52009DC0115

[pic] | ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ |

Βρυξέλλες, 11.3.2009

COM(2009) 115 τελικό

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ

Έκθεση σχετικά με τη συντελεσθείσα πρόοδο στη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς αερίου και ηλεκτρισμού {SEC(2009) 287}

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ

Έκθεση σχετικά με τη συντελεσθείσα πρόοδο στη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς αερίου και ηλεκτρισμού

A. ΠΛΑΙΣΙΟ

Η ελευθέρωση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου της ΕΕ, που άρχισε πριν από αρκετά έτη, συνέβαλε στην αναζωογόνηση του ενεργειακού τομέα. Έχει συντελέσει στην ανάπτυξη του δυναμικού επιχειρηματικότητας στον τομέα, με επωφελή αποτελέσματα σε πληθώρα δραστηριοτήτων σχετιζόμενων με την ενέργεια, που εκτείνονται από την αξιοποίηση διαφόρων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έως τη δημιουργία χρηματιστηριακών αγορών για ενεργειακά παράγωγα. Οι συμμετέχοντες στην αγορά είναι πλέον καλύτερα προετοιμασμένοι για να προσαρμόζονται στις γρήγορα μεταβαλλόμενες οικονομικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, ιδίως δε κατά την αντιμετώπιση των ιδιαιτέρων προκλήσεων που θέτει ο ενεργειακός τομέας λόγω της κλιματικής αλλαγής. Στην παρούσα έκθεση τεκμηριώνονται οι σημαντικές βελτιώσεις στην αγορά ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου της ΕΕ που επιτελέστηκαν την τελευταία πενταετία.

Μολονότι οι εξελίξεις αυτές είναι ενθαρρυντικές και υπογραμμίζουν τα οφέλη από τη διαδικασία ελευθέρωσης, οι δυνατότητες της ελευθέρωσης δεν έχουν ακόμη αξιοποιηθεί πλήρως. Σε αρκετούς τομείς και κράτη μέλη δεν έχει ακόμα εφαρμοστεί δεόντως η ισχύουσα νομοθεσία (δεύτερη δέσμη μέτρων για την εσωτερική αγορά) ή έχει καταστεί πλέον εμφανής η αναγκαιότητα νέας νομοθεσίας. Η εφαρμογή των διαδικασιών επί παραβάσει και η συμπλήρωση της νομοθεσίας για την εσωτερική αγορά με την τρίτη δέσμη μέτρων για την εσωτερική αγορά ενέργειας[1] συνιστούν μέτρα που έχει λάβει η Επιτροπή για να εξασφαλίσει την ορθή εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 2008, η τρίτη δέσμη μέτρων υποβλήθηκε σε πρώτη ανάγνωση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τον Οκτώβριο του 2008 επιτεύχθηκε πολιτική συμφωνία στο Συμβούλιο. Η δεύτερη ανάγνωση άρχισε τον Ιανουάριο του 2009, και η υπό εξέλιξη διαδικασία έγκρισης της δέσμης αναμένεται να ολοκληρωθεί στα μέσα του 2009. Εν συνεχεία, η τρίτη δέσμη μέτρων για την εσωτερική αγορά θα πρέπει να ενσωματωθεί στην εθνική νομοθεσία των κρατών μελών.

Ένας από τους σκοπούς της παρούσας έκθεσης είναι, ως εκ τούτου, να επισημάνει τις ελλείψεις που υπάρχουν σήμερα και να υποδείξει τα πεδία όπου χρειάζεται περαιτέρω δράση. Τα στοιχεία που βασίζεται η παρούσα έκθεση, προέρχονται κατ’ ουσία από δύο πηγές: οι εθνικές εκθέσεις που υπέβαλαν οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές και τα δεδομένα της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Eurostat) σχετικά με τις τελικές τιμές. Οι εθνικές εκθέσεις υποβλήθηκαν στην Επιτροπή το δεύτερο εξάμηνο του 2008 και καλύπτουν κυρίως το 2007, ενώ τα διαθέσιμα δεδομένα της Eurostat καλύπτουν το πρώτο εξάμηνο του 2008.

B. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΕ ΚΑΙΡΙΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΜΕΝΟΥΣΕΣ ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ

1. Εφαρμογή της νομοθεσίας

Δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί πλήρως η εφαρμογή της δεύτερης οδηγίας για την ηλεκτρική ενέργεια και της δεύτερης οδηγίας για το φυσικό αέριο[2], μολονότι έχουν παρέλθει τέσσερα έτη από την προθεσμία που είχε προβλεφθεί (1η Ιουλίου 2004).

Αρκετά κράτη μέλη – μεταξύ των οποίων η Δανία, το Λουξεμβούργο και οι Κάτω Χώρες – έχουν πλέον ενσωματώσει ορθώς στο δίκαιό τους αμφότερες τις οδηγίες, με την κατάλληλη εθνική νομοθεσία. Πρόοδος έχει επίσης σημειωθεί σε άλλα κράτη μέλη: η Τσεχική Δημοκρατία, η Φινλανδία, η Γερμανία, η Ελλάδα, η Λεττονία, η Λιθουανία, η Σλοβενία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν πλέον ευθυγραμμίσει το εθνικό τους δίκαιο με τη νομοθεσία της ΕΕ, αφού προηγήθηκε αιτιολογημένη γνώμη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Για ορισμένα άλλα κράτη μέλη χρειάστηκαν νομικές ενέργειες από την Επιτροπή, ώστε να εξασφαλιστεί η πλήρης και ορθή εφαρμογή ορισμένων διατάξεων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεχώς εξετάζει σχολαστικά την εθνική νομοθεσία των κρατών μελών. Από την παρακολούθηση εκ μέρους της Ευρωπαϊκής ομάδας ρυθμιστικών αρχών για την ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο (ERGEG) της τήρησης των κανονισμών για την ηλεκτρική ενέργεια[3] και το φυσικό αέριο[4] προκύπτει ότι δεν έχει ακόμα επιτευχθεί πλήρης συμμόρφωση, ιδίως όσον αφορά τις εξουσίες των εθνικών ρυθμιστικών αρχών (ΕΡΑ) να επιβάλλουν κυρώσεις καθώς και θέματα διαφάνειας και συναφή με αυτήν.

Όσον αφορά το φυσικό αέριο, διαπιστώθηκε ότι σε αρκετά κράτη μέλη δεν ήταν ικανοποιητική η δημοσίευση των σημείων εξόδου και εισόδου φυσικού αερίου, της συμβατικής και της διαθέσιμης δυναμικότητας ή των στοιχείων του παρελθόντος σχετικά με τις ροές φυσικού αερίου. Η Επιτροπή θα παρακολουθεί την ορθή εφαρμογή των σχετικών απαιτήσεων, και, επιπλέον, θεωρεί σκόπιμη την ενίσχυσή τους προκειμένου να παρέχονται επαρκείς πληροφορίες στους παράγοντες της αγοράς. Άλλο πεδίο που χρειάζεται περαιτέρω δράση είναι οι κανόνες για την εξισορρόπηση δυναμικότητας, οι οποίοι εξακολουθούν να διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό εντός της ΕΕ[5].

Βελτίωση σημειώνεται όσο αφορά τη συμμόρφωση με τον κανονισμό για την ηλεκτρική ενέργεια και τις κατευθυντήριες γραμμές για τη διαχείριση της συμφόρησης. Για το ήμισυ περίπου των διασυνδέσεων έχουν συγκροτηθεί μηχανισμοί ενδοημερήσιας (intraday) κατανομής της δυναμικότητας, οι οποίοι πρέπει να επεκταθούν γρήγορα στις λοιπές διασυνδέσεις. Βελτιώσεις απαιτούνται επίσης για να εξασφαλιστεί η πλήρης εφαρμογή όλων των απαιτήσεων διαφάνειας και ενιαίος συντονισμένος μηχανισμός κατανομής της δυναμικότητας[6].

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξετάσει τη δυνατότητα να κινήσει διαδικασίες επί παραβάσει στις περιπτώσεις που δεν τηρούνται οι οδηγίες και οι κανονισμοί για την ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο.

2. Ενοποίηση της αγοράς

Καίριας σημασίας προαπαιτούμενα για την ενοποιημένη ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου είναι η επαρκής σύνδεση των αγορών αυτών, καθώς και η αποδοτική αξιοποίηση αυτών των διασυνδέσεων. Η συνακόλουθη αύξηση του διασυνοριακού εμπορίου θα συμβάλει στον μετριασμό της δύναμης της αγοράς, καθώς οι αγορές θα καταστούν ανταγωνιστικότερες, οι δε καταναλωτές θα ωφεληθούν από ανταγωνιστικότερες τιμές και υπηρεσίες.

Το μέγεθος των μισθωμάτων συμφόρησης[7] στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας υποδηλώνει ότι χρειάζεται αύξηση των επενδύσεων στη διασυνοριακή δυναμικότητα, ούτως ώστε να επιτευχθεί πλήρης ενοποίηση της αγοράς. Ενθαρρυντική ένδειξη αποτελεί η σαφής τάση προς αύξηση του όγκου των συναλλαγών μέσω αγορών άμεσης παράδοσης (spot) στα χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας[8], έστω και αν εξακολουθεί να είναι χαμηλό το μερίδιο που καταλαμβάνουν οι ποσότητες αυτές στη συνολική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας[9]. Μια άλλη εξέλιξη που καθίσταται πλέον ορατή είναι η αυξανόμενη δραστηριότητα συναλλασσόμενων στα χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας.

Πίνακας 1: Ποσότητες που διακινήθηκαν μέσω αγορών άμεσης παράδοσης στα χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας

Ποσοστό % της κατανάλωσης | Πλήθος δραστηριοποιούμενων συναλλασσόμενων στα χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας |

Δανία | 96,09 | 99,16 | 3,20 | δ.υ.σ. | 9 | α.α. |

Σουηδία | 70,22 | 85,32 | 21,52 | δ.υ.σ. | 150 | α.α. |

Ισπανία | 51,90 | 80,06 | 54,25 | 22 | 25 | 3 |

Ιταλία | 58,22 | 65,11 | 11,83 | 80 | 89 | 9 |

Φινλανδία | 42,00 | 45,85 | 9,16 | α.α. | α.α. | α.α. |

Πορτογαλία | 0,00 | 43,63 | α.α. | δ.υ.σ. | 2 | α.α. |

Λιθουανία | 18,88 | 21,98 | 16,43 | 5 | 5 | 0 |

Γερμανία | 15,60 | 21,48 | 37,68 | 161 | 192 | 31 |

Κάτω Χώρες | 17,14 | 18,48 | 7,81 | δ.υ.σ. | δ.υ.σ. | α.α. |

Ρουμανία | 7,74 | 9,32 | 20,31 | δ.υ.σ. | 99 | α.α. |

Γαλλία | 6,19 | 9,20 | 48,73 | 74 | 68 | -6 |

Βέλγιο | 0,59 | 8,43 | 1325,26 | δ.υ.σ. | 24 | α.α. |

Ηνωμένο Βασίλειο | 4,33 | 4,71 | 8,97 | 51 | 60 | 9 |

Αυστρία | 2,70 | 3,73 | 38,19 | 37 | 40 | 3 |

Πολωνία | 1,11 | 1,60 | 43,10 | δ.υ.σ. | δ.υ.σ. | α.α. |

Σλοβενία | 0,01 | 0,01 | 97,45 | 14 | 15 | 1 |

Πηγή: Δεδομένα ρυθμιστικών αρχών

δ.υ.σ.= δεν υπάρχουν στοιχείαα.α. = άνευ αντικειμένου

Το 2007 αυξήθηκαν κατά 33% οι συναλλαγές στους κόμβους εμπορίας φυσικού αερίου. Πρόκειται για μια περαιτέρω σημαντική αύξηση, μετά την κατά 44% αύξηση που σημειώθηκε το 2006. Επί του παρόντος, οι ποσότητες που παραδίδονται στους περισσότερους κόμβους εμπορίας φυσικού αερίου είναι σχετικά χαμηλές σε σύγκριση προς τη συνολική κατανάλωση στις αντίστοιχες αγορές.

Σχήμα 2: Ποσότητες φυσικού αερίου που διακινήθηκαν μέσω των ευρωπαϊκών κόμβων εμπορίας (σε δισεκατομμύρια m³)

[pic]

Πηγή: AT Kearney

Σκοπός αρκετών έργων είναι να ενισχυθεί η ενοποίηση της αγοράς με την εξασφάλιση νέας υποδομής. Σχετικό παράδειγμα είναι η συμφωνία που επιτεύχθηκε να κατασκευαστεί νέα διασύνδεση στα γαλλοϊσπανικά σύνορα. Ορισμένα μεγάλα έργα νέας υποδομής έχουν εξαιρεθεί από τις ρυθμίσεις σχετικά με την πρόσβαση τρίτων, κατά το άρθρο 22 της οδηγίας για το φυσικό αέριο[10] ή το άρθρο 7 του κανονισμού για την ηλεκτρική ενέργεια[11].

Πρωτοβουλίες σε περιφερειακό επίπεδο

Πρωτοβουλίες σε περιφερειακό επίπεδο στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας επέφεραν ορισμένες απτές βελτιώσεις: από κοινού κατανομή της δυναμικότητας στα ιταλό-σλοβακικά και ιταλό-ελβετικά σύνορα· το βάθρο για τις συνεχείς ενδοημερήσιες (intraday) συναλλαγές στη διασύνδεση Γερμανίας – Δυτικής Δανίας· διασυνοριακό σύστημα εξισορρόπησης της δυναμικότητας στη γραμμή διασύνδεσης Γαλλίας-Αγγλίας· υλοποίηση της ζεύξης των αγορών για την επόμενη ημέρα (day-ahead market) όσον αφορά τις γραμμές διασύνδεσης Γερμανίας-Δανίας· καθώς και δημοσίευση λεπτομερέστερων πληροφοριών σχετικά με το φορτίο, την μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας και την εξισορρόπηση (στην περιοχή της Βόρειας Ευρώπης και στην περιοχή της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης). Όλες οι προαναφερόμενες εξελίξεις συνιστούν βήματα προόδου. Προκειμένου να συνεχιστεί η βελτίωση της (περιφερειακής) ενοποίησης της αγοράς πρέπει να προβλεφθεί η δημιουργία ενιαίου βάθρου δημοπρασιών και ζεύξης των αγορών[12]. Η πρόοδος που σημειώθηκε με ενιαίο γραφείο δημοπρασιών για την περιοχή της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και το γραφείο κατανομής δυναμικότητας (CASC) στην κεντροδυτική περιοχή μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση σε άλλες περιοχές.

Η πρόοδος που σημείωσαν πρωτοβουλίες περιφερειακού επιπέδου στον τομέα του φυσικού αερίου είναι οι εξής: στον κόμβο εμπορίας φυσικού αερίου της Κεντρικής Ευρώπης (Central European Gas Hub, CEGH) καθιερώθηκε δείκτης τιμών αγοράς για την επόμενη ημέρα· καταρτίστηκαν συγκεκριμένα σχέδια για την αύξηση της διασύνδεσης στα γαλλοϊσπανικά σύνορα. Οι εργασίες σχετικά με τη Βορειοδυτική περιοχή επικεντρώθηκαν στην εξισορρόπηση, την ποιότητα του φυσικού αερίου, στους κόμβους εμπορίου και τη διαφάνεια. Για την περαιτέρω ενοποίηση της αγοράς θα απαιτηθεί μεγαλύτερη επικέντρωση στην κατανομή της δυναμικότητας, ή προσφορά υπηρεσιών που να διευκολύνουν το αποδοτικό εμπόριο φυσικού αερίου και να εξασφαλίζουν ότι τα τιμολόγια χρήσης δικτύου (βάσει μεθόδων «κόστος συν κέρδος» ή αγορακεντρικών) παρέχουν κίνητρα, ιδίως για διασυνοριακές επενδύσεις. Εξίσου σημαντική είναι η εφαρμογή αμερόληπτων και διαφανών κανόνων εξισορρόπησης που να είναι εναρμονισμένοι διασυνοριακώς.

3. Συγκέντρωση και παγίωση του κλάδου

Σε 15 κράτη μέλη, οι τρεις μεγαλύτεροι ηλεκτροπαραγωγοί εξακολουθούν να ελέγχουν την χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, κατέχοντας ποσοστό 70% της δυναμικότητας ηλεκτροπαραγωγής. Ο υψηλός βαθμός συγκέντρωσης στη χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι μόνο σε οκτώ κράτη μέλη είναι μέτρια η συγκέντρωση στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.

Σχήμα 3: Συγκέντρωση στις χονδρικές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας (σύμφωνα με τον δείκτη Herfindahl-Hirschman - HHΙ)

[pic]

Πηγή: Δεδομένα ρυθμιστικών αρχών

Η συγκέντρωση είναι ακόμα εντονότερη στη χονδρική αγορά φυσικού αερίου. Το μερίδιο που κατέχουν στην αγορά 12 κρατών μελών οι τρεις μεγαλύτεροι πωλητές χονδρικής ανέρχεται σε 90% και πλέον.

Περαιτέρω βελτιώσεις χρειάζονται επίσης προκειμένου να λειτουργεί εύρυθμα η λιανική αγορά. Όσον αφορά τη λιανική αγορά στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, το μερίδιο που καταλαμβάνουν οι τρεις μεγαλύτερες επιχειρήσεις στο σύνολο της λιανικής αγοράς υπερέβαινε το 80% σε 14 κράτη μέλη. Ο δείκτης συγκέντρωσης HHI που εμφαίνεται στο κατωτέρω σχήμα είναι ενδεικτικός του βαθμού συγκέντρωσης στη λιανική αγορά φυσικού αερίου. Μόνο σε ένα κράτος μέλος είναι μέτρια η συγκέντρωση στην αγορά.

Σχήμα 4: Συγκέντρωση στη λιανική αγορά φυσικού αερίου

[pic]

Πηγή: Capgemini

4. Τάσεις εξέλιξης των τιμών

Οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου επηρεάστηκαν ισχυρότατα από την αύξηση των τιμών πετρελαίου στη διεθνή αγορά. Το πρώτο εξάμηνο του 2008, η μέση μηνιαία τιμή του Brent αυξήθηκε κατά 36%[13]. Μεταξύ Ιουλίου και Δεκεμβρίου 2008, η μέση μηνιαία τιμή του Brent σημείωσε πτώση κατά 64%, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και της φθίνουσας ζήτησης πετρελαίου.

Σχήμα 5: Μέση μηνιαία τιμή άμεσης παράδοσης (spot) αργού πετρελαίου τύπου Brent (σε ευρώ)

[pic]

Πηγή: Platts

Οι διακυμάνσεις της τιμής του πετρελαίου στις διεθνείς αγορές επηρεάζουν τις τιμές του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας, επειδή η τιμή του πετρελαίου συνιστά τιμή αναφοράς για μακροπρόθεσμες συμφωνίες προμήθειας φυσικού αερίου. Αυτή η συσχέτιση είναι πιθανότατο να εξασθενίσει εφόσον βελτιωθεί η λειτουργία της αγοράς φυσικού αερίου, διαφοροποιηθούν περισσότερο οι πηγές προμηθευτών φυσικού αερίου και καταστούν ευνοϊκότερες οι συνθήκες εισαγωγών. Σύμφωνα με τις ρήτρες αναθεώρησης των τιμών, οι διαφορές τιμών υπολογίζονται αφού παρέλθει συγκεκριμένη περίοδος (κατά κανόνα 3 έως 6 μήνες). Η φθίνουσα πορεία των τιμών πετρελαίου θα πρέπει, συνακολούθως, να οδηγήσει σε χαμηλότερες τιμές φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας το 2009.

Οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας για τους οικιακούς καταναλωτές κατά το πρώτο εξάμηνο του 2008 διέφεραν σημαντικά, ένδειξη της ανεπαρκούς ενοποίησης της αγοράς. Πληθώρα παραγόντων εξηγούν τις διαφορετικές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ των κρατών μελών. Πρώτον, το διαφορετικό κόστος ηλεκτροπαραγωγής (συγκεκριμένα, το μίγμα διαφορετικών ειδών καυσίμων για την ηλεκτροπαραγωγή). Ο δεύτερος παράγοντας είναι η διαθεσιμότητα επαρκούς δυναμικότητας ηλεκτροπαραγωγής. Τρίτον, ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζει το επίπεδο ανταγωνισμού στις αγορές χονδρικής και λιανικής. Τέλος, οι ρυθμιζόμενες τιμές επιφέρουν επίσης διαφορές τιμών μεταξύ των κρατών μελών.

Την περίοδο αναφοράς, οι αυξήσεις των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας διέφεραν σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών. Οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας για τα νοικοκυριά αυξήθηκαν κατά μέσον όρο σχεδόν 2%[14]. Η τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας για τα νοικοκυριά αυξήθηκαν ιδίως στην Ουγγαρία, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Δανία, το Βέλγιο, τη Λεττονία και την Κύπρο, συγκεκριμένα κατά περισσότερο από 13% την περίοδο αναφοράς. Δεν υπάρχει κατ’ ανάγκη σύνδεση μεταξύ των μεγάλων αυξήσεων και των υψηλότερων τιμών σε απόλυτες τιμές, εκτός από τις περιπτώσεις της Κύπρου και του Βελγίου. Οι υψηλότερες απόλυτες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας (χωρίς φόρους) καταγράφηκαν στην Ιρλανδία, παρά το γεγονός ότι οι τιμές σημείωσαν πτώση σχεδόν 8%. Σύμφωνα με το σχήμα 6, στα πέντε κράτη μέλη με τις χαμηλότερες τιμές οικιακού ρεύματος οι τιμές είναι ρυθμιζόμενες[15]. Κατά συνέπεια, φαίνεται ότι τα διαφορετικά μεγέθη αύξησης ενδεχομένως να οφείλονται εν μέρει σε ειδικά μέτρα άσκησης πολιτικής (όπως οι ρυθμιζόμενες τιμές). Φαίνεται επίσης ότι οι μεγαλύτερες αυξήσεις σημειώθηκαν στα κράτη μέλη όπου επιδεινώθηκε η εξισορρόπηση προσφοράς – ζήτησης.

Σχήμα 6: τιμές ηλεκτρικού ρεύματος για οικιακή κατανάλωση (χωρίς φόρους) [16]

[pic]

Πηγή: Eurostat

Με βάση τις ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης[17], οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας είναι υψηλές για τα νοικοκυριά στην Ουγγαρία, τη Σλοβακία, τη Γερμανία, την Κύπρο, τη Δανία και την Πολωνία (συμπεριλαμβανομένων όλων των φόρων). Οι τιμές είναι ρυθμιζόμενες σε όλα αυτά τα κράτη μέλη, πλην της Γερμανίας. Οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας για τα νοικοκυριά είναι χαμηλότερες στη Φινλανδία, τη Γαλλία, τη Νορβηγία, την Εσθονία, την Ελλάδα και τη Λεττονία.

Οι τιμές φυσικού αερίου για οικιακή κατανάλωση αυξήθηκαν περισσότερο απ’ ότι οι τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος (χωρίς φόρους): κατά περίπου 5% έως 7% το πρώτο εξάμηνο του 2008. Και στην περίπτωση του φυσικού αερίου, η κατάσταση επηρεάζεται από τις ρυθμιζόμενες τιμές. Οι οικιακοί καταναλωτές φυσικού αερίου στη Ρουμανία, την Ιρλανδία και, σε μικρότερο βαθμό, στην Πορτογαλία ωφελήθηκαν από την πτώση των (ρυθμιζόμενων) τιμών φυσικού αερίου. Ρυθμιζόμενες είναι, εξάλλου, οι τιμές στις επτά χώρες όπου οι τιμές φυσικού αερίου είναι οι χαμηλότερες (Ρουμανία, Εσθονία, Λιθουανία, Βουλγαρία, Λεττονία, Ουγγαρία και Πολωνία).

Στο Ηνωμένο Βασίλειο καταγράφονται οι χαμηλότερες (μη ρυθμιζόμενες) τιμές φυσικού αερίου για οικιακούς καταναλωτές. Οι τιμές φυσικού αερίου είναι σχετικά χαμηλές και στις Κάτω Χώρες. Και στα δύο αυτά κράτη μέλη παράγονται μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου από εγχώρια κοιτάσματα.

Σχήμα 7: Τιμές φυσικού αερίου για οικιακή κατανάλωση (χωρίς φόρους) [18]

[pic]

Πηγή: Eurostat

Με βάση τις ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης, τις υψηλότερες τιμές φυσικού αερίου καταβάλλουν οι οικιακοί καταναλωτές στη Σουηδία, τη Βουλγαρία, την Αυστρία, την Πορτογαλία και τη Σλοβενία, ενώ τις χαμηλότερες στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ουγγαρία, τη Λεττονία, την Ιρλανδία, τη Γαλλία και την Εσθονία.

Στις Κάτω Χώρες και τη Σουηδία, όπου οι τιμές δεν είναι ρυθμιζόμενες, η αύξηση των τιμών για τους οικιακούς καταναλωτές (φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, χωρίς φόρους) είναι μικρότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ. Το μεγάλο ποσοστό των καταναλωτών που άλλαξαν προμηθευτή στις Κάτω Χώρες υποδηλώνει ότι ο πραγματικός ανταγωνισμός στην αγορά λιανικής συμβάλλει στην αποτροπή μεγάλων αυξήσεων των τιμών. Το ίδιο ισχύει για τις τιμές οικιακού ρεύματος στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μολονότι οι τιμές φυσικού αερίου για οικιακούς καταναλωτές έχουν αυξηθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο, εξακολουθούν να είναι οι χαμηλότερες με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης. Ένας σημαντικός παράγοντας είναι ότι η τιμαριθμική αναπροσαρμογή των μακροπρόθεσμων συμβάσεων προμήθειας φυσικού αερίου στο Ηνωμένο Βασίλειο επηρεάζεται πολύ περισσότερο από τις αλλαγές των τιμών φυσικού αερίου στους κόμβους εμπορίας απ’ ό,τι συμβαίνει στην ηπειρωτική Ευρώπη[19].

Η αύξηση (μεταξύ 5% και 13%) των τιμών φυσικού αερίου για τη βιομηχανία κατά το πρώτο εξάμηνο του 2008 (χωρίς φόρους) σε σύγκριση προς το δεύτερο εξάμηνο του 2007 ήταν εν γένει μεγαλύτερη από την αύξηση των τιμών του βιομηχανικού ρεύματος. Παρατηρήθηκε εν γένει η τάση να επιβληθούν στους μεγαλύτερους βιομηχανικούς καταναλωτές οι μεγαλύτερες αυξήσεις τιμών[20]. Μεγάλες ήσαν οι αυξήσεις των τιμών για τους βιομηχανικούς καταναλωτές φυσικού αερίου στη Σουηδία, τη Σλοβακία, το Λουξεμβούργο, τη Γερμανία, το Βέλγιο, την Τσεχική Δημοκρατία, την Ουγγαρία, τη Λεττονία και την Εσθονία. Και σε αυτή την περίπτωση, οι διαφορές μεταξύ των κρατών μελών σημαίνουν ανεπαρκή ανταγωνισμό στη (χονδρική) αγορά και έλλειψη ενοποίησης της αγοράς.

Όσον αφορά τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας για βιομηχανικούς καταναλωτές, οι πλέον αξιοσημείωτες αυξήσεις σημειώθηκαν στην Αυστρία, το Βέλγιο, την Τσεχική Δημοκρατία, την Ουγγαρία, τη Σλοβακία, τη Λεττονία και την Πορτογαλία. Ωστόσο, οι μεγάλες αυτές αυξήσεις δεν συνεπάγονται κατ’ ανάγκη υψηλά επίπεδα τιμών ηλεκτρικής ενέργειας: το πρώτο εξάμηνο του 2008, οι υψηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας για βιομηχανικούς καταναλωτές καταγράφηκαν στην Κύπρο, την Ιρλανδία, τη Μάλτα και τη Σλοβακία[21].

5. Ανεξαρτησία των διαχειριστών δικτύων

Κατά την περίοδο αναφοράς, σημειώθηκε κάποια πρόοδος στο διαχωρισμό των διαχειριστών δικτύων. Στο επίπεδο της διανομής, ο επιχειρησιακός διαχωρισμός κατέστη υποχρεωτικός σε όλα τα κράτη μέλη από την 1η Ιουλίου 2007. Σε πολλές περιπτώσεις, ωστόσο, οι διαχειριστές συστημάτων διανομής (ΔΣΔ) έχουν μέχρι στιγμής αργοπορήσει να εφαρμόσουν ουσιαστικά τον επιχειρησιακό διαχωρισμό. Τούτου ισχύει για τους ΔΣΔ τόσο στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας όσο και του φυσικού αερίου. Επιπλέον, τα κράτη μέλη εξακολουθούν να αξιοποιούν στο έπακρο τις παρεκκλίσεις από τις διατάξεις διαχωρισμού στο επίπεδο της διανομής: περισσότερο από το ήμισυ των κρατών μελών επιτρέπουν στους ΔΣΔ με λιγότερους από 100.000 πελάτες να εξαιρούνται από τις απαιτήσεις νομικού διαχωρισμού, τόσο στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας όσο και στον τομέα του φυσικού αερίου.

Στο επίπεδο της μεταφοράς, ορισμένα κράτη μέλη έχουν υπερκεράσει τις ισχύουσες απαιτήσεις για νομικό και επιχειρησιακό διαχωρισμό. Ο διαχωρισμός της ιδιοκτησίας εφαρμόζεται σε 15 διαχειριστές συστήματος μεταφοράς (ΔΣΜ) ηλεκτρικής ενέργειας και σε 12 ΔΣΜ φυσικού αερίου.

6. Αποτελεσματική ρύθμιση από τις ρυθμιστικές αρχές

Κατά την περίοδο αναφοράς, οι εργασίες του ρυθμιστικού φόρουμ της Φλωρεντίας (για την ηλεκτρική ενέργεια) και του ρυθμιστικού φόρουμ της Μαδρίτης (για το φυσικό αέριο) επικεντρώθηκαν στην πρόοδο που σημείωσαν οι περιφερειακές πρωτοβουλίες και στη συμμόρφωση προς τους κανονισμούς για το φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια. Οι προσπάθειες που συνεχίζει να καταβάλλει η ERGEG και η συμμετοχή ευρείας κλίμακας άμεσα ενδιαφερομένων στις περιφερειακές πρωτοβουλίες και στα φόρουμ της Φλωρεντίας και της Μαδρίτης δεν οδήγησαν στην κατάρτιση ενιαίων προτύπων και προσεγγίσεων για το διασυνοριακό εμπόριο. Για το λόγο αυτό, στις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπό την νέα, τρίτη, δέσμη μέτρων για την εσωτερική αγορά περιλαμβάνεται η ίδρυση Οργανισμού Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας. Στα κύρια καθήκοντα που προτείνονται για τον οργανισμό είναι να συμπληρώνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ρυθμιστικά καθήκοντα που εκτελούν οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές. Επειδή είναι έντονες οι ανησυχίες όσον αφορά την ανεξαρτησία των ρυθμιστικών αρχών σε ορισμένα κράτη μέλη και δεδομένου ότι ισχυρές ρυθμιστικές αρχές είναι απαραίτητες για την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς, οι προτάσεις της Επιτροπής αποσκοπούν επίσης στην ενίσχυση των εξουσιών των ρυθμιστικών αρχών.

Προκειμένου να επιτευχθεί η ενοποίηση της αγοράς, χρειάζεται επίσης η αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ των ΔΣΜ. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή θα διορίσει επισήμως τα ευρωπαϊκά δίκτυα διαχειριστών συστημάτων μεταφοράς φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας (ENTSOG και ENTSOE) ως αρμόδιων για την εναρμόνιση των κανόνων πρόσβασης στα δίκτυα καθώς και των επιχειρησιακών κανόνων, για την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ ΔΣΜ και το συντονισμό των νέων επενδύσεων.

7. Η πλευρά των καταναλωτών

Με σκοπό να συμβάλλει στην πληροφόρηση των καταναλωτών σχετικά με τα δικαιώματά τους, η Επιτροπή οργάνωσε πανευρωπαϊκή εκστρατεία ενημέρωσης των πολιτών σχετικά με τα δικαιώματα του καταναλωτή και κατάρτισε το Ερωτηματολόγιο του Ευρωπαίου Καταναλωτή Ενέργειας, με απαντήσεις, στη γλώσσα τους, στα συνηθέστερα ερωτήματα που υποβάλλουν οι καταναλωτές σχετικά με τις οικείες λιανικές αγορές ενέργειας. Επιπλέον, η Επιτροπή συγκρότησε το Ενεργειακό Φόρουμ των πολιτών[22], με σκοπό να βοηθήσει τους καταναλωτές να επιβάλουν τα πανευρωπαϊκής ισχύος δικαιώματά τους και για να τους παρέχονται σαφώς διατυπωμένες πληροφορίες σχετικά με τις επιλογές που τους παρέχονται όταν πρόκειται να αγοράσουν φυσικό αέριο ή ηλεκτρική ενέργεια. Το Φόρουμ θα διατυπώσει συστάσεις που θα αποσκοπούν στην καλύτερη εφαρμογή και επιβολή των δικαιωμάτων των καταναλωτών ενέργειας και στη βελτίωση των λιανικών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, καθώς και συστάσεις σχετικά με την τιμολόγηση. Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο 2008, είναι σαφής η ανάγκη να παρέχονται περισσότερες πληροφορίες στους καταναλωτές σχετικά με τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας[23]. Ο Πίνακας Αποτελεσμάτων για τους Καταναλωτές συνιστά μια νέα πρωτοβουλία της Επιτροπής, η οποία θα καλύπτει επίσης τα θέματα ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου· θα περιλαμβάνει καίριους δείκτες, λόγου χάρη σχετικά με τις τιμές, καταγγελίες των καταναλωτών, σχετικά με αλλαγή προμηθευτή και την ικανοποίηση των καταναλωτών.

Ανταπόκριση καταναλωτών – αλλαγή προμηθευτή

Λίγα μόνο κράτη μέλη υπέβαλαν πλήρη και αναλυτικά αριθμητικά στοιχεία σχετικά με την αλλαγή προμηθευτή. Όσον αφορά την ηλεκτρική ενέργεια, από τα στοιχεία που υπέβαλαν το Βέλγιο και η Σουηδία προκύπτει ετήσιο ποσοστό αλλαγής προμηθευτή περίπου 10% ανά μετρητή επιλέγοντος πελάτη στην αντίστοιχη λιανική αγορά το 2007[24]. Το ετήσιο ποσοστό αλλαγής προμηθευτή από τις μεσαίου μεγέθους βιομηχανίες ήταν αρκετά σημαντικό στη Δανία και την Ιταλία (περισσότερο από 20%) καθώς και στη Σλοβενία και τη Σουηδία (περίπου 10%). Στη Νορβηγία, τη Σουηδία, τις Κάτω Χώρες και το Ηνωμένο Βασίλειο σημειώθηκαν τα υψηλότερα ποσοστά αλλαγής προμηθευτή από τις μικρές βιομηχανίες και τα νοικοκυριά. Εάν ληφθεί ως βάση το ετήσιο ποσοστό αλλαγής προμηθευτή ως συνάρτηση της ποσότητας ηλεκτρικής ενέργειας, είναι υψηλά τα ποσοστά αλλαγής προμηθευτή των μεγάλων βιομηχανικών χρηστών στη Βουλγαρία, το Λουξεμβούργο, την Πολωνία, την Γερμανία και την Ισπανία.

Όσον αφορά το φυσικό αέριο, δεν είναι διαθέσιμα συνεκτικά αριθμητικά στοιχεία σχετικά με την αλλαγή προμηθευτή. Όσον αφορά τα ποσοστά αλλαγής προμηθευτή στο σύνολο της λιανικής αγοράς φυσικού αερίου, μόνο επτά κράτη μέλη υπέβαλαν αριθμητικά στοιχεία με βάση τον μετρητή του επιλέγοντος πελάτη, ενώ τέσσερα κράτη μέλη υπέβαλαν αριθμητικά στοιχεία με βάση τις ποσότητες. Αξίζει να αναφερθούν τα ποσοστά αλλαγής προμηθευτή (με βάση τον μετρητή του επιλέξιμου πελάτη) από τις μικρές βιομηχανίες και τα νοικοκυριά, ιδιαίτερα στις Κάτω Χώρες (8,3%) και το Ηνωμένο Βασίλειο (18,4%). Τα ποσοστά αλλαγής προμηθευτή στο σύνολο της λιανικής αγοράς φυσικού αερίου (με βάση τις ποσότητες φυσικού αερίου) είναι υψηλά στη Δανία και την Ισπανία (+ 20%) και λίγο χαμηλότερα στην Ουγγαρία και τη Γερμανία.

Τα ποσοστά αλλαγής προμηθευτή διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών: σε ορισμένες ώριμες αγορές - όπως του Ηνωμένου Βασιλείου - παρατηρούνται σχετικά υψηλά ποσοστά, ενώ σε αγορές άλλων κρατών είναι μικρά ή και μηδενικά. Σε επίπεδο των μικρών βιομηχανιών και των νοικοκυριών, από τα αριθμητικά στοιχεία που διαβιβάστηκαν προκύπτει ότι οι καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας κατά κανόνα αλλάζουν ευκολότερα προμηθευτή απ’ ό,τι οι καταναλωτές φυσικού αερίου.

Ρυθμιζόμενες τιμές

Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση με τίτλο «Μια ενιαία αγορά για τον 21ο αιώνα»[25], η ενιαία αγορά πρέπει να συνεχίσει να επικεντρώνεται σε τομείς που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των καταναλωτών, όπως ο τομέας της ενέργειας. Στην ανακοίνωση συμπεριλαμβάνονται οι ισχύουσες κανονιστικές διασφαλίσεις της ΕΕ σχετικά με την καθολική υπηρεσία, τις υποχρεώσεις παροχής δημόσιας υπηρεσίας καθώς και για τους ευάλωτους καταναλωτές.

Η συνύπαρξη ανοικτών αγορών ενέργειας και ρυθμιζόμενων ενεργειακών τιμών εξακολουθεί να αποτελεί κοινό φαινόμενο στα κράτη μέλη της ΕΕ: ρυθμιζόμενες είναι οι τιμές σε περισσότερο από το ήμισυ των κρατών μελών. Στα ακόλουθα κράτη μέλη οι τιμές για την ηλεκτρική ενέργεια και για το φυσικό αέριο είναι ρυθμιζόμενες: Βουλγαρία, Δανία, Εσθονία, Γαλλία, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λεττονία, Λιθουανία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία και Ισπανία. Ρυθμιζόμενες είναι οι τιμές ηλεκτρικού ρεύματος στην Ελλάδα, την Κύπρο και τη Μάλτα. Στη Γερμανία καταργήθηκε το 2007 η ρύθμιση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας (για τα νοικοκυριά και τις μικρές επιχειρήσεις·). Ρυθμιζόμενες είναι οι τιμές φυσικού αερίου στη Φινλανδία. Στα περισσότερα κράτη μέλη η ρύθμιση των τιμών δεν περιορίζεται στους οικιακούς καταναλωτές.

Οι δυσμενείς επιπτώσεις των ρυθμιζόμενων ενεργειακών τιμών εξακολουθούν να αποτελούν μείζον πρόβλημα όσον αφορά την ορθή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, επειδή επιφέρουν νόθευση του ανταγωνισμού (π.χ. φραγμοί στην είσοδο νέων προμηθευτών στην αγορά και αντικίνητρα στην αλλαγή προμηθευτή) και δεν συνιστούν ενδείξεις για τη διαμόρφωση σωστών τιμών (που επηρεάζουν τις επενδύσεις και παρέχουν κίνητρα για ενεργειακή απόδοση)[26]. Επιπλέον, οι μηχανισμοί ελέγχου των τιμών ενδέχεται να μη συμβιβάζονται με την νομοθεσία της ΕΕ. Η προστασία των «ευάλωτων πελατών» πρέπει να μην συγχέεται με τη διατήρηση των ρυθμιζόμενων τιμών για όλους τους καταναλωτές (ή ορισμένες κατηγορίες καταναλωτών). Προσεκτικά στοχοθετημένη ρύθμιση τιμών ενδεχομένως να είναι αναγκαία ούτως ώστε να προστατεύονται μεμονωμένοι καταναλωτές υπό ορισμένες ειδικές περιστάσεις.

Γ. ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΦΟΔΙΑΣΜΟΥ

Προκειμένου να εξακολουθήσει να είναι ασφαλής ο ενεργειακός εφοδιασμός της ΕΕ χρειάζονται μείζονος κλίμακας επενδύσεις την επόμενη εικοσαετία. Τούτο επιβεβαιώθηκε στη δεύτερη επισκόπηση της ενεργειακής στρατηγικής εκ μέρους της Επιτροπής[27] και από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΔΟΕ)[28].

Η οδηγία αριθ. 2005/89/EΚ περί μέτρων διασφάλισης του εφοδιασμού με ηλεκτρισμό και περί επενδύσεων υποδομής έπρεπε να έχει μεταφερθεί στην εθνική νομοθεσία από τα κράτη μέλη μέχρι τις 14 Φεβρουαρίου 2008. Μέχρι τώρα 19 κράτη μέλη έχουν κοινοποιήσει την πλήρη μεταφορά της οδηγίας στη νομοθεσία τους. Ορισμένα κράτη μέλη (Ουγγαρία, Σλοβακία, Πολωνία) έχουν επιβάλει περιορισμούς στις εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας προβάλλοντας ως επιχείρημα την ασφάλεια του εφοδιασμού τους. Ωστόσο, το δίκαιο της ΕΕ επιτρέπει στα κράτη μέλη να λαμβάνουν προσωρινά μέτρα διασφάλισης μόνον εφόσον απειλείται η φυσική ασφάλεια ή η ασφάλεια προσώπων, εγκαταστάσεων ή η ακεραιότητα του συστήματος.

Όσον αφορά το φυσικό αέριο, το σημείο αναφοράς αποτελεί η ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών για την οδηγία 2004/67/ΕΚ της 26ης Απριλίου 2004 σχετικά με τα μέτρα διασφάλισης του εφοδιασμού με φυσικό αέριο[29]. Σύμφωνα με την ανακοίνωση αυτή, ο υπάρχων κοινοτικός μηχανισμός δεν είναι ικανός να εξασφαλίσει έγκαιρη απάντηση σε ενδεχόμενη κρίση εφοδιασμού με αέριο που θα υπερέβαινε το επίπεδο το οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί με εθνικά μέτρα. Αναφέρεται, επιπλέον, ότι η έλλειψη διαφάνειας εμποδίζει την αξιολόγηση της κατάστασης του εφοδιασμού με αέριο σε πραγματικό χρόνο και των δυνητικών αντιδράσεων στην ΕΕ.

Δ. συμπερασματα

Μεγάλες προσπάθειες καταβλήθηκαν το 2007 και το 2008 για την ενίσχυση του ανταγωνισμού στην αγορά χονδρικής· σημαντική πρόοδος επιτεύχθηκε με πρωτοβουλίες σε περιφερειακό επίπεδο. Διαφαίνεται επίσης η νέα τάση να κατασκευαστεί καινούργια ενεργειακή υποδομή, που είναι καίριας σημασίας για να ξεπεραστούν τα προβλήματα του μόνιμου κατακερματισμού των ενεργειακών αγορών της ΕΕ. Η τάση αυτή πρόκειται να συνεχιστεί, αλλά θα χρειαστεί κάποιος χρόνος επειδή ο προγραμματισμός και η κατασκευή αυτής της υποδομής απαιτεί μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα.

Είναι μεικτή η εικόνα που διαγράφεται στην παρούσα έκθεση όσον αφορά την πρόοδο για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας. Η κατάσταση στις περισσότερο ώριμες αγορές είναι ενδεικτική των δυνητικών οφελών από την ελευθέρωση της ενεργειακής αγοράς, αλλά εξακολουθούν να υφίστανται, σε αρκετούς τομείς και κράτη μέλη, σημαντικά εμπόδια στην αποδοτική λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Το κύριο πρόβλημα είναι η ανεπαρκής εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο. Η πρόσφατη εμπειρία των αυξανόμενων ενεργειακών τιμών καθιστά επιτακτικότερη την ανάγκη να καταστούν θέματα ύψιστης προτεραιότητας η ενοποίηση της αγοράς και η ενίσχυση του διασυνοριακού εμπορίου. Είναι κατά συνέπεια θεμελιώδους σημασίας η σωστή εφαρμογή των κανονισμών για την ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο από όλα τα κράτη μέλη. Η Επιτροπή παροτρύνει τα κράτη μέλη, τις ρυθμιστικές αρχές και τη βιομηχανία να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα το συντομότερο δυνατό. Σκοπός της τρίτης δέσμης μέτρων για την εσωτερική αγορά είναι να συμπληρωθεί η κείμενη νομοθεσία της ΕΕ και δεν θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως πρόφαση για την ανεπαρκή εφαρμογή της ισχύουσας, δεύτερης, δέσμης μέτρων για την εσωτερική αγορά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξετάσει τη δυνατότητα να κινήσει τις διαδικασίες επί παραβάσει σε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης με τις διατάξεις των οδηγιών και των κανονισμών για το φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια.

Ήταν εν γένει αργή η πρόοδος που σημειώθηκε όσον αφορά τη συγκέντρωση των αγορών. Συγκεκριμένα, αρκετές αγορές χονδρικής εξακολουθούν να πάσχουν από περιορισμένο ανταγωνισμό και έλλειψη ρευστότητας.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι επίκεινται βελτιώσεις της κατάστασης στην αγορά λιανικής. Τα κράτη μέλη πρέπει να καταβάλλουν ακόμη περισσότερες προσπάθειες όσον αφορά την παροχή εκτενών δεδομένων σχετικά με την αλλαγή προμηθευτή.

Μείζον ζήτημα κατά την περίοδο αναφοράς ήταν η αύξηση των ενεργειακών τιμών, η οποία οφειλόταν εν μέρει στην αύξηση της τιμής του πετρελαίου στη διεθνή αγορά. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα σημαντικές αυξήσεις των τιμών της ενέργειας για τον τελικό καταναλωτή. Οι βιομηχανικοί καταναλωτές σε ορισμένα κράτη μέλη αντιμετώπισαν σοβαρότερες αυξήσεις των τιμών από ό,τι άλλοι. Σημαντική είναι η πτώση των τιμών πρωτογενών πηγών ενέργειας από το καλοκαίρι του 2008. Ο ανταγωνισμός και το άνοιγμα της αγοράς αναμένεται να εξασφαλίσουν τη μετακύλιση των χαμηλότερων αυτών τιμών στους τελικούς καταναλωτές.

Μολονότι οι βραχυπρόθεσμες λύσεις, όπως ρυθμιζόμενες τιμές, ενδεχομένως να φαίνεται ότι προσφέρουν πλεονεκτήματα όταν αυξάνονται ταχύρρυθμα οι ενεργειακές τιμές, στην παρούσα έκθεση υπογραμμίστηκαν οι ενδεχόμενες επιπτώσεις αυτών των μέτρων: υπονόμευση της εμπιστοσύνης των επενδυτών, αποτροπή της εμφάνισης νέων επιχειρήσεων στην αγορά και διακινδύνευση της αξιοποίησης όλων των οφελών της εσωτερικής αγοράς ενέργειας. Την επόμενη εικοσαετία, η ΕΕ - όπως και άλλα μέρη της υφηλίου – οφείλει να αντεπεξέλθει στην ανάγκη σημαντικών επενδύσεων σε υποδομές. Μακροπρόθεσμα, μόνον η εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου είναι ικανή να δώσει τα μηνύματα για τις κατάλληλες τιμές που θα ενθαρρύνουν τις επενδύσεις.

[1] Βλ. τον ιστότοπο της Ευρωπαϊκή Επιτροπής: www.ec.europa.eu/energy.

[2] Οδηγία 2003/54 και οδηγία 2003/55.

[3] Compliance with Electricity Regulation 1228/2003 – An ERGEG Monitoring Report, ref. E07-EFG-23-06, 18 Ιουλίου 2007; Regulation 1228/2003 Compliance Monitoring. Second Report, Ref. E08-ENM-03-05, 4. September 2008, βλ. www.energy-regulators.eu.

[4] Compliance with transparency requirement of Gas Regulation 1775/2005 – An ERGEG Monitoring Report, Ref. E07-TRA-02-03, 18 Ιουλίου 2007; Additional Transparency Requirements. An ERGEG Monitoring Report, ref. E07-TRA-02-03b, 9 Οκτωβρίου 2007.

[5] Implementation of Guidelines of Good Practice for Gas Balancing – 2008 ERGEG Monitoring Report, Δεκέμβριος 2008.

[6] Αντιστοίχως: κεφάλαιο 5 και κεφάλαιο 3 των κατευθυντηρίων γραμμών για τη διαχείριση της συμφόρησης.

[7] Σύμφωνα με τα μέλη της ETSO (Ομάδα Ευρωπαϊκών Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας), στις χώρες της ΕΕ/του ΕΟΧ το 2007 το σύνολο των μισθωμάτων συμφόρησης ανήλθε σε περίπου 1,7 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ τα έσοδα των δικτύων που υπόκεινται σε ρυθμίσεις ήταν 10-11 δισεκατομμύρια ευρώ.

[8] Είναι δύσκολη η εκτίμηση της εξέλιξης των ποσοτήτων που διακινούνται μέσω της αγοράς OTC (over the counter), επειδή δεν είναι εύκολα διαθέσιμα και επαληθεύσιμα τα δεδομένα.

[9] Οι διαφορές των ποσοτήτων μέσω αγορών άμεσης παράδοσης (spot) ως ποσοστά της εθνικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας δεν αποτελούν ένδειξη της ρευστότητας στις αντίστοιχες αγορές χονδρικής· ωστόσο είναι σαφής η αύξηση των ποσοτήτων. Βλ. μελέτη του κλάδου σελ. 128-129.

[10] Τα δύο έργα για τερματικούς σταθμούς υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ): GATE και Liongas στις Κάτω Χώρες και η επέκταση του τερματικού σταθμού ΥΦΑ Grain στο ΗΒ· 2 έργα κατασκευής αγωγών φυσικού αερίου: ο αγωγός «IGI Ποσειδών) μεταφοράς φυσικού αερίου μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας και το σκέλος του αγωγού φυσικού αερίου Nabucco στην Αυστρία.

[11] Οι εξής γραμμές διασυνδέσεις: BritNed μεταξύ Κάτω Χωρών και ΗΒ, Estlink μεταξύ Φινλανδίας και Εσθονίας και Ανατολής-Δύσης μεταξύ Ιρλανδίας και Βρετανίας.

[12] Η ζεύξη των αγορών συνιστά τρόπο για τη διασυνοριακή κατανομή δυναμικότητας μέσω σιωπηρών δημοπρασιών, βάσει προσφορών σε γειτονικά χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας.

[13] Μέσος όρος για το πετρέλαιο τύπου Brent σε ευρώ, σύγκριση Ιανουάριος - Ιούλιος 2008.

[14] Ανάλυση με τα αριθμητικά στοιχεία της Eurostat, σε ευρώ, χωρίς φόρους. Η κατανάλωση DC και DD – βλ. 5.7 στο τεχνικό παράρτημα. Σύγκριση του δευτέρου εξαμήνου 2007 προς το πρώτο εξάμηνο του 2008.

[15] Τα αποτελέσματα των ρυθμιζόμενων τιμών αξιολογούνται κατωτέρω.

[16] Κατηγορία DC κατά Eurostat: κατανάλωση μεταξύ 2500 kWh και 5000 kWh.

[17] Οι ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης βασίζονται στις μακροπρόθεσμες συναλλαγματικές ισοτιμίες ισορροπίας μεταξύ νομισμάτων για να ισοσταθμιστεί η αγοραστική δύναμη. Με τον τρόπο αυτό καθίσταται δυνατή η σύγκριση των διαφορών του επιπέδου ζωής διαφορετικών κρατών μελών, επειδή με τις ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης λαμβάνεται υπόψη το σχετικό κόστος διαβίωσης και ο πληθωρισμός. Βλ. πίνακα 5.2 του τεχνικού παραρτήματος

[18] Κατηγορία D2 κατά Eurostat: κατανάλωση μεταξύ 20 GJ και 200 GJ.

[19] Βλ. μελέτη του κλάδου, σ. 105 ε.ε.

[20] Πρβλ. τις μέσες αυξήσεις των τιμών του φυσικού αερίου στην ΕΕ, για διάφορες κατηγορίες κατά Eurostat: I1: + 7%· I2: + 9,74%· I3: + 11,79% και I4: + 15,38%.

[21] Βλ. σχήμα 5.3 του τεχνικού παραρτήματος.

[22] Η πρώτη συνάντηση του ενεργειακού φόρουμ των πολιτών πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο στις 27-28 Οκτωβρίου 2008. Βλ. τον ιστότοπο της ΓΔ TRENwww.ec.europa.eu/energy/gas_electricity/forum_citizen_energy_en.htm.

[23] Βλ. σχήματα 2.6 – 2.8 του τεχνικού παραρτήματος.

[24] Βλ. πίνακα 2.2 του τεχνικού παραρτήματος.

[25] Ανακοίνωση με τίτλο «Μια Ενιαία Αγορά για τον 21ο αιώνα», σ. 5, COM (2007) 724 τελικό.

[26] Βλ. επίσης το έγγραφο με τη θέση της ERGEG με τίτλο «End-user energy price regulation» (Ε07-CPR-10-03, 18 Ιουλίου 2007).

[27] Δεύτερη επισκόπηση της ενεργειακής στρατηγικής - Σχέδιο δράσης της ΕΕ για την ενεργειακή ασφάλεια και αλληλεγγύη, COM (2008)781 τελικό, 13 Νοεμβρίου 2008.

[28] World Energy Outlook 2008, IAE (Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας), Παρίσι, 2008, σ. 89.

[29] COM(2008) 769 τελικό, 13 Νοεμβρίου 2008, διαθέσιμο στον ιστότοπο της ΓΔ TREN.