22.9.2009   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 228/1

1.1

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι τα δάση και η ανανεώσιμη ξυλεία που παράγουν διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για τον έλεγχο της αλλαγής του κλίματος διότι:

1.2

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι στην Ευρώπη το ξύλο χρησιμοποιείται κυρίως στον κατασκευαστικό τομέα, ως πηγή ενέργειας, για την κατασκευή επίπλων και στην παραγωγή χαρτιού. Λόγω των επιπτώσεων τους στην αλυσίδα μεταποίησης, τα προϊόντα της ξυλείας παρέχουν μεγάλη προστιθέμενη αξία στην απασχόληση, στο εισόδημα των ιδιοκτητών δασών και στην οικονομική δραστηριότητα, ιδιαίτερα στην ύπαιθρο.

1.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι για πολλές δεκαετίες ήδη τα δάση της Ευρώπης έχουν λειτουργήσει ως δεξαμενές άνθρακα επειδή η ετήσια ανάπτυξή τους είχε υπερβεί την υλοτομία και έχουν επιβραδύνει την αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Πρέπει να διασφαλιστεί η αξία των φυσικών δασών ως αποθηκών άνθρακα και φορέων διατήρησης της βιοποικιλότητας. Η βιώσιμη διαχείριση των δασών στις χώρες της Ευρώπης ακολουθεί τα κριτήρια και τους δείκτες της MCPFE (1), που εξελίσσονται συνεχώς.

1.4

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην ΕΕ να λάβει τα ακόλουθα μέτρα:

1.5

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι λόγω των επιζήμιων συνεπειών της αλλαγής του κλίματος τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να αναπτύξουν σχέδια ετοιμότητας διαχείρισης των δασών για την πρόληψη καταστροφής των δασών από ακραία φαινόμενα (καταιγίδες, ξηρασία, πυρκαγιές των δασών, ζημίες από έντομα), για την αντιμετώπιση των συνεπειών παρόμοιων καταστροφών καθώς και να αυξήσουν την πληροφόρηση για τη σημασία της διαχείρισης των δασών.

1.6

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει επίσης ότι στα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να αναπτυχθεί η παραγωγή διάσπαρτης βιοενέργειας με τη βοήθεια τιμολογίων τροφοδότησης.

1.7

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι πέρα από τη σημασία τους για την αλλαγή του κλίματος, τα δάση έχουν σημαντικές οικολογικές, κοινωνικές και οικονομικές λειτουργίες, οποίες πρέπει να προστατευθούν. Πέρα από την παραγωγή ξυλείας, στόχοι της δασοκομίας είναι η διατήρηση της βιοποικιλότητας των δασών, η διαχείριση των υπόγειων υδάτων, η διαχείριση του τοπίου, η χρήση των δασών ως τόπων ψυχαγωγίας και τουρισμού, προστασίας από τον θόρυβο της κυκλοφορίας, πρόληψης των χιονοστιβάδων και της διάβρωσης των ορεινών περιοχών καθώς και η παραγωγή προϊόντων όπως τα μανιτάρια, τα βατόμουρα και τα θηράματα. Αυτές οι ποικίλες ευεργετικές λειτουργίες του δάσους δεν αντικατοπτρίζονται σε κανέναν υπολογισμό αποδοτικότητας αλλά ούτε και στις τιμές της ξυλείας.

2.1

Τον Δεκέμβριο του 2008 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε τη δέσμη μέτρων για το κλίμα και την ενέργεια. Οι νομοθετικές αποφάσεις που αφορούν κυρίως τα δάση και τη δασοκομία είναι:

2.2

Τα δάση καλύπτουν το 31 % της έκτασης της Ευρώπης και υπολογίζεται ότι δεσμεύουν περίπου το 10 % των ετήσιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα της Ευρώπης (3). Η ποσότητα του άνθρακα που απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα από τη βιώσιμη διαχείριση των δασών είναι μικρότερη (δεξαμενή άνθρακα) ή ίση (ουδέτερος άνθρακας) από την ποσότητα του άνθρακα που αποθηκεύεται στα δάση από την ατμόσφαιρα.

3.1

Η ΕΕ των 27 διαθέτει 156 εκατομμύρια εκτάρια δασικής έκτασης. Ωστόσο, λόγω των φυσικών συνθηκών, δεν υπάρχει πρόσβαση σε όλα τα δάση για τη συλλογή ξυλείας και την εμπορική της εκμετάλλευση. Εκτιμάται ότι κατά μέσο όρο το 80 έως 90 % της δασικής έκτασης είναι προσιτό, αλλά στην ανατολική Ευρώπη είναι συχνά προσιτό μόνον το 40 έως 50 % των δασών. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαπέντε ετών, η δασική έκταση αυξήθηκε κατά περίπου 10 εκατομμύρια εκτάρια στην επικράτεια της ΕΕ των 27, λόγω της δενδροφύτευσης και της αναδάσωσης πρώην γεωργικών εδαφών και φυσικής αναδάσωσης. Η αύξηση της δασικής έκτασης ισοδυναμεί σε μέγεθος με την επικράτεια της Ουγγαρίας.

3.2

Το 60 % περίπου των δασών της ΕΕ των 27 ανήκει σε ιδιώτες, κυρίως οικογένειες, ενώ το υπόλοιπο 40 % είναι δημόσια δάση και ανήκουν στο κράτος, σε τοπικές αρχές, σε θρησκευτικές κοινότητες ή άλλους οργανισμούς. Συνολικά, υπάρχουν περισσότεροι από ένδεκα εκατομμύρια ιδιώτες ιδιοκτήτες δασών, και ο αριθμός αυτός αυξάνεται λόγω της αναδιάρθρωσης της ιδιοκτησίας των δασών στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, καθώς και λόγω των διαφόρων συμφωνιών που συνδέονται με τον καταμερισμό των κληρονομιών.

3.3

Επί αιώνες, ο άνθρωπος εκμεταλλεύεται τα δάση με διάφορους τρόπους στην Ευρώπη, γεγονός που μετέβαλε τη δομή τους. Πράγματι, τα ευρωπαϊκά δάση άλλαξαν όψη από τις ενέργειες του ανθρώπου, και χαρακτηρίζονται πλέον ως «ημιφυσικά» δάση και φέρουν το αποτύπωμα του ανθρώπου όσον αφορά τα είδη τα συνθέτουν. Το 85 % των δασών αντιστοιχεί σε αυτόν τον «ημιφυσικό» τύπο. Εκτός των δασών αυτών η δασοκομία στην Ευρώπη ασκείται σε φυτείες δασών. Οι φυτείες δασών, το μεγαλύτερο τμήμα των οποίων βρίσκεται κυρίως στη νοτιοδυτική Ευρώπη, αντιπροσωπεύουν σχεδόν 8 % των δασικών εκτάσεων της Ευρώπης. Τα φυσικά δάση και οι άλλες δασικές εκτάσεις στις οποίες δεν ασκείται δασοκομική δραστηριότητα (5), βρίσκονται κυρίως στην ανατολική Ευρώπη, στις χώρες της Βαλτικής και στις βόρειες χώρες και αντιπροσωπεύουν περίπου το 5 %.

3.4

Τα φυσικά δάση και οι προστατευόμενες δασικές περιοχές αποτελούν την κύρια κατηγορία δασών για την προστασία της βιοποικιλότητας. Τα φυσικά δάση είναι επίσης σταθερά οικοσυστήματα τα οποία συμβάλλουν στην καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος. Περίπου το 8 % των δασών της Ευρώπης προστατεύεται λόγω της δασικής βιοποικιλότητάς τους, και περίπου το 10 % προστατεύεται για λόγους διατήρησης του φυσικού τοπίου (δηλαδή σύνολο 18 %, ήτοι 34 εκατομμύρια εκτάρια). Ο αριθμός των εκτάσεων που προστατεύονται από τον νόμο ή άλλες ρυθμίσεις αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας. Τα σπάνια και πλέον πολύτιμα είδη δασών προστατεύονται ήδη σε μεγάλο βαθμό στην Ευρώπη. Τα προστατευόμενα δάση βρίσκονται συχνά σε περιοχές ορεινές ή μακριά από κατοικημένες ζώνες, οι οποίες συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο πολύτιμων χώρων – παρθένων από κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα – από άποψη ποικιλότητας των ειδών που απαντούν σε αυτά. Εξάλλου, περίπου το 10 % των δασών προστατεύεται κατά τρόπο ώστε να προφυλάσσονται τα υδάτινα συστήματα, τα υπόγεια ύδατα και τα εδάφη και να προλαμβάνονται οι κίνδυνοι χιονοστιβάδων ή διάβρωσης. Η ποικιλότητα ευνοείται επίσης στο πλαίσιο της διαχείρισης των εμπορικών δασών, εφόσον απομένουν στο δάσος σάπια ξύλα και μικροί βιότοποι, έτσι ώστε να διατηρούνται τα σπάνια είδη.

3.5

Η οικονομική εκμετάλλευση των δασών υπερβαίνει την υλοτόμηση με σημαντική διαφορά στην Ευρώπη. Το απόθεμα μη υλοτομημένης ξυλείας εμφάνιζε αύξηση 687 εκατομμυρίων καθαρών m3 στην ΕΕ των 27 το 2005 (σε δάση στα οποία οι φυσικές συνθήκες επιτρέπουν τη συλλογή ξύλου). Σύμφωνα με τον αριθμό αυτό, η εκμετάλλευση ανερχόταν σε 442 εκατομμύρια m3. Αυτό σημαίνει ότι το ποσοστό χρήσης των δασών, ή ο λόγος μεταξύ υλοτόμησης και ανάπτυξης, προσέγγιζε κατά μέσο όρο το 60 % (με αποκλίσεις από 30 έως 80 %). Το ποσοστό χρησιμοποίησης του δάσους ήταν πάνω από το 50 % στα κράτη μέλη του Βορρά και της κεντρικής Ευρώπης, αλλά παραμένει κάτω από το 50 % στα κράτη μέλη της νότιας και νοτιοανατολικής Ευρώπης. Το ποσοστό αυτό αυξήθηκε κατά την τελευταία δεκαετία, αλλά δεν έφτασε ακόμη το επίπεδο του 1990. Η υλοτόμηση αυξήθηκε σε κάποιο βαθμό λόγω των ισχυρών θυελλών του 2000, πράγμα που σημαίνει ότι σε ορισμένες περιοχές η συλλογή του ξύλου πραγματοποιήθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα, με επίπεδα υλοτόμησης ίσα με εκείνα αρκετών κανονικών ετών. Το 2006 οι εισαγωγές στην Ευρώπη (ΕΕ των 27) στρογγυλής ξυλείας, καταλοίπων ξυλείας και πριονιδιών ήταν 83 εκατομμύρια κυβικά μέτρα (μη συμπεριλαμβανομένων του χαρτιού και της κυτταρίνης) ενώ οι εξαγωγές εκτός Ευρώπης ήταν 54 εκατομμύρια κυβικά μέτρα (6).

3.6

Σχεδόν το 40 % (ήτοι περίπου 250 εκατομμύρια m3) της σημερινής οικονομικής δασικής ανάπτυξης παραμένει ανεκμετάλλευτο, καθώς η υλοτόμηση είναι κατώτερη της ανάπτυξης. Το δασικό απόθεμα της ΕΕ των 27 γνώρισε επίσης σταθερή ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της τελευταίας πεντηκονταετίας. Ο συνολικός όγκος μη υλοτομηθείσας ξυλείας εκτιμάται σε περίπου 30 δισεκατομμύρια m3, πράγμα που ισοδυναμεί με 9,8 δισεκατομμύρια τόνους άνθρακα. Μέρος του άνθρακα που απορροφούν τα δέντρα αποθηκεύεται στο έδαφος εξαιτίας όμως απουσίας ερευνών δεν είναι δυνατό προς το παρόν να υπάρξει εκτίμηση σε ευρωπαϊκή κλίμακα για το μερίδιο του άνθρακα που δεσμεύεται στο έδαφος. Από την άποψη της απορρόφησης άνθρακα, υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ των δασών εμπορικής εκμετάλλευσης και των φυσικών δασών: τα φυσικά δάση αποτελούν στην «τελική τους φάση», από την άποψη της προστασίας του κλίματος, πραγματικές δεξαμενές διοξειδίου του άνθρακα στις οποίες επικρατεί ισορροπία μεταξύ της απορρόφησης άνθρακα (ανάπτυξη της βιομάζας) και της ελευθέρωσης άνθρακα (αποσύνθεση της βιομάζας). Αντιθέτως, στα δάση εμπορικής εκμετάλλευσης δημιουργείται μέσω της υλοτόμησης διαρκώς νέο, πρόσθετο δυναμικό δέσμευσης άνθρακα. Η ΕΟΚΕ θέλει όμως να τονίσει εν προκειμένω ότι σε καμία περίπτωση δεν επιθυμεί να χαρακτηρίσει τα δάση εμπορικής εκμετάλλευσης ως πολυτιμότερα έναντι των φυσικών δασών.

3.7

Είναι σημαντικό να εξετασθούν οι εμπορικές δυνατότητες και οι δυνατότητες συλλογής των καταλοίπων της υλοτομίας, έτσι ώστε να κατανοηθούν και να αξιολογηθούν η δέσμευση του άνθρακα, η παραγωγή βιοενέργειας των δασών και ο κύκλος του άνθρακα που συνδέεται με τα προϊόντα της ξυλείας. Δεν υπάρχει επί του παρόντος καμία συνεκτική εικόνα των δυνατοτήτων υλοτόμησης για τις 27 χώρες της ΕΕ στο σύνολό τους. Αρκετές χώρες διαθέτουν εθνικά προγράμματα για τα δάση, τα οποία καθορίζουν διάφορες δυνατότητες υλοτομίας λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες προστασίας του δάσους, τη βιοποικιλότητα και άλλες πολυλειτουργικές ανάγκες.

4.1

Τα δάση απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) της ατμόσφαιρας μέσω αφομοίωσης και το μετατρέπουν σε βιομάζα, ιδίως με τη μορφή ξύλου, αποβάλλοντας οξυγόνο, ζωτικής σημασίας στοιχείο για τα ζώα και τους ανθρώπους. Η αλλαγή του κλίματος, και ειδικότερα η αύξηση του όγκου των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, η αύξηση των θερμοκρασιών, αλλά και το ποσοστό όζοντος στην επιφάνεια του πλανήτη, οι αποθέσεις αζώτου και η οξίνιση των εδαφών, απειλούν άμεσα και έμμεσα την υγεία, την ανάπτυξη και τη δομή των δασών.

4.2

Η αλλαγή του κλίματος επηρεάζει τα δάση με δύο τρόπους. Εάν, για παράδειγμα, το κλίμα γίνει σταδιακά πιο ζεστό ή πιο ξηρό, τα δένδρα πρέπει να προσαρμοσθούν στην αλλαγή αυτή. Η αλλαγή αυτή είναι σταδιακή και η πρόοδός της, όπως και τα μέτρα που μπορούν να την επηρεάσουν, μπορούν να προγραμματισθούν. Οι σοβαρότερες άμεσες απειλές στην ανάπτυξη των δασών προέρχονται από τα ακραία μετεωρολογικά φαινόμενα. Από το 1850, τα αριθμητικά στοιχεία δείχνουν σαφή αύξηση των ζημιών που οφείλονται σε καταιγίδες κατά την τελευταία εικοσαετία στην Ευρώπη. Επίσης, οι δασικές πυρκαγιές υπήρξαν πολλές στις μεσογειακές χώρες κατά την τελευταία πεντηκονταετία. Η ακριβής πρόβλεψη των ακραίων μετεωρολογικών φαινομένων είναι αδύνατη, αλλά είναι η δυνατή η προετοιμασία μέσω μελετών σχεδιασμού.

4.3

Εάν τα υφιστάμενα προς εκμετάλλευση δάση δεν προσαρμοσθούν επαρκώς στη σταδιακή αλλαγή του κλίματος, οι συνέπειες θα είναι, μεταξύ άλλων, η αποδυνάμωση της ζωτικότητας των δασών, η μείωση της παραγωγικότητας, ο μαρασμός ορισμένων δένδρων, η μείωση της ανθεκτικότητας των δένδρων και η επακόλουθη αύξηση των ασθενειών και των παρασίτων καθώς και η μεταβολή της κατανομής των ειδών δένδρων. Υπάρχει επίσης κίνδυνος τα δένδρα να μην προσαρμοσθούν στις περιοχές του βορρά, δεδομένου ότι το ποσοστό ανάπτυξής τους μεταβάλλεται σήμερα λόγω της αύξησης της διάρκειας της εποχής βλάστησης και λόγω της μη προσαρμογής τους στην περίοδο ηρεμίας, δηλαδή τον χειμώνα. Σε περίπτωση ακραίων μετεωρολογικών φαινομένων, όπως ξηρασίες, δασικές πυρκαγιές, καταιγίδες ή ζημίες που οφείλονται στα χιόνια, ενδέχεται να αφανιστούν μεγάλες εκτάσεις από δένδρα, η αναδάσωση να αναχαιτιστεί και τα νεκρά δένδρα να προκαλέσουν μαζική διάδοση παρασίτων, ακόμη και σε υγιή γειτονικά δάση.

4.4

Η αλλαγή του κλίματος επηρεάζει με διαφορετικούς τρόπους τις διάφορες ζώνες βλάστησης. Οι συνέπειες στις διάφορες ζώνες βλάστησης (βόρειες περιοχές, εύκρατη ζώνη, Μεσόγειος, οι περιοχές των Άλπεων και οι πολικές περιοχές) και στα διάφορα κράτη της Ευρώπης αναμένεται να είναι οι εξής:

5.1

Η καλή διαχείριση του δάσους είναι ο βασικός τρόπος βελτίωσης της ικανότητας προσαρμογής των δασών στην αλλαγή του κλίματος. Προληπτικά μέτρα, όπως η έγκαιρη αναγνώριση και η αφαίρεση των δένδρων που πεθαίνουν και η διατήρηση στο ελάχιστο των υλικών που μπορούν να προκαλέσουν πυρκαγιές των δασών περιλαμβάνονται στη διαχείριση του δάσους. Πρέπει, τόσο το κοινό, όσο και οι ιδιόκτητες δασών καθώς και οι αρμόδιοι για τη διαχείριση φορείς να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της διαχείρισης των δασών κατά την προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος. Τα περισσότερα δάση της ΕΕ τελούν υπό συνεχή διαχείριση, με αποτέλεσμα να εμφανίζουν γενικά υψηλή παραγωγικότητα και βιωσιμότητα. Υπάρχουν μακροπρόθεσμα μέτρα προσαρμογής που πρέπει να ληφθούν ήδη από τώρα, δεδομένου ότι ο δασικός τομέας απαιτεί μια μακροπρόθεσμη προοπτική, καθώς οι κύκλοι ζωής εκτείνονται από 15 έως 150 χρόνια.

5.2

Για την αναγέννηση των δασών ενδείκνυται η φύτευση ειδών δένδρων που είναι προσαρμοσμένα σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Για τον λόγο αυτό, πρέπει να προτιμώνται τα εγχώρια είδη δένδρων, διότι προσαρμόζονται καλύτερα στις τοπικές αλλαγές του κλίματος λόγω της γενετικής τους σύνθεσης. Προτίμηση πρέπει να δοθεί στα μικτά δάση, καθώς η παρουσία δένδρων διαφόρων ειδών που έχουν διαφορετικές ιδιότητες επιτρέπει τη μείωση των κινδύνων σε σχέση με τα δάση που περιορίζονται σε ορισμένα συγκεκριμένα είδη.

5.3

Στις περιπτώσεις δασών που αποτελούνται από ένα μοναδικό είδος κωνοφόρου, εκτός του φυσικού χώρου ανάπτυξής τους, πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για τη διαφοροποίηση των εν λόγω δασών προκειμένου να αντιπροσωπεύουν και πάλι την αρχική κατανομή των ειδών δένδρων. Αυτά τα είδη δασών που αποτελούνται από ένα μοναδικό είδος εμφανίζουν μικρή ανθεκτικότητα στις καταιγίδες και στις επιθέσεις των εντόμων που λαμβάνουν συχνά χώρα μετά τις καταιγίδες.

5.4

Πρέπει να αναπτυχθούν σχέδια ετοιμότητας όσον αφορά τη διαχείριση του δάσους, να αναζητηθούν δυνατότητες χρηματοδότησης για την κάλυψη των ενδεχόμενων ζημιών και επιχειρησιακά μοντέλα, έτσι ώστε ο δασικός τομέας να είναι προετοιμασμένος για τις αρνητικές συνέπειες των αιφνίδιων και ακραίων κλιματικών φαινομένων που προκαλούνται από την αλλαγή του κλίματος καθώς και για τις ζημίες που αυτά προκαλούν στα δάση. Οι περιοχές που διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο από τις εν λόγω ακραίες κλιματικές συνθήκες πρέπει να χαρτογραφηθούν. Πρέπει επίσης να σχεδιαστούν επιχειρησιακά μοντέλα για την αντιμετώπιση των απότομων αυξήσεων υλοτόμησης δένδρων και για τη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας των αγορών ξυλείας.

5.5

Η αλλαγή του κλίματος και το διεθνές εμπόριο των φυτικών υλών αυξάνουν τη διάδοση των φυτικών παρασίτων και των ξένων ειδών. Η ευρωπαϊκή οδηγία για την προστασία των φυτών περιέχει διατάξεις για την εξάλειψη των φυτικών παρασίτων και για την πρόληψη της διάδοσης των παρασίτων, καθορίζει δε τους όρους στον τομέα του διεθνούς εμπορίου δένδρων και σπόρων. Για την αποφυγή της διάδοσης των πιο επικίνδυνων παρασίτων του ξύλου (π.χ. νηματώδης σκώληκας των κωνοφόρων) και για τη διασφάλιση της υγείας των δασών, οι περιοχές της ΕΕ χρειάζονται επαρκώς αυστηρές ρυθμίσεις για την προστασία των φυτών, καθώς και αποτελεσματικούς ελέγχους. Απαιτούνται εθνικές στρατηγικές και προγράμματα για την προστασία από επιθετικά ξένα είδη.

5.6

Η διαχείριση των δασών δεν αντιβαίνει στους στόχους της βιοποικιλότητας. Η βιοποικιλότητα πρέπει να έχει προτεραιότητα κατά τη διαχείριση του δάσους εμπορικής εκμετάλλευσης έτσι ώστε το ξύλο σε αποσύνθεση και οι μικροβιότοποι να παραμένουν εντός της εμπορικής περιοχής, προκειμένου να διατηρηθούν οι ζώντες οργανισμοί. Αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ χορηγούν οικονομικές ενισχύσεις σε ιδιώτες ιδιοκτήτες δασών, οι οποίοι αναλαμβάνουν οικειοθελώς την προστασία τους, ως μέτρο προώθησης της βιοποικιλότητας. Τα συστήματα πιστοποίησης των δασών απαιτούν επίσης να λαμβάνονται υπόψη τα κριτήρια βιοποικιλότητας κατά τη διαχείριση του δάσους.

5.7

Επί του παρόντος, τα εμπορικά δάση της Ευρώπης, με δένδρα υλοτομημένα ή μη, περιέχουν μεγάλη ποσότητα σάπιου ξύλου το οποίο λειτουργεί ως δεξαμενή άνθρακα και χρησιμεύει ως περιβάλλον για τους ζώντες οργανισμούς. Ο μέσος όγκος σάπιου ξύλου είναι 10 m3/ha. Η παρουσία μεγάλων ποσοτήτων τέτοιου ξύλου μπορεί να ενθαρρύνει τη μαζική διάδοση παρασίτων του ξύλου ή να προκαλέσει μεγάλες πυρκαγιές. Τα πλεονεκτήματα ωστόσο της βιοποικιλότητας είναι μεγάλα και για τον λόγο αυτό είναι καθοριστικής σημασίας να μην αφαιρείται από τον χώρο του το ξύλο σε αποσύνθεση που βρίσκεται ήδη στα δάση, για να χρησιμοποιηθεί, παραδείγματος χάριν, ως καύσιμο.

5.8

Η ύπαρξη φυσικών και προστατευόμενων δασών είναι απαραίτητη για τη διαφύλαξη της βιοποικιλότητας. Όσον αφορά τη δέσμευση άνθρακα, τα φυσικά δάση, κατά τη διάρκεια της ζωής τους καταλήγουν από δεξαμενές άνθρακα σε αποθήκες άνθρακα. Επομένως, η μετάβαση από την ενεργό διαχείριση των δασών στην πλήρη προστασία των δασών σημαίνει τη δημιουργία αποθηκών άνθρακα. Ωστόσο, αυτό μειώνει ταυτόχρονα την αναγκαία έκταση για τα δένδρα που αναπτύσσονται, τα οποία μπορούν να αυξήσουν τον όγκο του άνθρακα που αποθηκεύεται στα δάση και ιδίως να αποτελέσουν πηγή προϊόντων ξύλου, η οποία αντισταθμίζει άλλες μορφές ενέργειας και άλλα υλικά. Επομένως, από την άποψη της αλλαγής του κλίματος, η πλήρης προστασία των δασών δεν είναι τόσο οικολογικά αποτελεσματική όσο η ολοκληρωμένη προστασία σε ένα πλαίσιο εμπορικής διαχείρισης του δάσους.

5.9

Επομένως, από την άποψη της καταπολέμησης της αλλαγής του κλίματος, η πλήρης προστασία των δασών δεν είναι τόσο οικολογικά αποτελεσματική όσο η ολοκληρωμένη προστασία σε ένα πλαίσιο εμπορικής διαχείρισης του δάσους (ξύλο σε αποσύνθεση και μικροί βιότοποι).

6.1

Τα δάση, κατά την φάση ανάπτυξης και μεταποίησης των προϊόντων τους, επηρεάζουν την αλλαγή του κλίματος με τους ακόλουθους τέσσερις τρόπους:

6.2

Εδώ και αρκετές δεκαετίες, τα ευρωπαϊκά δάση λειτουργούν ως δεξαμενές άνθρακα λόγω της μείωσης της υλοτόμησης σε σχέση με την καθαρή ετήσια ανάπτυξη, γεγονός που συνέβαλε στην επιβράδυνση της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Ωστόσο, αυτό δεν μπορεί να συνεχισθεί επ’ αόριστο, καθώς, όταν τα δένδρα γερνούν και φτάνουν στο ανώτερο σημείο της ανάπτυξής τους, τα δάση παύουν να αποθηκεύουν το διοξείδιο του άνθρακα. Για τον λόγο αυτό, τα δάση πρέπει να αποτελούν αντικείμενο συνεχούς διαχείρισης.

6.3

Τα αντισταθμιστικά οφέλη από τη χρήση προϊόντων υλοτομημένης ξυλείας (HWP) (7) είναι σημαντικά για τον περιορισμό της αλλαγής του κλίματος. Ο άνθρακας που προέρχεται από την ατμόσφαιρα δεσμεύεται στην ξυλεία των δασών και στη συνέχεια μεταφέρεται και αποθηκεύεται στα προϊόντα που προέρχονται από ξύλο όπως το χαρτί, τα έπιπλα, οι σανίδες και οι ξύλινες κατασκευές· με τον τρόπο αυτό εξαλείφεται από την ατμόσφαιρα (με την μορφή ξύλινης κατοικίας για παράδειγμα) για πολλούς αιώνες. Στο τέλος του κύκλου της ζωής τους τα προϊόντα από ξύλο ανακυκλώνονται ή καίγονται για την παραγωγή ενέργειας. Η υποβολή εκθέσεων σχετικά με τα προϊόντα του ξύλου που συνδέονται με τα αέρια του θερμοκηπίου, που καθιερώθηκε στο Κυότο, γίνεται σε εθελοντική βάση και οι σχετικές μελέτες παραμένουν ημιτελείς επειδή εν μέρει λαμβάνεται υπόψη το διεθνές εμπόριο.

6.4

Οι υφιστάμενες, εθνικές ή διεθνείς, βάσεις δεδομένων επιτρέπουν τον υπολογισμό της ικανότητας αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα των προϊόντων από ξύλο. Πρέπει να αναπτυχθούν κανόνες υπολογισμού ώστε να καταστεί εφικτός ο υπολογισμός του ισοζυγίου άνθρακα των δασών. Η ΕΕ θα πρέπει να προτείνει στη διάσκεψη για το κλίμα που θα πραγματοποιηθεί στην Κοπεγχάγη το 2009 ο όγκος του άνθρακα που αποθηκεύεται στα προϊόντα ξύλου να συμπεριληφθεί υποχρεωτικά ως τμήμα του υπολογισμού του ισοζυγίου άνθρακα στην μετά το Κυότο περίοδο από το 2012 και μετέπειτα.

6.5

Η ενσωμάτωση της ικανότητας των προϊόντων ξύλου να δεσμεύουν το διοξείδιο του άνθρακα στον υπολογισμό του ισοζυγίου άνθρακα μπορεί να παρακινήσει τον δασικό τομέα να διαχειρίζεται τα δάση με αποτελεσματικό τρόπο και με μεγαλύτερο σεβασμό στο περιβάλλον. Η συνεχής διαχείριση των δασών είναι καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση της βιωσιμότητας των δασών απέναντι στις αρνητικές συνέπειες της αλλαγής του κλίματος.

7.1

Ο κατασκευαστικός κλάδος μπορεί να διαδραματίσει πολύ σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος, δεδομένου ότι παγκοσμίως το 40 έως 50 % της πρωτογενούς ενέργειας χρησιμοποιείται για τη θέρμανση και τη ψύξη των κτηρίων (8). Εκτιμάται ότι η παραγωγή δομικών υλικών, ο κατασκευαστικός κλάδος και η χρήση των κτηρίων παράγουν σχεδόν το 40 % των εκπομπών CO2. Στην ΕΕ των 27 κρατών μελών καταναλώθηκαν το 2005 συνολικά 1 170,2 Mtoe (εκατομμύρια τόνοι ισοδύναμου πετρελαίου), εκ των οποίων το 28 % στη βιομηχανία, 30,9 % στις μεταφορές και 41,1 % στα νοικοκυριά. Η θέρμανση και η ψύξη των κτιρίων ευθύνονται για το 8 % των εκπομπών CO2 και μεγάλο ποσοστό των εκπομπών αυτών μπορεί να αποφευχθεί μέσω της επαγγελματικής κατασκευής και των νέων τεχνικών, καθώς και με την αύξηση του ποσοστού ξυλείας στις κατασκευές.

7.2

Το ξύλο είναι ένα δομικό υλικό χαμηλού ενεργειακού δυναμικού, ανανεώσιμο και ουδέτερο σε άνθρακα καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του. Κανένα άλλο σύνηθες δομικό υλικό δεν χρειάζεται τόσο λίγη ενέργεια για την παραγωγή όσων παράγει το ξύλο. Η χρησιμοποίηση ενός κυβικού μέτρου ξύλου ως υποκατάστατου άλλων δομικών υλικών μειώνει τις εκπομπές CO2 στην ατμόσφαιρα κατά 1,1 τόνο κατά μέσο όρο.

7.3

Η ευρύτερη διάδοση της κατασκευής ξύλινων κτιρίων στον κόσμο, και της χρήσης του ξύλου στον κατασκευαστικό κλάδο, περιορίζεται από την έλλειψη ομοιόμορφων προτύπων, κανόνων και κριτηρίων πιστοποίησης. Ο κατασκευαστικός κλάδος πρέπει να διαθέτει αναλύσεις του κύκλου ζωής και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου των προϊόντων, βάσει επιστημονικών υπολογισμών, ώστε να είναι εφικτή η σύγκριση διαφορετικών υλικών με αντικειμενικό τρόπο. Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών πρέπει να ενσωματώσουν περισσότερα υλικά από ξύλο «οικολογικής κατασκευής» στις πολιτικές εφοδιασμού σε ξύλο και να εφαρμόζουν όρους πιστοποίησης των δασών συμβατούς με τη διεθνή έννοια της αειφορίας.

8.1

Η βιομάζα των δασών είναι η σημαντικότερη και αμεσότερη υφιστάμενη πηγή ανανεώσιμης βιοενέργειας στην Ευρώπη. Η βιομάζα των δασών χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας με τρεις τρόπους:

Η παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και η συνδυασμένη παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού από τη βιομάζα των δασών έχει αυξηθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη. Η θερμότητα και ο ηλεκτρισμός παράγονται συνήθως για τις ανάγκες ιδιωτικών χαμηλών κατοικιών και σε θερμοηλεκτρικούς σταθμούς για τη θέρμανση και τον ηλεκτρισμό διαφόρων μεγεθών κτηρίων όπως σχολεία, δημόσια κτήρια, νοσοκομεία, κοινότητες ή πόλεις. Η τεχνολογία παραγωγής βιοκαυσίμων από τη βιομάζα των δασών και πρώτων υλών από ξύλο είναι ακόμη υπό δοκιμή και σε φάση ανάπτυξης και χρήζει περαιτέρω επιδοτήσεων. Η πυρόλυση της βιομάζας, που παράγει ξυλάνθρακα κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί ως υλικό βελτίωσης του εδάφους, είναι μια νέα δυνατότητα για τη βελτίωση της ενεργειακής αξίας και της αποτελεσματικότητας του εδάφους ως δεξαμενής άνθρακα.

8.2

Το 2006 η ΕΕ των 25 παρήγαγε ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές γύρω στους 110 μεγατόνους, πράγμα που αντιστοιχεί στο 14 % περίπου της συνολικής χρήσης ενέργειας. (Eurostat 2008). Το μεγαλύτερο μέρος, το 65 %, αυτής της ανανεώσιμης ενέργειας παράχθηκε από βιομάζα, που με τη σειρά της αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα (60 %) της δασικής ενέργειας. Το ποσοστό χρήσης της δασικής ενέργειας επί του συνόλου της ενέργειας διαφέρει πολύ μεταξύ των κρατών της ΕΕ των 27.

8.3

Στην παραγωγή βιοκαυσίμων από προϊόντα δασικής ξυλείας συμβάλλουν τα διαφόρων ειδών υπολείμματα υλοτομίας όπως τα ροκανίδια, οι κόκκοι από πολτό ξύλου, οι μπρικέτες (πλιθάνθρακας), τα κούτσουρα και οι ρίζες, ο ξυλάνθρακας, το ξυλαέριο και τα ταχέως αναπτυσσόμενα δένδρα όπως η ιτιά. Τα υποπροϊόντα της δασικής βιομηχανίας (τα υγρά βιομηχανικά απόβλητα πολτοποίησης και τα υπολείμματα ξυλείας όπως η μαύρη αλισίβα, ο φλοιός, τα πριονίδια και τα υπολείμματα κατεργασίας και ανακύκλωσης ξύλου), παρέχουν σημαντικό ενεργειακό δυναμικό και χρησιμοποιούνται εντατικά στην παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού, ιδιαίτερα στην ολοκληρωμένη δασική βιομηχανία. Η χρήση υποπροϊόντων και ανακυκλωμένου ξύλου για ενεργειακούς σκοπούς μπορεί να φτάσει το 30–50 % της χρήσης στρογγυλής ξυλείας.

8.4

Η χρήση της δασικής βιοενέργειας πρέπει να αυξηθεί περισσότερο από ό,τι σήμερα στην Ευρώπη. Σύμφωνα με προκαταρκτικές μελέτες εκτιμάται ότι το δυναμικό εκμετάλλευσης της βιομάζας των δασών της Ευρώπης ανέρχεται σε 100-200 εκατομμύρια κυβικά μέτρα τον χρόνο, δεδομένου ότι η εκμετάλλευση των δασών δεν απειλεί το περιβάλλον ούτε τη βιοποικιλότητα των δασών ή την προστασία του τοπίου. Σήμερα ο όγκος της δασικής βιομάζας που αξιοποιείται ξεχωριστά και σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση της στρογγυλής ξυλείας ανέρχεται στο 10–15 % του δυναμικού εκμετάλλευσης.

8.5

Η αυξημένη χρήση της βιομάζας των δασών δημιουργεί νέες δυνατότητες και στους ιδιοκτήτες εφόσον τους παρέχει ευρύτερη αγορά ξυλείας και ανταγωνιστικές τιμές αλλά και στα πριονιστήρια, τα οποία μπορούν να πωλούν περισσότερα υποπροϊόντα. Η έντονη ζήτηση δασικής βιομάζας ενδέχεται να αλλάξει την αγορά στρογγυλής ξυλείας πράγμα που θα οδηγήσει στην αύξηση του ανταγωνισμού για τις πρώτες ύλες ξυλείας μεταξύ του τομέα της βιοενέργειας και της βιομηχανίας που χρησιμοποιεί στρογγυλή ξυλεία. Η υποστήριξη της τελικής χρήσης, π.χ. τα τιμολόγια τροφοδότησης για την παραγωγή πράσινης ενέργειας είναι σημαντικό μέσο για την ανάπτυξη διαφόρων στρατηγικών βιοενέργειας τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Η αύξηση της χρήσης της βιοενέργειας πρέπει να αποτελέσει το μέσο στήριξης της περιφερειακής ανάπτυξης της ΕΕ.

8.6

Οι αγορές καυσίμων από ξύλο και ιδιαιτέρως καυσόξυλων είναι κυρίως τοπικές, αλλά η αύξηση της χρήσης ενέργειας από ξύλο στην ΕΕ θα ενθαρρύνει σημαντικά την επιχειρηματική δραστηριότητα και θα αυξήσει τις θέσεις εργασίας στον τομέα των σχετικών μηχανημάτων και του εξοπλισμού. Για την παραγωγή κόκκων από πολτό ξύλου, πλιθάνθρακα και άλλων επεξεργασμένων καυσίμων από ξύλο απαιτούνται ειδικά μηχανήματα και ειδικός εξοπλισμός. Για την παραγωγή ενέργειας απαιτείται μεγάλος αριθμός από λέβητες και άλλα εξαρτήματα με μεγάλη οικονομική αξία και δυναμικό ανάπτυξης. Η αύξηση της χρήσης ενέργειας από ξύλο παρέχει επίσης σημαντικές πιθανότητες εξαγωγής τεχνολογίας εκτός της ΕΕ.

8.7

Το έργο θέσπισης προτύπων για την παραγωγή βιώσιμης βιομάζας έχει ξεκινήσει στο πλαίσιο της κοινοτικής οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τα πρότυπα είναι σημαντικά για τη διασφάλιση της παραγωγής και εφοδιασμού βιώσιμης δασικής βιοενέργειας και την εφαρμογή κοινών διαδικασιών. Τα πρότυπα για τη βιώσιμη παραγωγή δασικής βιομάζας πρέπει να πληρούν τα διευρωπαϊκά κριτήρια της MCPFE, προκειμένου να αποφευχθεί περιττή επικάλυψη έργου.

9.1

Η δημιουργία νέων δασών μέσω της αναδάσωσης αποτελεί το αποτελεσματικότερο μέσο για την εξάλειψη του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Η ΕΕ θα πρέπει να στηρίξει τα σχέδια αναδάσωσης στις αναπτυσσόμενες χώρες ως τμήμα της αναπτυξιακής της πολιτικής, εφόσον διαφαίνεται ότι η αλλαγή του κλίματος αυξάνει τις οικονομικές διαφορές μεταξύ των βιομηχανικών και των αναπτυσσόμενων χωρών. Τα σχέδια αναδάσωσης θα πρέπει να συνοδεύονται από κατάλληλες στρατηγικές που να στηρίζουν την ανάπτυξη υποδομών, την πολυλειτουργική χρήση των δασών και τη χρηστή διακυβέρνηση στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η ΕΕ θα πρέπει να καταβάλει προσπάθειες για την πρόληψη της παράνομης υλοτομίας στις αναπτυσσόμενες χώρες, την προώθηση της βιώσιμης διαχείρισης των δασών και την παροχή βοήθειας στις χώρες αυτές όσον αφορά τον καθορισμό των εθνικών όπως σχεδίων δασοκομίας σε συνεργασία με όπως τομείς.

9.2

Στους υπολογισμούς του ισοζυγίου του άνθρακα του πρωτοκόλλου του Κυότο για την αλλαγή χρήσης γης δεν προβλέπεται τίποτα για τις αναπτυσσόμενες χώρες που να επιτρέπει τη συνεκτίμηση της μείωσης των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα που προκύπτει από την πρόληψη του αφανισμού των δασών. Επειδή η αποψίλωση των δασών αυξάνει πολύ τις εκπομπές CO2, η ΕΕ θα πρέπει να στηρίξει την ανάπτυξη και υιοθέτηση του αποκαλούμενου μέσου REDD προκειμένου να χρησιμοποιηθεί στους υπολογισμούς των αερίων του θερμοκηπίου κατά την αλλαγή χρήσης γης κατά την μετά το Κυότο περίοδο από το 2012 και μετέπειτα. Τούτο προϋποθέτει τον καθορισμό μιας τιμής για την αξιολόγηση του αποθηκευμένου άνθρακα ούτως ώστε με την εμπορία των εκπομπών τα κράτη μέλη της ΕΕ να μπορέσουν να αποτρέψουν την αποψίλωση των τροπικών δασών.

9.3

Στην ΕΕ έχει αναπτυχθεί το σύστημα αδειών FLEGT (9) το οποίο αποσκοπεί στην αποτροπή πώλησης στις αγορές της ΕΕ προϊόντων παράνομης υλοτομίας. Το σύστημα αδειών FLEGT προωθεί και στηρίζει, μέσω ενός πλαισίου εταιρικής σχέσης ανά χώρα, τη βιώσιμη διαχείριση των δασών και ενθαρρύνει τη συνεργασία των κρατών μελών της ΕΕ με τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η ΕΕ πρέπει να στηρίξει την περαιτέρω ανάπτυξη του συστήματος FLEGT και τη διάδοσή του παγκοσμίως. Η πρόληψη της παράνομης υλοτομίας ενδέχεται να επιβραδύνει την αποψίλωση των τροπικών δασών και τη ρύπανση από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που αυτή προκαλεί. Τα συστήματα πιστοποίησης των δασών που λειτουργούν σε εθελοντική βάση όπως τα προγράμματα PEFC (10) και FSC (11) αποσκοπούν στη μείωση της παράνομης υλοτομίας.

9.4

Μέσω διεθνών συμφωνιών και οργανισμών όπως ο Οργανισμός Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), η Οικονομική Επιτροπή για την Ευρώπη, η EUROSTAT και η MCPFE, συλλέγονται στοιχεία για τους δασικούς πόρους της Ευρώπης, τον άνθρακα που δεσμεύεται, τον κύκλο του άνθρακα, τη βιοποικιλότητα των δασών, των προϊόντων τους και τον προστατευτικό τους ρόλο, αλλά χρειάζεται επειγόντως περισσότερη γνώση και έρευνα. Κατά την ανάπτυξη των συστημάτων παρακολούθησης της Κοινότητας, όπως το νέο σχέδιο FutMon, πρέπει να αξιοποιηθούν και να αναπτυχθούν τα υφιστάμενα εθνικά, πανευρωπαϊκά και παγκόσμια συστήματα παρακολούθησης και να εξασφαλιστεί ότι οι ιδιοκτήτες γης είναι πλήρως προστατευμένοι κατά τη συλλογή και τη δημοσίευση των στοιχείων. Η ΕΕ πρέπει μέσω του προγράμματος πλαισίου για την έρευνα να στηρίξει περαιτέρω τα θέματα αυτά και τη διάδοση πληροφοριών και να προωθήσει την βασική και εφαρμοσμένη έρευνα μέσω αναπτυξιακών σχεδίων.