Υπόθεση C-578/19

X

κατά

Kuoni Travel Ltd

(αίτηση του Supreme Court of the United Kingdom
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως)

Απόφαση του Δικαστηρίου (τρίτο τμήμα) της 18ης Μαρτίου 2021

«Προδικαστική παραπομπή – Οδηγία 90/314/ΕΟΚ – Άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση – Οργανωμένα ταξίδια και οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις – Σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου συναφθείσα μεταξύ διοργανωτή ταξιδίων και καταναλωτή – Ευθύνη του διοργανωτή ταξιδίων για την προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση εκ μέρους άλλων παρόχων υπηρεσιών – Ζημίες προκληθείσες από πράξεις υπαλλήλου του παρόχου υπηρεσιών – Απαλλαγή από την ευθύνη – Γεγονός που δεν μπορεί να προβλεφθεί ή να αποτραπεί από τον διοργανωτή ταξιδίων ή τον πάροχο υπηρεσιών – Έννοια του “παρέχοντος υπηρεσίες”»

1. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Οργανωμένα ταξίδια και οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις – Οδηγία 90/314 – Σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου συναφθείσα μεταξύ διοργανωτή ταξιδίων και καταναλωτή – Ευθύνη του διοργανωτή ταξιδίων για την προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση εκ μέρους άλλων παρόχων υπηρεσιών – Λόγοι απαλλαγής – Μη εκπλήρωση ή πλημμελής εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών λόγω γεγονότος που δεν μπορεί να προβλεφθεί ή να αποτραπεί από τον διοργανωτή ταξιδίων ή τον πάροχο υπηρεσιών – Έννοια του “παρέχοντος υπηρεσίες” – Υπάλληλος παρόχου υπηρεσιών – Δεν εμπίπτει

   (Οδηγία 90/314 του Συμβουλίου, άρθρο 5 §§ 1, 2, τρίτη περίπτωση, και 3)

   (βλ. σκέψεις 35-42 και διατακτ.)

2. Προσέγγιση των νομοθεσιών – Οργανωμένα ταξίδια και οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις – Οδηγία 90/314 – Σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου συναφθείσα μεταξύ διοργανωτή ταξιδίων και καταναλωτή – Ευθύνη του διοργανωτή ταξιδίων για την προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση εκ μέρους άλλων παρόχων υπηρεσιών – Λόγοι απαλλαγής – Μη εκπλήρωση ή πλημμελής εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών λόγω γεγονότος που δεν μπορεί να προβλεφθεί ή να αποτραπεί από τον διοργανωτή ταξιδίων ή τον πάροχο υπηρεσιών – Έννοια του “γεγονότος που δεν μπορεί να προβλεφθεί ή να αποτραπεί” – Ζημίες προκληθείσες από πράξεις υπαλλήλου του παρόχου υπηρεσιών – Δεν εμπίπτουν – Απαλλαγή από την ευθύνη – Δεν συντρέχει

   (Οδηγία 90/314 του Συμβουλίου, άρθρο 5 §§ 1 και 2, τρίτη περίπτωση)

   (βλ. σκέψεις 43-50, 56-63 και διατακτ.)

Σύνοψη

Η X, αναιρεσείουσα της κύριας δίκης, και ο σύζυγός της συνήψαν με την Kuoni Travel Ltd (στο εξής: Kuoni), διοργανώτρια ταξιδίων εγκατεστημένη στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου. Κατά τη διαμονή της στον προορισμό του εν λόγω ταξιδίου, η X συνάντησε τον Ν, υπάλληλο του ξενοδοχείου, ο οποίος, με το πρόσχημα ότι θα τη συνόδευε στον χώρο υποδοχής του ξενοδοχείου, της επιτέθηκε και τη βίασε.

Η X αξίωσε από την Kuoni την καταβολή αποζημιώσεως λόγω της επιθέσεως και του βιασμού που υπέστη, υποστηρίζοντας ότι τα συγκεκριμένα γεγονότα συνιστούσαν πλημμελή εκτέλεση της συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου και παράβαση της κανονιστικής αποφάσεως του 1992 ( 1 ). Η Kuoni αμφισβήτησε τους ισχυρισμούς αυτούς επικαλούμενη, αφενός, ρήτρα της εν λόγω συμβάσεως η οποία αφορούσε τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες στοιχειοθετείται ευθύνη της για την προσήκουσα εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεών της ( 2 ) και, αφετέρου, διάταξη της κανονιστικής αποφάσεως του 1992 περί απαλλαγής από την ευθύνη σε περίπτωση κατά την οποία η μη εκτέλεση ή η πλημμελής εκτέλεση της συμβάσεως οφείλονται σε απρόβλεπτο ή αναπότρεπτο γεγονός για τον διοργανωτή ή άλλον πάροχο υπηρεσιών ( 3 ).

Επιλαμβανόμενο αιτήσεως αναιρέσεως που άσκησε η Χ κατόπιν απόρριψης του αποζημιωτικού αιτήματός της, το Supreme Court of the United Kingdom (Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου) υπέβαλε στο Δικαστήριο προδικαστικά ερωτήματα σχετικά με το περιεχόμενο του άρθρου 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314, καθόσον η διάταξη αυτή προβλέπει λόγο απαλλαγής του διοργανωτή οργανωμένου ταξιδίου από την ευθύνη για την προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από σύμβαση με αντικείμενο ταξίδι τέτοιου είδους, η οποία συνήφθη μεταξύ του διοργανωτή και καταναλωτή και η οποία διέπεται από την εν λόγω οδηγία. Απαντώντας στα ερωτήματα αυτά, το Δικαστήριο έκρινε ότι η επίμαχη διάταξη της οδηγίας έχει την έννοια ότι, σε περίπτωση μη εκπληρώσεως ή πλημμελούς εκπληρώσεως των συγκεκριμένων υποχρεώσεων η οποία οφείλεται σε πράξεις υπαλλήλου ενός παρόχου υπηρεσιών που εκτελεί τη σύμβαση, ο υπάλληλος αυτός δεν πρέπει να χαρακτηρισθεί ως παρέχων υπηρεσίες για τους σκοπούς εφαρμογής της ίδιας διατάξεως, ο δε διοργανωτής δεν δύναται να απαλλαγεί από την ευθύνη του λόγω μη εκπληρώσεως ή λόγω πλημμελούς εκπληρώσεως, κατ’ εφαρμογήν της εν λόγω διατάξεως.

Εκτίμηση του Δικαστηρίου

Το Δικαστήριο υπενθυμίζει, καταρχάς, ότι με την οδηγία 90/314 θεσπίζεται καθεστώς συμβατικής ευθύνης των διοργανωτών οργανωμένων ταξιδίων έναντι των καταναλωτών που έχουν συνάψει με αυτούς σύμβαση για τέτοια ταξίδια, από το οποίο ουδόλως χωρεί παρέκκλιση βάσει συμβατικής ρήτρας ( 4 ). Οι μόνες επιτρεπόμενες παρεκκλίσεις είναι εκείνες που απαριθμούνται περιοριστικώς στην οδηγία 90/314 ( 5 ). Μία από τις ιδιαιτερότητες της ευθύνης αυτής είναι ότι καταλαμβάνει και την προσήκουσα εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου εκ μέρους παρόχων υπηρεσιών.

Εν συνεχεία, όσον αφορά την έννοια του «παρέχοντος υπηρεσίες», το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι η έννοια αυτή δεν ορίζεται ούτε από την οδηγία 90/314 ούτε μέσω ρητής παραπομπής στο δίκαιο των κρατών μελών, οπότε πρέπει να ερμηνεύεται αυτοτελώς και ομοιόμορφα. Λαμβανομένων υπόψη του συνήθους νοήματος του όρου αυτού και του ότι οι υποχρεώσεις εκ συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου μπορούν να εκπληρώνονται μέσω φυσικών ή νομικών προσώπων διαφορετικών από τον διοργανωτή ταξιδίων, πρέπει να γίνει δεκτό ότι ο όρος «παρέχων υπηρεσίες» δηλώνει ένα φυσικό ή νομικό πρόσωπο, διαφορετικό από τον διοργανωτή ταξιδίων, που παρέχει υπηρεσίες έναντι αμοιβής. Το Δικαστήριο διευκρινίζει πάντως ότι ο υπάλληλος ενός παρόχου υπηρεσιών δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ο ίδιος ως παρέχων υπηρεσίες, κατά την έννοια της οδηγίας 90/314, καθόσον, αντιθέτως προς την περίπτωση του παρόχου υπηρεσιών, δεν έχει συνάψει καμία συμφωνία με τον διοργανωτή οργανωμένων ταξιδίων και παρέχει την εργασία του στο πλαίσιο σχέσεως εξαρτήσεως με τον εργοδότη του και, επομένως, υπό τον έλεγχό του. Ωστόσο, το Δικαστήριο δεν αποκλείει το ενδεχόμενο οι πράξεις ή οι παραλείψεις του υπαλλήλου αυτού να μπορούν να εξομοιωθούν, για τις ανάγκες του καθεστώτος ευθύνης κατά την οδηγία 90/314, με εκείνες του παρέχοντος υπηρεσίες ο οποίος τον έχει προσλάβει. Το Δικαστήριο εκτιμά ότι η μη εκπλήρωση ή πλημμελής εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδίου, μολονότι οφείλεται σε πράξεις τις οποίες τέλεσαν υπάλληλοι ενός παρόχου υπηρεσιών, δύναται να θεμελιώσει την ευθύνη του διοργανωτή. Η συμβατική ευθύνη αυτή στοιχειοθετείται οσάκις, αφενός, υφίσταται σύνδεσμος μεταξύ της πράξεως ή της παραλείψεως που προκάλεσε ζημία στον εν λόγω καταναλωτή και των υποχρεώσεων που υπέχει ο διοργανωτής από τη συγκεκριμένη σύμβαση και, αφετέρου, οι ως άνω υποχρεώσεις εκπληρώνονται από υπάλληλο ενός παρόχου υπηρεσιών ευρισκόμενο υπό τον έλεγχο του τελευταίου. Ελλείψει τέτοιας ευθύνης, θα γινόταν αδικαιολόγητη διάκριση μεταξύ της ευθύνης των διοργανωτών για τις πράξεις των παρόχων υπηρεσιών με τους οποίους συμβάλλονται και της ευθύνης, λόγω των ίδιων πράξεων, τις οποίες τέλεσαν υπάλληλοι των συγκεκριμένων παρόχων υπηρεσιών κατά την εκπλήρωση των υποχρεώσεων εκ συμβάσεως οργανωμένου ταξιδίου, ενδεχόμενο το οποίο θα παρείχε στον διοργανωτή τη δυνατότητα να απαλλαγεί από την ευθύνη του.

Τέλος, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι, μολονότι χωρεί παρέκκλιση από τον κανόνα που προβλέπει την ευθύνη των διοργανωτών οργανωμένων ταξιδίων, ο λόγος απαλλαγής από την ευθύνη αυτή ο οποίος αφορά περιπτώσεις κατά τις οποίες η μη εκτέλεση ή η πλημμελής εκτέλεση της συμβάσεως οφείλεται σε γεγονός που ούτε ο διοργανωτής ούτε ο παρέχων υπηρεσίες θα μπορούσαν να προβλέψουν ή να αποτρέψουν ( 6 ) πρέπει να ερμηνεύεται στενά και κατά τρόπο αυτοτελή και ομοιόμορφο. Το απρόβλεπτο ή αναπότρεπτο γεγονός που αφορά η διάταξη αυτή διακρίνεται από την περίπτωση ανωτέρας βίας και πρέπει να ερμηνεύεται, λόγω της απουσίας υπαιτιότητας του διοργανωτή ή του παρέχοντος υπηρεσίες, υπό την έννοια ότι αφορά γεγονός ή συμβάν που δεν εμπίπτει στη σφαίρα ελέγχου τους. Δεδομένου, όμως, ότι οι πράξεις ή οι παραλείψεις υπαλλήλου ενός παρέχοντος υπηρεσίες που συνεπάγονται μη εκπλήρωση ή πλημμελή εκπλήρωση των υποχρεώσεων του διοργανωτή έναντι του καταναλωτή εμπίπτουν στην ως άνω σφαίρα ελέγχου, οι συγκεκριμένες πράξεις ή παραλείψεις δεν μπορούν να θεωρηθούν αναπότρεπτα ή απρόβλεπτα γεγονότα. Ως εκ τούτου, ο διοργανωτής δεν δύναται να απαλλαγεί από την ευθύνη του λόγω τέτοιας μη εκπληρώσεως ή πλημμελούς εκπληρώσεως της συμβάσεως.

( 1 ) Η Package Travel, Package Holidays and Package Tours Regulations 1992 (κανονιστική απόφαση του 1992 περί οργανωμένων ταξιδίων, διακοπών και περιηγήσεων, στο εξής: κανονιστική απόφαση του 1992), της 22ας Δεκεμβρίου 1992, μετέφερε στην εσωτερική έννομη τάξη του Ηνωμένου Βασιλείου την οδηγία 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 1990, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις (ΕΕ 1990, L 158, σ. 59) (στο εξής: οδηγία 90/314).

( 2 ) Κατά τη ρήτρα 5.10, στοιχείο b, της συμβάσεως, η διοργανώτρια του ταξιδίου αναλαμβάνει την ευθύνη στην περίπτωση κατά την οποία, λόγω δικής της υπαιτιότητας ή λόγω υπαιτιότητας των αντιπροσώπων ή των παρόχων της, οποιοδήποτε στοιχείο των παροχών οργανωμένου ταξιδίου, των οποίων η κράτηση ολοκληρώθηκε πριν από την αναχώρηση από το Ηνωμένο Βασίλειο, δεν ανταποκρίνεται στις περιγραφές του ενημερωτικού φυλλαδίου, εκτός εάν η ζημία που υπέστη ο αντισυμβαλλόμενος ή πρόσωπο που τον συνοδεύει οφείλεται σε ίδιο πταίσμα ή προκλήθηκε από απρόβλεπτες περιστάσεις τις οποίες, με κάθε δέουσα επιμέλεια, η διοργανώτρια εταιρία, οι υπάλληλοί της ή οι πάροχοι δεν μπορούσαν να προβλέψουν ή να αποτρέψουν.

( 3 ) Βάσει του άρθρου 15, παράγραφος 2, στοιχείο c, σημείο ii, της κανονιστικής αποφάσεως του 1992, «ο αντισυμβαλλόμενος ευθύνεται έναντι του καταναλωτή για οποιαδήποτε ζημία προκληθεί σε αυτόν λόγω αθέτησης ή πλημμελούς εκπληρώσεως της συμβάσεως, εκτός εάν η αθέτηση ή η πλημμελής εκπλήρωση αυτών δεν οφείλονται σε υπαιτιότητα είτε δική του είτε των άλλων παρόχων υπηρεσιών, διότι οι πλημμέλειες αυτές οφείλονται σε γεγονός το οποίο ούτε ο αντισυμβαλλόμενος ούτε ο πάροχος των υπηρεσιών θα μπορούσαν να προβλέψουν ή να αποτρέψουν, ακόμη κι αν ενεργούσαν με τη δέουσα επιμέλεια».

( 4 ) Άρθρο 5, παράγραφος 3, της οδηγίας 90/314.

( 5 ) Άρθρο 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 90/314.

( 6 ) Άρθρο 5, παράγραφος 2, τρίτη περίπτωση, της οδηγίας 90/314.