίων συμβάσεων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών — Οδηγία 2004/18 — Πεδίο εφαρμογής — Συμφωνία‑πλαίσιο σχετικά με υπηρεσίες διακομιδής ασθενών που πραγματοποιούνται από εθελοντικές οργανώσεις μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα οι οποίες λαμβάνουν μόνο την επιστροφή των δαπανών στις οποίες υποβλήθηκαν — Εμπίπτει

   (Οδηγία 2004/18 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 1 § 5)

2. Προσέγγιση των νομοθεσιών — Διαδικασίες συνάψεως δημοσίων συμβάσεων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών — Οδηγία 2004/18 — Σύναψη συμβάσεων — Κανόνες δημοσιότητας — Συμβάσεις αξίας μικρότερης από το κατώτατο όριο που καθορίζεται στην οδηγία ή σχετικές με τις υπηρεσίες του παραρτήματος II B — Συμβάσεις που έχουν βέβαιο διασυνοριακό ενδιαφέρον — Υποχρεώσεις των αναθετόντων φορέων

   (Άρθρα 49 ΣΛΕΕ και 56 ΣΛΕΕ· οδηγία 2004/18 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 21, 23 και 35 § 4, και παράρτημα II B)

3. Προδικαστικά ερωτήματα — Παραδεκτό — Υποχρέωση παροχής στο Δικαστήριο επαρκών διευκρινίσεων όσον αφορά τα πραγματικά περιστατικά και το κανονιστικό πλαίσιο — Έκταση της υποχρέωσης στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων

   (Άρθρα 49 ΣΛΕΕ, 56 ΣΛΕΕ και 267 ΣΛΕΕ· Κανονισμός Διαδικασίας του Δικαστηρίου, άρθρο 94)

4. Ελευθερία εγκαταστάσεως — Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών — Περιορισμοί — Εθνική ρύθμιση με την οποία οι δραστηριότητες διακομιδής ασθενών ανατίθενται κατά προτεραιότητα σε εθελοντικές ενώσεις — Δεν επιτρέπεται — Δικαιολογία — Ανάγκη διατηρήσεως, για λόγους δημόσιας υγείας, της οικονομικής ισορροπίας του συστήματος διακομιδής ασθενών — Επιτρέπεται — Προϋπόθεση — Μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας — Εξακρίβωση από το εθνικό δικαστήριο

   (Άρθρα 49 ΣΛΕΕ και 56 ΣΛΕΕ)

1.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 36-38)

2.  Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

   (βλ. σκέψεις 40-42, 45, 46)

3.  Όσον αφορά αίτηση προδικαστικής αποφάσεως για θέματα δημοσίων συμβάσεων με την οποία τίθεται το ερώτημα της εφαρμογής των γενικών αρχών της ίσης μεταχείρισης και της απαγορεύσεως των δυσμενών διακρίσεων, καθώς και της υποχρεώσεως διαφάνειας που απορρέουν από τα άρθρα 49 ΣΛΕΕ και 56 ΣΛΕΕ, στο αιτούν δικαστήριο εναπόκειται να διαπιστώσει τα αναγκαία στοιχεία που θα επέτρεπαν στο Δικαστήριο να εξακριβώσει αν, στην υπόθεση της κύριας δίκης, υφίσταται βέβαιο διασυνοριακό ενδιαφέρον που δικαιολογεί την εφαρμογή των εν λόγω αρχών. Όπως προκύπτει από το άρθρο 94 του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου, η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως πρέπει να παρέχει στο Δικαστήριο έκθεση των πραγματικών στοιχείων στα οποία στηρίζονται τα ερωτήματα και της σχέσεως που υφίσταται μεταξύ των στοιχείων αυτών και των ερωτημάτων. Επομένως, η διαπίστωση των αναγκαίων στοιχείων που καθιστούν δυνατό να εξακριβωθεί αν υφίσταται βέβαιο διασυνοριακό ενδιαφέρον έπρεπε να πραγματοποιηθεί πριν από την παραπομπή των ερωτημάτων στο Δικαστήριο.

   Ωστόσο, λόγω του πνεύματος συνεργασίας που πρυτανεύει στις σχέσεις μεταξύ των εθνικών δικαστηρίων και του Δικαστηρίου στο πλαίσιο της διαδικασίας προδικαστικής παραπομπής, η έλλειψη τέτοιων προγενέστερων διαπιστώσεων του αιτούντος δικαστηρίου για την ύπαρξη ενδεχόμενου βέβαιου διασυνοριακού ενδιαφέροντος δεν έχει ως αποτέλεσμα το απαράδεκτο της αιτήσεως εάν, παρά τις ελλείψεις αυτές, το Δικαστήριο, λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία που προκύπτουν από τη δικογραφία, εκτιμά ότι είναι σε θέση να δώσει χρήσιμη απάντηση στο αιτούν δικαστήριο. Τούτο ισχύει ιδίως όταν η απόφαση περί παραπομπής περιέχει επαρκή στοιχεία για να εκτιμηθεί η ενδεχόμενη ύπαρξη ενός τέτοιου ενδιαφέροντος. Εν πάση περιπτώσει, η απάντηση που δίδει το Δικαστήριο έχει νόημα μόνον εάν μπορεί να διαπιστωθεί από το αιτούν δικαστήριο, βάσει εμπεριστατωμένης εκτιμήσεως όλων των κρίσιμων στοιχείων που αφορούν την υπόθεση της κύριας δίκης, ένα βέβαιο διασυνοριακό ενδιαφέρον στην υπόθεση της κύριας δίκης.

   (βλ. σκέψεις 47, 48)

4.  Τα άρθρα 49 ΣΛΕΕ και 56 ΣΛΕΕ δεν αντίκεινται σε εθνική ρύθμιση η οποία προβλέπει ότι η παροχή υπηρεσιών επείγουσας και έκτακτης διακομιδής ασθενών πρέπει να ανατίθεται κατά προτεραιότητα και με απευθείας ανάθεση, χωρίς καμία δημοσιότητα, στις συμβεβλημένες οργανώσεις εθελοντισμού, στο μέτρο που το νομικό και συμβατικό πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύσσεται η δραστηριότητα των οργανώσεων αυτών συμβάλλει πράγματι στον κοινωνικό σκοπό καθώς και στην επιδίωξη των σκοπών της αλληλεγγύης και της δημοσιονομικής αποτελεσματικότητας επί των οποίων στηρίζεται η ρύθμιση αυτή.

   Συγκεκριμένα, το κράτος μέλος μπορεί να εκτιμήσει, στο πλαίσιο του περιθωρίου εκτιμήσεως που διαθέτει προκειμένου να αποφασίσει για το επίπεδο προστασίας της δημόσιας υγείας και για τη διαρρύθμιση του συστήματός του κοινωνικής ασφαλίσεως, ότι η χρησιμοποίηση εθελοντικών οργανώσεων ανταποκρίνεται στον κοινωνικό σκοπό της υπηρεσίας επείγουσας διακομιδής ασθενών και μπορεί να συμβάλει στον έλεγχο των σχετικών με την υπηρεσία αυτή δαπανών. Πάντως, όχι μόνον ο κίνδυνος σοβαρής διαταράξεως της οικονομικής ισορροπίας του συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως μπορεί, καθαυτός, να αποτελεί επιτακτική ανάγκη γενικού συμφέροντος ικανή να δικαιολογήσει ένα εμπόδιο στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, αλλά, επιπλέον, ο στόχος της διατηρήσεως, για λόγους δημόσιας υγείας, ισόρροπης και προσιτής σε όλους ιατρικής και νοσοκομειακής περιθάλψεως μπορεί επίσης να εμπίπτει στις εξαιρέσεις για λόγους δημόσιας υγείας, στο μέτρο που συμβάλλει στο να υπάρξει υψηλό επίπεδο προστασίας της υγείας.

   Ωστόσο, όταν οι εν λόγω εθελοντικές οργανώσεις χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να μην επιδιώκουν άλλους σκοπούς πέραν αυτών της αλληλεγγύης και της δημοσιονομικής αποτελεσματικότητας ούτε να αποκομίζουν οποιοδήποτε κέρδος από την παροχή των υπηρεσιών τους, ανεξαρτήτως από την επιστροφή των πάγιων και μόνιμων δαπανών που είναι αναγκαίες για την παροχή τους, ούτε να αποφέρουν κέρδος στα μέλη τους. Εξάλλου, μολονότι είναι αποδεκτή η χρησιμοποίηση εργαζόμενων, διότι άνευ αυτής οι εν λόγω οργανώσεις δεν θα είχαν τη δυνατότητα να δράσουν σε πολλούς τομείς στους οποίους μπορεί να υλοποιηθεί ως εκ της φύσεώς της η αρχή της αλληλεγγύης, πάντως η δραστηριότητα των εν λόγω οργανώσεων πρέπει να τηρεί αυστηρά τις απαιτήσεις που θέτει συναφώς η εθνική νομοθεσία. Στο αιτούν δικαστήριο εναπόκειται να προβεί στο σύνολο των απαιτούμενων εκτιμήσεων για να εξακριβώσει εάν το επίμαχο σύστημα οργανώσεως της επείγουσας διακομιδής ασθενών συμβάλλει πράγματι στον κοινωνικό σκοπό καθώς και στην επιδίωξη των σκοπών της αλληλεγγύης και της δημοσιονομικής αποτελεσματικότητας επί των οποίων στηρίζεται.

   (βλ. σκέψεις 57, 59, 61, 63, 65 και διατακτ.)