–

η Terre wallonne ASBL, εκπροσωπούμενη από τον A. Lebrun, avocat,

–

η Région wallonne, εκπροσωπούμενη από τον P. C. Moërynck, avocat,

–

η Βελγική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τις M. Jacobs και C. Pochet, καθώς και από τον P. Cottin, επικουρούμενους από τους P. Moërynck, G. Shaiko και J. Bouckaert, avocats,

–

η Τσεχική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τους M. Smolek και J. Vláčil, καθώς και από την L. Dvořáková,

–

[Κείμενο όπως έχει διορθωθεί με διάταξη της 4ης Σεπτεμβρίου 2019] η Ιρλανδία, εκπροσωπούμενη από τις M. Browne και G. Hodge, καθώς και από τον A. Joyce, επικουρούμενους από τον C. Toland, SC, τον G. Simons, SC, και την M. Gray, BL,

–

η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τους C. Hermes, M. Noll-Ehlers και F. Thiran,

1

Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 3, παράγραφοι 2 και 4, της οδηγίας 2001/42/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Ιουνίου 2001, σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων (ΕΕ 2001, L 197, σ. 30, στο εξής: οδηγία 2001/42).

2

Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ της Terre Wallonne ASBL και της Région wallonne (Περιφέρειας της Βαλλονίας, Βέλγιο) όσον αφορά το κύρος της απόφασης της κυβέρνησης της εν λόγω Περιφέρειας, της 1ης Δεκεμβρίου 2016, περί καθορισμού των στόχων διατηρήσεως για το δίκτυο Natura 2000 (Moniteur belge της 22ας Δεκεμβρίου 2016, σ. 88148, στο εξής: απόφαση της 1ης Δεκεμβρίου 2016).

3

Κατά την αιτιολογική σκέψη 4 της οδηγίας 2001/42:

«Η εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι σημαντικό μέσο για την ενσωμάτωση περιβαλλοντικών διαστάσεων στην προετοιμασία και έγκριση ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων που ενδέχεται να έχουν σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις στα κράτη μέλη, διότι εξασφαλίζει ότι οι ενδεχόμενες περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εφαρμογή των σχεδίων και προγραμμάτων λαμβάνονται υπόψη κατά την εκπόνησή τους και πριν από την έγκρισή τους.»

4

Το άρθρο 1 της οδηγίας αυτής, με τίτλο «Στόχοι», προβλέπει τα εξής:

«Στόχος της παρούσας οδηγίας είναι η υψηλού επιπέδου προστασία του περιβάλλοντος και η ενσωμάτωση περιβαλλοντικών ζητημάτων στην προετοιμασία και θέσπιση σχεδίων και προγραμμάτων με σκοπό την προώθηση βιώσιμης ανάπτυξης, εξασφαλίζοντας ότι, σύμφωνα με την παρούσα οδηγία, θα γίνεται εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων για ορισμένα σχέδια και προγράμματα που ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.»

5

Το άρθρο 2 της εν λόγω οδηγίας έχει ως εξής:

«Για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας:

[…]».

6

Κατά το άρθρο 3 της οδηγίας 2001/42, με τίτλο «Πεδίο εφαρμογής»:

«1.   Πραγματοποιείται εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, σύμφωνα με τα άρθρα 4 έως 9, για σχέδια και προγράμματα που αναφέρονται στις παραγράφους 2 έως 4, και τα οποία ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

2.   Με την επιφύλαξη της παραγράφου 3, πραγματοποιείται εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων για όλα τα σχέδια και προγράμματα:

[…]

4.   Τα κράτη μέλη αποφασίζουν εάν τα σχέδια και προγράμματα, πλην των αναφερόμενων στην παράγραφο 2, τα οποία καθορίζουν το πλαίσιο για μελλοντικές άδειες έργων, ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

5.   Τα κράτη μέλη αποφασίζουν κατά πόσον τα σχέδια και προγράμματα που αναφέρονται στις ανωτέρω παραγράφους 3 και 4, ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον είτε εξετάζοντας χωριστά κάθε περίπτωση είτε καθορίζοντας συγκεκριμένους τύπους σχεδίων και προγραμμάτων είτε συνδυάζοντας τις δύο αυτές προσεγγίσεις. Προς το σκοπό αυτό τα κράτη μέλη λαμβάνουν υπόψη σε κάθε περίπτωση τα κατάλληλα κριτήρια που εκτίθενται στο παράρτημα ΙΙ προκειμένου να διασφαλίζεται ότι τα σχέδια και προγράμματα που ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον καλύπτονται από την παρούσα οδηγία.

[…]»

7

Το άρθρο 6, παράγραφος 3, της οδηγίας 92/43 (στο εξής: οδηγία για τους οικοτόπους) ορίζει τα εξής:

«Κάθε σχέδιο, μη άμεσα συνδεόμενο ή αναγκαίο για τη διαχείριση του τόπου, το οποίο όμως είναι δυνατόν να επηρεάζει σημαντικά τον εν λόγω τόπο, καθεαυτό ή από κοινού με άλλα σχέδια, εκτιμάται δεόντως ως προς τις επιπτώσεις του στον τόπο, λαμβανομένων υπόψη των στόχων διατήρησής του. Βάσει των συμπερασμάτων της εκτίμησης των επιπτώσεων στον τόπο και εξαιρουμένης της περίπτωσης των διατάξεων της παραγράφου 4, οι αρμόδιες εθνικές αρχές συμφωνούν για το οικείο σχέδιο μόνον αφού βεβαιωθούν ότι δεν θα παραβλάψει την ακεραιότητα του τόπου περί του οποίου πρόκειται και, ενδεχομένως, αφού εκφρασθεί πρώτα η δημόσια γνώμη.»

8

Ο νόμος της 12ης Ιουλίου 1973, περί διατηρήσεως του φυσικού περιβάλλοντος (Moniteur belge της 11ης Σεπτεμβρίου 1973, σ. 10306), όπως έχει τροποποιηθεί, εσχάτως, με το διάταγμα της 22ας Δεκεμβρίου 2010 (Moniteur belge της 13ης Ιανουαρίου 2011, σ. 1257) (στο εξής: νόμος της 12ης Ιουλίου 1973), ορίζει στο άρθρο 25 bis:

«§ 1er.   Η Κυβέρνηση καθορίζει, για ολόκληρη την Περιφέρεια της Βαλλονίας, τους στόχους διατηρήσεως για κάθε τύπο φυσικού οικοτόπου και για κάθε τύπο είδους για τα οποία πρέπει να χαρακτηρισθούν οι σχετικοί τόποι.

Οι στόχοι διατηρήσεως καθορίζονται βάσει της καταστάσεως διατηρήσεως, στην Περιφέρεια της Βαλλονίας, των τύπων φυσικών οικοτόπων και των ειδών για τα οποία πρέπει να χαρακτηρισθούν τόποι και έχουν ως σκοπό τη διατήρηση ή, ενδεχομένως, την αποκατάσταση, σε ικανοποιητική κατάσταση διατηρήσεως, των τύπων φυσικών οικοτόπων και των ειδών για τα οποία πρέπει να χαρακτηρισθούν τόποι.

Οι ως άνω στόχοι διατηρήσεως είναι ενδεικτικοί.

§ 2.   Επί τη βάσει των στόχων διατηρήσεως που αναφέρονται στην παράγραφο 1, η Κυβέρνηση καθορίζει τους στόχους διατηρήσεως που εφαρμόζονται σε επίπεδο τόπων Natura 2000.

Οι στόχοι αυτοί διατηρήσεως έχουν κανονιστική ισχύ. Ερμηνεύονται λαμβανομένων υπόψη των δεδομένων που αναφέρονται στο άρθρο 26, παράγραφος 1, εδάφια 2, 2° και 3.»

9

Η οδηγία 2001/42 μεταφέρθηκε στο δίκαιο της Περιφέρειας της Βαλλονίας με τα άρθρα D. 52 επ. του πρώτου βιβλίου του περιβαλλοντικού κώδικα (Moniteur belge της 9ης Ιουλίου 2004, σ. 54654). Οι εν λόγω διατάξεις δεν προβλέπουν ότι οι στόχοι διατήρησης που εγκρίθηκαν κατ’ εφαρμογή του άρθρου 25 bis του νόμου της 12ης Ιουλίου 1973 πρέπει να υπόκεινται σε εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων ως «σχέδια και προγράμματα».

10

Κατά τις αιτιολογικές σκέψεις 6 έως 9, 16 και 18 της απόφασης της 1ης Δεκεμβρίου 2016:

«Έχοντας υπόψη ότι:

ο καθορισμός των στόχων διατηρήσεως όσον αφορά ολόκληρη την Περιφέρεια της Βαλλονίας και όσον αφορά τους κατ’ ιδίαν τόπους είναι απαραίτητος για την εφαρμογή του συστήματος διατηρήσεως των τόπων Natura 2000, δεδομένου ότι οι στόχοι αυτοί αποτελούν κανόνες αναφοράς για τη λήψη αποφάσεων στο πλαίσιο εγκρίσεως σχεδίων και χορηγήσεως αδειών, καθώς και, ενδεχομένως, για την ενεργό διαχείριση των τόπων·

[…] οι στόχοι διατηρήσεως καθορίζονται προς τον σκοπό να διατηρηθούν ή, ενδεχομένως, να αποκατασταθούν σε ικανοποιητική κατάσταση διατηρήσεως οι τύποι φυσικών οικοτόπων και τα είδη για τα οποία πρέπει να χαρακτηριστούν ορισμένοι τόποι·

[…] σύμφωνα με τα άρθρα 1bis, 21bis, και το άρθρο 25 bis, παράγραφος 1, εδάφιο πρώτο, του νόμου [της 12ης Ιουλίου 1973], πρέπει να καθοριστούν στόχοι διατηρήσεως στο σύνολο του εδάφους της Βαλλονίας (και όχι αποκλειστικά για το δίκτυο Natura 2000), έτσι ώστε να υπάρξει συνολική εικόνα των τόπων που πρέπει να διατηρηθούν ή, ενδεχομένως, που πρέπει να αποκατασταθούν στην Περιφέρεια της Βαλλονίας, προς τον σκοπό να διατηρηθούν ή να αποκατασταθούν σε ικανοποιητική κατάσταση διατηρήσεως οι οικότοποι και τα είδη για τα οποία έχει δημιουργηθεί το δίκτυο Natura 2000· ότι οι στόχοι αυτοί είναι ενδεικτικοί·

[…] οι στόχοι διατηρήσεως σε επίπεδο τόπων πρέπει να καθοριστούν βάσει των στόχων διατηρήσεως που έχουν καθοριστεί στο έδαφος της Βαλλονίας· ότι οι στόχοι αυτοί έχουν κανονιστική ισχύ·

[…]

οι στόχοι αυτοί ισχύουν για συγκεκριμένο τόπο Natura 2000 μόνον εφόσον ο τόπος αυτός έχει χαρακτηριστεί για αυτό το είδος ή αυτό τον οικότοπο· ότι η εξέταση της συμβατότητας ενός σχεδίου με τους στόχους αυτούς διατηρήσεως θα γίνεται κατά περίπτωση, σε συνάρτηση με τη μονάδα διαχειρίσεως που είναι δυνατόν να επηρεαστεί και τα αποτελέσματα της δέουσας εκτιμήσεως, εάν αυτή πραγματοποιηθεί·

[…]

οι στόχοι διατηρήσεως του τόπου αποτελούν, για κάθε τόπο, το πλαίσιο αναφοράς το οποίο πρέπει να τηρείται, εκτός παρεκκλίσεων, από τις αρμόδιες αρχές, ιδίως κατά τη χορήγηση αδειών, είτε εμπίπτουν στον νόμο της 12ης Ιουλίου 1973 περί διατηρήσεως του φυσικού περιβάλλοντος είτε σε άλλους νόμους».

11

Κατά το άρθρο 2 της απόφασης της 1ης Δεκεμβρίου 2016, το παράρτημά της καθορίζει «τους ποσοτικούς και ποιοτικούς στόχους διατήρησης που έχουν εφαρμογή στην Περιφέρεια της Βαλλονίας».

12

Στις 8 Νοεμβρίου 2012, ο Υπουργός Περιβάλλοντος υπέβαλε στην Κυβέρνηση της Βαλλονίας υπόμνημα με αντικείμενο την έγκριση προκαταρκτικού σχεδίου καθορισμού των στόχων διατήρησης του δικτύου Natura 2000. Από τις 10 Δεκεμβρίου 2012 έως τις 8 Φεβρουαρίου 2013 διεξήχθη δημόσια διαβούλευση στους 218 δήμους τους οποίους αφορά το δίκτυο αυτό.

13

Τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο 2016, υποβλήθηκε στην Κυβέρνηση της Βαλλονίας δεύτερο, και στη συνέχεια τρίτο, σχέδιο απόφασης.

14

Την 1η Δεκεμβρίου 2016, η εν λόγω κυβέρνηση εξέδωσε την προσβαλλόμενη απόφαση.

15

Με αίτηση ακυρώσεως που ασκήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 2017 ενώπιον του Conseil d’État (Συμβουλίου της Επικρατείας), η Terre wallonne ζήτησε την ακύρωση της εν λόγω απόφασης.

16

Προς στήριξη της αιτήσεώς της ακυρώσεως, η ένωση αυτή προέβαλε ιδίως ότι οι διατάξεις της απόφασης της 1ης Δεκεμβρίου 2016 εμπίπτουν στην έννοια των «σχεδίων και προγραμμάτων», είτε κατά την έννοια της οδηγίας για τους οικοτόπους είτε κατά την έννοια της οδηγίας 2001/42. Κατά την άποψη της ένωσης, η έννοια αυτή έχει εφαρμογή όχι μόνο στα σχέδια και προγράμματα τα οποία είναι δυνατόν να έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον, αλλά και σε εκείνα που θα μπορούσαν να έχουν θετικά αποτελέσματα. Θεωρεί, συναφώς, ότι η δημόσια διαβούλευση έπρεπε να διεξαχθεί στο σύνολο του εδάφους της Περιφέρειας της Βαλλονίας και όχι μόνο στους δήμους τους οποίους αφορούν οι τόποι Natura 2000.

17

Προς απάντηση, η Κυβέρνηση της Περιφέρειας της Βαλλονίας υποστηρίζει, αφενός, ότι η απόφαση της 1ης Δεκεμβρίου 2016 είναι «άμεσα συνδεόμενη ή αναγκαία» για τη διαχείριση των τόπων, οπότε δεν εμπίπτει στις περιπτώσεις του άρθρου 6, παράγραφος 3, της οδηγίας για τους οικοτόπους. Αφετέρου, δεδομένου ότι για την απόφαση αυτή δεν ισχύει η υποχρέωση διενέργειας δέουσας εκτιμήσεως, κατά την έννοια της εν λόγω οδηγίας, ισχύει επίσης απαλλαγή από την εκτίμηση επιπτώσεων, κατά την έννοια της οδηγίας 2001/42, της οποίας το άρθρο 3, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, παραπέμπει στα άρθρα 6 και 7 της οδηγίας για τους οικοτόπους. Η εν λόγω κυβέρνηση προσθέτει ότι η απόφαση αυτή δεν συνιστά σχέδιο ή πρόγραμμα, κατά την έννοια της οδηγίας 2001/42, και, εν πάση περιπτώσει, εξαιρείται από το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας αυτής βάσει του άρθρου της 3.

18

Το αιτούν δικαστήριο διερωτάται αν η απόφαση της 1ης Δεκεμβρίου 2016 εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 2001/42 και, σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως, εάν η οδηγία για τους οικοτόπους έχει ως αποτέλεσμα την απαλλαγή από την υποχρέωση προηγούμενης εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, κατά την έννοια της οδηγίας 2001/42.

19

Κατά το εν λόγω δικαστήριο, μολονότι η απόφαση της 1ης Δεκεμβρίου 2016 δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 3, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2001/42, παρά ταύτα η πράξη αυτή θα μπορούσε να συνιστά σχέδιο ή πρόγραμμα, είτε κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 2, στοιχείο αʹ, είτε κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 4, της οδηγίας 2001/42.

20

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Conseil d’État (Συμβούλιο της Επικρατείας) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα εξής προδικαστικά ερωτήματα:

21

Με τα προδικαστικά ερωτήματα, τα οποία πρέπει να εξεταστούν από κοινού, το αιτούν δικαστήριο ερωτά κατ’ ουσίαν αν το άρθρο 3, παράγραφοι 2 και 4, της οδηγίας 2001/42 έχει την έννοια ότι απόφαση, όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, με την οποία όργανο ενός κράτους μέλους καθορίζει, σε περιφερειακό επίπεδο για το δίκτυό του Natura 2000, στόχους διατήρησης συγκαταλέγεται στα «σχέδια και προγράμματα» για τα οποία η εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι υποχρεωτική.

22

Εισαγωγικά, υπενθυμίζεται, πρώτον, ότι, όπως προκύπτει από την αιτιολογική σκέψη 4 της οδηγίας 2001/42, η εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι σημαντικό μέσο για την ενσωμάτωση περιβαλλοντικών διαστάσεων στην προετοιμασία και έγκριση ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων.

23

Στη συνέχεια, σκοπός της οδηγίας αυτής, κατά το άρθρο της 1, είναι η υψηλού επιπέδου προστασία του περιβάλλοντος και η ενσωμάτωση περιβαλλοντικών ζητημάτων στην προετοιμασία και θέσπιση σχεδίων και προγραμμάτων με σκοπό την προώθηση βιώσιμης ανάπτυξης, εξασφαλιζομένου ότι, σύμφωνα με την εν λόγω οδηγία, θα γίνεται εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων για ορισμένα σχέδια και προγράμματα που ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

24

Τέλος, λαμβανομένου υπόψη του σκοπού της οδηγίας 2001/42, που συνίσταται στην εξασφάλιση υψηλού επιπέδου περιβαλλοντικής προστασίας, οι διατάξεις που οριοθετούν το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας αυτής και ιδίως εκείνες που περιλαμβάνουν τους ορισμούς των πράξεων τις οποίες αυτή αφορά χρήζουν ευρείας ερμηνείας (απόφαση της 27ης Οκτωβρίου 2016, D'Oultremont κ.λπ., C‑290/15, EU:C:2016:816, σκέψη 40 καθώς και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

25

Η απάντηση στα υποβληθέντα ερωτήματα πρέπει να δοθεί ακριβώς υπό το πρίσμα των ανωτέρω εκτιμήσεων.

26

Πρέπει, πρώτον, να απορριφθούν τα επιχειρήματα κατά τα οποία οι διατάξεις του άρθρου 3, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2001/42 και του άρθρου 6, παράγραφος 3, πρώτη περίοδος, της οδηγίας για τους οικοτόπους δεν επιβάλλουν, υπό οιεσδήποτε συνθήκες, υποχρέωση εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε περίπτωση όπως αυτή της κύριας δίκης.

27

Συναφώς, αφενός, η Βελγική Κυβέρνηση και η Ιρλανδία υποστηρίζουν ότι, στον βαθμό που η απόφαση της 1ης Δεκεμβρίου 2016 καθορίζει στόχους διατήρησης, έχει ευεργετικά αποτελέσματα και, ως εκ τούτου, δεν απαιτείται εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεών της.

28

Πρέπει, ωστόσο, να υπενθυμιστεί ότι, όσον αφορά την οδηγία 85/337, το Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι το γεγονός ότι τα έργα έχουν ευεργετικές συνέπειες για το περιβάλλον δεν ασκεί επιρροή στο πλαίσιο της εκτίμησης της ανάγκης υποβολής των εν λόγω έργων σε εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεών τους (απόφαση της 25ης Ιουλίου 2008, Ecologistas en Acción-CODA, C-142/07, EU:C:2008:445, σκέψη 41).

29

Αφετέρου, κατά την Βελγική Κυβέρνηση και την Ιρλανδία, λόγω του άρθρου 3, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2001/42 και της εξαίρεσης που ισχύει για τα μέτρα διαχείρισης των τόπων, η οποία προβλέπεται στο άρθρο 6, παράγραφος 3, της οδηγίας για τους οικοτόπους, η στρατηγική εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων που πραγματοποιείται κατ’ εφαρμογή της οδηγίας 2001/42 περιορίζεται, όσον αφορά τους τόπους Natura 2000, στην εκτίμηση μόνον των σχεδίων και έργων τα οποία υπόκεινται επίσης σε εκτίμηση των επιπτώσεών τους για τον οικείο τόπο βάσει της οδηγίας για τους οικοτόπους. Κατά την ανάλυση αυτή, τα μέτρα για τη διαχείριση των τόπων αυτών ουδέποτε απαιτείται να υποβληθούν σε εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

30

Εν προκειμένω, όπως προκύπτει από την απόφαση περί παραπομπής, η απόφαση της 1ης Δεκεμβρίου 2016 συνδέεται άμεσα με τη διαχείριση όλων των τόπων της Περιφέρειας της Βαλλονίας. Υπό τις συνθήκες αυτές, δεν αφορά συγκεκριμένο τόπο, κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 3, της οδηγίας για τους οικοτόπους και, ως εκ τούτου, δεν απαιτείται εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων ούτε βάσει του άρθρου 3, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2001/42.

31

Ωστόσο, το γεγονός ότι πριν από την έκδοση πράξης, όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, δεν πρέπει κατ’ ανάγκην να έχει πραγματοποιηθεί εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων βάσει του άρθρου 6, παράγραφος 3, της οδηγίας για τους οικοτόπους και του άρθρου 3, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2001/42 δεν σημαίνει ότι η πράξη αυτή δεν υπόκειται σε οποιαδήποτε σχετική υποχρέωση, δεδομένου ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί η εν λόγω πράξη να θεσπίζει κανόνες που έχουν ως συνέπεια την εξομοίωσή της με σχέδιο ή πρόγραμμα κατά την έννοια της ως άνω τελευταίας οδηγίας, για το οποίο η εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων μπορεί να είναι υποχρεωτική.

32

Συναφώς, όπως επισήμανε και η γενική εισαγγελέας, στα σημεία 64 και 65 των προτάσεών της, το γεγονός ότι, στο πλαίσιο της οδηγίας για τους οικοτόπους, ο νομοθέτης της Ένωσης δεν έκρινε αναγκαίο να θεσπίσει διατάξεις για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων και τη δημόσια διαβούλευση όσον αφορά τη διαχείριση των τόπων Natura 2000, δεν σημαίνει παρά ταύτα ότι είχε τη βούληση να εξαιρέσει τη διαχείριση αυτή κατά τη μεταγενέστερη θέσπιση γενικών κανόνων για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Συγκεκριμένα, οι εκτιμήσεις που πραγματοποιούνται δυνάμει άλλων νομοθετημάτων για την προστασία του περιβάλλοντος συνυπάρχουν και αποτελούν χρήσιμο συμπλήρωμα των κανόνων της οδηγίας για τους οικοτόπους, όσον αφορά την εκτίμηση δυνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων και τη δημόσια διαβούλευση.

33

Όσον αφορά, πρώτον, την εξομοίωση της επίμαχης στην κύρια δίκη απόφασης με σχέδιο ή πρόγραμμα κατά την έννοια της οδηγίας 2001/42, πρέπει να υπομνησθεί ότι, όπως προκύπτει από το άρθρο 2, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2001/42, ως σχέδια ή προγράμματα νοούνται εκείνα που πληρούν δύο σωρευτικές προϋποθέσεις, δηλαδή, αφενός, εκπονούνται και/ή εγκρίνονται από μια αρχή σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο ή εκπονούνται από μια αρχή προκειμένου να εγκριθούν, μέσω νομοθετικής διαδικασίας, από το Κοινοβούλιο ή την Κυβέρνηση και, αφετέρου, απαιτούνται βάσει νομοθετικών, κανονιστικών ή διοικητικών διατάξεων.

34

Το Δικαστήριο έχει ερμηνεύσει τη διάταξη αυτή δεχόμενο ότι «απαιτούνται», κατά την έννοια και κατ’ εφαρμογή της οδηγίας 2001/42, και, κατά συνέπεια, υποβάλλονται σε διαδικασία εκτιμήσεως των περιβαλλοντικών επιπτώσεών τους, υπό τις προϋποθέσεις που ορίζει η εν λόγω οδηγία, τα σχέδια και προγράμματα των οποίων η έγκριση στηρίζεται σε εθνικές νομοθετικές ή κανονιστικές διατάξεις οι οποίες καθορίζουν τις αρμόδιες για την έγκριση των εν λόγω σχεδίων και προγραμμάτων αρχές, καθώς και τη διαδικασία εκπονήσεώς τους (αποφάσεις της 22ας Μαρτίου 2012, Inter-Environnement Bruxelles κ.λπ., C-567/10, EU:C:2012:159, σκέψη 31, καθώς και της 7ης Ιουνίου 2018, Thybaut κ.λπ., C‑160/17, EU:C:2018:401, σκέψη 43).

35

Εν προκειμένω, η απόφαση της 1ης Δεκεμβρίου 2016 καταρτίστηκε και εγκρίθηκε από περιφερειακή αρχή, την Κυβέρνηση της Περιφέρειας της Βαλλονίας, και η έκδοσή της απαιτείται από το άρθρο 25bis του νόμου της 12ης Ιουλίου 1973.

36

Όσον αφορά, δεύτερον, το κατά πόσον πριν από την έγκριση ενός σχεδίου ή προγράμματος πρέπει να πραγματοποιηθεί εκτίμηση των περιβαλλοντικών του επιπτώσεων, υπενθυμίζεται ότι τα σχέδια και τα προγράμματα που πληρούν τις απαιτήσεις του άρθρου 2, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2001/42 είναι δυνατόν να υποβληθούν σε εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, υπό την προϋπόθεση ότι αποτελούν ένα από τα σχέδια και προγράμματα που αφορά το άρθρο 3 της οδηγίας 2001/42. Συγκεκριμένα, το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2001/42 προβλέπει ότι πραγματοποιείται εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων για σχέδια και προγράμματα που αναφέρονται στις παραγράφους 2 έως 4, τα οποία ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

37

Κατά το άρθρο 3, παράγραφος 2, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2001/42, εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων πραγματοποιείται για όλα τα σχέδια και προγράμματα τα οποία εκπονούνται για τη γεωργία, δασοπονία, αλιεία, ενέργεια, βιομηχανία, μεταφορές, διαχείριση αποβλήτων, διαχείριση υδάτινων πόρων, τηλεπικοινωνίες, τουρισμό, χωροταξία ή χρήση του εδάφους και τα οποία καθορίζουν το πλαίσιο για μελλοντικές άδειες έργων που απαριθμούνται στα παραρτήματα Ι και ΙΙ της οδηγίας 2011/92.

38

Συναφώς, η Βελγική και η Τσεχική Κυβέρνηση, η Ιρλανδία καθώς και η Επιτροπή εξέφρασαν αμφιβολίες για το κατά πόσον ο καθορισμός στόχων διατήρησης για τους τόπους Natura 2000 μιας περιφέρειας ενός κράτους μέλους μπορεί να εμπίπτει σε έναν από τους εν λόγω τομείς.

39

Όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στο σημείο 44 των προτάσεών της, στον βαθμό που, δυνάμει του άρθρου 3, παράγραφος 4, της οδηγίας 2001/42, τα κράτη μέλη αποφασίζουν εάν τα σχέδια και προγράμματα, πλην των αναφερόμενων στο εν λόγω άρθρο 3, παράγραφος 2, τα οποία καθορίζουν το πλαίσιο για μελλοντικές άδειες έργων, ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, είναι αναγκαίο να καθοριστεί αν πράξη όπως αυτή της κύριας δίκης καθορίζει ένα τέτοιο πλαίσιο.

40

Συγκεκριμένα, όπως επισήμανε η γενική εισαγγελέας στο σημείο 69 των προτάσεών της, η υποχρέωση εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προβλέπεται στο άρθρο 3, παράγραφος 4, της οδηγίας 2001/42, όπως ακριβώς η υποχρέωση εκτίμησης βάσει του άρθρου 3, παράγραφος 2, στοιχείο αʹ, της οδηγίας αυτής, εξαρτάται από το αν το εκάστοτε σχέδιο ή πρόγραμμα καθορίζει το πλαίσιο για μελλοντικές άδειες έργων.

41

Συναφώς, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι η έννοια των «σχεδίων και προγραμμάτων» αφορά κάθε πράξη η οποία καθορίζει, θεσπίζοντας κανόνες και διαδικασίες, ένα σημαντικό σύνολο κριτηρίων και προϋποθέσεων για την έγκριση και την εκτέλεση ενός ή περισσοτέρων έργων ικανών να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον [αποφάσεις της 27ης Οκτωβρίου 2016, D’Oultremont κ.λπ., C-290/15, EU:C:2016:816, σκέψη 49 καθώς και εκεί μνημονευόμενη νομολογία, και της 8ης Μαΐου 2019, Verdi Ambiente e Società (VAS) - Aps Onlus κ.λπ., C-305/18, EU:C:2019:384, σκέψη 50 καθώς και εκεί μνημονευόμενη νομολογία].

42

Εν προκειμένω, η απόφαση της 1ης Δεκεμβρίου 2016 δεν καθορίζει τους στόχους διατήρησης για συγκεκριμένους τόπους, αλλά τους συνοψίζει για ολόκληρη την περιφέρεια της Βαλλονίας. Περαιτέρω, όπως προκύπτει από το άρθρο 25bis, παράγραφος 1, τρίτο εδάφιο, του νόμου της 12ης Ιουλίου 1973, οι στόχοι διατήρησης στο επίπεδο της Περιφέρειας της Βαλλονίας είναι απλώς ενδεικτικοί, ενώ το άρθρο 25bis, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, ορίζει ότι οι στόχοι διατήρησης που εφαρμόζονται στο επίπεδο των τόπων Natura 2000 έχουν κανονιστική ισχύ.

43

Βάσει των ανωτέρω στοιχείων, πρέπει να γίνει δεκτό ότι πράξη όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη δεν πληροί την προϋπόθεση που υπενθυμίζεται στη σκέψη 41 της παρούσας απόφασης, καθόσον δεν καθορίζει το πλαίσιο για μελλοντικές άδειες έργων, οπότε δεν εμπίπτει ούτε στο άρθρο 3, παράγραφος 2, στοιχείο αʹ, ούτε στο άρθρο 3, παράγραφος 4, της οδηγίας 2001/42.

44

Βάσει των ανωτέρω σκέψεων, στα υποβληθέντα προδικαστικά ερωτήματα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 3, παράγραφοι 2 και 4, της οδηγίας 2001/42 έχει την έννοια ότι απόφαση, όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, με την οποία όργανο ενός κράτους μέλους καθορίζει, σε περιφερειακό επίπεδο για το δίκτυό του Natura 2000, στόχους διατήρησης που είναι ενδεικτικοί, ενώ οι στόχοι διατήρησης που εφαρμόζονται σε επίπεδο τόπων έχουν κανονιστική ισχύ, δεν συγκαταλέγεται στα «σχέδια και προγράμματα», κατά την έννοια της οδηγίας αυτής, για τα οποία η εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι υποχρεωτική.

45

Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (πρώτο τμήμα) αποφαίνεται:

Το άρθρο 3, παράγραφοι 2 και 4, της οδηγίας 2001/42/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Ιουνίου 2001, σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων, έχει την έννοια ότι απόφαση, όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, με την οποία όργανο ενός κράτους μέλους καθορίζει, σε περιφερειακό επίπεδο για το δίκτυό του Natura 2000, στόχους διατήρησης που είναι ενδεικτικοί, ενώ οι στόχοι διατήρησης που εφαρμόζονται σε επίπεδο τόπων έχουν κανονιστική ισχύ, δεν συγκαταλέγεται στα «σχέδια και προγράμματα», κατά την έννοια της οδηγίας αυτής, για τα οποία η εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι υποχρεωτική.