Πρόγραμμα δράσης για τη βιοποικιλότητα

Η Επιτροπή θεσπίζει πρόγραμμα δράσης με στόχους που περιλαμβάνουν την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας και μέτρα που θα επιτρέψουν την επίτευξη των στόχων αυτών έως το 2010. Το πρόγραμμα δράσης βασίζεται στην αξιολόγηση της απώλειας της βιοποικιλότητας τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και παγκοσμίως, καθώς και των ήδη ληφθέντων μέτρων εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση του ως άνω προβλήματος.

ΠΡΑΞΗ

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 22ας Μαΐου 2006 με τίτλο: «Η ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2010 και μετέπειτα - Η υποστήριξη των υπηρεσιών οικοσυστήματος με στόχο την ευημερία του ανθρώπου» [COM(2006) 216 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

ΣΥΝΟΨΗ

Η Επιτροπή εκπόνησε πρόγραμμα δράσης το οποίο αποσκοπεί στη διαφύλαξη και την πρόληψη της απώλειας της βιοποικιλότητας * τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) όσο και διεθνώς.

Εάν επιθυμούμε να προστατέψουμε το μέλλον της φύσης τόσο λόγω της εγγενούς της αξίας (ψυχαγωγικής και πολιτιστικής) όσο και λόγω των υπηρεσιών που παρέχει (ήτοι των υπηρεσιών οικοσυστήματος *), επείγει να σταματήσουμε τις ζημιές που προκαλούνται στα οικοσυστήματα *. Οι εν λόγω υπηρεσίες είναι καθοριστικής σημασίας για την ανταγωνιστικότητα, την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση καθώς και για τη βελτίωση της ανθρώπινης διαβίωσης ανά την υφήλιο.

Το πρόγραμμα δράσης καθορίζει 10 στόχους προτεραιότητας, οι οποίοι χωρίζονται σε τέσσερις πολιτικούς τομείς (η βιοποικιλότητα στην ΕΕ, η ΕΕ και η παγκόσμια βιοποικιλότητα, η βιοποικιλότητα και η αλλαγή του κλίματος και το αντίστοιχο γνωστικό υπόβαθρο). Διευκρινίζει μάλιστα περαιτέρω τέσσερα καθοριστικής σημασίας μέτρα υποστήριξης (εξασφάλιση της απαραίτητης χρηματοδότησης, ενίσχυση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, οικοδόμηση σχέσεων συνεργασίας, ευαισθητοποίηση και συμμετοχή του κοινού), καθώς και μέτρα παρακολούθησης, αξιολόγησης και επανεξέτασης. Το πρόγραμμα δράσης απευθύνεται τόσο στην ΕΕ όσο και στα κράτη μέλη της. Τα αντίστοιχα μέτρα θα πρέπει να έχουν ληφθεί έως το 2010 και προβλέπεται ότι θα συνεχιστεί η εφαρμογή τους και μετά το εν λόγω έτος.

Η βιοποικιλότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Το πρόγραμμα δράσης προβλέπει τη διαφύλαξη των σημαντικότερων οικολογικών ενδιαιτημάτων και βιολογικών ειδών στην ΕΕ. Η επίτευξη του εν λόγω στόχου προϋποθέτει την κλιμάκωση του δικτύου Natura 2000 (ως προς το χαρακτηρισμό και τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών καθώς και τη συνοχή και τη σύνδεση των επιμέρους στοιχείων του δικτύου), με την αποκατάσταση των πληθυσμών των πλέον απειλούμενων ειδών και με τη λήψη μέτρων διατήρησης της φύσης στις πλέον απόκεντρες περιφέρειες.

Εντούτοις, για να είναι βιώσιμη η προστασία της βιοποικιλότητας επιβάλλεται να αναληφθεί επιπλέον δράση υπέρ των απειλούμενων ειδών πέραν του Natura 2000. Ως εκ τούτου, το πρόγραμμα δράσης σκιαγραφεί τις μεθόδους με τις οποίες θα ήταν δυνατόν να διατηρηθούν και να αποκατασταθούν η βιοποικιλότητα και οι υπηρεσίες οικοσυστήματος στην ευρύτερη ύπαιθρο της ΕΕ. Προς τούτο απαιτείται να εξασφαλισθεί η βέλτιστη δυνατή αξιοποίηση των μέτρων που έχουν ήδη ληφθεί στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ), ιδίως για τη διατήρηση των υψηλής φυσικής αξίας καλλιεργούμενων και δασικών εκτάσεων.

Παράλληλα με το πρόγραμμα δράσης επιδιώκεται η διατήρηση και η αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών οικοσυστήματος στο ευρύτερο θαλάσσιο περιβάλλον της ΕΕ. Εν προκειμένω, στόχο αποτελεί η αποκατάσταση των αλιευτικών αποθεμάτων, η μείωση των επιπτώσεων των αλιευτικών δραστηριοτήτων στα εξ αυτών παραπλεύρως πληττόμενα βιολογικά είδη καθώς και στα θαλάσσια οικολογικά ενδιαιτήματα, ιδίως στο πλαίσιο της κοινής αλιευτικής πολιτικής (ΚΑΠ).

Η εξασφάλιση μεγαλύτερης συμβατότητας μεταξύ αφενός της περιφερειακής και της χωροταξικής ανάπτυξης και αφετέρου της βιοποικιλότητας στην ΕΕ αποτελεί επίσης στόχο υψηλής προτεραιότητας του συγκεκριμένου προγράμματος δράσης, ο οποίος αναμένεται να επιτευχθεί με τη βελτίωση του σχεδιασμού σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο ώστε να λαμβάνεται περισσότερο υπόψη η βιοποικιλότητα (ήτοι οι αξιολογήσεις των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, τα έργα τα οποία χρηματοδοτεί η Κοινότητα καθώς και οι συνεργασίες με τους φορείς σχεδιασμού και υλοποίησης).

Άλλος στόχος του προγράμματος δράσης είναι να μειώσει ουσιαστικά τις επιπτώσεις των επεκτατικών αλλόχθονων ειδών και γενοτύπων. Επιβάλλεται προς τούτο να διαμορφωθούν γενική στρατηγική και εξειδικευμένες δράσεις, όπως ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης.

Η ΕΕ και η παγκόσμια βιοποικιλότητα

Για να ενισχυθεί ουσιαστικά η αποτελεσματικότητα της διεθνούς διακυβέρνησης στον τομέα της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών οικοσυστήματος, το πρόγραμμα δράσης προτείνει να εστιαστούν οι προσπάθειες στην αποτελεσματικότερη εφαρμογή της σύμβασης για τη βιοποικιλότητα και τις αντίστοιχες συμφωνίες.

Επιπλέον το πρόγραμμα δράσης προβλέπει να ενισχυθεί ουσιαστικά η υποστήριξη της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών οικοσυστήματος στο πλαίσιο της παρεχόμενης από την Ευρωπαϊκή Ένωση εξωτερικής βοήθειας, με τη χρηματοδότηση προγραμμάτων τομεακού ή γεωγραφικού χαρακτήρα.

Έχει καταστεί ιδιαίτερα επιτακτική η λήψη μέτρων για την ουσιαστική μείωση των επιπτώσεων του διεθνούς εμπορίου στην παγκόσμια βιοποικιλότητα και τις αντίστοιχες υπηρεσίες οικοσυστημάτων, ιδίως για να περιοριστεί η καταστροφή των τροπικών δασών.

Επιβάλλεται να υιοθετήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεπέστερη προσέγγιση σε τρεις τομείς: διακυβέρνηση, εμπόριο και αναπτυξιακή συνεργασία. Επιπλέον πρέπει να σημειωθεί ότι είναι καθοριστικής σημασίας για την αξιοπιστία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον συγκεκριμένο τομέα να αναληφθεί αποτελεσματική δράση στα υπερπόντια διαμερίσματα και εδάφη των κρατών μελών.

Η βιοποικιλότητα και η αλλαγή του κλίματος

Το πρόγραμμα δράσης τονίζει τις δυνατότητες που προσφέρει η βιοποικιλότητα όσον αφορά τον περιορισμό της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, χάρη στους μηχανισμούς δέσμευσης του άνθρακα. Τονίζεται επίσης ο αντίκτυπος της αλλαγής του κλίματος στη βιοποικιλότητα και διευκρινίζεται ότι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το πρόγραμμα δράσης επιμένει ότι είναι ανάγκη να τιθασευτούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ώστε να μειωθεί μελλοντικά η πίεση που ασκείται στη βιοποικιλότητα. Παράλληλα εξετάζεται το ενδεχόμενο να υποστηριχθεί η προσαρμογή της βιοποικιλότητας στην αλλαγή του κλίματος, εξασφαλίζοντας τη συνοχή του δικτύου Natura 2000 και ελαχιστοποιώντας τις πιθανότητες να επιβαρυνθεί η βιοποικιλότητα λόγω της προσαρμογής στην αλλαγή του κλίματος και των μέτρων για τον περιορισμό του εν λόγω φαινομένου.

Το γνωστικό υπόβαθρο

Στο πρόγραμμα δράσης της, η Επιτροπή θεωρεί ότι είναι ζωτικής σημασίας να ενισχυθεί ουσιαστικά το γνωστικό υπόβαθρο για τη διαφύλαξη και την αειφόρο αξιοποίηση της βιοποικιλότητας τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και παγκοσμίως. Προς τούτο απαιτείται ιδίως η περαιτέρω ενίσχυση του ευρωπαϊκού χώρου έρευνας, της ερευνητικής υποδομής, της επικοινωνίας και της διαλειτουργικότητας των δεδομένων καθώς και η συγκέντρωση ανεξάρτητων επιστημονικών απόψεων και συμβουλών ώστε να διαμορφωθεί ανάλογα η αντίστοιχη πολιτική. Η Επιτροπή προτίθεται να δημιουργήσει μηχανισμό που να διευκολύνει τη συγκέντρωση των επιστημονικών απόψεων.

Μέτρα υποστήριξης του προγράμματος δράσης

Η Επιτροπή επισήμανε τέσσερα μέτρα υποστήριξης που είναι καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη των στόχων που ορίζονται στο πρόγραμμα δράσης:

• εξασφάλιση της δέουσας χρηματοδότησης αξιοποιώντας τα διαθέσιμα κοινοτικά μέσα στο πλαίσιο των δημοσιονομικών προοπτικών για την περίοδο 2007-2013·
• ενίσχυση της λήψης αποφάσεων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδίως με τη βελτίωση του συντονισμού και της συμπληρωματικότητας μεταξύ του ευρωπαϊκού, του εθνικού και του περιφερειακού επιπέδου, λαμβάνοντας υπόψη τις δαπάνες λόγω βιοποικιλότητας και περιβάλλοντος κατά τη λήψη των αποφάσεων·
• οικοδόμηση εταιρικών σχέσεων μεταξύ του κυβερνητικού και του χρηματοοικονομικού καθώς και του εκπαιδευτικού και του ιδιωτικού τομέα (συμπεριλαμβανομένων των ιδιοκτητών και όλων όσων ασχολούνται με την προστασία του περιβάλλοντος)·
• εξασφάλιση της επιμόρφωσης, της ευαισθητοποίησης και της συμμετοχής του κοινού.

Μια πιο μακροπρόθεσμη θεώρηση της βιοποικιλότητας

Πέραν των στόχων που έχουν καθοριστεί για το 2010 με το πρόγραμμα δράσης, η Επιτροπή προτίθεται να αρχίσει διάλογο για μια πιο μακροπρόθεσμη θεώρηση της βιοποικιλότητας ως πλαισίου άσκησης πολιτικής. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη προσέγγιση, επιβάλλεται να αναγνωριστεί η αλληλεξάρτηση ανθρώπου και φύσης κατά την πλαισίωση και την εφαρμογή της κοινοτικής πολιτικής καθώς και η ανάγκη για την επίτευξη μιας νέας ισορροπίας μεταξύ οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης αφενός και της προστασίας της φύσης αφετέρου.

Η ανάγκη για την προστασία της βιοποικιλότητας

Η βιοποικιλότητα επιβάλλεται να διαφυλαχθεί για δύο κατηγορίες λόγων:

• λόγω της εγγενούς της αξίας, επειδή δηλαδή η φύση αποτελεί πηγή απόλαυσης και έμπνευσης και παρέχει το υπόβαθρο για πολλές ψυχαγωγικές, τουριστικές και πολιτιστικές δραστηριότητες·
• λόγω των υπηρεσιών οικοσυστήματος που παρέχει, επειδή δηλαδή η φύση προσφέρει όλα τα βασικά στοιχεία για την ανθρώπινη επιβίωση και ευζωία (τρόφιμα, φαρμακευτικά προϊόντα, νερό, αέρα κ.λπ.). Υπάρχει κάποιο όριο σε ό,τι αφορά το βαθμό στον οποίο η ανθρώπινη τεχνολογία και επινοητικότητα μπορεί να υποκαταστήσει επιτυχημένα το συγκεκριμένο φυσικό σύστημα υποστήριξης της ζωής.

Η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι ο ρυθμός με τον οποίο υποβαθμίζονται τα οικολογικά ενδιαιτήματα και εξαλείφονται τα βιολογικά είδη είναι ιδιαίτερα ανησυχητικός και εντοπίζει τις εξής απειλές για τη βιοποικιλότητα:

• αλλαγές στη χρήση γης, που συνεπάγονται υποβάθμιση και καταστροφή των οικολογικών ενδιαιτημάτων. Οι αλλαγές στις χρήσεις γης ως επί το πλείστον οφείλονται στη δημογραφική αύξηση και την αύξηση της κατά κεφαλήν κατανάλωσης (ήτοι σε δύο παράγοντες που στο μέλλον αναμένεται να εντατικοποιηθούν σοβαρά, αυξάνοντας τοιουτοτρόπως τις πιέσεις που ασκούν στο περιβάλλον)·
• αλλαγή του κλίματος, η οποία καταστρέφει ορισμένα οικολογικά ενδιαιτήματα και οργανισμούς, διαταράσσει τους κύκλους αναπαραγωγής, υποχρεώνει τα αποδημητικά είδη να μετακινηθούν προς νέα εδάφη κ.λπ.·
• άλλες καθοριστικής σημασίας πιέσεις μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η υπέρμετρη εκμετάλλευση των βιολογικών πόρων, η διάδοση των επεκτατικών αλλόχθονων ειδών, η ρύπανση του φυσικού περιβάλλοντος και των οικολογικών ενδιαιτημάτων, η παγκοσμιοποίηση, η οποία αυξάνει τις πιέσεις που προκαλεί το εμπόριο, και τα προβλήματα διακυβέρνησης (επί παραδείγματι προβλήματα έγκαιρης αναγνώρισης της οικονομικής αξίας του φυσικού κεφαλαίου και των υπηρεσιών που παρέχουν τα οικοσυστήματα).

Η διαφύλαξη της βιοποικιλότητας αποτελεί πρωταρχικό στόχο της στρατηγικής για την αειφόρο ανάπτυξη και του 6ου προγράμματος δράσης της Κοινότητας για το περιβάλλον.

Επιπλέον, η ΕΕ έχει ήδη εγκρίνει τα κάτωθι μέτρα σχετικά με τη βιοποικιλότητα:

• στον τομέα της κοινοτικής πολιτικής περιβάλλοντος: στρατηγική της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και προγράμματα δράσης για τη βιοποικιλότητα που παρέχουν το αντίστοιχο γενικό πλαίσιο ανάληψης δράσης. Επιπλέον, τις οδηγίες για τα «άγρια πτηνά» και τα «φυσικά ενδιαιτήματα» (οικοτόπους) βάσει των οποίων συγκροτήθηκε το δίκτυο «Natura 2000» με στόχο την προστασία οικολογικών ενδιαιτημάτων και βιολογικών ειδών. Τα είδη της άγριας πανίδας και χλωρίδας προστατεύονται με άλλες ειδικές διατάξεις·
• σε άλλους τομείς της εσωτερικής πολιτικής: εν προκειμένω, η βιοποικιλότητα αποτελεί παράγοντα που λαμβάνεται υπόψη στη γεωργική πολιτική [στο πλαίσιο, για παράδειγμα, της αναθεώρησης της κοινής γεωργικής πολιτικής το 2003, και του κανονισμού του 2005 για την αγροτική ανάπτυξη], στην περιφερειακή πολιτική), στις αξιολογήσεις των επιπτώσεων στο περιβάλλον και στις στρατηγικού χαρακτήρα περιβαλλοντικές αξιολογήσεις καθώς και στην αλιευτική πολιτική (βλ. αναθεώρηση της κοινής αλιευτικής πολιτικής)·
• στην εξωτερική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η Κοινότητα και τα κράτη μέλη συγκαταλέγονται μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών σε σειρά διεθνών συμβάσεων που αφορούν τη βιοποικιλότητα, αλλά επιβάλλεται να αναβαθμιστεί η εφαρμογή των εν λόγω συμβάσεων. Η Επιτροπή υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη να αυξηθεί η χρηματοδότηση υπέρ των αναπτυξιακών έργων για τη βιοποικιλότητα και να ενσωματωθούν τα μελήματα που την αφορούν σε έργα παροχής ενισχύσεων προς χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι στόχοι και τα μέτρα στήριξης που ορίζει το πρόγραμμα δράσης υποστηρίζονται από ευρείες διαβουλεύσεις με εμπειρογνώμονες και το ευρύτερο κοινό.

ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Ανακοίνωση της Επιτροπής της 3ης Ιουνίου 2011, με τίτλο «Η ασφάλεια ζωής μας, το φυσικό μας κεφάλαιο – στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2020» [COM(2011) 244 τελικό – Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 02.09.2011