7.12.2004   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 302/101

1.1

Στην παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία των μεγάλων μητροπολιτικών περιοχών στην Ευρώπη στο πλαίσιο της εφαρμογής της περιφερειακής πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

1.2

Οι μεγάλες μητροπολιτικές περιοχές διαδραματίζουν, τόσο από δημογραφική όσο και από οικονομική άποψη, εξαιρετικά σημαντικό ρόλο για το μέλλον και αντιμετωπίζουν πολυάριθμες και σοβαρές προκλήσεις. Ωστόσο, το θέμα αυτό δεν φαίνεται να απασχολεί ιδιαίτερα κανένα πολιτικό επίπεδο στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή στα θεσμικά όργανα της Ένωσης.

1.3

Η ΕΟΚΕ ζητά να συμπεριληφθεί η οικονομική, κοινωνική και οικολογική ανάπτυξη των μητροπολιτικών περιοχών ως μόνιμο θέμα του κοινοτικού προγράμματος δράσης. Βασική προϋπόθεση είναι, όμως, τόσο η ανταλλαγή πληροφοριών και ευρωπαϊκών δεδομένων μέσω της Στατιστικής Υπηρεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και η επίδειξη ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για το θέμα αυτό εκ μέρους της Επιτροπής.

1.4

Μετά από την συζήτηση που διεξάγεται σε εθνικό επίπεδο σχετικά με την μελλοντική δημιουργία μητροπολιτικών κέντρων, είναι σημαντικό να διεξαχθεί η σχετική συζήτηση και σε ευρωπαϊκό επίπεδο και, συγχρόνως, να διερευνηθεί η προστιθέμενη αξία που θα μπορούσε να προσφέρει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επισημαίνει την άμεση σχέση που υφίσταται μεταξύ του ρόλου των ευρωπαϊκών μητροπόλεων και της στρατηγικής της Λισσαβόνας. Η υλοποίηση των στόχων της στρατηγικής της Λισσαβόνας εξαρτάται άμεσα από τον αντίκτυπο που θα έχει η στρατηγική αυτή στις μητροπολιτικές περιοχές.

1.5

Η ΕΟΚΕ προτείνει συνεπώς, εκτός από τη δημιουργία ενός βήματος για τις μητροπολιτικές περιοχές από την Επιτροπή, να συζητηθεί το θέμα αυτό από το Συμβούλιο ανταγωνισμού αλλά και από το άτυπο Συμβούλιο υπουργών Χωροταξίας και Πολεοδομίας.

2.1

Ο κόσμος μεταβάλλεται γρήγορα. Αντιμετωπίζουμε οικονομικές, τεχνολογικές, και κοινωνικές εξελίξεις σε ολόκληρη την υφήλιο. Οι εξελίξεις αυτές, αφενός, έχουν μείζονες συνέπειες στη μεταποιητική βιομηχανία, τον τομέα των υπηρεσιών και τις αγορές εργασίας και, αφετέρου, όπως είναι φυσικό, επηρεάζουν το γεωγραφικό πλαίσιο και την κοινωνία και, συνεπώς, τον τρόπο διακυβέρνησης των χωρών και των περιφερειών.

2.2

Η παρούσα γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ εστιάζεται στις μητροπολιτικές περιοχές, δηλαδή στα μεγάλα αστικά συγκροτήματα και τις ζώνες οικονομικής επιρροής τους για τρεις βασικούς λόγους: βρίσκονται στο επίκεντρο των εν λόγω ταχέων εξελίξεων, συμβάλλουν σημαντικά στην ευρωπαϊκή αναπτυξιακή στρατηγική και, τέλος, συνεργάζονται προς όφελος πολλών μικρότερων κέντρων αριστείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

2.3

Μια μητροπολιτική περιοχή αποτελείται από ένα βασικό πυρήνα —μια απομονωμένη πόλη ή ένα αστικό συγκρότημα, και μια περιφέρεια— μια ομάδα γειτονικών δήμων από τις οποίες ένας σημαντικός αριθμός κατοίκων ταξιδεύει καθημερινά προς και από το κέντρο. Συνεπώς, η έννοια της «μητροπολιτικής περιοχής» είναι συγγενής προς την έννοια της «ζώνης απασχόλησης» ή της λειτουργικής αστικής περιφέρειας (1). Λαμβάνει υπόψη την ύπαρξη περιφερειακών ζωνών οι οποίες εστιάζονται έντονα σε ένα κέντρο και η ανάπτυξη των οποίων εξαρτάται από την ανάπτυξη του εν λόγω κέντρου. Οι μητροπολιτικές περιοχές μπορούν να εξαπλωθούν σε τέτοια έκταση ώστε η μετακίνηση προς ή από αυτές να απαιτεί μια ώρα. Περιλαμβάνουν αστικές και αγροτικές ζώνες.

2.4

Ο βασικός πυρήνας πρέπει να περιλαμβάνει ένα ελάχιστο αριθμό κατοίκων (2) ή θέσεων απασχόλησης προκειμένου να θεωρηθεί μητροπολιτική περιοχή. Παρομοίως, πρέπει να υπάρχει μια ορισμένη πυκνότητα καθημερινών μετακινήσεων μεταξύ ενός περιφερειακού δήμου και του βασικού πυρήνα προκειμένου ο εν λόγω δήμος να συμπεριληφθεί στην μητροπολιτική περιοχή (3). Στην πράξη, τα κατώτατα αυτά όρια είναι αυθαίρετα και, κατά συνέπεια, έχουν ποικίλη σημασία. Η μη εναρμόνιση των ορισμών σε ευρωπαϊκή κλίμακα περιορίζει τις διεθνείς συγκρίσεις.

2.5

Την τελευταία δεκαετία εμφανίστηκε ένα νέο είδος μητροπολιτικών περιοχών. Όταν πολλά πολεοδομικά συγκροτήματα λειτουργούν σε δίκτυο και οι περιοχές αγοράς εργασίας τους αλληλεπικαλύπτονται, τότε συγκροτούν πολυκεντρικές μητροπολιτικές περιοχές. Για παράδειγμα, το Ράντσταντ, με 7 εκατ. κατοίκους, η περιοχή Ρήνου-Ρηνανίας, με 11 εκατ. κατοίκους, η περιοχή Βιέννης-Μπρατισλάβας με 4,6 εκατ. κατοίκους, η περιοχή του Oresund με 2,5 εκατ. κατοίκους, η περιοχή της Λίλλης με 1,9 εκατ. κατοίκους (4).

2.6

Ανάλογα με το μέγεθος και της λειτουργίας τους, οι μητροπολιτικές περιοχές έχουν περιφερειακή, εθνική, ευρωπαϊκή, ή παγκόσμια επιρροή. Μια διευρυμένη Ευρώπη, υπολογίζεται να περιλαμβάνει 50 περίπου μητροπολιτικές περιοχές με περισσότερο από 1 εκατ. κατοίκους.

2.7

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι μητροπολιτικές περιοχές, όπως παρουσιάζονται στην παρούσα γνωμοδότηση, καλύπτουν εδάφη και κοινωνικοοικονομικές πραγματικότητες που δεν συμπίπτουν με ευρωπαϊκές διοικητικές ενότητες του συστήματος της Στατιστικής Ονοματολογίας Εδαφικών Ενοτήτων NUTS το οποίο χρησιμοποιείται για επίσημους σκοπούς από την Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα κοινοτικά όργανα. Η έννοια της διοικητικής περιφέρειας στην Ευρώπη είναι ιδιαίτερα ασαφής. Εκτός σπανίων εξαιρέσεων, τα γεωγραφικά όρια των εν λόγω περιφερειών είναι είτε ευρύτερα είτε στενότερα των ορίων των μητροπολιτικών περιοχών (5). Κατά συνέπεια, τα εδάφη και οι διοικητικές περιφέρειες δεν προσφέρονται για ανάλυση και σύγκριση της κοινωνικοοικονομικής εξέλιξης σε ευρωπαϊκή κλίμακα.

2.8

Το Φεβρουάριο του 2004, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την τρίτη «Έκθεση για την περιφερειακή συνοχή». Η έκθεση αυτή ανοίγει νέους ορίζοντες για συζήτηση όσον αφορά την περιφερειακή πολιτική και την οικονομική πρόοδο. Το ίδιο ισχύει για τη νέα επικέντρωση στη χωροταξική και αστική ανάπτυξη. Αναφορικά με το μέλλον, η τρίτη έκθεση τονίζει τον δεσμό της περιφερειακής πολιτικής με τη στρατηγική της Λισσαβόνας. Η ανταγωνιστικότητα, μαζί με τη συνοχή και την πολιτική συνεργασίας, θα αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο της περιφερειακής πολιτικής. Από την άποψη αυτή, η τρίτη έκθεση τονίζει ιδιαίτερα το ρόλο των πόλεων και των μεγάλων αστικών συγκροτημάτων.

2.9

Οι νέες προσεγγίσεις και ιδέες στον τομέα αυτό οφείλονται εν πολλοίς στην παγκοσμιοποίηση, στην ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς (και για τα νέα κράτη μέλη), και στη στρατηγική της Λισσαβόνας. Βέβαια τις μητροπολιτικές περιοχές δεν αφορά μόνο η περιφερειακή πολιτική, αλλά η βιομηχανική πολιτική, η πολιτική των γνώσεων, η πολιτική των μεταφορών, η πολιτική των διευρωπαϊκών δικτύων, κλπ..

2.10

Σε παγκόσμιο επίπεδο, δίδεται ολοένα και μεγαλύτερη έμφαση στην «αστική αναγέννηση». Αποτελεί θέμα της ημερήσιας διάταξης στην πλειονότητα των κρατών μελών της Ένωσης.

2.11

Η κατάσταση των μητροπολιτικών περιοχών και το θέμα της διακυβέρνησής τους ουδέποτε εξετάστηκαν σε βάθος σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά συνέπεια, ουδέποτε αποτέλεσαν συγκεκριμένο στόχο των κοινοτικών πολιτικών. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι έφθασε η ώρα για μια επισταμένη ανάλυση και εξέταση του τρόπου με τον οποίο η ορθή περιφερειακή διακυβέρνηση εκ μέρους όλων των ενδιαφερόμενων φορέων στις περιοχές αυτές μπορεί να είναι επωφελής για τους πληθυσμούς τους και την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της. Η εξέταση της κατάστασης των μητροπολιτικών περιοχών μπορεί να είναι καρποφόρα μόνο εάν βασίζεται σε αξιόπιστα και συγκρίσιμα ποσοτικά δεδομένα σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Δυστυχώς, όμως, τα εν λόγω δεδομένα δεν υπάρχουν σήμερα. Για το λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να διασφαλίσει την παραγωγή τους.

3.1

Περισσότερα από τα τρία τέταρτα του ευρωπαϊκού πληθυσμού ζουν σε αστικές ή προαστιακές ζώνες. Υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της στρατηγικής της Λισσαβόνας και των μητροπολιτικών περιοχών. Ένα μεγάλο τμήμα των παραγόντων στους οποίους στηρίζεται η μελλοντική ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης βρίσκεται στις εν λόγω ζώνες. Οι μητροπόλεις διαδίδουν την καινοτομία και τις πληροφορίες στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές πόλεις. Η ευημερία των μητροπολιτικών περιοχών αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επίλυση των προβλημάτων συνοχής και εδαφικής ισορροπίας που αντιμετωπίζονται στα ίδια τα εδάφη τους και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις ή περιφέρειες.

3.2

Οι μητροπολιτικές περιοχές, στην Ευρώπη όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, αντιμετωπίζουν πολλές σημαντικές προκλήσεις: την παγκοσμιοποίηση, που συνδέεται με την ολοκλήρωση των διεθνών αγορών αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων, γνώσεων και ειδικευμένων και ανειδίκευτων εργαζομένων και που συνεπάγεται την ταχεία μεταλλαγή των συστημάτων παραγωγής τους, την βιώσιμη ανάπτυξη που απαιτεί μια σώφρονα διαχείριση των φυσικών πόρων, την κοινωνική συνοχή, την ποιότητα της ζωής, και την εδαφική συνοχή.

3.2.1

Πολλές πόλεις και μητροπολιτικές περιοχές προσαρμόζουν επιτυχώς τις οικονομικές, κοινωνικές, και θεσμικές δομές τους. Αυτές οι ισχυρές αστικές περιοχές αποτελούν εθνικούς και διεθνείς κόμβους που εξυπηρετούνται από κάθε είδους δίκτυα ταχέων μεταφορών και ευρυζωνικά δίκτυα τηλεπικοινωνιών η οικονομία των οποίων από καιρού στηριζόταν στην διαφοροποίηση αλλά παρείχαν, επίσης, ποιοτικές υπηρεσίες στα άτομα και τις επιχειρήσεις. Οι βιομηχανικές περιοχές οι οποίες στο παρελθόν διήλθαν κρίση αποτελούν, επίσης, άριστα παραδείγματα ανάπτυξης του είδους αυτού. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι η Λίλλη, η Βαρκελώνη, και το Μπιλμπάο.

3.2.2

Στις δέκα νέες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρατηρούνται παρόμοιες διαδικασίες. Παρόμοια είναι η περίπτωση των μητροπολιτικών περιοχών της Βαρσοβίας, της Πράγας, και της Βουδαπέστης.

3.3

Επί σειρά ετών στόχος της ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής ήταν η δημιουργία ενός κλίματος ευνοϊκού για την ανάπτυξη, την απασχόληση, και την ανταγωνιστικότητα στις ασθενέστερες περιφέρειες. Για το σκοπό αυτό, αναπτύχθηκε ένα συντονισμένο σύστημα κατανομής των χρηματοδοτικών πόρων. Σε πολλές περιπτώσεις, οι ενδιαφερόμενες περιφέρειες σημείωσαν οικονομική πρόοδο, ενίοτε μάλιστα σημαντική, ως αποτέλεσμα της εφαρμογής αυτών των κοινοτικών πολιτικών αυτών.

3.4

Ως εκ τούτου, η αξιολόγηση των περιφερειών στην Ευρώπη περιορίζεται στην ανάλυση των περιφερειών εκείνων που ωφελήθηκαν από τα διαρθρωτικά ταμεία.

3.5

Δεν μπορούν να αγνοηθούν οι σχετικά ευνοϊκές ή δυσμενείς οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις των λοιπών περιφερειών. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι και αυτές πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο μιας σε βάθος ανάλυση σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Η εν λόγω ανάλυση είναι σκόπιμη εν όψει της συζήτησης σχετικά με την τρίτη «Έκθεση για την περιφερειακή συνοχή» που αποσκοπεί στη διερεύνηση νέων προσεγγίσεων. Ενδέχεται, επίσης, να συμβάλει ώστε να κατανοηθούν καλύτερα οι σύγχρονες οικονομικές εξελίξεις και οι συνέπειές τους στην προσαρμογή των κοινωνιών καθώς και στις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας. Τέλος, μια τέτοια ανάλυση μπορεί να οδηγήσει στην προσαρμογή ορισμένων κοινοτικών πολιτικών, ώστε να υποστηρίζουν αποτελεσματικά ορισμένες εξελίξεις και απαιτήσεις στις περιφέρειες και τις αστικές περιοχές.

3.6

Είναι σημαντικό ότι το γεγονός ότι συζητείται σήμερα παντού —τόσο στις συγκεντρωτικές και όσο και στις αποκεντρωμένες χώρες— το θέμα της επιθυμητής νέας ισορροπίας μεταξύ συγκεντρωτικής διοίκησης και αποκέντρωσης. Οι αρχές μελετούν νέες προσεγγίσεις από τη βάση προς την κορυφή και από την κορυφή προς τη βάση. Σαφώς, συχνά η εφαρμογή τους είναι δύσκολη λόγω των παραδόσεων διακυβέρνησης και των κεκτημένων δικαιωμάτων. Παρά ορισμένα θεσμικά εμπόδια τα οποία συναντώνται, υπάρχει μια αδιαμφισβήτητη τάση αναγνώρισης της ανάγκης για ολοκληρωμένη διαχείριση των μητροπολιτικών περιοχών, προς όφελος της ευημερίας και της ευμάρειας των ατόμων και των επιχειρήσεων.

3.7

Μπορεί εύκολα να γίνει διάκριση μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών μητροπολιτικών περιοχών. Αφενός, υπάρχουν τεράστιες μητροπόλεις όπως το Λονδίνο, το Παρίσι, η περιοχή Ρήνου-Ρηνανίας, το Ράντσταντ και η Μαδρίτη, με πάνω από 5 εκατ. κατοίκους, και, αφετέρου, ορισμένες μικρότερες αλλά συχνά επιτυχείς μητροπολιτικές περιοχές με μεγάλο αναπτυξιακό δυναμικό και φιλοδοξίες. Πρόκειται για τις περιοχές γύρω από τις πρωτεύουσες και τα μεγάλα οικονομικά κέντρα σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη.

3.8

Όπως προαναφέρθηκε, ορισμένα από τα οικονομικά κέντρα είναι πρώην υποβαθμισμένες περιοχές Στα εν λόγω κέντρα δόθηκε νέα πνοή χάρη στις κοινές προσπάθειες των ενδιαφερόμενων φορέων του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα της περιφέρειας. Πρέπει, επίσης, να προστεθεί ότι τέτοιου είδους μητροπολιτικές περιοχές στα νέα κράτη μέλη βρίσκονται σε μεταβατική φάση και αναπτύσσουν τα συγκριτικά πλεονεκτήματά τους για να καταστούν ανταγωνιστικές στις διεθνείς αγορές.

3.9

Οι περιοχές του είδους αυτού αυξάνουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Από το 2003 οι γερμανικές μητροπολιτικές περιοχές συνεργάζονται στο έργο «Περιφέρειες μέλλοντος». Το 2003, η βρετανική κυβέρνηση ζήτησε από τις εν λόγω περιοχές να χαράξουν τη στρατηγική τους ώστε να καταστούν διεθνώς ανταγωνιστικές περιφέρειες. Η δανική κυβέρνηση υποστηρίζει θερμά την εντυπωσιακή διασυνοριακή συνεργασία που στοχεύει να καταστούν η Κοπεγχάγη και το Malmö (Σουηδία) σημαντικό οικονομικό κέντρο της Βαλτικής. Στις Κάτω Χώρες, ένα αρκετά πρόσφατο φαινόμενο είναι η προώθηση του Ράντσταντ ως μητροπολιτικής περιοχής διεθνούς κλίμακας. Στην Ισπανία, τα προγράμματα αναζωογόνησης της Βαρκελώνης και του Μπιλμπάο έχουν την ίδια φιλοδοξία. Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα.

3.10

Στα κράτη μέλη, η περιφερειοποίηση κάνει την εμφάνισή της σταδιακά, γεγονός που έχει εμφανείς συνέπειες στην οργάνωση της διακυβέρνησης στις μητροπολιτικές περιοχές και στην ικανότητά τους να χειρίζονται την οικονομική ανάπτυξη. Ταυτόχρονα, ορισμένες κυβερνήσεις υιοθετούν μια πρωτόβουλη προσέγγιση αναφορικά με την οικονομική ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πρωτοβουλία της βρετανικής κυβέρνησης για τη συγκρότηση ομάδας εργασίας στην οποία συμμετέχουν οι 8 «μεγάλες πόλεις», 9 περιφερειακοί αναπτυξιακοί φορείς και αριθμός υπηρεσιών υπουργείων με στόχο την κατάρτιση σχεδίου δράσης για την βελτίωση της οικονομικής επίδοσης των μητροπολιτικών περιοχών και, κατά συνέπεια, της ανταγωνιστικότητας της χώρας (6). Στη Γαλλία, μετά τη δημοσίευση μιας έκθεσης σχετικά με τις ευρωπαϊκές πόλεις (7), η κυβέρνηση χάραξε μια εθνική στρατηγική με στόχο την ενίσχυση της ακτινοβολίας των γαλλικών μητροπολιτικών περιοχών σε ευρωπαϊκό επίπεδο (8).

3.11

Από την πρόσφατη ιστορία φαίνεται σαφώς ότι τις ημέρες μας διαμορφώνεται μια νέα προσέγγιση αναφορικά με την ανάπτυξη των μεγάλων αστικών ζωνών. Οι διαρθρώσεις διαβούλευσης, όταν υπάρχουν, περιορίζονται σε εθνικό επίπεδο. Ωστόσο, παράλληλα με τις εθνικές διαρθρώσεις διαβούλευσης, έχουν ξεκινήσει πρωτοβουλίες για την προώθηση ευρωπαϊκών δομών για τους μεγάλους φορείς αστικής ανάπτυξης. Σ' αυτούς συμπεριλαμβάνονται οι Eurocities, που εστιάζονται στην κοινωνία της γνώσης, και το πιο πρόσφατο δίκτυο των ευρωπαϊκών μητροπολιτικών περιφερειών και περιοχών METREX. Γενικά, ωστόσο, οι συνεδριάσεις και οι επαφές δεν διοργανώνονται σε προγραμματισμένη βάση. Εξάλλου, μπορεί να διαπιστωθεί ένα ευνοϊκό κλίμα για πιο διαρθρωμένες πρωτοβουλίες.

4.1

Η δημιουργία μητροπόλεων χαρακτηρίζεται από τον πολλαπλασιασμό των μεγάλων οικισμών και την αυξανόμενη συγκέντρωση πληθυσμών, δραστηριοτήτων και παραγωγής πλούτου σε αυτούς, σε έναν διευρυνόμενο γεωγραφικό χώρο με ασαφή όρια. Η ανάπτυξη αυτή συνοδεύεται συχνά από κοινωνικό και χωροταξικό κατακερματισμό (κοινωνικοί διαχωρισμοί, χωροταξική εξειδίκευση, εγκληματικότητα και ανασφάλεια). Η μητρόπολη, σε αντίθεση με την πόλη, δεν διαθέτει πολιτικούς θεσμούς. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει επιλύονται ύστερα από πολυάριθμες διαπραγματεύσεις μεταξύ των ενδιαφερομένων παραγόντων. Ο κατακερματισμός στο χώρο μπορεί να επιβραδύνει και να εμποδίσει τις δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις. Κατά συνέπεια, είναι απαραίτητη μια περιφερειακή πολιτική η οποία στοχεύει στη μείωση του κατακερματισμού στο χώρο μέσω του συμβιβασμού της διακυβέρνησης των μητροπολιτικών περιοχών με τις συνεχείς διαδικασίες. Θετικά παραδείγματα στον τομέα αυτό αποτελούν οι περιοχές της Βαρκελώνης και της Στουτγάρδης.

4.2

Η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης: οι ευρωπαϊκές αστικές περιοχές διαρθρώνονται μέσω διεργασιών και δυναμικών σε, όλο και περισσότερο, διεθνή κλίμακα. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις είναι κομβικά σημεία του διεθνούς συμπλέγματος μητροπόλεων που βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη. Η Νέα Υόρκη, το Λονδίνο, το Τόκιο, το Χονγκ Κονγκ, αλλά και η Φραγκφούρτη, το Παρίσι, το Ράντσταντ, οι Βρυξέλλες, το Μιλάνο, ή η Μαδρίτη διαδραματίζουν μείζονα ρόλο στο σύμπλεγμα αυτό. Οι μητροπόλεις αυτές καθοδηγούν την παγκόσμια οικονομία μέσω των διεθνών οργανισμών, των τραπεζών και των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών που έχουν εγκαταστήσει σε αυτές τις κεντρικές λειτουργίες τους διοίκησης και ελέγχου, και χάρη στις τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας. Στα προσεχή χρόνια, οι κύριες ασιατικές μητροπόλεις θα αποτελούν μέρος αυτού του διεθνούς συμπλέγματος.

4.3

Η διαδικασία εξευρωπαϊσμού: η αμφίδρομη διαδικασία προσαρμογής της οικονομικής, κοινωνικής, και περιβαλλοντικής πολιτικής και της χωροταξίας προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και διεύρυνση, η ενιαία αγορά, της οποίας η υλοποίηση βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, και η έλευση του ευρώ και η διεύρυνση θα συμβάλουν ακόμη περισσότερο στο φαινόμενο ολοκλήρωσης και διασποράς της οικονομικής δραστηριότητας στην ευρωπαϊκή επικράτεια. Με την εξάλειψη των συνόρων θα ενταθεί η φυσική κλίση ενίσχυσης των οικονομικών πόλων στην ήπειρο. Η προοδευτική οργάνωση των διαπεριφερειακών, ή ακόμα και των διασυνοριακών, πόλων (Κοπεγχάγη-Malmö, ολλανδικό και βελγικό Λιμβούργο — Άαχεν, η γαλλική και η βελγική πλευρά της μητροπολιτικής περιοχής της Λίλλης) δείχνει ότι η οικονομική ανάπτυξη θα αγνοεί ολοένα και περισσότερο τα τεχνικά και διοικητικά σύνορα που αποτελούν κληρονομιά του παρελθόντος.

4.4

Οι μητροπολιτικές περιοχές είναι οι κύριοι χώροι έρευνας, καινοτομίας και δημιουργίας νέων δραστηριοτήτων. Συγκεντρώνουν τις δραστηριότητες υψηλής προστιθέμενης αξίας, ιδιαίτερα δε τις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών. Οι τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο σε αυτές. Η οικονομική δυναμική υλοποιείται κυρίως στις μητροπολιτικές περιφέρειες, οι οποίες συνιστούν προνομιακούς χώρους της καινοτομίας, της κοινωνίας της γνώσης και της κατάρτισης.

4.5

Όλες αυτές οι περιοχές διασυνδέονται με κάθε είδους φυσικά και εικονικά δίκτυα, ανάλογα με τον όγκο και τη σπουδαιότητα των «ομάδων επιχειρήσεων» στις διάφορες περιφέρειες. Η διαδικασία αυτή τείνει προς διεύρυνση και εμβάθυνση. Η ευρωπαϊκή πολιτική (Διευρωπαϊκά Δίκτυα Μεταφορών) ορθώς ευνοεί τα εν λόγω δίκτυα, όπως και η απορύθμιση των αερομεταφορών.

4.6

Η στρατηγική της Λισσαβόνας έχοντας ως στόχο μια ανταγωνιστική οικονομία η οποία βασίζεται στη γνώση και λαμβάνει υπόψη την κοινωνική συνοχή και την βιωσιμότητα, αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς και νέα αποστολή για τις μητροπολιτικές περιοχές.

4.7

Η νέα αυτή αποστολή είναι, εν μέρει, απόρροια της αυξανόμενης σημασίας της κοινωνίας δικτύων, τα οποία μεταβάλλουν τους όρους επίτευξης της ευημερίας, προσελκύουν νέες επενδύσεις και δημιουργούν νέες προσεγγίσεις όσον αφορά την εκπαίδευση των νέων και την αγορά εργασίας στο σύνολό της. Κατά ανάλογο τρόπο, το πρόσφατο ενδιαφέρον για τις πόλεις και τις μητροπολιτικές περιοχές συνδέεται με τις νέες εφαρμοσμένες τεχνολογίες και, ειδικότερα, τις τεχνολογίες των πληροφοριών και επικοινωνιών και το Διαδίκτυο υψηλής ταχύτητας που έχουν σημαντικότατες συνέπειες για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Οι τεχνολογίες των πληροφοριών και επικοινωνιών επηρεάζουν σημαντικά την χωροταξία και την εξέλιξη των πόλεων και των μητροπολιτικών περιοχών.

4.8

Η διεθνοποίηση των επενδύσεων, η κινητικότητα των εγκεφάλων, και η αλληλεπίδραση των πανεπιστημίων, των τεχνολογικών ιδρυμάτων, και του ιδιωτικού τομέα μπορεί να προωθήσουν την δημιουργία οικονομικών πυρήνων όπως, π.χ., το πασίγνωστο «Porter's Diamond». Ιδού μια σημαντικότατη βάση της κοινωνίας των δικτύων στην οποία οι μητροπολιτικές περιοχές διαδραματίζουν θεμελιώδη ρόλο.

4.9

Οι μητροπολιτικές περιοχές αποτελούν, επίσης, σημαντικά πολιτιστικά και τουριστικά κέντρα και κέντρα δραστηριοτήτων αναψυχής. Η αρχιτεκτονική τους κληρονομιά αποτελεί σημαντικό στοιχείο της ιστορίας και της ταυτότητάς τους. Τα πανεπιστήμια, οι βιβλιοθήκες, τα μουσεία, τα θέατρα, τα ωδεία, και οι αίθουσες συναυλιών, είναι βασικοί χώροι διατήρησης και διάδοσης του πολιτισμού. Διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία και διάδοση του πολιτισμού. Στις μητροπόλεις, εξάλλου, πραγματοποιούνται οι κυριότερες αθλητικές εκδηλώσεις και οι συναυλίες οι οποίες προσελκύουν μεγάλα πλήθη.

4.10

Ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας των μητροπόλεων είναι σημαντικότατο στοιχείο της ανάπτυξης της βιομηχανίας των οπτικοακουστικών μέσων. Η βιομηχανία των οπτικοακουστικών μέσων (τύπος, εκδόσεις, ραδιοφωνία, τηλεόραση, ταινίες, διαφημίσεις, τηλεπικοινωνίες) και, γενικότερα οι δημιουργικές βιομηχανίες, αποτελεί τομέα δραστηριοτήτων που βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη.

4.11

Κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες και μονάδες και πολιτισμικές οργανώσεις κινητοποιούνται με σκοπό να βρουν νέες διαδικασίες ολοκλήρωσης και συμμετοχής. Σε συνδυασμό με τη δράση των δημόσιων αρχών, η κοινωνία των πολιτικών διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στην αστική δυναμική. Σε πολλές περιπτώσεις, η επιτυχία μιας μητροπολιτικής ζώνης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη συνεργασία και την αλληλεπίδραση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.

4.12

Η συνεργασία αυτή και η αλληλεπίδραση των δημοσίων και ιδιωτικών συμφερόντων είναι κεφαλαιώδης στο πλαίσιο των μητροπολιτικών περιοχών. Από την εμπειρία προκύπτει ότι μπορεί να επιτευχθεί ταχύτερα και να είναι αποτελεσματικότερη στις μεγάλες εδαφικές ενότητες παρά σε εθνικό επίπεδο. Οι μητροπολιτικές περιοχές τείνουν να είναι το κατάλληλο επίπεδο για τον καθορισμό, μαζί με όλους τους ενδιαφερόμενους, των στόχων σχεδιασμού μιας αστικής περιοχής και για την υιοθέτηση των μέσων για την επίτευξή τους.

4.13

Αντίθετα με την τάση που επικρατεί στις ΗΠΑ, οι ευρωπαϊκές πόλεις αναπτύσσονται ταυτόχρονα ως πόλεις και ως αστικά συγκροτήματα. Τα κέντρα των πόλεων εξακολουθούν να λειτουργούν ως πυρήνες δραστηριότητας και τόποι συνάντησης. Οι μητροπόλεις διαδραματίζουν επίσης καίριο ρόλο στην ενίσχυση ενός μοντέλου ευρωπαϊκής κοινωνίας.

4.14

Η ευρωπαϊκή οικονομία βρίσκεται σε σημαντικό μεταβατικό στάδιο με τη διαδικασία διεύρυνσης και ολοκλήρωσης της ενιαίας αγοράς. Η διαδικασία αυτή οδηγεί στον ανταγωνισμό και στη σύμπραξη των περιφερειών, και ειδικότερα των μητροπολιτικών. Οι μητροπολιτικές περιοχές διαδραματίζουν καίριο ρόλο σ' αυτές τις πολύπλοκες εξελίξεις. Η έλλειψη διακυβέρνησης σε κλίμακα μητροπολιτικής περιοχής αποτελεί μειονέκτημα για κατάρτιση και την άσκηση ανταγωνιστικών στρατηγικών και συμπράξεων οικονομικής ανάπτυξης.

5.1

Οι μεγαλουπόλεις αντιμετωπίζουν, εντονότερα από άλλες περιοχές, σοβαρά προβλήματα κοινωνικής συνοχής και εδαφικής ανισορροπίας. Οι μητροπολιτικές περιοχές μπορούν να γίνουν παραδειγματικοί χώροι αποκατάστασης της κοινωνικής και εδαφικής ισορροπίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο, οι βελτιώσεις αυτές μπορούν να επιτευχθούν μόνο εάν διασφαλιστεί η βιώσιμη οικονομική τους ανάπτυξη.

5.2

Κάθε μητροπολιτική περιοχή έχει τον δικό της ιδιαίτερο χαρακτήρα. Ωστόσο, παρά τις διαφορές στο πολιτιστικό επίπεδο και στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, παρατηρούνται παρόμοια φαινόμενα στο σύνολο της Ευρώπης. Ευτυχώς, στις περισσότερες περιπτώσεις, τόσο οι δημόσιοι όσο και οι ιδιωτικοί φορείς αντιλαμβάνονται όλο και περισσότερο την ανάγκη βελτίωσης των βασικών συνθηκών διαβίωσης και εργασίας όλων. Πρέπει, πάντως, να γίνει δεκτό ότι πρέπει να γίνουν ακόμη πολλά πράγματα.

5.3

Στις περιπτώσεις που επιτεύχθηκε ή επιτελείται αναδιάρθρωση της οικονομίας, η μετάβαση από έναν οικονομικό κύκλο στην επόμενη φάση της διεργασίας προκάλεσε ή εξακολουθεί να προκαλεί υψηλή ανεργία, κυρίως στους νέους και στα άτομα άνω των 50 ετών. Η διεργασία αυτή επηρεάζει ιδιαίτερα τις μητροπολιτικές περιοχές. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η διεργασία αυτή συχνά οδηγεί στη δημιουργία εντελώς νέων δραστηριοτήτων με νέα απασχόληση, καλύτερα προετοιμασμένη για το μέλλον.

5.4

Οικονομική αναδιάρθρωση σημαίνει μετεγκατάσταση, ιδιαίτερα εργατικού δυναμικού, πράγμα που προκαλεί διαρθρωτική ανεργία στις περιφέρειες που εξαρτώνται από ένα είδος βιομηχανίας. Αυτό μπορεί να συμβεί, επίσης, στις μητροπολιτικές περιοχές παρά το γεγονός ότι συχνά είναι σε θέση να αλλάξουν την οικονομική τους βάση. Σ' αυτή η διαδικασία εκσυγχρονισμού συχνά παρατηρείται μετάβαση από μια βαριά βιομηχανική βάση προς μια κοινωνία υπηρεσιών και υψηλής τεχνολογίας, π.χ., το Μπιλμπάο, η Λίλλη, και η Ρηνανία-Ρουρ.

5.5

Η Ένωση αντιμετωπίζει ένα ολοένα και αυξανόμενο ρεύμα μεταναστών από τρίτες χώρες. Μολονότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι μετανάστες εντάσσονται στις πόλεις, η Ευρώπη στο σύνολό της αντιμετωπίζει, χωρίς καμία αμφιβολία, μια τεράστια πρόκληση και οι μητροπολιτικές περιοχές αποτελούν εξαίρετο παράδειγμα από την άποψη αυτή. Η ΕΟΚΕ σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της έχει επανειλημμένα ζητήσει τη θέσπιση μιας κοινής πολιτικής μετανάστευσης και ασύλου. Η Ένωση θα απορροφήσει νέους οικονομικούς μετανάστες για δημογραφικούς και κοινωνικούς λόγους και για λόγους που συνδέονται με την απασχόληση (9). Οι εν λόγω μετανάστες θα είναι τόσο ιδιαίτερα ειδικευμένα άτομα όσο και ανειδίκευτα. Η κοινοτική νομοθεσία πρέπει να προωθήσει τη νόμιμη μετανάστευση και να θέσει υπό έλεγχο την παράνομη. Εξάλλου, η Ένωση οφείλει να προωθήσει την ένταξη των μεταναστών στην κοινωνία υποδοχής και να αποτρέψει τις διακρίσεις (10).

5.6

Σε πολλές μητροπολιτικές περιοχές, παρατηρείται συγκέντρωση των μεταναστών οι οποίοι αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες όσον αφορά την πρόσβαση σε θέσεις απασχόλησης ποιότητας και επειδή δεν διαθέτουν επαγγελματικά προσόντα, δεν ομιλούν την γλώσσα, αντιμετωπίζουν κοινωνικές διακρίσεις, και δεν υπάρχει μια πολιτική ένταξης. Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε εισοδηματικές ανισότητες και, συνεπώς, σε ανισότητες όσον αφορά τη στέγαση και την απόλαυση δημόσιων υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης και της υγειονομικής περίθαλψης.

5.7

Στις μητροπόλεις, συχνά επιδεινώνονται οι κοινωνικές ανισότητες και οι ανισότητες στο χώρο. Οι μειονεκτικές ομάδες, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται πολλοί νέοι άνεργοι και ηλικιωμένοι χαμηλού εισοδήματος, συγκεντρώνονται σε ορισμένες συνοικίες με συνέπεια σώρευση των μειονεκτημάτων. Ο αποκλεισμός μειονεκτικών ομάδων του πληθυσμού και η ανεπαρκής ποιότητα των δημοσίων υπηρεσιών στις εν λόγω συνοικίες αυτοτροφοδοτούνται και τελικά γίνονται μια παγίδα από την οποία η απόδραση είναι σχεδόν αδύνατη. Συχνά οι δυνάμεις του αποκλεισμού είναι σωρευτικές ακόμα και εκεί όπου εδώ και γενιές εφαρμόζονται πολιτικές αναζωογόνησης των προβληματικών συνοικιών. Για την επιτυχία των δράσεων μεγάλης κλίμακας απαιτείται συντονισμός σε επίπεδο μητροπολιτικής περιοχής.

5.8

Η διατήρηση της δημόσιας τάξης στις μητροπολιτικές περιοχές έχει καταστεί ανησυχητικό πρόβλημα το οποίο μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις για την κοινωνική συνοχή και την ισόρροπη ανάπτυξη. Παραδόξως, λόγω των πλεονεκτημάτων τους και των δημογραφικών χαρακτηριστικών τους, οι μητροπολιτικές περιοχές γίνονται ιδιαίτερα ευάλωτες σε ορισμένα είδη κινδύνων. Αφενός, η συστημική τους λειτουργία μπορεί να εξασθενίσει από οιαδήποτε προσβολή —όσο και ελάχιστη και εάν είναι— των ζωτικών της στοιχείων η οποία συνδέεται με την διατήρηση της δημόσιας τάξης. Αφετέρου, τα χαρακτηριστικά των μητροπολιτικών περιοχών ενθαρρύνουν τη ροή ατόμων και προϊόντων που ευνοούν παράνομες δραστηριότητες οι οποίες συνδέονται με εθνικά ή διεθνή εγκληματικά δίκτυα. Μπορούν να διευκολύνουν την παρουσία ριζοσπαστικών ομάδων προσφέροντας ανωνυμία, τεχνική στήριξη, και «βάση στρατολογίας». Τα νευραλγικά κέντρα των μητροπόλεων αποτελούν εύκολους στόχους νέων μορφών τρομοκρατίας. Στη σημερινή διεθνή πολιτική κατάσταση, οι τάσεις αυτές είναι ανησυχητικές.

5.9

Η προστασία του περιβάλλοντος και η συμμόρφωση προς τους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης αποτελούν άλλες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι μητροπολιτικές περιοχές. Οφείλουν να τηρούν τις διεθνείς δεσμεύσεις: πρωτόκολλο του Κιότο, σχέδιο δράσης για τον 21ο αιώνα, συνθήκη του Μάαστριχτ, και τα κοινοτικά προγράμματα για την βιώσιμη ανάπτυξη του 1993 και 1998. Για το σκοπό αυτό, πρέπει να συμβιβάσουν την οικονομική ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος που μπορούν να ενισχυθούν αμοιβαία διαμέσου της οργάνωσης της αστικής ανάπτυξης (συστήματα συγκοινωνιών, δημιουργία ζωνών κατοικίας, διαχείριση των στερεών και υγρών αποβλήτων, μείωση της ηχορύπανσης, προστασία των ιστορικών κέντρων των πόλεων, προστασία του φυσικού και αγροτικού περιβάλλοντος, κλπ.)

5.10

Η ταχεία ανάπτυξη ορισμένων μητροπολιτικών περιοχών σε συνδυασμό με την διεύρυνση και την εμβάθυνση των οικονομιών τους συνιστά πρόκληση για τις υποδομές και τις ιδιωτικές και δημόσιες συγκοινωνίες. Για περιβαλλοντικούς και οικονομικούς λόγους, η συμφόρηση απαιτεί λύσεις υψηλής τεχνολογίας. Όλες οι περιβαλλοντικές πολιτικές είναι δαπανηρές τόσο για τον ιδιωτικό όσο και για τον δημόσιο τομέα Το ίδιο ισχύει για τη στέγαση και, ενίοτε, για την αναψυχή. Τα δημόσια κεφάλαια είναι κατά κανόνα ανεπαρκή και, μέχρι σήμερα, η επιτυχία των συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα υπήρξε περιορισμένη.

5.11

Τα μειονεκτήματα στις μητροπολιτικές περιοχές γίνονται ακόμη πιο εμφανή, όταν η διοικητική διαχείριση των περιφερειών δεν συμβαδίζει με την οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση του πληθυσμού, των κατοικιών και των μετακινήσεων. Συχνά, η διοικητική διαχείριση εντός των μητροπολιτικών περιοχών εξακολουθεί να θυμίζει εποχές του παρελθόντος. Η κατάσταση αυτή εμποδίζει με τη σειρά της την αποτελεσματική διακυβέρνηση και, συνεπώς, την άσκηση αποτελεσματικής οικονομικής πολιτικής. Ο ορθός συντονισμός της διοίκησης και των οικονομικών παραγόντων, και με μια ευρύτερη έννοια, του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική διακυβέρνηση των μητροπολιτικών περιοχών.

5.12

Από την άποψη αυτή, παρατηρούνται πολλές διαφορετικές καταστάσεις. Ορισμένες φορές, η μητροπολιτική περιοχή είναι μικρότερη από τη διοικητική περιφέρεια στην οποία ανήκει. Πιο συχνά, οι περιοχές περιλαμβάνουν περισσότερες από μία διοικητικές περιφέρειες. Σχεδόν πάντα, υπάρχουν περισσότερες κοινότητες ή άλλες διοικητικές οντότητες σε μία μητροπολιτική περιοχή. Οι περισσότερες δημόσιες (περιφερειακές και εθνικές) αρχές αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις αυτές ως κάτι δεδομένο και όχι ως θέμα ανοιχτό προς συζήτηση.

5.13

Κάθε κυβέρνηση αναζητεί λύσεις με τον δικό της τρόπο. Οι μεγάλες πόλεις προσπαθούν να μάθουν η μία από την άλλη, δεν υπάρχει όμως επαρκής διαβούλευση και ανταλλαγή απόψεων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προώθηση σημείων αναφοράς και ορθών πρακτικών.

5.14

Μολονότι τα προαναφερθέντα φαινόμενα είναι χαρακτηριστικά των μητροπολιτικών περιοχών, υπάρχουν σημαντικές διαφορές στον τρόπο χειρισμού τους από κάθε περιφέρεια. Υπάρχουν εξαιρετικά παραδείγματα στα οποία η περιφερειακή κυβέρνηση, υποστηριζόμενη κατά κανόνα από την εθνική κυβέρνηση, σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα και την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, αλλάζουν τον ρου των πραγμάτων και δημιουργούν ένα νέο πρότυπο για το μέλλον. Με την εφαρμογή παρόμοιων πολιτικών, βελτιώνονται οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες και γίνονται σαφώς οι περιφέρειες αυτές πιο ανταγωνιστικές και καλύτερα προσαρμοσμένες από κοινωνική άποψη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να ενθαρρύνει τέτοια παραδείγματα οργανώνοντας γύρους διαβουλεύσεων για την ανάπτυξη βέλτιστων πρακτικών και διεξάγοντας συζητήσεις σχετικά με τους τρόπους και τα μέσα βελτίωσης που διαθέτει η Ένωση.

6.1

Το ευρωπαϊκό στατιστικό σύστημα αναπτύχθηκε σε συνάρτηση με τις ευρωπαϊκές πολιτικές. Έτσι, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τον αριθμό των βοοειδών, των χοίρων και των πουλερικών ανά περιφέρεια χάρη στην κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ). Όμως, δεν διαθέτουμε στοιχεία σχετικά με την απασχόληση ή την προστιθέμενη ανά τομέα των στις μεγάλες πόλεις και τη σφαίρα οικονομικής επιρροής τους, καθώς δεν υπάρχει συγκεκριμένη πολιτική στον τομέα αυτό, αλλά και επειδή τα μέσα που διαθέτει μέχρι σήμερα η Ευρώπη για τις αστικές στατιστικές είναι ανεπαρκή. Η μονάδα της Στατιστικής Υπηρεσίας της ΕΕ που ασχολείται με τις πόλεις-περιφέρειες απασχολεί μόλις 5 άτομα.

6.2

Οι συγκριτικές κοινωνικοοικονομικές μελέτες για τις μητροπολιτικές περιφέρειες στο σύνολο του ευρωπαϊκού εδάφους εκπονούνται από οργανισμούς επιφορτισμένους με την οικονομική ανάπτυξη και την προώθηση των περιφερειών, τα πανεπιστήμια, τους συμβούλους, ή την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι τίποτε περισσότερο από ασαφείς και ελλιπείς περιγραφές. Πράγματι, βασίζονται σε περιφερειακές στατιστικές της Στατιστικής Υπηρεσίας της ΕΕ. Οι εν λόγω στατιστικές έχουν το πλεονέκτημα ότι είναι εναρμονισμένες σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ωστόσο, έχουν ένα σημαντικό μειονέκτημα: η περιφερειακή διαίρεση που χρησιμοποιεί η Στατιστική Υπηρεσία της ΕΕ, η στατιστική ονοματολογία εδαφικών ενοτήτων NUTS, αποτελεί συνονθύλευμα εθνικών διοικητικών ενοτήτων. Οι διαιρέσεις αντικατοπτρίζουν την πολιτική και διοικητική ιστορία κάθε χώρας. Με λίγες εξαιρέσεις, από γεωγραφικής άποψης είναι ανεπαρκείς για την κατανόηση και την αξιόπιστη σύγκριση της οικονομικής, κοινωνικής, και περιβαλλοντικής κατάστασης των μητροπολιτικών περιοχών σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η ονοματολογία NUTS δεν επινοήθηκε για το σκοπό αυτό.

6.3

Έτσι, τα δεδομένα της Στατιστικής Υπηρεσίας της ΕΕ δεν επιτρέπουν την παρακολούθηση των πληθυσμιακών τάσεων, των δραστηριοτήτων, της ανεργίας, ή της παραγωγής στις μητροπολιτικές περιφέρειες, και, εξάλλου, δεν προσφέρονται για μια αξιόπιστη σύγκριση των στρατηγικών δεικτών όπως, για παράδειγμα: ρυθμοί αύξησης του πληθυσμού, προστιθέμενη αξία, απασχόληση, ανεργία, ή συνολική παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο. Από ανάλυση των αποτελεσμάτων μελετών σχετικά με τις αποκαλούμενες μητροπολιτικές περιοχές ιδιωτικών συμβούλων δημοσίων εθνικών ιδρυμάτων προκύπτει ότι η έλλειψη αξιόπιστων και γεωγραφικά συγκρίσιμων δεδομένων μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα λανθασμένα ή ακόμη και αντιφατικά συμπεράσματα σχετικά με τις κοινωνικοοικονομικές τάσεις οι οποίες παρατηρήθηκαν στις ευρωπαϊκές μητροπολιτικές περιοχές (π.χ., αναφορικά με τις τάσεις παραγωγικότητας σε μια και αυτή περιφέρεια).

6.4

Η έλλειψη δεδομένων για την κοινωνικοοικονομική εξέλιξη των περιφερειών και των μητροπολιτικών περιοχών στην Ευρώπη είναι επιζήμια για δύο κυρίως λόγους:

6.4.1

Οι μητροπολιτικές περιοχές αποτελούν την κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης. Η οικονομική δραστηριότητα και τα πλεονεκτήματά τους διαχέονται και στα υπόλοιπα αστικά κέντρα κάθε χώρας. Προκειμένου να αξιοποιήσουν τους περιορισμούς και τις δυνατότητες του μεταβαλλόμενου διεθνούς περιβάλλοντος, οι μητροπολιτικές περιοχές πρέπει να διαθέτουν μια τακτικά επικαιροποιημένη αξιολόγηση της επίδοσής τους σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

6.4.2

Θα ήταν, επίσης, σκόπιμο να παρουσιάζονται αξιόπιστες αναλύσεις και συγκρίσεις των σημαντικών πτυχών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένων των προβλημάτων της μετανάστευσης, της ποιότητας της εργασίας, της φτώχειας και του αποκλεισμού, του περιβάλλοντος, της ασφάλειας κλπ.

6.5

Τις τελευταίες δεκαετίες, οι ΗΠΑ παράγουν ένα σημαντικό αριθμό επίκαιρων και συγκρίσιμων δεδομένων σχετικά με τις 276 μητροπολιτικές περιοχές τους οι οποίες διατίθενται δωρεάν στο Διαδίκτυο (11). Στην Ευρώπη, δεδομένου ότι κάθε χώρα έχει τον δικό της ορισμό του «χωριού» ή της «πόλης» (και ορισμένες φορές της μητρόπολης), φυσικά είναι δυσκολότερο να συμφωνηθεί ένας κοινός ορισμός της μητροπολιτικής περιοχής. Δεδομένου ότι για την εφαρμογή της στρατηγικής της Λισσαβόνας είναι τώρα σημαντική η ύπαρξη αξιόπιστων και συγκρίσιμων δεδομένων για τις ευρωπαϊκές μητροπολιτικές περιοχές, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι είναι πλέον απαραίτητο να οριστούν από την Στατιστική Υπηρεσίας τη ΕΕ σε συνεργασία με τις εθνικές στατιστικές υπηρεσίες, και να παραχθεί ένας μεγάλος αριθμός δεδομένων βάσει του ορισμού αυτού.

6.6

Το πρόγραμμα Audit Urbain II, που εγκαινίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και βρίσκεται σε εξέλιξη, θα παράσχει δεδομένα σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού 258 πόλεων και οικισμών. Το πρόγραμμα αποτελεί σημαντική εξέλιξη, η οποία θα τροφοδοτήσει τον προβληματισμό σχετικά με την κοινωνική συνοχή. Ωστόσο, δεν θα βοηθήσει στην εξαγωγή συγκρίσιμων κοινωνικοοικονομικών δεικτών για τις μητροπολιτικές περιφέρειες σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πράγματι, οι δείκτες αξιολογούνται σε επίπεδο πόλης και αστικού οικισμού για κάθε χώρα βάσει του εθνικού ορισμού τους. Επιπλέον, οι δείκτες για το Λονδίνο, το Παρίσι και το Βερολίνο θα αξιολογούνται στο πλαίσιο των αντίστοιχων διοικητικών περιφερειών τους (Ευρύτερο Λονδίνο, Île-de-France και κρατίδιο του Βερολίνου).

6.7

Το Δικτυακό Παρατηρητήριο της Ευρωπαϊκής Χωροταξίας (ORATE) είναι ένα πρόγραμμα που αποσκοπεί στη βελτίωση της γνώσης της χωροταξικής συνιστώσας. Προσκρούει, ωστόσο, στην έλλειψη οικονομικών δεδομένων τόσο στο επίπεδο των κοινοτήτων όσο και στο επίπεδο των περιφερειών NUTS (στατιστική ονοματολογία εδαφικών ενοτήτων) 3 στο σύνολο της ευρωπαϊκής επικράτειας. Έχει το πλεονέκτημα ότι αναδεικνύει τα πολυάριθμα κενά του ευρωπαϊκού στατιστικού συστήματος.

6.8

Όλες οι παραπάνω παρατηρήσεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι προκειμένου να παράγει αξιόπιστα και συγκρίσιμα αστικά και μητροπολιτικά δεδομένα, η Στατιστική Υπηρεσία της ΕΕ πρέπει να διαθέτει τους απαιτούμενους πρόσθετους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους.

6.9

Πρέπει να δημοσιοποιηθεί πρόσφατη μελέτη η οποία παρουσιάζει δεδομένα της ευρωπαϊκής έρευνας για το εργατικό δυναμικό σε μητροπολιτικές περιοχές στη βορειοδυτική Ευρώπη με πληθυσμό άνω του ενός εκατ. κατοίκων (12). Δείχνει ότι, αναφορικά με τις μεγάλες μητροπόλεις, οι οποίες ορίζονται με κοινά κριτήρια, είναι δυνατόν να παραχθούν με ελάχιστο κόστος πολλά συγκρίσιμα ευρωπαϊκά κοινωνικοοικονομικά δεδομένα με βάση ετήσιες έρευνες των εθνικών στατιστικών υπηρεσιών τις οποίες θα συντονίζει η Στατιστική Υπηρεσία της ΕΕ.

7.1

Την τελευταία δεκαετία δημοσιεύτηκαν πολλές αναλύσεις και διεξήχθησαν πολλές συζητήσεις σε διάφορα κράτη μέλη και σε περιφερειακό επίπεδο σχετικά με το νέο φαινόμενο των μητροπολιτικών περιοχών της Ευρώπης. Μολονότι οι περιοχές αυτές σήμερα είναι πιο εμφανείς σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, σε σύγκριση με το παρελθόν, ο ρόλος τους όσον αφορά την εφαρμογή των ευρωπαϊκών πολιτικών δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί στην στρατηγική της Λισσαβόνας.

7.2

Οι μητροπολιτικές περιοχές διαδραματίζουν θεμελιώδη ρόλο για την υλοποίηση των οικονομικών, κοινωνικών, και περιβαλλοντικών στόχων της στρατηγικής της Λισσαβόνας. Πράγματι, οι μητροπολιτικές περιοχές είναι βασικοί χώροι της κατάρτισης, της έρευνας, της καινοτομίας, των τεχνολογιών αιχμής, της δημιουργίας νέων δραστηριοτήτων, και της προώθησης του πνεύματος της επιχειρηματικότητας. Είναι, επίσης, βασικοί κόμβοι μεταφορών και τηλεπικοινωνιών, πράγμα που διευκολύνει την δικτύωση των επιχειρήσεων, των πανεπιστημίων, και των ερευνητικών κέντρων. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η καλύτερη κινητοποίηση του αναπτυξιακού δυναμικού της Ευρώπης απαιτεί την ενεργό συνδρομή των φορέων του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα που δραστηριοποιούνται για την βιώσιμη ανάπτυξη των μητροπολιτικών περιοχών της Ευρώπης. Με άλλα λόγια, δεδομένου του ρόλου που διαδραματίζουν οι μητροπολιτικές περιοχές της Ευρώπης, οι στόχοι της στρατηγικής της Λισσαβόνας μπορούν να υλοποιηθούν μόνο εφόσον επιτευχθούν στις μητροπολιτικές περιοχές.

7.3

Ένας από τους βασικούς λόγους για τον οποίο η εξέλιξη αυτή δεν είναι προσέλκυσε επαρκώς το ενδιαφέρον των κυβερνητικών κύκλων είναι το γεγονός ότι τα σύνορα των πολιτικο-διοικητικών περιφερειών σπανίως ανταποκρίνονται στα γεωγραφικά σύνορα των μητροπολιτικών περιοχών. Κατά συνέπεια, εκτός ορισμένων εξαιρέσεων, δεν υπάρχουν διόλου αξιόπιστα και συγκρίσιμα σε ευρωπαϊκή κλίμακα δεδομένα που να περιγράφουν την κοινωνικοοικονομική κατάσταση και τις δυναμικές στις μητροπολιτικές περιοχές.

7.4

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι προς το συμφέρον της Ένωσης:

7.5

Η παραγωγή των εν λόγω πληροφοριών και η διάθεσή τους σε όλους τους ενδιαφερόμενους θα πρέπει να έχει τα ακόλουθα θετικά αποτελέσματα:

7.6

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει θερμά την πρόταση της METREX του 2003 για τη θέσπιση ευρωπαϊκού προγράμματος για τις μητροπολιτικές περιοχές (13). Ένα παρόμοιο πρόγραμμα METROPOLITAN θα μπορούσε να αποτελέσει βήμα συναντήσεων και συζήτησης. Θα μπορούσε, επίσης, να συμπεριλαμβάνει ομάδες εργασίας έργο των οποίων θα ήταν ο εντοπισμός και η διάδοση βέλτιστων πρακτικών στους τομείς τους οποίους πραγματεύεται η παρούσα γνωμοδότηση.

7.7

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη σημασία που δίδεται στην «ανταγωνιστικότητα» και τον δεσμό που εγκαθιδρύει η Τρίτη έκθεση για την οικονομική και κοινωνική συνοχή μεταξύ της πρόσφατα υιοθετηθείσας περιφερειακής πολιτικής και της στρατηγικής της Λισσαβόνας που έχει ιδιαίτερη σημασία για τις μητροπολιτικές αρχές. Για τις εν λόγω περιοχές, ορισμένοι στόχοι που συμπεριλαμβάνονται στους τίτλους «ανταγωνιστικότητα» και «γνώσεις» θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.

7.8

Η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητη τη σύσταση μονάδας «μητροπολιτικών περιοχών» στη Στατιστική Υπηρεσία της ΕΕ η οποία θα είναι αρμόδια για την παραγωγή των προαναφερόμενων δεδομένων σε ετήσια βάση.

7.9

Οι δυσκολίες που πιθανόν να αντιμετωπιστούν αναφορικά με τον ορισμό των γεωγραφικών ορίων όλων των μητροπολιτικών περιοχών και την παραγωγή συγκρίσιμων πληροφοριών και δεδομένων σχετικά με όλες τις μητροπολιτικές περιοχές δεν μπορούν να δικαιολογήσουν μια ενδεχόμενη μη ανάληψη δράσης. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ προτείνει τη θέσπιση πρότυπου έργου, το οποίο θα ανταποκρίνεται στις συστάσεις που εκτίθενται παραπάνω, για ένα περιορισμένο αριθμό μητροπολιτικών περιοχών το συντομότερο δυνατόν. Προτείνει, επίσης, το εν λόγω πρότυπο έργο να υλοποιηθεί με τη συνεργασία της ΓΔ Περιφερειακής Πολιτικής, της Στατιστικής Υπηρεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των εθνικών στατιστικών υπηρεσιών, και τις ενδιαφερόμενες μητροπολιτικές περιοχές.

7.10

Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι τα ευρωπαϊκά όργανα θα συμφωνήσουν με τους προσανατολισμούς της παρούσας γνωμοδότησης. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι, παράλληλα με τη συγκρότηση Βήματος στο οποίο θα συμμετέχουν οι μητροπολιτικές περιοχές και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η κατάσταση των εν λόγω περιοχών θα πρέπει να περιλαμβάνεται στην ημερήσια διάταξη του Συμβουλίου «ανταγωνισμού» και του άτυπου Συμβουλίου των υπουργών χωροταξίας αρμοδίων και αστικών θεμάτων.

1 —

αναγνώριση του σημαντικού ρόλου των μητροπόλεων της Ευρώπης

2 —

στήριξη της δημιουργίας μιας αποτελεσματικής μητροπολιτικής διακυβέρνησης

3 —

στήριξη της χάραξης των μητροπολιτικών στρατηγικών από όλους τους ενδιαφερόμενους

4 —

στήριξη των μητροπολιτικών πολιτικών για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της κοινωνικής και εδαφικής συνοχής.