ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Βρυξέλλες, 2.12.2020

COM(2020) 711 final

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Στρατηγική για την ενίσχυση της εφαρμογής του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων στην ΕΕ

Στρατηγική για την ενίσχυση της εφαρμογής του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων στην ΕΕ

Εισαγωγή

Ενίσχυση του ενωσιακού χάρτη δικαιωμάτων προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι νέες προκλήσεις

Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ 1 (στο εξής: Χάρτης), ο οποίος διακηρύχθηκε πριν από 20 χρόνια και είναι νομικά δεσμευτικός από το 2009 2 , αποτέλεσε τεράστιο άλμα για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Επιβεβαίωσε, με ουσιαστικό τρόπο, ότι η ΕΕ βασίζεται στα θεμελιώδη δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου 3 . Οι αξίες αυτές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Τα θεμελιώδη δικαιώματα μπορούν να παράγουν αποτελέσματα στη ζωή των ανθρώπων μόνο όταν ασκούνται στο πλαίσιο μιας κοινωνίας στην οποία ανεξάρτητα δικαστήρια εγγυώνται την προστασία τους και ένας ανοικτός και τεκμηριωμένος δημοκρατικός διάλογος είναι δυνατόν να διεξαχθεί, με ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και δραστήρια κοινωνία των πολιτών.

Ο Χάρτης εφαρμόζεται στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και καλύπτει όλο το φάσμα των δράσεών τους. Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2010 για την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση 4 υπογράμμισε τη σημασία που έχει η υποδειγματική στάση της ΕΕ, και παρουσίασε τον τρόπο με τον οποίο η Επιτροπή θα διασφαλίσει την πλήρη συμμόρφωσή της με τον Χάρτη. Ο Χάρτης εφαρμόζεται επίσης στα κράτη μέλη κατά την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ και η στρατηγική διακήρυξε την αποφασιστικότητα της Επιτροπής να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή της για να εξασφαλίσει τη συμμόρφωση μ’ αυτόν.

Κατά την τελευταία δεκαετία, ο Χάρτης είχε ως αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη προώθηση και προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών στην ΕΕ. Ο Χάρτης οδήγησε στη θέσπιση νέας ενωσιακής νομοθεσίας η οποία προστατεύει και προωθεί άμεσα ορισμένα βασικά δικαιώματα. Ενδεικτικά παραδείγματα είναι οι νέοι κανόνες για την προστασία των δεδομένων, την ισότητα των φύλων, την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και το δικαίωμα υπεράσπισης, καθώς και για τα θύματα εγκληματικών πράξεων 5 . Η νομολογία του Δικαστηρίου της ΕΕ (στο εξής: Δικαστήριο) που επικαλείται τον Χάρτη έχει εξελιχθεί σημαντικά 6 σε ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής 7 . Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ έχει εξελιχθεί σε αξιόπιστο οργανισμό της ΕΕ που παρέχει συγκρίσιμα δεδομένα και αναλύσεις σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα προς στήριξη του έργου των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών 8 . Ο αριθμός των ανεξάρτητων εθνικών οργανισμών και φορέων για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχει επίσης αυξηθεί σημαντικά στην ΕΕ 9 , θέτοντας στέρεα θεμέλια για την έμπρακτη επιβολή των ατομικών δικαιωμάτων.

Ωστόσο, η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη. Σε διάστημα δέκα ετών έχουν ανακύψει νέες προκλήσεις, όπως στους τομείς της μετανάστευσης και της ασφάλειας και, πιο πρόσφατα, στο πλαίσιο της κρίσης λόγω της COVID-19, η οποία επέφερε περιορισμούς σ’ ένα ευρύ φάσμα θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών 10 και διεύρυνε το χάσμα της ανισότητας. Ο πράσινος μετασχηματισμός 11 και ο ψηφιακός μετασχηματισμός προσφέρουν νέες ευκαιρίες για να καταστούν αποτελεσματικότερα τα θεμελιώδη δικαιώματα, αλλά συνεπάγονται και προκλήσεις. Για παράδειγμα, ενώ η ψηφιακή αυτοματοποίηση συνιστά βασικό μοχλό προόδου, καθώς καθιστά εφικτή την αύξηση της αποδοτικότητας και παρέχει νέους τρόπους επεξεργασίας των πληροφοριών, μπορεί επίσης να συμβάλει στην εξάπλωση της παράνομης ρητορικής μίσους, να περιορίσει την ελευθερία έκφρασης των ανθρώπων, να αυξήσει την επιτήρηση, να οδηγήσει σε σοβαρές διακρίσεις 12 , να βλάψει τα παιδιά και να επιτείνει τον ευάλωτο χαρακτήρα ορισμένων ομάδων 13 . Η αποτελεσματικότητα των θεμελιωδών δικαιωμάτων αποτελεί προϋπόθεση για την εκπλήρωση της δέσμευσης που έχει αναλάβει η ΕΕ να μη μείνει κανείς στο περιθώριο.

Αυτές οι νέες προκλήσεις και εξελίξεις καθιστούν αναγκαία την ανανέωση της δέσμευσης ώστε να διασφαλιστεί ότι τόσο τα θεσμικά όργανα όσο και τα κράτη μέλη της ΕΕ εφαρμόζουν πλήρως τον Χάρτη.

Πραγμάτωση του Χάρτη για όλους

Η παρούσα στρατηγική προτείνει συγκεκριμένες δράσεις για την ενίσχυση της εφαρμογής του Χάρτη, ιδίως στα κράτη μέλη. Η στρατηγική διαρθρώνεται γύρω από τέσσερις άξονες:

1.Διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής του Χάρτη από τα κράτη μέλη·

2.Ενδυνάμωση των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, των υπερασπιστών των δικαιωμάτων και των επαγγελματιών του κλάδου της δικαιοσύνης·

3.Προώθηση της χρήσης του Χάρτη ως πυξίδας για τα θεσμικά όργανα της ΕΕ·

4.Περαιτέρω ευαισθητοποίηση των πολιτών ως προς τα δικαιώματα που έχουν δυνάμει του Χάρτη.

Η στρατηγική καταρτίζεται έπειτα από τις εκκλήσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για αυστηρότερη παρακολούθηση της εφαρμογής του Χάρτη στα κράτη μέλη 14 , καθώς και μετά τα συμπεράσματα του Συμβουλίου για τον καθορισμό τρόπων βελτίωσης της εφαρμογής του Χάρτη 15 , και τις συνεισφορές των κρατών μελών 16 .

Οι δράσεις που καθορίζονται στην παρούσα στρατηγική θα επικεντρωθούν στην πρόληψη, την προώθηση, την εφαρμογή και την επιβολή.

Η προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και αξιών της ΕΕ αποτελεί κοινή ευθύνη και απαιτεί συλλογική προσπάθεια από όλους τους ενδιαφερομένους: θεσμικά όργανα, φορείς και οργανισμούς της ΕΕ, εθνικές και τοπικές 17 αρχές, συμπεριλαμβανομένων των αρχών επιβολής του νόμου, υπερασπιστές των δικαιωμάτων 18 , νομοθέτες, δικαστές και άλλους επαγγελματίες του κλάδου της δικαιοσύνης, καθώς και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στον τομέα των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Όλοι αυτοί οι βασικοί παράγοντες για την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη μπορούν να συμβάλουν ώστε ο Χάρτης να γίνει πραγματικότητα στη ζωή των ανθρώπων.

Κατά την κατάρτιση αυτής της νέας στρατηγικής, η Επιτροπή άκουσε προσεκτικά τα ενδιαφερόμενα μέρη και το ευρύ κοινό. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή διεξήγαγε έρευνα του Ευρωβαρόμετρου 19 προκειμένου να διαπιστωθούν οι γνώσεις των πολιτών όσον αφορά τον Χάρτη. Η έρευνα έδειξε ότι οι πολίτες δεν γνωρίζουν επαρκώς τα δικαιώματά τους που απορρέουν από τον Χάρτη, αλλά θα ήθελαν περισσότερη ενημέρωση, μεταξύ άλλων σχετικά με τους φορείς από τους οποίους μπορούν να ζητήσουν έννομη προστασία. Οι διαβουλεύσεις 20 κατέδειξαν την ανάγκη να εξευρεθούν τρόποι υποστήριξης των μερών που συμμετέχουν στην επιβολή του Χάρτη, ώστε η εφαρμογή του να γίνεται με επάρκεια προς όφελος όλων.

Η προσήλωση της ΕΕ στην προώθηση των ενωσιακών αξιών

Η παρούσα στρατηγική συμπληρώνει το ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για τη δημοκρατία 21 και την πρώτη έκθεση για το κράτος δικαίου 22 , που από κοινού αποτυπώνουν την ολοκληρωμένη προσέγγιση της Επιτροπής για την προώθηση και την προστασία των θεμελιωδών αξιών στις οποίες βασίζεται η ΕΕ.

Η στρατηγική επισημαίνει τον υπερκείμενο χαρακτήρα του Χάρτη και συμπληρώνει τις  στοχευμένες προσπάθειες που καταβάλλονται προκειμένου τα δικαιώματα και οι αρχές της ΕΕ να καταστούν πιο απτά σε τομείς όπως τα δικαιώματα των θυμάτων και η πρόσβαση στη δικαιοσύνη 23 , η ισότητα και η ένταξη 24 , η καταπολέμηση του ρατσισμού και ο πλουραλισμός 25 , τα κοινωνικά δικαιώματα και η συμπεριληπτική εκπαίδευση και κατάρτιση 26 , τα οικονομικά δικαιώματα 27 , τα δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ 28 και τα δικαιώματα του παιδιού 29 .

Όλοι αυτοί οι άξονες εργασίας αλληλοενισχύονται με στόχο την αποτελεσματική προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ΕΕ.

Ο Χάρτης εφαρμόζεται σε συνδυασμό με τα εθνικά και διεθνή συστήματα προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των κοινών συνταγματικών παραδόσεων και διεθνών υποχρεώσεων των κρατών μελών 30 .

Στο πλαίσιο αυτό, η προσχώρηση της ΕΕ στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου παραμένει προτεραιότητα για την Επιτροπή. Εάν η ΕΕ επιθυμεί πραγματικά να ενισχύσει τα θεμελιώδη δικαιώματα, πρέπει να είναι ανοικτή στον εξωτερικό έλεγχο. Η Επιτροπή έχει ενώσει τις δυνάμεις της με το Συμβούλιο της Ευρώπης για την επίτευξη αυτού του στόχου, ο οποίος θα συμβάλει στην περαιτέρω ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των δύο πλαισίων για τα θεμελιώδη δικαιώματα και στην αποτελεσματικότερη εφαρμογή τους στην πράξη.

Η ΕΕ ως παγκόσμιος παράγοντας στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Η προώθηση των ενωσιακών αξιών και θεμελιωδών δικαιωμάτων αποτελεί επίσης σημαντικό μέρος των εργασιών της ΕΕ στη διεθνή σκηνή. Ο τρόπος με τον οποίο η ΕΕ αντιμετωπίζει τα ζητήματα θεμελιωδών δικαιωμάτων στο εσωτερικό της έχει μεγάλη σημασία για τις σχέσεις της με τρίτες χώρες, σε διμερές, περιφερειακό και πολυμερές επίπεδο. Καθώς αυξάνεται η πίεση στη δημοκρατία, στο κράτος δικαίου και στα ανθρώπινα δικαιώματα σε παγκόσμιο επίπεδο, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η στήριξη της δημοκρατίας διεθνώς αποτελούν βασικές προτεραιότητες της εξωτερικής δράσης της ΕΕ 31 . Η ΕΕ ακολουθεί αταλάντευτη και συνεκτική προσέγγιση μεταξύ των εσωτερικών πολιτικών της για τα θεμελιώδη δικαιώματα και του τρόπου με τον οποίο ενσωματώνει τα ανθρώπινα δικαιώματα στις εργασίες της με εξωτερικούς εταίρους, όπως καταδεικνύεται από το νέο σχέδιο δράσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία 32 και το τρίτο σχέδιο δράσης για θέματα φύλου 33 , και σύμφωνα με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης 34 . Η ΕΕ προωθεί επίσης τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω της εμπορικής της πολιτικής.

1 – Διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής του Χάρτη από τα κράτη μέλη

1.1 Σύμπραξη με τα κράτη μέλη με στόχο την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη

Ο Χάρτης αποτελεί νομικά δεσμευτική πράξη που απευθύνεται στα κράτη μέλη «μόνον όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της ΕΕ» 35 . Δεν αποσκοπεί στην επέκταση του πεδίου εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ 36 . Μάλιστα, το πεδίο εφαρμογής του Χάρτη αντικατοπτρίζει το ίδιο το πεδίο εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ: «Ο Χάρτης είναι η “σκιά” του δικαίου της ΕΕ. Αυτό σημαίνει, κατ’ ουσίαν, ότι δεν μπορεί να υπάρξει περίπτωση που διέπεται από το δίκαιο της ΕΕ στην οποία να μην εφαρμόζεται ο Χάρτης» 37 .

Δεδομένου του διευρυνόμενου συνόλου δικαιικών κανόνων της ΕΕ, ο Χάρτης εφαρμόζεται σε διαρκώς περισσότερες περιπτώσεις και τομείς. Αυτό καταδεικνύεται από τη νομολογία του Δικαστηρίου σχετικά με την επιβολή του δικαιώματος πραγματικής προσφυγής 38 που αναπτύχθηκε σε τομείς όπως η φορολογία, το άσυλο και η μετανάστευση, η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης ή η ίση μεταχείριση στην απασχόληση 39 . Πρόσφατα το Δικαστήριο αναφέρθηκε επίσης στο δικαίωμα ιδιοκτησίας 40 για την ενίσχυση της προστασίας των αλλοδαπών επενδυτών στην εσωτερική αγορά 41 .

Οι εθνικές και τοπικές διοικήσεις, τα κοινοβούλια των κρατών μελών και οι αρχές επιβολής του νόμου έχουν καίριο ρόλο στην προώθηση και την προστασία των δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται στον Χάρτη. Η Επιτροπή σχεδιάζει να συνεργαστεί στενά με τις εθνικές και τις τοπικές αρχές των κρατών μελών προκειμένου να διασφαλιστεί η πλήρης εφαρμογή του Χάρτη και της ενωσιακής νομοθεσίας που προωθεί και προστατεύει τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται σ’ αυτόν.

Πρόληψη — Η Επιτροπή αποδίδει μεγάλη σημασία στον διάλογο με τα κράτη μέλη, τα οποία είναι έτοιμη να στηρίξει για την αποτελεσματική μεταφορά και εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ 42 . Ο τακτικός διάλογος με τα κράτη μέλη και τις αρχές επιβολής του νόμου 43 είναι εξαιρετικά σημαντικός για την ανταλλαγή πρακτικών και την εξέταση των ανησυχιών που σχετίζονται με την εφαρμογή και την επιβολή του Χάρτη και της σχετικής ενωσιακής νομοθεσίας. Έτσι, καθίσταται εφικτή η επίλυση, σε πρώιμο στάδιο, τυχόν αναδυόμενων ζητημάτων ασυμβατότητας.

Προώθηση και εφαρμογή — Από τις διαβουλεύσεις 44 προκύπτει ότι τόσο οι εθνικές και οι τοπικές διοικήσεις όσο και τα κοινοβούλια γνωρίζουν και χρησιμοποιούν τον Χάρτη σε περιορισμένο βαθμό. Είναι σημαντικό τα κράτη μέλη, βάσει των υποχρεώσεων που υπέχουν δυνάμει του δικαίου της ΕΕ, να προωθήσουν την ανάπτυξη εργαλείων, μηχανισμών παρακολούθησης, κατάρτισης και στρατηγικών, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι πρωτοβουλίες που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ 45 συμμορφώνονται με τον Χάρτη. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενθαρρύνουν την αμοιβαία μάθηση μέσω της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών όσον αφορά τη χρήση του Χάρτη και την ενημέρωση γι’ αυτόν, μεταξύ άλλων σε τοπικό επίπεδο 46 , στην ειδική ιστοσελίδα που έχει δημιουργήσει η Επιτροπή στη διαδικτυακή πύλη της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης 47 . Το Συμβούλιο θα μπορούσε επίσης να προωθήσει τις ανταλλαγές αυτές στο πλαίσιο της Ομάδας «Θεμελιώδη δικαιώματα, δικαιώματα του πολίτη και ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων» (FREMP), σύμφωνα με τα συμπεράσματα που εξέδωσε το 2019 για τον Χάρτη 48 .

Συντονισμός — Οι διαβουλεύσεις κατέδειξαν επίσης τη σημασία της συνεργασίας και της επικοινωνίας μεταξύ των διαφόρων επιπέδων διακυβέρνησης, με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, καθώς και με τους υπερασπιστές των δικαιωμάτων και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή παροτρύνει τα κράτη μέλη να ορίσουν σημείο επαφής για τον Χάρτη με σκοπό, αφενός, τη διευκόλυνση της ροής πληροφοριών και βέλτιστων πρακτικών σχετικά με τον Χάρτη και, αφετέρου, τον συντονισμό των προσπαθειών για την ανάπτυξη ικανοτήτων στη χώρα 49 . Το σημείο επαφής θα μπορούσε επίσης να διαβιβάζει πληροφορίες προς και από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.

Επιβολή — Η Επιτροπή, ως θεματοφύλακας των Συνθηκών, διασφαλίζει ότι η εθνική νομοθεσία συμμορφώνεται με το δίκαιο της ΕΕ, ώστε οι πολίτες να μπορούν να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, συμπεριλαμβανομένων των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους, και να επωφελούνται πλήρως από την ενωσιακή νομοθεσία. Η Επιτροπή επιβεβαιώνει τη δέσμευσή της να παρακολουθεί την εφαρμογή του Χάρτη και της σχετικής ενωσιακής νομοθεσίας, να ενισχύει τον διάλογό της με τα κράτη μέλη και να κινεί ενδεχομένως διαδικασίες επί παραβάσει, αν παραβιάζεται το δίκαιο της ΕΕ. Θα εξακολουθήσει να παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τις περιπτώσεις στις οποίες ένα κράτος μέλος εμφανίζει συστημικές αδυναμίες ως προς την τήρηση του Χάρτη 50 κατά την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ. 

Από το 2021, η Επιτροπή θα υποβάλλει νέα ετήσια έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη στην ΕΕ, η οποία, σε αντίθεση με τις προηγούμενες εκθέσεις της Επιτροπής για τον Χάρτη, θα εξετάζει διεξοδικότερα την εφαρμογή του Χάρτη στα κράτη μέλη και θα παρέχει περαιτέρω στοιχεία στην Επιτροπή για την αξιολόγηση της συμμόρφωσης της εθνικής νομοθεσίας με το δίκαιο της ΕΕ. Θα υιοθετήσει θεματική προσέγγιση, εστιάζοντας σε τομείς στρατηγικής σημασίας που διέπονται από το δίκαιο της ΕΕ. Μαζί με την ετήσια έκθεση για το κράτος δικαίου, η νέα ετήσια έκθεση για τον Χάρτη θα συμβάλει στην περαιτέρω προάσπιση των θεμελιωδών αξιών στην ΕΕ.

Η Επιτροπή θα συνεργαστεί με άλλα θεσμικά όργανα και οργανισμούς της ΕΕ, ιδίως με τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA) 51 , για να συγκεντρώσει τις πληροφορίες και τα δεδομένα που απαιτούνται για τη σύνταξη της έκθεσης. Θα βασιστεί στο έργο των υφιστάμενων ομάδων εμπειρογνωμόνων των κρατών μελών 52 , καθώς και σε τεκμηριωμένες πληροφορίες που προέρχονται από αξιόπιστες πηγές, όπως τα όργανα των Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου της Ευρώπης, τα δικαστικά δίκτυα, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, οι υπερασπιστές των δικαιωμάτων και τα νέα σημεία επαφής για τον Χάρτη.

Το 2021 η νέα έκθεση για τον Χάρτη θα επικεντρωθεί στα θεμελιώδη δικαιώματα στην ψηφιακή εποχή. Η έκθεση αναμένεται να πυροδοτήσει μια ειλικρινή και ανοικτή διοργανική συζήτηση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, καθώς και συζητήσεις στα κράτη μέλη, μεταξύ άλλων στα εθνικά κοινοβούλια. Οι συζητήσεις αυτές θα στηρίξουν τις προσπάθειες των κρατών μελών να συμμορφώνονται με τον Χάρτη κατά την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ.

1.2 Διασφάλιση της εφαρμογής του Χάρτη στο πλαίσιο της ενωσιακής χρηματοδότησης

Η ενωσιακή χρηματοδότηση είναι καθοριστική για τη στήριξη της υλοποίησης των πολιτικών της ΕΕ στα κράτη μέλη. Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή πρέπει να διασφαλίζουν ότι όλα τα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ έργα συμμορφώνονται με το δίκαιο της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, κατά περίπτωση.

Πρόσφατα, η Επιτροπή έλαβε μέτρα για να βοηθήσει τα κράτη μέλη να εξασφαλίσουν ότι υλοποιούν τα προγράμματα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ σύμφωνα με τις οικείες διατάξεις του Χάρτη. Ειδικότερα, η πρότασή της για τον κανονισμό περί κοινών διατάξεων (ΚΚΔ) 53 , που θεσπίζει κανόνες για τον επόμενο προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027, περιλαμβάνει έναν «αναγκαίο πρόσφορο όρο» 54 ο οποίος αφορά τον Χάρτη. Συγκεκριμένα, αυτό σημαίνει ότι για όλα τα προγράμματα τα οποία στηρίζονται από κονδύλια των ενωσιακών ταμείων που καλύπτονται από τον ΚΚΔ 55 («ταμεία ΚΚΔ») πρέπει να υπάρχουν αποτελεσματικοί μηχανισμοί που να διασφαλίζουν τη συμμόρφωση των εν λόγω προγραμμάτων με τον Χάρτη, από την έναρξη έως την υλοποίησή τους 56 .

Ο ΚΚΔ 57 απαιτεί από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν τα ακόλουθα:

– ρυθμίσεις που να εξασφαλίζουν ότι τόσο τα προγράμματα τα οποία στηρίζονται από κονδύλια των ταμείων ΚΚΔ όσο και η υλοποίησή τους συμμορφώνονται με τις οικείες διατάξεις του Χάρτη. Στις ρυθμίσεις αυτές, τα κράτη μέλη θα πρέπει, για παράδειγμα, να προσδιορίζουν τον ρόλο και τα καθήκοντα των διαφόρων αρχών και φορέων που συμμετέχουν στη διασφάλιση της συμμόρφωσης των προγραμμάτων με τον Χάρτη και να εξηγούν τον τρόπο με τον οποίο θα ελέγχεται η συμμόρφωση με τον Χάρτη καθ’ όλη τη διάρκεια υλοποίησης των προγραμμάτων·

– ρυθμίσεις για τη γνωστοποίηση στις επιτροπές παρακολούθησης 58  περιπτώσεων στις οποίες οι πράξεις που στηρίζονται από τα ταμεία ΚΚΔ δεν συμμορφώνονται με τον Χάρτη, καθώς και καταγγελιών σχετικά με τον Χάρτη. Για παράδειγμα, τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξηγήσουν τον τρόπο και τη συχνότητα της ενημέρωσης των επιτροπών παρακολούθησης για τα δύο αυτά θέματα. Οι σχετικές εκθέσεις θα πρέπει να αναφέρουν ποια διορθωτικά μέτρα έχουν ληφθεί, πώς θα προληφθούν τέτοιες περιπτώσεις στο μέλλον και ποιοι μηχανισμοί επανόρθωσης εφαρμόζονται ή έχουν εφαρμοστεί.

Τα κράτη μέλη, κατά την κατάρτιση των προγραμμάτων, πρέπει να κοινοποιούν τις εν λόγω ρυθμίσεις στην Επιτροπή, η οποία θα αξιολογεί την εκπλήρωση του «αναγκαίου πρόσφορου όρου».

Σύμφωνα με τους κανόνες που εφαρμόζονται στη νέα περίοδο προγραμματισμού, οι επιτροπές παρακολούθησης θα πρέπει να περιλαμβάνουν τους φορείς θεμελιωδών δικαιωμάτων 59 , οι οποίοι θα συμβάλλουν στην αξιολόγηση της συμμόρφωσης με τον Χάρτη. Οι εθνικοί οργανισμοί ανθρωπίνων δικαιωμάτων (ΕΟΑΔ), λόγω της ανεξαρτησίας και της εμπειρογνωσίας τους όσον αφορά την παρακολούθηση και την παροχή συμβουλών στις αρχές, θα μπορούσαν να διαδραματίσουν ρόλο στη διασφάλιση ότι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ προγραμμάτων θα γίνονται σύμφωνα με τον Χάρτη 60 .

Τα κράτη μέλη θα πρέπει, σε συνεργασία με την Επιτροπή, να στηρίζουν, μέσω της παροχής τεχνικής βοήθειας, το εθνικό και το τοπικό προσωπικό με σκοπό τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των προγραμμάτων σύμφωνα με τον Χάρτη, με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές που εκπονούνται για να διασφαλίζεται ο σεβασμός του Χάρτη στο πλαίσιο της ενωσιακής χρηματοδότησης 61 . Τα κράτη μέλη παροτρύνονται επίσης να συντονίζονται μεταξύ τους για τη συνεκτική εφαρμογή του «αναγκαίου πρόσφορου όρου» σε ολόκληρη την ΕΕ. Η ύπαρξη εθνικού σημείου επαφής θα διευκόλυνε αυτή τη συνεργασία και τον συντονισμό 62 .

Η Επιτροπή, από κοινού με τα κράτη μέλη, θα παρακολουθεί και θα μεριμνά ώστε οι καταγγελίες που σχετίζονται με τον Χάρτη κατά την εκτέλεση της ενωσιακής χρηματοδότησης να αντιμετωπίζονται δεόντως και να αποτελούν αντικείμενο συστηματικής παρακολούθησης.

2 — Ενδυνάμωση των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, των υπερασπιστών των δικαιωμάτων και των επαγγελματιών του κλάδου της δικαιοσύνης

2.1 Προστασία και στήριξη των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των υπερασπιστών των δικαιωμάτων

Ένα υποστηρικτικό περιβάλλον

Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι υπερασπιστές των δικαιωμάτων έχουν καθοριστική σημασία για μια υγιή δημοκρατία και μια κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι μπορούν να απολαμβάνουν τα θεμελιώδη δικαιώματά τους. Αποτελούν βασικά μέρη στην αλυσίδα επιβολής του Χάρτη. Διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προώθηση της χρήσης του Χάρτη και της ενημέρωσης γι’ αυτόν και στην καλλιέργεια μιας νοοτροπίας αξιών που εδράζεται στο κράτος δικαίου, τη δημοκρατία και τα θεμελιώδη δικαιώματα.

Ωστόσο, αντιμετωπίζουν αυξανόμενες προκλήσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν κανονιστικούς περιορισμούς και δυσκολίες όσον αφορά την πρόσβαση σε χρηματοδότηση 63 . Το Δικαστήριο 64 , σε υπόθεση σχετικά με νόμο που περιορίζει τη χρηματοδότηση των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών από το εξωτερικό, αναγνώρισε ότι το δικαίωμα στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι αποτελεί ένα από τα βασικά θεμέλια μιας δημοκρατικής και πλουραλιστικής κοινωνίας, καθώς παρέχει στους πολίτες τη δυνατότητα να ενεργούν συλλογικά σε τομείς κοινού ενδιαφέροντος και, με τον τρόπο αυτό, συμβάλλει στην εύρυθμη λειτουργία του δημόσιου βίου. Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών «πρέπει να μπορούν να συνεχίζουν τις δραστηριότητές [τους] και να λειτουργούν χωρίς αδικαιολόγητη κρατική ανάμειξη» 65 .

Σε ορισμένα κράτη μέλη, οι εκστρατείες δυσφήμισης επηρεάζουν αρνητικά την κοινή γνώμη και πλήττουν την αξιοπιστία και τη νομιμότητα της κοινωνίας των πολιτών. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε ορισμένες χώρες της ΕΕ αντιμετωπίζουν σωματικές και λεκτικές επιθέσεις, εκφοβισμό και παρενόχληση, συμπεριλαμβανομένων των καταχρηστικών μηνύσεων [στρατηγικές μηνύσεις κατά της δημόσιας συμμετοχής (SLAPP)] 66 , της βίας και της ρητορικής μίσους εντός και εκτός διαδικτύου 67 . Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι υπερασπιστές των δικαιωμάτων θα πρέπει να μπορούν να εργάζονται χωρίς φόβο σε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον.

Ισχυροί και ανεξάρτητοι εθνικοί οργανισμοί ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Οι ισχυροί και αποτελεσματικοί εθνικοί οργανισμοί ανθρωπίνων δικαιωμάτων 68 (ΕΟΑΔ) αποτελούν κρίσιμους δεσμούς μεταξύ των δημόσιων αρχών και της κοινωνίας των πολιτών στον βαθμό που καλύπτουν το «κενό προστασίας» μεταξύ των δικαιωμάτων των φυσικών προσώπων και των ευθυνών του κράτους. Πρωταρχική λειτουργία τους είναι η αντιμετώπιση κάθε μορφής διακρίσεων και η προώθηση της προστασίας ολόκληρου του φάσματος των θεμελιωδών δικαιωμάτων 69 . Οι ΕΟΑΔ παρακολουθούν την εφαρμογή, την υλοποίηση και την προώθηση του Χάρτη στην πράξη, παρέχουν πληροφορίες και στήριξη στα θύματα παραβιάσεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων και συνεργάζονται με τους εθνικούς οργανισμούς για τη βελτίωση της χρήσης του Χάρτη και της ενημέρωσης γι’ αυτόν.

Τρία κράτη μέλη 70 δεν έχουν ΕΟΑΔ, δύο δεν έχουν διαπιστευμένο ΕΟΑΔ 71 , και έξι 72 δεν έχουν ΕΟΑΔ με διαπίστευση «Α΄ τάξης» 73 συμβατό με τις αρχές του Παρισιού των Ηνωμένων Εθνών 74 .

Η έκθεση του 2020 για το κράτος δικαίου τόνισε τη σημασία που έχουν οι ανεξάρτητοι ΕΟΑΔ στο πλαίσιο των εθνικών ελέγχων και ισορροπιών (θεσμικά αντίβαρα) 75 . Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο των εθνικών οργανισμών ανθρωπίνων δικαιωμάτων (ENNHRI) μπορεί, με την υποστήριξη της Επιτροπής, να συνδράμει τα κράτη μέλη στη θέσπιση και την προώθηση ΕΟΑΔ με διαπίστευση «Α΄ τάξης» συμβατών με τις αρχές του Παρισιού.

Ανάπτυξη ικανοτήτων για την προάσπιση των ατομικών δικαιωμάτων

Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι υπερασπιστές των δικαιωμάτων διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο για την ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τα δικαιώματά τους που απορρέουν από τον Χάρτη και για την εξασφάλιση αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας. Όταν άλλες οδοί, όπως η πρόληψη και ο διάλογος, αποδεικνύονται ανεπιτυχείς, η αποτελεσματική δικαστική προστασία περιλαμβάνει επίσης στρατηγικές δικαστικές διαφορές, γεγονός που συμβάλλει στη συνεκτικότερη υλοποίηση και εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ και στην επιβολή των ατομικών δικαιωμάτων. Έπειτα από πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η Επιτροπή διεξήγαγε διαβουλεύσεις και ανέθεσε την εκπόνηση μελέτης 76 που καταδεικνύουν αμφότερες ότι η ανάπτυξη ικανοτήτων έχει καίρια σημασία για την υποστήριξη των εν λόγω «παραγόντων εφαρμογής του Χάρτη» προκειμένου να συνδράμουν αποτελεσματικότερα τους πολίτες στην άσκηση των δικαιωμάτων τους που απορρέουν από τον Χάρτη. Η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είναι ανάγκη να αυξηθεί η γνώση των σχετικών πρακτικών και διαδικασιών του δικαίου της ΕΕ μεταξύ των διαδίκων και να αναβαθμιστεί η ικανότητά τους, κάτι που αναμένεται ότι θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των ένδικων διαφορών στον τομέα των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρώπη, και τη συστηματικότερη προώθηση και προστασία των δικαιωμάτων που απορρέουν από τον Χάρτη.

Τα ευρωπαϊκά δίκτυα υπερασπιστών των δικαιωμάτων, όπως το Ευρωπαϊκό Δίκτυο των εθνικών οργανισμών ανθρωπίνων δικαιωμάτων (ENNHRI), το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Φορέων Ισότητας (Equinet) και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διαμεσολαβητών (ENO), μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στον συντονισμό της ανάπτυξης ικανοτήτων και στην ανταλλαγή πρακτικών σχετικά με τον Χάρτη μεταξύ των μελών τους. Τα μέλη του προσωπικού που έχουν λάβει διακρατική κατάρτιση θα πρέπει να ενεργούν ως πολλαπλασιαστές και να εκπαιδεύουν συναδέλφους στους εθνικούς τους οργανισμούς 77 . Τα δίκτυα θα πρέπει να αξιοποιούν την αλληλοδιδαχή για την επίτευξη των στόχων τους. Για παράδειγμα, το ENNHRI συνέλεξε πρακτικές από τα μέλη του για να δείξει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι ΕΟΑΔ σε ολόκληρη την Ευρώπη για την εφαρμογή του Χάρτη σε εθνικό επίπεδο 78 . Ο FRA έχει αναπτύξει εργαλεία για την υποστήριξη αυτού του έργου και είναι έτοιμος να στηρίξει περαιτέρω αυτές τις προσπάθειες ανάπτυξης ικανοτήτων 79 .

Άλλα δίκτυα, που προωθούν ζητήματα συγκεκριμένων ομάδων, όπως τα πλαίσια της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες ή το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διαμεσολαβητών για τα παιδιά, θα μπορούσαν επίσης να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην προώθηση του Χάρτη μεταξύ των μελών τους.

2.2 Στήριξη δικαστών και άλλων επαγγελματιών του κλάδου της δικαιοσύνης 

Για να έχει ο Χάρτης θετικό αντίκτυπο στη ζωή των ανθρώπων είναι απαραίτητο να υπάρχουν ανεξάρτητοι και άρτια καταρτισμένοι δικαστές. Παρά το γεγονός ότι τα εθνικά δικαστήρια χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τον Χάρτη και υποβάλλουν αιτήματα σχετικά με την ερμηνεία του στο Δικαστήριο της ΕΕ 80 , οι επαγγελματίες του κλάδου της δικαιοσύνης σε εθνικό επίπεδο 81  εξακολουθούν να έχουν περιορισμένες σχετικές γνώσεις. Μέχρι σήμερα, λιγότερο από το ένα τρίτο όλων των ομάδων επαγγελματιών που συμμετείχαν στη στοχευμένη διαβούλευση για τους δικαστές, άλλους επαγγελματίες του κλάδου της δικαιοσύνης και επιμορφωτικούς οργανισμούς επωφελήθηκαν από την κατάρτιση σχετικά με τον Χάρτη. Οι περισσότεροι δικαστές και άλλοι επαγγελματίες του κλάδου της δικαιοσύνης που συμμετείχαν στη διαβούλευση θα επιθυμούσαν κατάρτιση σχετικά με τον Χάρτη, συμπεριλαμβανομένης κοινής κατάρτισής τους με σκοπό την ανταλλαγή εμπειριών. Θα επικροτούσαν επίσης την ενίσχυση των ανταλλαγών μεταξύ των εθνικών και των ευρωπαϊκών δικαστηρίων 82 .

Η Επιτροπή εξέδωσε νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για την κατάρτιση των δικαστικών, η οποία τονίζει τη σημασία της κατάρτισης των δικαστών και άλλων επαγγελματιών του κλάδου της δικαιοσύνης σχετικά με τον Χάρτη, ώστε να διασφαλίζεται η αποτελεσματική εφαρμογή του 83 . Επισημάνθηκε επίσης η σημασία της διεπαγγελματικής κατάρτισης και της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών. Ο FRA θα επικαιροποιήσει την Charterpedia και το εγχειρίδιό του σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη για τους επαγγελματίες του κλάδου 84 .

Η πανδημία COVID-19 δημιούργησε πρόσθετες προκλήσεις για τα συστήματα απονομής δικαιοσύνης, αλλά έδρασε επίσης καταλυτικά στην ψηφιοποίηση των διαδικασιών σε ορισμένα κράτη μέλη 85 . Η ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης, αν συντελεστεί προσεκτικά, θα επηρεάσει επίσης θετικά την ικανότητα των δικαστηρίων να διεκπεραιώνουν με αποτελεσματικό τρόπο ζητήματα που αφορούν θεμελιώδη δικαιώματα, ιδίως σ’ ένα πλαίσιο όπου οι ανθρώπινοι πόροι σπανίζουν 86 .

3 — Προώθηση της χρήσης του Χάρτη ως πυξίδας για τα θεσμικά όργανα της ΕΕ·

3.1 Επικαιροποίηση και ανάπτυξη εργαλείων εντός της Επιτροπής

Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να συμμορφώνονται με τον Χάρτη σε όλες τις δράσεις τους, ακόμη και όταν ενεργούν εκτός του νομικού πλαισίου της ΕΕ 88 και εκτός του εδάφους των κρατών μελών 89 .

Η Επιτροπή, σε συνέχεια της στρατηγικής της του 2010 για την εφαρμογή του Χάρτη από την ΕΕ, κατάρτισε κατευθυντήριες γραμμές 90 για να διασφαλίσει ότι κάθε νέα πρωτοβουλία συμμορφώνεται με τον Χάρτη και ότι, όταν θίγονται ορισμένα δικαιώματα, αιτιολογείται η αναγκαιότητα και η αναλογικότητα του μέτρου και εφαρμόζονται λύσεις για τον μετριασμό των δυνητικών αρνητικών επιπτώσεων του μέτρου στα δικαιώματα των πολιτών. Η νέα ειδική ομάδα της Επιτροπής για την ισότητα θα εξασφαλίσει ότι οι προβληματισμοί σχετικά με την ισότητα λαμβάνονται υπόψη στις εργασίες της Επιτροπής.

Οι νευραλγικές πρωτοβουλίες της Επιτροπής που θα μπορούσαν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στα δικαιώματα τα οποία κατοχυρώνονται στον Χάρτη θα εξακολουθήσουν να ελέγχονται ήδη κατά το προπαρασκευαστικό στάδιο, και η συμμόρφωση με τον Χάρτη θα παραμείνει κύριο μέλημα της Επιτροπής καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Για παράδειγμα, η ψηφιακή στρατηγική της Ευρώπης 91 υπογραμμίζει τη σημασία που έχει ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων στον ψηφιακό μετασχηματισμό. Το επικείμενο κανονιστικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη 92 θα εισαγάγει απαιτήσεις λογοδοσίας, τεκμηρίωσης και ελέγχου με σκοπό τη διασφάλιση της αποτελεσματικής επιβολής των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Η επικείμενη πρόταση νομοθετικής πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες θα καθορίσει τις ευθύνες των διαδικτυακών ενδιάμεσων φορέων, ιδίως των διαδικτυακών πλατφορμών, για όλες τις μορφές παράνομου διαδικτυακού περιεχομένου, ώστε να διασφαλιστεί ότι αυτό επιτυγχάνεται με παράλληλη προστασία του νόμιμου περιεχομένου μέσω της προάσπισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος της ελευθερίας έκφρασης των χρηστών διαδικτυακών υπηρεσιών.

Κατά την εκπόνηση των πρωτοβουλιών, η Επιτροπή βασίζεται σε συνεισφορές των βασικών ενδιαφερόμενων μερών 93 . Ο ανοικτός και εποικοδομητικός διάλογος με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών ενισχύει τις προσπάθειες της Επιτροπής να ενσωματώσει τον Χάρτη σε όλες τις πολιτικές της και τις νομοθετικές προτάσεις της.

Η προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων αποτελεί παγκόσμιο εγχείρημα και είναι σημαντικό οι εσωτερικές και οι εξωτερικές δράσεις για την προώθηση και την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων να είναι συνεκτικές και να αλληλοενισχύονται. Το νέο σχέδιο δράσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία 2020-2024 94 επιβεβαιώνει εκ νέου τη δέσμευση της ΕΕ για την προαγωγή και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των αξιών σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία θα προάγονται με συνέπεια και συνοχή σε όλους τους τομείς της εξωτερικής δράσης της ΕΕ, με τη διασφάλιση εσωτερικής και εξωτερικής συνοχής όσον αφορά την προώθηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων σύμφωνα με τον Χάρτη.

Η Επιτροπή, ως θεσμικό όργανο της ΕΕ, θα εξακολουθήσει να λαμβάνει υπόψη τον Χάρτη κατά την προετοιμασία και τη διαπραγμάτευση των εμπορικών και επενδυτικών συμφωνιών της ΕΕ 95 .

Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να επιμένει προκειμένου οι χώρες που επιθυμούν να προσχωρήσουν στην ΕΕ («χώρες της διεύρυνσης») να ευθυγραμμιστούν με τα πρότυπα της ΕΕ για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Η Επιτροπή θα παρέχει στήριξη και τεχνική βοήθεια στις χώρες της διεύρυνσης 96 και θα παρακολουθεί την πρόοδο μέσω των ετήσιων εκθέσεων ανά χώρα που υποβάλλονται στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων για τη διεύρυνση. Οι υποψήφιες χώρες και οι χώρες με τις οποίες έχει συναφθεί συμφωνία σταθεροποίησης και σύνδεσης μπορούν να ζητήσουν να συμμετέχουν στις εργασίες του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ ως παρατηρητές, προκειμένου να διευκολυνθεί η σταδιακή ευθυγράμμισή τους με το δίκαιο της ΕΕ 97 .

3.2 Μεγαλύτερη ενσωμάτωση του Χάρτη σε ολόκληρη την «ευρωπαϊκή» νομοθετική διαδικασία

Για την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη από την ΕΕ είναι εξαιρετικά σημαντικό το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να εστιάζουν την προσοχή τους στη συμμόρφωση με τον Χάρτη κατά τη νομοθετική διαδικασία. Η Επιτροπή είναι έτοιμη να συνδράμει τα εν λόγω όργανα για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η συμμόρφωση με τον Χάρτη αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο για τη βιωσιμότητα της νομοθεσίας της ΕΕ 98 .

Το 2015 το Συμβούλιο δημοσίευσε κατευθυντήριες γραμμές για τους ελέγχους συμμόρφωσης σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα 99 , οι οποίες θα πρέπει να ανταλλάσσονται και να εξηγούνται τακτικά 100 . Η Ομάδα «Θεμελιώδη δικαιώματα, δικαιώματα του πολίτη και ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων» (FREMP) του Συμβουλίου διαδραματίζει εν προκειμένω καθοριστικό ρόλο. Η Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (LIBE) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μπορεί να υποβάλλει γνωμοδοτήσεις σχετικά με τη συμμόρφωση μιας νομοθετικής πράξης με τα θεμελιώδη δικαιώματα 101 . Στο πλαίσιο της διοργανικής συμφωνίας για τη βελτίωση της νομοθεσίας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο μπορούν να διενεργούν εκτιμήσεις επιπτώσεων σχετικά με τις ουσιώδεις τροποποιήσεις τους σε πρόταση της Επιτροπής. Προβλέπει ότι οι εκτιμήσεις επιπτώσεων θα πρέπει να εξετάζουν ζητήματα θεμελιωδών δικαιωμάτων 102 .

Υπάρχουν αρκετά πρόσφατα παραδείγματα ενσωμάτωσης του Χάρτη στη νομοθεσία της ΕΕ και πολλά άλλα τέτοια παραδείγματα προσφέρουν οι ετήσιες εκθέσεις της Επιτροπής 103 . Η ευρωπαϊκή πράξη για την προσβασιμότητα 104 επιδιώκει να εξασφαλίσει ότι τα άτομα με αναπηρία επωφελούνται από μέτρα που διασφαλίζουν την αυτονομία τους, την κοινωνική και επαγγελματική τους ένταξη και τη συμμετοχή τους στον κοινοτικό βίο. Ο κανονισμός για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή 105 καθιστά τα θεμελιώδη δικαιώματα ουσιαστική παράμετρο της υλοποίησης της ευρωπαϊκής ολοκληρωμένης διαχείρισης των συνόρων.

4 — Περαιτέρω ευαισθητοποίηση των πολιτών ως προς τα δικαιώματα που έχουν δυνάμει του Χάρτη

Πρόσφατη έρευνα του Ευρωβαρόμετρου για την ενημέρωση με τον Χάρτη δείχνει ότι μόνο το 42 % όσων απάντησαν έχουν ακούσει για τον Χάρτη και μόνο το 12 % γνωρίζουν πραγματικά τι είναι.

Έξι στους δέκα απαντήσαντες επιθυμούν να μάθουν περισσότερα για τα δικαιώματά τους και πού μπορούν να απευθύνονται σε περίπτωση παραβίασης των δικαιωμάτων που έχουν δυνάμει του Χάρτη 106 .

Οι περισσότερες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (80 %) αναφέρουν ότι οι πολίτες απευθύνονται σ’ αυτές για ενημέρωση σχετικά με τα δικαιώματά τους, ενώ ακόμη περισσότερες (85 %) δηλώνουν ότι διεξάγουν δραστηριότητες ευαισθητοποίησης σχετικά με τα δικαιώματα 107 . Οι τοπικές αρχές βρίσκονται επίσης σε πλεονεκτική θέση για να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τα δικαιώματά τους και τις δυνατότητές τους όταν αυτά παραβιάζονται 108 . Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να εξηγούνται τα δικαιώματα και η σημασία τους για τους ανθρώπους μέσω βιωματικών ιστοριών 109 .

Το φόρουμ για τα θεμελιώδη δικαιώματα 110 που θα διοργανώσει ο FRA το 2021 θα αποτελέσει ευκαιρία για ευαισθητοποίηση σχετικά με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και για προβληματισμό σχετικά με τον τρόπο περαιτέρω ανάπτυξης μιας νοοτροπίας αξιών στην ΕΕ. Η Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης θα προσφέρει στους πολίτες την ευκαιρία να συζητήσουν σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις αξίες της ΕΕ που έχουν κομβική σημασία για την Ένωσή μας και το μέλλον της.

Η Επιτροπή θα εργαστεί για τη διοργάνωση εκστρατείας ευαισθητοποίησης, η οποία θα αποβλέπει στην καλύτερη ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τα δικαιώματα που έχουν δυνάμει του Χάρτη και πού μπορούν να απευθύνονται σε περίπτωση παραβίασης αυτών των δικαιωμάτων. Η εκστρατεία θα είναι προσβάσιμη από άτομα με αναπηρία.

Η Επιτροπή θα εντείνει επίσης τις προσπάθειες για την καλύτερη ενημέρωση των νέων σχετικά με τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στον Χάρτη, αξιοποιώντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το πρόγραμμα Erasmus+. Ειδικότερα, θα αναφέρει πληροφορίες σχετικά με τον Χάρτη οι οποίες περιλαμβάνονται στον Χάρτη Φοιτητών Erasmus+, που απευθύνεται σε όλους τους φοιτητές Erasmus· θα συμπεριλάβει τα «θεμελιώδη δικαιώματα» ως βασική προτεραιότητα στη δράση Jean Monnet για την τριτοβάθμια εκπαίδευση· θα παροτρύνει τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να προσφέρουν κατάρτιση ή διαδικτυακά μαθήματα σχετικά με τη συμμετοχή των Ευρωπαίων πολιτών στα κοινά, και να προωθούν τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων· και θα αναπτύξει διαδικτυακά μαθήματα για εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ώστε να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα στις αίθουσες διδασκαλίας. Θα συνεργαστεί με τους νέους σε θέματα θεμελιωδών αξιών και παγκόσμιας ιθαγένειας, συμπεριλαμβανομένων των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης, μέσω του προγράμματος εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης για την ανάπτυξη (DEAR) 111 . Η Επιτροπή, στην επικείμενη στρατηγική της για τα δικαιώματα του παιδιού, θα διερευνήσει επίσης τρόπους ενημέρωσης σχετικά με τα δικαιώματα του παιδιού με τρόπο φιλικό προς τα παιδιά.

Συμπέρασμα

Χάρη στον δεσμευτικό χαρακτήρα του Χάρτη μπόρεσε η έννομη τάξη της Ένωσης να εξελιχθεί σε φάρο προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ο Χάρτης αποτελεί την ενσάρκωση των δικαιωμάτων και των αξιών της ΕΕ — ένα σύμβολο της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Οδήγησε, μάλιστα, σε πιο συνεκτική και ολοκληρωμένη ερμηνεία των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε ολόκληρη την ΕΕ.

Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τα κράτη μέλη και οι διάφοροι παράγοντες στην αλυσίδα επιβολής του Χάρτη έχουν καθήκον να διασφαλίσουν ότι ο Χάρτης θα καταστεί ζωντανός μηχανισμός, που θα προστατεύει τα θεμελιώδη δικαιώματα στην Ευρώπη προς όφελος όλων.

Η Επιτροπή θα υποβάλλει ετήσια έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη, η οποία αναμένεται να αποτελεί τη βάση διοργανικής συζήτησης. Το 2025 η Επιτροπή θα υποβάλει επίσης έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της παρούσας στρατηγικής. Το 2030 η Επιτροπή θα ξεκινήσει διαδικασία απολογισμού σε συνεργασία με τους βασικούς παράγοντες για την επιβολή του Χάρτη, ώστε να αξιολογηθεί η πρόοδος που θα έχει συντελεστεί όσον αφορά την ενημέρωση σχετικά με τον Χάρτη και τη χρήση του.

Καθώς τα κράτη μέλη θα διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην εφαρμογή της παρούσας στρατηγικής, η Επιτροπή καλεί το Συμβούλιο να εκπονήσει συμπεράσματα παρακολούθησης.

(1)

   ΕΕ C 326 της 26.10.2012, σ. 391. Ο Χάρτης αποτελεί πράξη πρωτογενούς δικαίου της Ένωσης που κατοχυρώνει τα θεμελιώδη δικαιώματα που απολαμβάνουν οι πολίτες στην ΕΕ. Πρόκειται για σύγχρονη και ολοκληρωμένη πράξη, η οποία προστατεύει και προάγει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών υπό το πρίσμα των κοινωνικών αλλαγών, της κοινωνικής προόδου και των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων.

(2)

   Άρθρο 6 παράγραφος 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εξάλλου, το άρθρο 6 παράγραφος 3 επιβεβαιώνει ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως κατοχυρώνονται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών και όπως απορρέουν από τις κοινές συνταγματικές παραδόσεις των κρατών μελών, αποτελούν μέρος των γενικών αρχών του δικαίου της Ένωσης.

(3)

   Άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση: «Η Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη μέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών».

(4)

   COM(2010) 573.

(5)

   Βλ. τις ετήσιες εκθέσεις της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη: https://ec.europa.eu/info/aid-development-cooperation-fundamental-rights/your-rights-eu/eu-charter-fundamental-rights/application-charter/annual-reports-application-charter_en

(6)

   Επί του παρόντος, γίνεται επίκληση του Χάρτη στο 10 % περίπου του συνόλου των προδικαστικών διαδικασιών. Οι υποθέσεις στις οποίες το Δικαστήριο παραπέμπει στον Χάρτη αυξήθηκαν από 27 το 2010 σε 371 το 2019. Βλ. το κύριο θέμα της έκθεσης του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA) για τα θεμελιώδη δικαιώματα το 2020 («Fundamental Rights Report 2020»), σ. 4:  https://fra.europa.eu/en/publication/2020/fundamental-rights-report-2020

(7)

   Κεντρική ομιλία του κ. Koen Lenaerts, προέδρου του Δικαστηρίου, στη διάσκεψη με τίτλο «Making the Charter of Fundamental Rights a reality for all» (Πραγμάτωση του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων για όλους) (στο εξής: εκδήλωση για τον Χάρτη): https://ec.europa.eu/info/events/2019-conference-eu-charter-fundamental-rights-2019-nov-12_en

(8)

    https://fra.europa.eu/el/about-fra

(9)

   Κύριο θέμα της έκθεσης της Επιτροπής του 2019 σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη [COM(2019) 257].

(10)

   Όπως η ελευθερία κυκλοφορίας, η ελευθερία του συνέρχεσθαι, η θρησκευτική ελευθερία, η επιχειρηματική ελευθερία, το δικαίωμα στην προστασία των δεδομένων ή η ελευθερία της έκφρασης. Οι προκλήσεις που αναδύονται στο πλαίσιο της COVID-19 έχουν επίσης επηρεάσει τη διεξαγωγή ελεύθερων και αδιάβλητων εκλογών και ανοιχτού δημοκρατικού διαλόγου. Η Επιτροπή συνεργάζεται με τα κράτη μέλη για την ανταλλαγή εμπειριών και πρακτικών στον συγκεκριμένο τομέα.

(11)

   Ο πράσινος μετασχηματισμός περιλαμβάνει τη δράση για το κλίμα, την προστασία του περιβάλλοντος (που προβλέπεται στο άρθρο 37 του Χάρτη) και τους στόχους της δίκαιης μετάβασης, όπως αντικατοπτρίζονται περαιτέρω στην ανακοίνωση για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία [COM(2019) 640].

(12)

   Έκθεση του Κοινού Κέντρου Ερευνών (JRC) σχετικά με την επίδραση των διαδικτυακών μέσων στη συμπεριφορά των πολιτών: https://ec.europa.eu/jrc/en/publication/eur-scientific-and-technical-research-reports/technology-and-democracy

(13)

   Όπως οι ηλικιωμένοι (βλ. συμπεράσματα του Συμβουλίου της 9ης Οκτωβρίου 2020: https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-11717-2020-REV-2/el/pdf ) και τα άτομα με αναπηρία.

(14)

   Βλ. τη νομοθετική έκθεση του εισηγητή κ. Šimečka σχετικά με τη θέσπιση ενωσιακού μηχανισμού για την προστασία της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων [2020/2072 (INL)]. Βλ. επίσης το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της 26ης Νοεμβρίου 2020, σχετικά με την κατάσταση των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση — Ετήσια έκθεση για τα έτη 2018-2019 [2019/2199 (INI)].

(15)

   Συμπεράσματα του Συμβουλίου για τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων μετά από 10 έτη: Τρέχουσα κατάσταση και μελλοντικές εργασίες, 7 Δεκεμβρίου 2019 («Συμπεράσματα του Συμβουλίου για τον Χάρτη»). Τα συμπεράσματα αποτελούν συνέχεια της έκθεσης που δημοσίευσε η Επιτροπή το 2019 σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη (ό.π.).

(16)

   Μεταξύ Απριλίου και Μαΐου του 2020 διοργανώθηκε διαβούλευση στο πλαίσιο της Ομάδας «Θεμελιώδη δικαιώματα, δικαιώματα του πολίτη και ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων» (FREMP).

(17)

   Η αναφορά στις τοπικές αρχές πρέπει να νοείται ότι καλύπτει και τις περιφερειακές αρχές.

(18)

   Στο πλαίσιο της παρούσας στρατηγικής, ως υπερασπιστές των δικαιωμάτων νοούνται οι ανεξάρτητες αρχές προστασίας των δικαιωμάτων, όπως οι εθνικοί οργανισμοί ανθρωπίνων δικαιωμάτων (ΕΟΑΔ), οι φορείς ισότητας, οι θεσμοί διαμεσολάβησης, οι αρχές προστασίας δεδομένων κ.λπ. Δεδομένου ότι η στρατηγική αυτή δεν επικεντρώνεται σε συγκεκριμένα δικαιώματα, αλλά εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να ενισχυθεί η εφαρμογή του Χάρτη στο σύνολό του, θα δοθεί έμφαση κυρίως σε αρχές με ευρεία εντολή στον τομέα των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως οι ΕΟΑΔ.

(19)

   Ειδικό ευρωβαρόμετρο 487β.

(20)

   Η Επιτροπή ζήτησε τη γνώμη των ενδιαφερόμενων μερών μέσω ειδικής εκδήλωσης για τον Χάρτη ( https://ec.europa.eu/info/events/2019-conference-eu-charter-fundamental-rights-2019-nov-12_en ) και στοχευμένων ερωτηματολογίων, τα αποτελέσματα των οποίων αναλύθηκαν από τον FRA («Ανάλυση διαβουλεύσεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη»): https://ec.europa.eu/info/files/analysis-targeted-consultations-commissions-new-charter-strategy_en

(21)

   COM(2020) 790.

(22)

   COM(2020) 580.

(23)

   Στρατηγική της ΕΕ για τα δικαιώματα των θυμάτων [COM(2020) 258]· πρόταση της Επιτροπής για την τροποποίηση της σύμβασης του Århus [COM(2020) 642]· και ανακοίνωση σχετικά με την πρόσβαση στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα [COM(2020) 643].

(24)

   Στρατηγική για την ισότητα των φύλων [COM(2020) 152]· ανακοίνωση με τίτλο «Ένας νέος ΕΧΕ για την έρευνα και την καινοτομία» [COM(2020) 628]· στρατηγικό πλαίσιο της ΕΕ για την ισότητα, την ένταξη και τη συμμετοχή των Ρομά [COM(2020) 620] και πρόταση σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με την ισότητα, την ένταξη και τη συμμετοχή των Ρομά [COM(2020) 621]· στρατηγική για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ [COM(2020) 698]· και επικείμενη στρατηγική για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (έχει προγραμματιστεί για το 2021).

(25)

   Σχέδιο δράσης της ΕΕ για την καταπολέμηση του ρατσισμού 2020-2025 [COM(2020) 565]· και η επικείμενη στρατηγική για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού (έχει προγραμματιστεί για το 2021).

(26)

   Ευρωπαϊκός Πυλώνας Κοινωνικών Δικαιωμάτων: https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/social-summit-european-pillar-social-rights-booklet_el.pdf . Σχέδιο δράσης για τον Πυλώνα (θα υποβληθεί το 2021)· ανακοίνωση της Επιτροπής για την επίτευξη του ευρωπαϊκού χώρου εκπαίδευσης έως το 2025· και σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση [COM(2020) 624].

(27)

   Πλαίσιο προστασίας και διευκόλυνσης των επενδύσεων στην ΕΕ (έχει προγραμματιστεί για το 2021).

(28)

   Έκθεση της Επιτροπής του 2020 για την ιθαγένεια της ΕΕ σχετικά με την ενδυνάμωση των πολιτών και την προστασία των δικαιωμάτων τους σε δύσκολες στιγμές (πρόκειται να εκδοθεί πριν από το τέλος του έτους).

(29)

   Στρατηγική για τα δικαιώματα του παιδιού και Ευρωπαϊκή εγγύηση για τα παιδιά (έχουν προγραμματιστεί αμφότερες για το 2021).

(30)

   Όπως ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης και η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες (UNCRPD).

(31)

   Άρθρο 21 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

(32)

    https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-12848-2020-INIT/el/pdf

(33)

   JOIN(2020) 17.

(34)

   Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και οι συνοδευτικοί Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ): https://www.un.org/sustainabledevelopment/ . Βλ. επίσης το έγγραφο προβληματισμού της Επιτροπής για μια βιώσιμη Ευρώπη: https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/rp_sustainable_europe_30-01_en_web.pdf

(35)

   Άρθρο 51 παράγραφος 1. Απόφαση της 26ης Φεβρουαρίου 2013, Åkerberg Fransson, C-617/10, EU:C:2013:105.

(36)

   Άρθρο 5 παράγραφος 2 και άρθρο 6 παράγραφος 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, και άρθρο 51 παράγραφος 2 του Χάρτη.

(37)

   Κεντρική ομιλία του κ. Koen Lenaerts στην εκδήλωση για τον Χάρτη (ό.π.).

(38)

   Άρθρο 47 του Χάρτη.

(39)

   Βλ., για παράδειγμα, αποφάσεις της 16ης Μαΐου 2017, Berlioz, C-682/15, EU:C:2017:373· της 13ης Δεκεμβρίου 2017, El Hassani, C-403/16, EU:C:2017:960· της 19ης Νοεμβρίου 2019, A.K, C-585/18, C-624/18 και C-625/18, EU:C:2019:982· και της 17ης Απριλίου 2018, Egenberger, C-414/16, EU:C:2018:257.

(40)

   Άρθρο 17 του Χάρτη.

(41)

   Απόφαση της 21ης Μαΐου 2019, Επιτροπή κατά Ουγγαρίας, C-235/17, EU:C:2019:432.

(42)

   Η Επιτροπή στηρίζει ένα δίκτυο εθνικών κέντρων υποστήριξης (κέντρα SOLVIT), τα οποία βοηθούν τα κράτη μέλη να επιλύουν προβλήματα συμμόρφωσης με το δίκαιο της ΕΕ. Βλ. σύσταση της Επιτροπής σχετικά με τις αρχές που διέπουν το SOLVIT [C(2013) 5869].

(43)

   Όπως ο διάλογος που διεξάγεται στο πλαίσιο της ομάδας υψηλού επιπέδου για την καταπολέμηση του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και άλλων μορφών μισαλλοδοξίας, της ομάδας υψηλού επιπέδου για την καταπολέμηση των διακρίσεων, της ομάδας εμπειρογνωμόνων για τα δικαιώματα του παιδιού, καθώς και του δικτύου εθνικών σημείων επαφής για τους Ρομά. Βλ. επίσης πρωτοβουλίες για τη δίκαιη αστυνόμευση οι οποίες περιλαμβάνονται στο σχέδιο δράσης της ΕΕ για την καταπολέμηση του ρατσισμού 2020-2025 (σημείο 2.2, ό.π.).

(44)

   Ανάλυση των διαβουλεύσεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη (ό.π.).

(45)

   Πρόκειται για αίτημα που διατύπωσε το Συμβούλιο στα συμπεράσματά του για τον Χάρτη (σημεία 14 και 15, ό.π.). Η Επιτροπή θα επικαιροποιήσει τις κατευθυντήριες γραμμές της και θα τις καταστήσει διαθέσιμες (βλ. σημείο 3.1). Βλ. επίσης εγχειρίδιο του FRA σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη στη νομοθεσία και τη χάραξη πολιτικής σε εθνικό επίπεδο: https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/fra-2018-charter-guidance_el.pdf

(46)

   Το δίκαιο της ΕΕ εφαρμόζεται επίσης σε τοπικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένης της εκταμίευσης των ενωσιακών κονδυλίων. Ορισμένες πόλεις, στην προσπάθειά τους να αναμετρηθούν με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν, αυτοανακηρύχθηκαν «πόλεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων», και βασίζονται στα ανθρώπινα δικαιώματα για να κατευθύνουν τη χάραξη πολιτικής σε τοπικό επίπεδο: https://humanrightscities.net/ . Ο FRA συνεργάζεται με τις πόλεις, τα δίκτυά τους και εταίρους όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης και το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, με στόχο να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο δεσμεύσεων για τις πόλεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην ΕΕ. Το πλαίσιο πρόκειται να δημοσιοποιηθεί το 2021.

(47)

   Κατόπιν αιτήματος του Συμβουλίου στα συμπεράσματά του για τον Χάρτη, σημείο 18 (ό.π.).

(48)

   Συμπεράσματα του Συμβουλίου για τον Χάρτη, σημείο 12 (ό.π.).

(49)

   Έκθεση του FRA για τα θεμελιώδη δικαιώματα 2020, ενότητα σχετικά με το σημείο επαφής για τον Χάρτη («Charter focus»), γνώμη 1.1.

(50)

   Σύμφωνα με την ανακοίνωσή της με τίτλο «Δίκαιο της ΕΕ: Καλύτερη εφαρμογή για καλύτερα αποτελέσματα» (ΕΕ C 18 της 19.1.2017, σ. 10).

(51)

   Ο FRA συλλέγει συστηματικά πληροφορίες και δεδομένα σχετικά με την κατάσταση των θεμελιωδών δικαιωμάτων επιτόπου και δημοσιεύει ετήσια έκθεση στην οποία συνοψίζονται οι κυριότερες εμπεριστατωμένες διαπιστώσεις. Ο FRA εγκαινίασε πρόσφατα το ευρωπαϊκό σύστημα ενημέρωσης για τα θεμελιώδη δικαιώματα (EFRIS), το οποίο συγκεντρώνει δεδομένα και πληροφορίες από υφιστάμενες βάσεις δεδομένων για τα ανθρώπινα δικαιώματα: https://fra.europa.eu/en/databases/efris/  

(52)

   Όπως η ομάδα υψηλού επιπέδου για την καταπολέμηση του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και άλλων μορφών μισαλλοδοξίας, η ομάδα υψηλού επιπέδου για την καταπολέμηση των διακρίσεων, η ομάδα εμπειρογνωμόνων για τα δικαιώματα του παιδιού, καθώς και το δίκτυο εθνικών σημείων επαφής για τους Ρομά.

(53)

   COM(2018) 375: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=COM%3A2018%3A375%3AFIN  

(54)

   Ο οριζόντιος αναγκαίος πρόσφορος όρος «Αποτελεσματική εφαρμογή και υλοποίηση του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ» που προβλέπεται στο παράρτημα III του ΚΚΔ.

(55)

   Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ταμείο Συνοχής, το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας, το Ταμείο Ασύλου και Μετανάστευσης, το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας και το Μέσο για τη Διαχείριση των Συνόρων και των Θεωρήσεων. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η πρόταση της Επιτροπής σχετικά με τα στρατηγικά σχέδια που πρέπει να καταρτίζονται από τα κράτη μέλη στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής (στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ) [COM(2018) 392] υπενθυμίζει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να καταρτίζουν τα προγράμματα που υποστηρίζονται από την ΚΓΠ σύμφωνα με τον Χάρτη. Τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι η επιτροπή παρακολούθησης που συγκροτείται για την παρακολούθηση της εφαρμογής των στρατηγικών σχεδίων της ΚΓΠ περιλαμβάνει εκπροσώπους των φορέων που είναι αρμόδιοι για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης, των θεμελιωδών δικαιωμάτων, της ισότητας των φύλων και της απαγόρευσης των διακρίσεων.

(56)

   COM(2018) 375, άρθρο 11 παράγραφος 6.

(57)

   Βλ. παράρτημα III του ΚΚΔ.

(58)

   Οι επιτροπές παρακολούθησης, στις οποίες η Επιτροπή συμμετέχει με συμβουλευτική ιδιότητα, συγκροτούνται στα κράτη μέλη με σκοπό την επίβλεψη της υλοποίησης των προγραμμάτων.

(59)

   Όπως απαιτείται βάσει των άρθρων 6 και 34 του ΚΚΔ.

(60)

   Βλ. σημείο 2.1 κατωτέρω.

(61)

   C(2016) 4384 (ΕΕ C 269 της 23.7.2016, σ. 1-19): https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A52016XC0723(01)

(62)

   Εναπόκειται στα κράτη μέλη να αποφασίσουν αν ο ρόλος αυτός θα πρέπει να ανατεθεί στο σημείο επαφής για τον Χάρτη που αναφέρεται στο σημείο 1.1.

(63)

   Έκθεση της Επιτροπής για το κράτος δικαίου 2020 (ό.π.). Βλ. επίσης την έκθεση του FRA «Challenges facing civil society organizations working on human rights in the EU» (Προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην ΕΕ): https://fra.europa.eu/en/publication/2018/challenges-facing-civil-society-organisations-working-human-rights-eu .

(64)

   Απόφαση της 18ης Ιουνίου 2020, Επιτροπή κατά Ουγγαρίας, C-78/18, EU:C:2019:476.

(65)

   Ό.π., σκέψη 133.

(66)

   Η Επιτροπή θα προτείνει μέτρα για τη βελτίωση της ασφάλειας των δημοσιογράφων και την προστασία τόσο των ίδιων όσο και της κοινωνίας των πολιτών από τις SLAPP, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης για τη δημοκρατία. Η Επιτροπή, όπως εξήγγειλε στο πρόγραμμα εργασίας της για το επόμενο έτος, θα προτείνει μια πρωτοβουλία κατά των καταχρηστικών πρακτικών προσφυγής στη δικαιοσύνη σε βάρος των συγκεκριμένων παραγόντων στα τέλη του 2021.

(67)

   Έκθεση του FRA «Challenges facing civil society organisations working on human rights» (ό.π.). Βλ. επίσης Παγκόσμια Συμμαχία των εθνικών οργανισμών ανθρωπίνων δικαιωμάτων (GANHRI), « SCA General Observations » (Γενικές παρατηρήσεις της Υποεπιτροπής Διαπίστευσης), 2018SCA General Observations, σ. 1.

(68)

   Οι ΕΟΑΔ είναι φορείς εντεταλμένοι από το κράτος, ανεξάρτητοι από τις κυβερνήσεις, με ευρεία συνταγματική ή νομική εντολή για την προστασία και την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

(69)

    https://ganhri.org/nhri/

(70)

   Τσεχία, Ιταλία και Μάλτα.

(71)

   Εσθονία —αναμένεται η διαπίστευση στο τέλος του 2020— και Ρουμανία.

(72)

   Αυστρία, Βέλγιο, Κύπρος, Σλοβακία, Σλοβενία και Σουηδία.

(73)

   Η χορήγηση διαπίστευσης «Α΄ τάξης» σημαίνει ότι ο ΕΟΑΔ συμμορφώνεται πλήρως με τις αρχές του Παρισιού, οι οποίες είναι τα διεθνή πρότυπα για τους ΕΟΑΔ με σκοπό την αποτελεσματική και ανεξάρτητη προώθηση και προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

(74)

    https://nhri.ohchr.org/EN/AboutUs/Pages/ParisPrinciples.aspx . Το Συμβούλιο της Ευρώπης εκπονεί επίσης συστάσεις για την ανάπτυξη και την ενίσχυση αποτελεσματικών, πλουραλιστικών και ανεξάρτητων εθνικών οργανισμών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

(75)

   COM(2020) 580. Το Συμβούλιο, στα συμπεράσματά του του 2019 για τον Χάρτη, υπενθύμισε ότι οι ανεξάρτητοι εθνικοί οργανισμοί ανθρωπίνων δικαιωμάτων «[δ]ιαδραματίζουν καίριο ρόλο στην προστασία και την προώθηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και στη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τον Χάρτη» (σημείο 22, ό.π.).

(76)

   Μελέτη εφικτότητας σχετικά με τη χρηματοδοτική στήριξη της εκδίκασης υποθέσεων που σχετίζονται με παραβιάσεις της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, της 28.8.2020: https://ec.europa.eu/info/aid-development-cooperation-fundamental-rights/your-rights-eu/eu-charter-fundamental-rights/application-charter/studies-related-charter_en

(77)

   «Η στοχευμένη ομαδική κατάρτιση θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα. Η διακρατική κατάρτιση σχετικά με τη χρήση του Χάρτη θα πρέπει να απευθύνεται στο προσωπικό των εθνικών φορέων ισότητας.[…] Η στοχευμένη ομαδική κατάρτιση θα πρέπει να συνοδεύεται από οριζόντια κατάρτιση σε εθνικό επίπεδο που να φέρνει σε επαφή σχετικούς παράγοντες οι οποίοι είχαν λάβει προηγουμένως τη στοχευμένη ομαδική κατάρτιση, προκειμένου να εντοπίσουν διασυνδέσεις και να δημιουργήσουν συνέργειες για τη χρήση του Χάρτη.» Συνεισφορά του Equinet στη στρατηγική της Επιτροπής για τον Χάρτη (ό.π.).

(78)

    http://ennhri.org/wp-content/uploads/2019/11/Implementation-of-the-EU-Charter-of-Fundamental-Rights-Activities-of-NHRIs.pdf . Βλ. επίσης τις βέλτιστες πρακτικές της Πολωνίας — Ανάλυση των διαβουλεύσεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη, σ. 15.

(79)

    https://fra.europa.eu/el/eu-charter . Βλ. επίσης έκθεση του FRA για τα θεμελιώδη δικαιώματα 2020.

(80)

   Την περίοδο 2009-2019, τα εθνικά δικαστήρια υπέβαλαν στο Δικαστήριο της ΕΕ 5 038 αιτήσεις για την έκδοση προδικαστικής απόφασης. Από αυτές τις αιτήσεις, οι 576 (άνω του 11 %) διατύπωναν, μεταξύ άλλων, ερωτήσεις σχετικά με τον Χάρτη. Βλ. έκθεση του FRA για τα θεμελιώδη δικαιώματα 2020.

(81)

   Ανάλυση των διαβουλεύσεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη (ό.π.)· έκθεση της Επιτροπής σχετικά με τον Χάρτη 2019 (ό.π.)· έκθεση του FRA για τα θεμελιώδη δικαιώματα 2020· γνώμη 4/2018 του FRA, της 24ης Σεπτεμβρίου 2018: https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/fra-opinion-04-2018_charter-implementation.pdf

(82)

   Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Κατάρτισης Δικαστικών, με την υποστήριξη του προγράμματος «Δικαιοσύνη» της ΕΕ, διοργανώνει ανταλλαγές μεταξύ εθνικών και ευρωπαϊκών δικαστηρίων: http://www.ejtn.eu/Exchange-Programme/

(83)

   COM(2020) 713.

(84)

    https://fra.europa.eu/en/publication/2018/applying-charter-fundamental-rights-european-union-law-and-policymaking-national . Όλες οι πληροφορίες σχετικά με τον Χάρτη θα διατίθενται σε ιστοχώρο: https://fra.europa.eu/el/eu-charter

(85)

   Έκθεση της Επιτροπής για το κράτος δικαίου 2020 (ό.π.).

(86)

   Βλ. ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης στην ΕΕ [COM(2020) 710].

(87)

    https://e-justice.europa.eu/content_european_training_platform-37158-el.do

(88)

   Απόφαση της 20ής Σεπτεμβρίου 2016, Ledra Advertising κατά Επιτροπής και ΕΚΤ, C-8-10/15 P και C-10/15, EU:C:2016:701.

(89)

   Απόφαση της 18ης Ιουλίου 2013, Επιτροπή και λοιποί κατά Kadi, C-584/10 P και C‑595/10, EU:C:2013:518.

(90)

   Βλ. επιχειρησιακές κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής για τον συνυπολογισμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων στις εκτιμήσεις επιπτώσεων (2011) και δέσμη μέτρων για τη βελτίωση της νομοθεσίας (2015), που καθιστά τον συνυπολογισμό του Χάρτη αναπόσπαστο μέρος της εκτίμησης επιπτώσεων (Tool 28).

(91)

   Εκδόθηκε τον Φεβρουάριο του 2020:  https://ec.europa.eu/info/publications/communication-shaping-europes-digital-future_en

(92)

   Λευκή Βίβλος με τίτλο «Τεχνητή νοημοσύνη — Η ευρωπαϊκή προσέγγιση της αριστείας και της εμπιστοσύνης» [COM(2020) 65].

(93)

   Δρομολογούνται διαβουλεύσεις με σκοπό τον εμπλουτισμό των πρωτοβουλιών της Επιτροπής στο πλαίσιο των κανόνων της για τη βελτίωση της νομοθεσίας. Βλ. https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say και https://ec.europa.eu/info/consultations_el . Η Επιτροπή αντλεί επίσης στοιχεία από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, από υπερασπιστές των δικαιωμάτων, όπως οι ΕΟΑΔ, και από φορείς ισότητας, καθώς και πληροφορίες που συλλέγονται από διεθνείς οργανισμούς όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, τα Ηνωμένα Έθνη και το Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη.

(94)

    https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-12848-2020-INIT/el/pdf

(95)

   Κατευθυντήριες γραμμές για την ανάλυση, στο πλαίσιο εκτιμήσεων επιπτώσεων, του αντικτύπου που έχουν στα ανθρώπινα δικαιώματα οι πρωτοβουλίες πολιτικής που σχετίζονται με το εμπόριο (2015).

(96)

   Ο Μηχανισμός Προενταξιακής Βοήθειας (ΜΠΒ) 2021-2027 θα στηρίξει περαιτέρω τις μεταρρυθμίσεις για τη συμμόρφωση με τις αξίες και τα θεμελιώδη δικαιώματα της ΕΕ και για τη σταδιακή ευθυγράμμιση με τους κανόνες, τα πρότυπα και τις πολιτικές της ΕΕ.

(97)

   Η διαδικασία περιγράφεται στο άρθρο 28 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 168/2007 για την ίδρυση του FRA (ΕΕ L 53 της 27.2.2007, σ. 1).

(98)

   Η νομοθεσία της ΕΕ που δεν συμμορφώνεται με τον Χάρτη μπορεί να προσβληθεί νομικά.

(99)

   Κατευθυντήριες γραμμές του Συμβουλίου για τον έλεγχο συμμόρφωσης με τα θεμελιώδη δικαιώματα, έγγραφο 5377/15 της 20ής Ιανουαρίου 2015.

(100)

   Το Συμβούλιο, στα συμπεράσματά του για τον Χάρτη (ό.π.), «επιβεβαιώνει τη δέσμευσή του να λάβει υπόψη τις κατευθύνσεις για την εφαρμογή του Χάρτη, συμπεριλαμβανομένων των κατευθυντήριων γραμμών για τα μεθοδολογικά βήματα που πρέπει να πραγματοποιούνται για τον έλεγχο της συμβατότητας με τα θεμελιώδη δικαιώματα στα προπαρασκευαστικά όργανα του Συμβουλίου, και εκφράζει την προθυμία του να διερευνήσει τρόπους για την αποτελεσματικότερη χρήση αυτής της καθοδήγησης στα προπαρασκευαστικά όργανα του Συμβουλίου, μεταξύ άλλων μέσω της κατάρτισης» (σημείο 10). Η Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Φινλανδίας, σε συνεργασία με τη Γραμματεία του Συμβουλίου και τον FRA, διοργάνωσε κύκλο κατάρτισης σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη, ανοικτό σε όλο το προσωπικό, και συνέστησε σε όλα τα άτομα που προεδρεύουν στις ομάδες εργασίας της προσεχούς Προεδρίας να συμμετάσχουν σ’ αυτόν.

(101)

   Κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου — άρθρο 39.

(102)

   ΕΕ L 123 της 12.5.2016, σ. 12- 15.

(103)

    https://ec.europa.eu/info/aid-development-cooperation-fundamental-rights/your-rights-eu/eu-charter-fundamental-rights/application-charter/annual-reports-application-charter_en

(104)

   Οδηγία 2019/882.

(105)

   Κανονισμός (ΕΕ) 2019/1896 (ΕΕ L 295 της 14.11.2019, σ. 1). Θα καταρτιστεί στρατηγική και σχέδιο δράσης για τα θεμελιώδη δικαιώματα που θα πλαισιώσουν την υποχρέωση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex) να συμμορφώνεται με τον Χάρτη. Διορίστηκε υπεύθυνος θεμελιωδών δικαιωμάτων για να συμβάλει στη στρατηγική και να παρακολουθεί την εφαρμογή της. Θα προσληφθούν παρατηρητές θεμελιωδών δικαιωμάτων για να αξιολογούν τη συμμόρφωση των επιχειρησιακών δραστηριοτήτων του Οργανισμού με τα θεμελιώδη δικαιώματα. Ο FRA στηρίζει τον Frontex στην κατάρτιση των παρατηρητών θεμελιωδών δικαιωμάτων.

(106)

   Ειδικό ευρωβαρόμετρο 487β.

(107)

   Ανάλυση των διαβουλεύσεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη, σ. 31.

(108)

   Οι 14 από τις 22 τοπικές αρχές που απάντησαν στις στοχευμένες διαβουλεύσεις δηλώνουν ότι ενημερώνουν τους πολίτες σχετικά με τα δικαιώματά τους (Ανάλυση των διαβουλεύσεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη, σ. 42).

(109)

   Βλ. επίσης FRA (2020) «What do fundamental rights mean for people in the EU» (Τι σημαίνουν τα θεμελιώδη δικαιώματα για τους πολίτες στην ΕΕ), σ. 48: «Για να μπορούν οι πολίτες να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις, θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τα δικαιώματά τους, καθώς και σε προσβάσιμες διαδικασίες για την υποβολή αιτήσεων και καταγγελιών».

(110)

    https://fra.europa.eu/en/event/2020/fundamental-rights-forum-2021

(111)

   COM(2018) 5446: www.dearprogramme.eu

(112)

   Βλ. συμπεράσματα του Συμβουλίου για τον Χάρτη, σημείο 14 (ό.π.).