Εκπαίδευση και κατάρτιση ενηλίκων: δεν είναι ποτέ αργά για μάθηση

Ανύψωση του γενικού επιπέδου δεξιοτήτων των πολιτών σημαίνει αύξηση των επαγγελματικών τους ευκαιριών και συμβολή στον αγώνα κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Για το σκοπό αυτό, μέσω μιας ανακοίνωσης που αναλύει το θέμα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης των ενηλίκων, η Επιτροπή ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να πολλαπλασιάσουν και να παγιώσουν τις ευκαιρίες εκμάθησης για τους ενήλικους και να τις καταστήσουν προσπελάσιμες για κάθε πολίτη.

ΠΡΑΞΗ

Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, της 23ης Οκτωβρίου 2006, σχετικά με την εκπαίδευση ενηλίκων [COM (2006) 614 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα]

ΣΥΝΟΨΗ

Η προώθηση της δια βίου μάθησης συμπεριλαμβάνεται στη στρατηγική της Λισσαβόνας, που ορίζει τους στόχους της οικονομικής ανάπτυξης, της ανταγωνιστικότητας και της κοινωνικής ένταξης. Αν και τα κράτη μέλη αναγνωρίζουν τη σημασία της δια βίου εκπαίδευσης και της κατάρτισης, σήμερα στην Ευρώπη ο αριθμός των εκπαιδευομένων ενηλίκων παραμένει κατώτερος του στόχου που έχει τεθεί από τα κράτη μέλη. Με την παρούσα ανακοίνωση, η Επιτροπή ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να μεριμνήσουν για την ποιότητα του συστήματός τους εκπαίδευσης και κατάρτισης των ενηλίκων και για το γενικό επίπεδο δεξιοτήτων των πολιτών τους.

Μια καλύτερη εκπαίδευση και κατάρτιση των ενηλίκων μπορεί να διαδραματίσει βασικό ρόλο στην επαγγελματική κατάρτιση των ευρωπαίων πολιτών και την κοινωνική ένταξη των λιγότερο ευνοημένων κατηγοριών στην αγορά της εργασίας, όπως είναι οι μετανάστες και οι ηλικιωμένοι, που όλο και αυξάνεται ο αριθμός τους στην Ευρώπη. Επιπρόσθετα, η βελτίωση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης των ενηλίκων αντιπροσωπεύει σημαντικό πλεονέκτημα τόσο σε συλλογικό όσο και σε ατομικό επίπεδο. Η ανύψωση του γενικού επιπέδου των δεξιοτήτων των πολιτών συμβάλλει στη βελτίωση των οικονομικών δεικτών, όπως η παραγωγικότητα και το ποσοστό ανεργίας, καθώς και των κοινωνικών δεικτών, όπως η συμμετοχή των πολιτών, η εγκληματικότητα και το κόστος των φροντίδων για την υγεία.

Αντιμετώπιση των προκλήσεων

Με σκοπό την ενίσχυση της δια βίου μάθησης, η Επιτροπή εντοπίζει τις ακόλουθες προκλήσεις:

• οικονομική ανταγωνιστικότητα: η αύξηση του συνολικού επιπέδου δεξιοτήτων των πολιτών όλων των κρατών μελών αποτελεί σημαντική οικονομική διακύβευση, το οποίο συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων της ανάπτυξης, της απασχόλησης και της κοινωνικής συνοχής που έθεσε η στρατηγική της Λισαβόνας. Τα θετικά αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν από άλλες χώρες, οι οποίες επένδυσαν στα εκπαιδευτικά τους συστήματα, επιβεβαιώνουν το βάσιμο αυτής της πρόβλεψης. Ο οικονομικός στόχος καθίσταται ακόμη πιο επείγων ενόψει της αναμενόμενης εξέλιξης στην αγορά της απασχόλησης. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Eurostat (DE) (EN) (FR) μέχρι το 2010 το 50 % των νέων θέσεων απασχόλησης θα προορίζεται για τον πληθυσμό με μεγαλύτερη εξειδίκευση, ενώ σήμερα το ένα τρίτο του ενεργού ευρωπαϊκού πληθυσμού παραμένει χαμηλής εξειδίκευσης και ένα σημαντικό μέρος θεωρείται ακόμη ανίκανο να χρησιμοποιήσει σε καθημερινή βάση γραπτές πληροφορίες·
• δημογραφικές αλλαγές: τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τη γήρανση του ευρωπαϊκού πληθυσμού και τον αυξανόμενο ρόλο του μεταναστευτικού πληθυσμού. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ (EN) (FR), σε τριάντα χρόνια το ένα τρίτο των πολιτών της ΕΕ θα είναι ηλικίας άνω των 60 ετών. Το φαινόμενο αυτό απαιτεί τη λήψη μέτρων προοριζόμενων να παρατείνουν την ενεργό ζωή των ηλικιωμένων εργαζομένων και να αυξήσουν τον αριθμό των νέων εργαζομένων. Για το σκοπό αυτό, τα κράτη μέλη οφείλουν να δεσμευτούν για τη μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης της σχολικής φοίτησης και την ανύψωση του επιπέδου των δεξιοτήτων των ατόμων χαμηλής εξειδίκευσης άνω των 40 ετών. Η μετανάστευση αποτελεί μείζονα πρόκληση για τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης στην Ευρώπη, προσφέροντας, συγχρόνως, ένα τεράστιο ανθρώπινο δυναμικό που μπορεί να αντισταθμίσει τη γήρανση του ευρωπαϊκού πληθυσμού και την έλλειψη δεξιοτήτων σε ορισμένους τομείς·
• φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός: η εκπαίδευση και κατάρτιση των ενηλίκων δύνανται να διαδραματίσουν βασικό ρόλο στον αγώνα κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, που περιθωριοποιούν σημαντικό αριθμό ατόμων σε όλα τα κράτη μέλη. Τα αίτια αυτού του προβλήματος βρίσκονται στο χαμηλό επίπεδο αρχικής μόρφωσης, στην ανεργία, στην απομόνωση της υπαίθρου και στις λιγότερες ευκαιρίες στη ζωή. Οι νέες μορφές άγνοιας, όπως η έλλειψη γνώσεων πληροφορικής, επιδεινώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό και παρεμποδίζουν τους εν λόγω πολίτες να έχουν πρόσβαση σε ορισμένες πληροφορίες και πόρους.

Βελτιώνοντας την προσφορά κατάρτισης και εκπαίδευσης των ενηλίκων, τα κράτη μέλη δύνανται να συμβάλουν στην παγίωση των γλωσσικών, πολιτιστικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων των πολιτών, που είναι συχνά μη ευνοημένοι στο πλαίσιο της αγοράς εργασίας. Τα κράτη μέλη οφείλουν να εφαρμόσουν τα σχέδια αυτά, χρησιμοποιώντας στο μέγιστο βαθμό τους υφιστάμενους πόρους. Για το σκοπό αυτό, οφείλουν να αναπτύξουν καλύτερο συντονισμό μεταξύ των παραγόντων που συμμετέχουν στα σχέδια αυτά: των πολιτικών αρχών, οι οποίες λαμβάνουν τις αποφάσεις σε διάφορα επίπεδα, και όλων των εταίρων που συνεργάζονται για την εκπόνηση και την υλοποίηση των πολιτικών. Ο συντονισμός δύναται να διαδραματίσει βασικό ρόλο στην αναγνώριση των προτεραιοτήτων, την εκπόνηση των πολιτικών και την επικοινωνία με τους δυνητικούς εκπαιδευόμενους. Τα ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά Ταμεία δύνανται να συμβάλουν στη βελτίωση των υποδομών και της προσφοράς προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης των ενηλίκων.

Τύποι ενεργειών

Η Επιτροπή διαπιστώνει πέντε τύπους ενεργειών που θα επιτρέψουν στα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν τις προαναφερθείσες προκλήσεις.

• Υλοποίηση περισσότερων δικαίων προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης ενηλίκων, με μεγαλύτερο αριθμό συμμετεχόντων: τα κράτη μέλη οφείλουν να δεσμευτούν ως προς το ποσοστό συμμετοχής στις δραστηριότητες μαθητείας για τους ενήλικους, κατά τρόπο ώστε να είναι περισσότερο δίκαιη και εγγύτερη του στόχου 12,5 %, που θα πρέπει να επιτευχθεί μέχρι το 2010. Αυτά οφείλουν να ενθαρρύνουν όλους τους πολίτες, κυρίως εκείνους με τη χαμηλότερη εξειδίκευση, καθώς και τους ηλικιωμένους και τα άτομα με αναπηρία και εκείνους που κατοικούν σε απομονωμένες περιοχές. Θα πρέπει να ενισχυθούν οι στοχευόμενες δημόσιες επενδύσεις, να αυξηθεί η διάδοση των πληροφοριών ως προς τις δυνατότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης ενηλίκων και να γίνει καλύτερη αξιοποίηση του δυναμικού των ήδη υφιστάμενων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων·
• Μέριμνα για την ποιότητα των προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης των ενηλίκων: τα κράτη μέλη οφείλουν να βεβαιωθούν ότι οι εκπαιδευτικές μέθοδοι καθώς και το προσωπικό που είναι υπεύθυνο για την εκπαίδευση και κατάρτιση είναι αποτελεσματικά και κατάλληλα για τους εκπαιδευόμενους ενήλικους. Με σκοπό την προαγωγή της ποιότητας της εκμάθησης, η Επιτροπή αναγνωρίζει τέσσερα στοιχεία που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη:- τις εκπαιδευτικές μεθόδους: οι εκπαιδευόμενοι θα πρέπει να επωφεληθούν μεθόδων και εκπαιδευτικού υλικού προσαρμοσμένων στις ανάγκες τους και να συμφωνήσουν με τους εκπαιδευτές σαφώς διατυπωμένους στόχους και πόρους υποβοήθησης της εκπαίδευσης·- την ποιότητα του προσωπικού: το επάγγελμα εκείνων που εργάζονται στην εκπαίδευση και η κατάρτιση των ενηλίκων θα πρέπει να αναγνωριστούν και να τους δοθεί η πρέπουσα αξία, ευνοώντας την ανάπτυξη τους και παρέχοντας εγγύηση για μια δίκαιη αμοιβή·- την ποιότητα των παρεχόντων υπηρεσίες: οι δημόσιες αρχές οφείλουν να δεσμευτούν αναφορικά με την εγγύηση μιας εκπαίδευσης ποιότητας, μέσω των προτύπων και των μηχανισμών διασφάλισης ποιότητας·- την ποιότητα των παρόχων υπηρεσιών: μια σειρά παράλληλων μέτρων, όπως η διαθεσιμότητα τόπων εκμάθησης, δομών φύλαξης παιδιών και η ευελιξία της εκπαίδευσης δύνανται να βελτιώσουν σημαντικά τις παρεχόμενες υπηρεσίες·
• ανάπτυξη συστημάτων αναγνώρισης και επικύρωσης των αποτελεσμάτων της εκμάθησης: τα κράτη μέλη οφείλουν να αναπτύξουν συστήματα βασισμένα σε κοινές αρχές, τα οποία επιτρέπουν την εκτίμηση και την αξιοποίηση της μάθησης. Τα εν λόγω συστήματα επιτρέπουν στους μαθητευόμενους μια καλύτερη αυτοαξιολόγηση και τους ενθαρρύνει να συνεχίσουν την πορεία τους στη μάθηση. Για το σκοπό αυτό, το Συμβούλιο Εκπαίδευσης έχει ήδη αναγνωρίσει κοινές αρχές το 2004 και ορισμένα κράτη μέλη έθεσαν σε εφαρμογή εμπειρίες που αποτελούν βάση για την εκπόνηση συστημάτων αξιολόγησης. Με σκοπό να ευνοήσει την αποτελεσματική ανάπτυξη των συστημάτων αυτών, η Επιτροπή προβάλλει τις προκλήσεις του μέλλοντος, όπως η συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών στη διαδικασία επικύρωσης, στη βελτίωση των συστημάτων και την αναλυτική παρουσίαση των στόχων των προγραμμάτων μάθησης·
• επενδύσεις στην εκπαίδευση και κατάρτιση των ηλικιωμένων και των μεταναστών: τα κράτη μέλη οφείλουν να μεριμνούν ώστε τα προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης να στοχεύουν τον ηλικιωμένο πληθυσμό και τους μετανάστες, δύο κατηγορίες που αντιπροσωπεύουν ένα τεράστιο ανθρώπινο δυναμικό στις σύγχρονες οικονομίες και κοινωνίες, αλλά που συχνά δεν ευνοούνται στην αγορά της απασχόλησης. Σε ό,τι αφορά τους ηλικιωμένους, τα κράτη μέλη οφείλουν να δεσμευτούν σε δύο μέτωπα: εκείνο των ηλικιωμένων εργαζομένων, οι οποίοι οφείλουν και δύνανται να παρατείνουν την επαγγελματική τους ζωή μέσω μιας ενεργού γήρανσης, και εκείνο των συνταξιούχων, οι οποίοι έχουν την ευκαιρία να καταστήσουν τη μάθηση αναπόσπαστο στοιχείο της ύπαρξής τους και δύνανται με τη σειρά τους να καταστούν εκπαιδευτές. Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή θα επιθυμούσε τα πανεπιστήμια να προτείνουν μια προσφορά προσαρμοσμένη στις ανάγκες των εκπαιδευομένων ενηλίκων, αλλά οι περισσότερες χώρες εμφανίζουν καθυστερήσεις στον τομέα αυτό. Τα κράτη μέλη οφείλουν επίσης να ευνοήσουν την ένταξη των μεταναστών αξιοποιώντας τις δεξιότητές τους. Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή στηρίζει τις ενέργειες που περιλαμβάνουν προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης στις γειτονικές χώρες, την ανάπτυξη συστημάτων αναγνώρισης των δεξιοτήτων που έχουν ήδη αποκτηθεί και το άνοιγμα αποτελεσματικών δυνατοτήτων μάθησης·
• προαγωγή της έρευνας και της ανάλυσης σχετικά με τις δραστηριότητες μάθησης για τους ενήλικους: δείκτες όπως οι βάσεις δεδομένων διαδραματίζουν ουσιώδη ρόλο στην παρατήρηση και την αξιολόγηση των δραστηριοτήτων εκπαίδευσης και κατάρτισης των ενηλίκων. Σήμερα τα στοιχεία αυτά είναι αρκετά περιορισμένα, αλλά καταβάλλεται μια προσπάθεια από μέρους διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΟΣΑ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, συμπεριλαμβανομένης της Eurostat και της μονάδας ερευνών που πρόσφατα δημιουργήθηκε στην Ίσπρα.

Πριν από το τέλος του 2007, η Επιτροπή έχει την πρόθεση να συντάξει σχέδιο δράσης που θα εμπνέεται από την παρούσα ανακοίνωση.

Πλαίσιο

Στο πλαίσιο της στρατηγικής της Λισαβόνας που αποσκοπεί στην προαγωγή μιας κοινωνίας της γνώσης, η Επιτροπή υποστήριξε τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού χώρου δια βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης μέσω μιας πρώτης ανακοίνωσης το 2001.

Ομοίως, το Συμβούλιο προσέφερε τη συμβολή του στη στρατηγική της Λισσαβόνας μέσω ψηφίσματος το 2002. Πριν από το τέλος του 2007, ένα σχέδιο δράσης θα εκπονηθεί σύμφωνα με την παρούσα ανακοίνωση που θα λαμβάνει υπόψη την εμπειρία που αποκτήθηκε στο πλαίσιο των προγραμμάτων Σωκράτης και Grundtvig.

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 17.05.2007