52007DC0723

[pic] | ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ |

Βρυξέλλες, 22.11.2007

COM(2007) 723 τελικό

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ TΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ (ΣΧΕΔΙΟ ΣΕΤ) « Η πορεία προς τις χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα »

{SEC(2007) 1508}{SEC(2007) 1509}{SEC(2007) 1510}{SEC(2007) 1511}

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣTΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ (ΣΧΕΔΙΟ ΣΕΤ)

(Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ)

«Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μεγάλες προσκλήσεις, που δεν σταματούν στα εθνικά σύνορα.. Απάντησή μας σ’ αυτές είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση»

– Δήλωση επ’ ευκαιρία της 50ής επετείου της υπογραφής των συνθηκών της Ρώμης, Βερολίνο 2007

1. Η Ανάγκη για Ευρωπαϊκό Στρατηγικό Σχέδιο Ενεργειακών Τεχνολογιών (Σχεδιο Σετ)

Η τεχνολογία αποτελεί καίριας σημασίας συνιστώσα της ενεργειακής πολιτικής (ζωτικής σημασίας ψηφίδα του μωσαϊκού της ενεργειακής πολιτικής)

Η Ευρώπη πρέπει πλέον να δράσει από κοινού για να εξασφαλιστεί αειφόρος, ασφαλής και ανταγωνιστική ενέργεια. Οι αλληλένδετες προκλήσεις της αλλαγής του κλίματος, της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού και της ανταγωνιστικότητας είναι πολυεπίπεδες και απαιτούν συντονισμένη αντιμετώπιση. Προσπαθούμε να συνθέσουμε ένα μεγάλης ολκής μωσαϊκό από πολιτικές και μέτρα: δεσμευτικούς στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά 20% μέχρι το 2020 και εξασφάλιση μεριδίου 20% από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα της ΕΕ· σχέδιο για τη μείωση της συνολικής χρήσης πρωτογενούς ενέργειας στην ΕΕ κατά 20% μέχρι το 2020· τιμολόγηση του διοξειδίου του άνθρακα μέσω του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής και φορολόγηση της ενέργειας· ανταγωνιστική εσωτερική αγορά ενέργειας· διεθνής ενεργειακή πολιτική. Χρειαζόμαστε πλέον ειδική πολιτική για να επιταχυνθεί η ανάπτυξη και η χρήση οικονομικά αποδοτικών τεχνολογιών με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

Η αξιοποίηση της τεχνολογίας είναι ζωτικής σημασίας για να επιτευχθούν οι στόχοι της ενεργειακής πολιτικής της Ευρώπης που εγκρίθηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 9 Μαρτίου 2007[1]. Για να επιτευχθούν οι στόχοι πρέπει να μειώσουμε το κόστος της καθαρής ενέργειας και να πρωτοστατήσει η βιομηχανία της ΕΕ στον ταχέως αναπτυσσόμενο κλάδο της τεχνολογίας χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Μακροπρόθεσμα, πρέπει να αναπτυχθούν νέες γενιές τεχνολογιών, με αποφασιστικά ερευνητικά επιτεύγματα, προκειμένου να είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε στη μεγαλύτερη φιλοδοξία να μειώσουμε κατά 60-80% τις εκπομπές θερμοκηπιακών αερίων μέχρι το 2050.

Επί του παρόντος υστερούμε

Οι τρέχουσες τάσεις και οι προβολές τους στο μέλλον δείχνουν ότι δεν είμαστε στη σωστή πορεία για να εκπληρώσουμε τους στόχους της ενεργειακής πολιτικής μας. Μετά τις πετρελαϊκές κρίσεις των δεκαετιών του 1970 και του 1980, η Ευρώπη διέθετε φθηνούς και άφθονους ενεργειακούς πόρους. Οι εύκολα διαθέσιμοι πόροι, η ανυπαρξία περιορισμών για το διοξείδιο του άνθρακα και οι εμπορικές πιέσεις των δυνάμεων της αγοράς όχι μόνον μας κατέστησαν εξαρτημένους από τα ορυκτά καύσιμα, αλλά και υποβάθμισαν το ενδιαφέρον για καινοτομία και επενδύσεις σε νέες ενεργειακές τεχνολογίες. Η κατάσταση αυτή έχει χαρακτηριστεί ως η μεγαλύτερη και ευρύτερης κλίμακας αποτυχία που γνώρισε ποτέ η αγορά.

Έχουν μειωθεί σημαντικά τα κονδύλια που διαθέτει ο δημόσιος και ιδιωτικός τομέας στην ΕΕ για την ενεργειακή έρευνα, που είχαν κορυφωθεί τη δεκαετία του 1980 ως αποτέλεσμα της κρίσης στις ενεργειακές τιμές. Το γεγονός αυτό έχει επιφέρει συσσώρευση της ανεπάρκειας επενδύσεων σε δυναμικό και υποδομές έρευνας στον τομέα της ενέργειας. Εάν οι κυβερνήσεις των χωρών της ΕΕ επένδυαν σήμερα με την ίδια ένταση όπως τη δεκαετία του 1980, οι συνολικές δημόσιες δαπάνες στην ΕΕ για την ανάπτυξη ενεργειακών τεχνολογιών θα ήταν τετραπλάσιες του σημερινού ύψους των επενδύσεων, που ανέρχεται σε περίπου 2,5 δις ευρώ ετησίως.

Εγγενείς αδυναμίες του ενεργειακού τομέα

Η διαδικασία ενεργειακής καινοτομίας, από την αρχική ιδέα μέχρι τη διείσδυση στην αγορά, πάσχει επίσης από μια ιδιότυπη διαρθρωτική αδυναμία. Χαρακτηρίζεται από μακρό χρόνο προπορείας, συχνά δεκαετίες, μέχρις ότου διατεθεί μαζικά στην αγορά, λόγω της κλίμακας των απαιτούμενων επενδύσεων και της τεχνολογικής και ρυθμιστικής αδράνειας που χαρακτηρίζει τα υπάρχοντα ενεργειακά συστήματα. Η καινοτομία βρίσκεται αντιμέτωπη με παγιωμένες μονομερείς επενδύσεις σε υποδομές βασιζόμενες στο διοξείδιο του άνθρακα, με κυρίαρχους πρωταγωνιστές, επιβεβλημένες ανώτατες τιμές, μεταβαλλόμενο ρυθμιστικό περιβάλλον και προβλήματα σύνδεσης δικτύων.

Η αφομοίωση των νέων ενεργειακών τεχνολογιών από την αγορά παρεμποδίζεται επιπλέον από το χαρακτήρα της ενέργειας ως πρώτης ύλης. Οι νέες τεχνολογίες είναι κατά γενικό κανόνα ακριβότερες από εκείνες που αντικαθιστούν χωρίς ωστόσο να παρέχουν καλύτερες ενεργειακές υπηρεσίες. Τα άμεσα οφέλη είναι συνήθως υψηλότερα για την κοινωνία απ’ό,τι για τον αγοραστή των νέων τεχνολογιών. Ορισμένες τεχνολογίες προσκρούουν σε θέματα κοινωνικής αποδοχής και, συχνά, απαιτείται πρόσθετο αρχικό κόστος για την ενσωμάτωσή τους στο υπάρχον ενεργειακό σύστημα. Νομικοί και διοικητικοί φραγμοί συμπληρώνουν αυτό το δυσμενές για την καινοτομία πλαίσιο.

Εν ολίγοις, δεν υπάρχει ζήτηση στην αγορά ή βραχυπρόθεσμο επιχειρηματικό κέρδος, ώστε να δημιουργούνται ευνοϊκές συνθήκες γι’ αυτές τις τεχνολογίες. Αυτό το χάσμα στην αγορά μεταξύ προσφοράς και ζήτησης αναφέρεται συχνά ως η «κοιλάδα του θανάτου» για τις ενεργειακές τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Κατά συνέπεια, είναι αναγκαία και αιτιολογημένη η παρέμβαση του δημοσίου τομέα για την υποστήριξη της ενεργειακής καινοτομίας.

Η Ευρώπη πρέπει να πρωτοστατήσει παγκοσμίως στις ενεργειακές τεχνολογίες

Τα κράτη μέρη από μόνα τους θα είναι δύσκολο να δημιουργήσουν τις συνθήκες που είναι απαραίτητες ώστε η βιομηχανία να είναι σε θέση να ανταγωνιστεί στις διεθνείς αγορές. Οι κύριοι παγκόσμιοι ανταγωνιστές, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία, αλλά και αναδυόμενες οικονομίες, όπως η Κίνα, η Ινδία και η Βραζιλία, αντιμετωπίζουν τις ίδιες προκλήσεις και πολλαπλασιάζουν τις προσπάθειές τους να αναπτύξουν και να προωθήσουν στην αγορά νέες ενεργειακές τεχνολογίες. Η Ιαπωνία υιοθέτησε την τελευταία διετία στρατηγικό χάρτη πορείας για την ενεργειακή τεχνολογία και οι ΗΠΑ θέσπισαν προγράμματα επιστήμης και τεχνολογίας σχετικά με την κλιματική αλλαγή. Το μέγεθος των αγορών, το επενδυτικό και ερευνητικό δυναμικό των χωρών αυτών υπερβαίνουν μακράν τα αντίστοιχα των περισσοτέρων κρατών μελών. Η κατάσταση αυτή επιδεινώνεται από τον κατακερματισμό, τις πολλαπλές ανόμοιες στρατηγικές έρευνας και από ικανότητες κατώτερες της κρίσιμης μάζας, κατάσταση που συνεχίζει να αποτελεί κυρίαρχο χαρακτηριστικό της ερευνητικής βάσης της ΕΕ.

Η ΕΕ πρωτοστατεί παγκοσμίως στην αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος, με την υιοθέτηση στόχων και την τιμολόγηση του διοξειδίου του άνθρακα μέσω του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής, καθώς και με τη δημιουργία πραγματικής εσωτερικής αγοράς ενέργειας. Πρέπει να δραστηριοποιηθούμε με την ίδια αποφασιστικότητα και φιλοδοξία για τη χάραξη πολιτικής τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Αυτές είναι οι προϋποθέσεις που θα αποτελέσουν τον καταλύτη για μια νέα βιομηχανική επανάσταση. Σε ένα κόσμο πιεσμένο από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, η βαθειά γνώση της τεχνολογίας θα καθορίζει όλο και περισσότερο την ευμάρεια και την ανταγωνιστικότητα, Εάν καθυστερήσουμε στον εντεινόμενο παγκόσμιο αγώνα για την κατάκτηση των αγορών τεχνολογίας χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, ενδεχομένως να χρειαστεί να βασιστούμε σε εισαγόμενες τεχνολογίες για την επίτευξη των στόχων μας, και έτσι να στερήσουμε τις επιχειρήσεις της ΕΕ από τεράστιες εμπορικές ευκαιρίες.

Ο χρόνος είναι καθοριστικός

Η μετάβαση στην οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα θα χρειαστεί δεκαετίες και θα αφορά όλους τους οικονομικούς κλάδους· δεν έχουμε όμως την πολυτέλεια· να ολιγωρήσουμε. Οι αποφάσεις που θα ληφθούν τα επόμενα 10-15 χρόνια θα έχουν βαθύτατες συνέπειες στην ενεργειακή ασφάλεια, στην κλιματική αλλαγή, στην οικονομική μεγέθυνση και στην απασχόληση στην Ευρώπη. Το κόστος της ανάληψης δράσης είναι μάλλον υψηλό, αλλά το αντίτιμο της απραξίας θα ήταν υψηλότερο. Ενδεικτική για την κλίμακα του προβλήματος αυτού είναι η εκτίμηση της έκθεσης Stern[2], σύμφωνα με την οποία το κόστος της δράσης θα μπορούσε να περιοριστεί σε περίπου 1% του παγκοσμίου ΑΕΠ ανά έτος, ενώ η απραξία θα είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια 5-20% του παγκοσμίου ΑΕΠ ανά έτος.

2. Υλοποίηση του πολιτικού οράματος

Το όραμα είναι η Ευρώπη της ευημερούσας και αειφόρου οικονομίας, που να πρωτοπορεί παγκοσμίως με πληθώρα ενεργειακών τεχνολογιών καθαρών, αποτελεσματικών και χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, τεχνολογιών που θα αποτελούν την κινητήρια δύναμη για ευημερία και καίριο συντελεστή οικονομικής μεγέθυνσης και απασχόλησης. Μια Ευρώπη που θα έχει αδράξει τις ευκαιρίες που ενέχουν η κλιματική αλλαγή και η παγκοσμιοποίηση και θα συμβάλλει στην αντιμετώπιση της παγκόσμιας ενεργειακής πρόκλησης, όπου συμπεριλαμβάνεται η αυξανόμενη πρόσβαση σε σύγχρονες ενεργειακές υπηρεσίες στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Ενεργειακή απόδοση

Πρώτον και κύριον, χρειάζεται ριζοσπαστική αναβάθμιση της απόδοσης όσον αφορά τη μετατροπή, τον εφοδιασμό και την τελική κατανάλωση ενέργειας. Οι διαθέσιμες τεχνολογικές λύσεις στις μεταφορές, τα κτίρια και τη βιομηχανία πρέπει να μετουσιωθούν σε επιχειρηματικές ευκαιρίες. Πρέπει να αξιοποιήσουμε πλήρως το δυναμικό των τεχνολογιών της πληροφορίας και των επικοινωνιών, της διαχείρισης της ζήτησης και της οργανωτικής καινοτομίας, καθώς και να χρησιμοποιήσουμε τα μέσα άσκησης πολιτικής από το δημόσιο τομέα και αγοροκεντρικά μέσα[3] για τη διαχείριση της ζήτησης και την προώθηση νέων αγορών. Υπάρχουν ήδη αρκετές πολιτικές και μέτρα για την τόνωση αυτής της διαδικασίας, συγκεκριμένα: το Σχέδιο Δράσης για τη βελτίωση της Ενεργειακής Απόδοσης και το Σχέδιο Δράσης για την Εφοδιαστική Εμπορευμάτων, και οι οδηγίες για τον οικολογικό σχεδιασμό, για την επισήμανση της ενεργειακής απόδοσης των προϊόντων που καταναλώνουν ενέργεια, για τις ενεργειακές υπηρεσίες και για την ενεργειακή απόδοση των κτηρίων. Έχουν ήδη δρομολογηθεί άλλα μέτρα, για παράδειγμα όσον αφορά τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τα αυτοκίνητα, το Σχέδιο Δράσης για την αστική κινητικότητα, η νέα φάση του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου και οι πρωτοβουλίες για τις πρωτοπόρες αγορές, για την αειφόρο παραγωγή και κατανάλωση και για την αειφόρο βιομηχανική πολιτική.

Επίτευξη των στόχων του 2020

Οι τεχνολογίες που θα συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων μέχρι το 2020 είναι ήδη διαθέσιμες ή βρίσκονται στα τελικά στάδια ανάπτυξης. Οι τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα παραμένουν εν γένει ακριβές και αντιμετωπίζουν εμπόδια διείσδυσης στην αγορά. Οι ενεργειακώς αποδοτικές τεχνολογίες έχουν συνήθως υψηλό αρχικό κόστος που αποτρέπει την αποδοχή τους από την αγορά. Απαιτείται λοιπόν διττή προσέγγιση: αφενός, ενίσχυση της καινοτομίας για τη μείωση του κόστους και την αύξηση της απόδοσης και, αφετέρου, προορατικά μέτρα ενίσχυσης για τη δημιουργία επιχειρηματικών ευκαιριών, την τόνωση της ανάπτυξης της αγοράς και την αντιμετώπιση των μη τεχνολογικών φραγμών που αποθαρρύνουν την καινοτομία και την εξάπλωση αποτελεσματικών τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην αγορά.

Καίριες τεχνολογικές προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η ΕΕ την επόμενη δεκαετία για την επίτευξη των στόχων του 2020: να καταστούν τα βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς ανταγωνιστικές εναλλακτικές λύσεις των ορυκτών καυσίμων, ενώ παράλληλα να τηρείται η αειφορία παραγωγής τους· να καταστεί δυνατή η εμπορική αξιοποίηση τεχνολογιών για τη δέσμευση, τη μεταφορά και την αποθήκευση CO2 με δράσεις επίδειξης σε βιομηχανική κλίμακα, όπου συμπεριλαμβάνονται η συνολική απόδοση του συστήματος και η προηγμένη έρευνα· να διπλασιαστεί η δυναμικότητα ηλεκτροπαραγωγής των μεγαλύτερων διαθέσιμων ανεμογεννητριών και οι υπεράκτιες αιολικές εγκαταστάσεις να αποτελούν την κύρια εφαρμογή· να επιδειχθεί η ετοιμότητα εμπορικής αξιοποίησης των μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεων φωτοβολταϊκών(ΦΒ) και συγκεντρωμένης ηλιακής ακτινοβολίας· να καταστεί δυνατό ένα ενιαίο, ευφυές ευρωπαϊκό διασυνδεδεμένο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας, ικανό να δέχεται σε μαζική κλίμακα την ένταξη ανανεώσιμων και αποκεντρωμένων ενεργειακών πηγών· να προσφέρονται σε μεγάλη κλίμακα στην αγορά αποδοτικότερες συσκευές και συστήματα για τη μετατροπή και για την τελική κατανάλωση ενέργειας στα κτίρια, τις μεταφορές και τη βιομηχανία, όπως η πολυπαραγωγή και οι κυψέλες καυσίμων· να διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα των τεχνολογιών σχάσης, μαζί με μακροπρόθεσμες λύσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων. |

- Επίτευξη των στόχων του 2020

Για να υλοποιηθεί το όραμα του 2050, δηλαδή η πλήρης απαλλαγή από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, πρέπει να αναπτυχθεί νέα γενεά τεχνολογιών με αποφασιστικά επιτεύγματα. Έστω και αν ορισμένες από τις τεχνολογίες αυτές θα έχουν ελάχιστο αντίκτυπο μέχρι το 2020, έχει ζωτική σημασία να ενισχύσουμε τις προσπάθειες σήμερα, ώστε να εξασφαλιστεί ότι οι τεχνολογίες αυτές θα είναι δυνατόν να τεθούν σε λειτουργία το συντομότερο δυνατόν. Πρέπει επίσης να προγραμματίσουμε μείζονες αλλαγές στην οργάνωση και την υποδομή.

Καίριες τεχνολογικές προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η ΕΕ την επόμενη δεκαετία για την επίτευξη των στόχων του 2050: να καταστεί ανταγωνιστική στην αγορά η επόμενη γενιά τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας· να επιτευχθεί πρόοδος στην οικονομική απόδοση των τεχνολογιών αποθήκευσης ενέργειας· να αναπτυχθούν οι τεχνολογίες και να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις που θα διευκολύνουν τη βιομηχανία να διαθέτει στην αγορά οχήματα με κυψέλες καυσίμου υδρογόνου· να ολοκληρωθούν οι προετοιμασίες για την επίδειξη της νέας γενεάς (Gen-IV) αντιδραστήρων σχάσης για μεγαλύτερη αειφορία· να ολοκληρωθεί η κατασκευή της εγκατάστασης σύντηξης ITER (Διεθνής Πειραματικός Θερμοπυρηνικός Αντιδραστήρας) και να εξασφαλιστεί η έγκαιρη συμμετοχή της βιομηχανίας στην προετοιμασία των δράσεων επίδειξης· να καταστρωθούν εναλλακτικά σενάρια και στρατηγικές μετάβασης για την ανάπτυξη διευρωπαϊκών ενεργειακών δικτύων και άλλων συστημάτων που είναι απαραίτητα για τη στήριξη της μελλοντικής οικονομίας χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα· να επιτευχθεί εντυπωσιακή πρόοδος για την προώθηση της έρευνας στο θέμα της ενεργειακής απόδοσης: π.χ., υλικά, νανοεπιστήμες, τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνιών, βιοεπιστήμες και υπολογιστές. |

- Η συλλογική προσπάθεια αποφέρει αποτελέσματα

Η υλοποίηση των στόχων του 2020 και του οράματος του 2050 αποτελεί σημαντική πρόκληση, η οποία για να αντιμετωπιστεί κατά τον αποτελεσματικότερο τρόπο χρειάζεται συλλογική προσπάθεια.

Ορισμένες τεχνολογικές προκλήσεις απαιτούν κρίσιμη μάζα και επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, ενέχουν δε κινδύνους που δεν είναι δυνατόν να καλύψουν η αγορά, τα μεμονωμένα κράτη μέλη ή το σημερινό μοντέλο της συνεργατικής ευρωπαϊκής έρευνας. Η ΕΕ είναι δυνατόν να ανταποκριθεί στην πρόκληση αυτή με τη μετάβαση σε νέο μοντέλο εστιασμένης συνεργασίας, το οποίο θα αξιοποιεί πλήρως το δυναμικό του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας και Καινοτομίας και την εσωτερική αγορά.

Τα κράτη μέλη, η Επιτροπή, οι οργανώσεις της βιομηχανίας και της έρευνας πρέπει να διαδραματίσουν διαφορετικούς ρόλους στο πλαίσιο συνεκτικής συλλογικής προσπάθειας. Η υλοποίηση των φιλόδοξων στόχων μας θα απαιτήσει ριζική απομάκρυνση από την τρέχουσα πρακτική σε όλο το σύστημα καινοτομίας, ώστε να επιτευχθεί η ορθή ισορροπία μεταξύ συνεργασίας και ανταγωνισμού σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο.

Δράση του ιδιωτικού τομέα

Ο ιδιωτικός τομέας είναι στην πρώτη γραμμή αυτών των προσπαθειών. Η βιομηχανική επανάσταση που θα προκαλέσει η μετάβαση σε ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα σε όλον τον κόσμο αποτελεί μοναδική ευκαιρία για την ευρωπαϊκή βιομηχανία. Μακροπρόθεσμο και σταθερό πλαίσιο πολιτικής είναι μεν σημαντικό, αλλά, για τη μέγιστη αξιοποίηση αυτής της ευκαιρίας, η βιομηχανία πρέπει να είναι έτοιμη να αυξήσει τις επενδύσεις και να αναλάβει μεγαλύτερους κινδύνους.

Η σύναψη στρατηγικών συμμαχιών είναι αναγκαία ώστε η βιομηχανία να μοιραστεί το κόστος και τα οφέλη της έρευνας και της επίδειξης. Υπάρχουν περιθώρια για καλύτερη αξιοποίηση των συνεργειών μεταξύ τεχνολογιών (π.χ. στην αυτοκινητοβιομηχανία, μεταξύ υβριδικών οχημάτων, κυψελών καυσίμων, βιοκαυσίμων και φυσικού αερίου). Η βιομηχανία θα πρέπει επίσης να συστρατευθεί ώστε να συμμετάσχει πιο δραστήρια στην εκπόνηση κανονισμών και προτύπων παγκόσμιας ισχύος και να επιλύσει τα συχνά πολύπλοκα προβλήματα αποδοχής των νέων τεχνολογιών από το κοινό.

Από πρόσφατες μελέτες προκύπτει ότι υπάρχουν ακόμη περιθώρια για σημαντική αύξηση των ιδιωτικών κεφαλαίων που επενδύονται στην καθαρή ενέργεια στην Ευρώπη[4]. Ο χρηματοπιστωτικός τομέας, συμπεριλαμβανομένων των ιδιωτικών μετοχικών κεφαλαίων και των κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου, πρέπει να προσαρμόσει τα χαρακτηριστικά κινδύνου, ώστε να επενδύονται μεγαλύτερα ποσά σε μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις και τεχνοβλαστούς με δυναμικό υψηλού ρυθμού ανάπτυξης, ώστε να επωφεληθεί από τις τεράστιες προοπτικές των τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Δράση σε εθνικό επίπεδο

Τα κράτη μέλη πρέπει να αναλάβουν το μερίδιο που τους αναλογεί για να επιτευχθούν οι στόχοι του 20% που συμφωνήθηκαν για το 2020 και να εντάξουν τα ενεργειακά τους συστήματα σε πορεία για την απαλλαγή από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μέχρι το 2050.

Στοχοθετημένες και ουσιαστικές προσπάθειες στον τομέα των ενεργειακών τεχνολογιών μπορούν να συμβάλουν στην υλοποίηση των στόχων κατά τρόπο που να μεγιστοποιούνται τα οφέλη για τα κράτη μέλη και να περιορίζεται το κόστος.

Οι δράσεις των κρατών μελών πρέπει να αποσκοπούν στην αύξηση των επενδύσεων, να στέλνουν σαφή μηνύματα στην αγορά να μειώσει τους κινδύνους και να ωθούν τη βιομηχανία να αναπτύξει περισσότερο αειφόρες τεχνολογίες. Θα ήταν δυνατόν, για παράδειγμα, να καταστρωθούν έξυπνα συστήματα παροχής κινήτρων για την τόνωση της καινοτομίας και τη δημιουργία αλυσίδων προστιθέμενης αξίας, αντί να νοθεύεται αδικαιολόγητα ο ανταγωνισμός ή να επιδοτούνται τεχνολογίες με το υψηλότερο βραχυπρόθεσμο δυναμικό.

Τα φορολογικά κίνητρα[5] και τα κοινοτικά χρηματοδοτικά μέσα, όπως λόγου χάρη τα διαρθρωτικά ταμεία, είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν για την ενίσχυση της ερευνητικής βάσης, την κλιμάκωση της ικανότητας καινοτομίας, την προώθηση της αριστείας και την αύξηση των ανθρωπίνων πόρων που διαθέτει ο τομέας. Θετικά θα μπορούσαν επίσης να επιδράσουν η ενίσχυση της υλοποίησης, της παρακολούθησης και της ανασκόπησης των εθνικών προγραμμάτων και μέτρων, καθώς και η επιδίωξη καλύτερης συνοχής και η ευθυγράμμιση με άλλες προσπάθειες των κρατών μελών και της Κοινότητας.

Δράση σε επίπεδο Κοινότητας

Για την υλοποίηση των στόχων του σχεδίου ΣΕΤ είναι καίριας σημασίας νέα κοινοτική προσέγγιση στον τομέα των ενεργειακών τεχνολογιών. Η Κοινότητα είναι ο φορέας που έχει τις δυνατότητες:

- Να διευκολύνει τη συνεκμετάλλευση των πόρων και τον επιμερισμό των κινδύνων για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, οι οποίες προσφέρουν μεν τεράστιο δυναμικό, αλλά, επί του παρόντος, πόρρω απέχουν από το να είναι ανταγωνιστικές και απαιτούν μέσα που υπερβαίνουν όσα μπορούν να διαθέσουν μεμονωμένα τα κράτη.

- Να διευκολύνει το στρατηγικό σχεδιασμό στο επίπεδο της τεχνολογίας και των ενεργειακών συστημάτων, ώστε να εξασφαλιστεί κοινή προσέγγιση σε προβλήματα που έχουν διασυνοριακή διάσταση, όπως π.χ. τα δίκτυα, καθώς και η βελτιστοποίηση της μετάβασης στο μελλοντικό ενεργειακό σύστημα.

- Να δημιουργήσει καλύτερες συνθήκες για τη συγκέντρωση και τον επιμερισμό δεδομένων και πληροφοριών προς στήριξη της χάραξης ορθής πολιτικής για τις ενεργειακές τεχνολογίες και την καθοδήγηση των επενδυτικών αποφάσεων.

- Να εξασφαλίσει τη συνοχή και την κρίσιμη μάζα σε προσπάθειες διεθνούς συνεργασίας.

- Να πραγματεύεται κοινά προβλήματα και μη τεχνολογικούς φραγμούς, όπως η αποδοχή των νέων τεχνολογιών από το κοινό και η ευαισθητοποίησή του όσον αφορά τις νέες τεχνολογίες, ούτως ώστε να προκύψουν κοινές λύσεις ευρείας εφαρμογής.

Τα προγράμματα πλαίσια έρευνας και το πρόγραμμα πλαίσιο για την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία αποτελούν τα κύρια εργαλεία για τη συνεργασία παραγόντων από όλη την ΕΕ σε έργα τεχνολογικής καινοτομίας.

Αυτά τα κοινοτικά προγράμματα πρέπει να αξιοποιηθούν καλύτερα για να αποτελέσουν τον καταλύτη δράσεων των κρατών μελών και του ιδιωτικού τομέα, ώστε να αποκτήσουν νέα διάσταση με την ανέλιξή τους σε υπόδειγμα χάραξης κατευθύνσεων και συγχρηματοδότησης κοινών προγραμμάτων αντί έργων. Προς τούτο καθίσταται επιτακτική ανάγκη η αλλαγή του τρόπου υλοποίησης αυτών των προγραμμάτων. Η προταθείσα κοινή τεχνολογική πρωτοβουλία «κυψέλες καυσίμου και υδρογόνο»[6] αποτελεί εξαίρετο παράδειγμα τέτοιας αλλαγής, που συνίσταται στη χρησιμοποίηση των κονδυλίων του κοινοτικού προγράμματος πλαισίου έρευνας για τη συγχρηματοδότηση προγράμματος έρευνας και επίδειξης μαζί με τη βιομηχανία, στο πλαίσιο νέας ευρωπαϊκής σύμπραξης δημόσιου–ιδιωτικού τομέα.

Δράση σε παγκόσμιο επίπεδο

Με δεδομένα τη συνεχιζόμενη αύξηση της ζήτησης ενέργειας παγκοσμίως και την αναμενόμενη μείωση του μεριδίου της Ευρώπης σε εκπομπές θερμοκηπιακών αερίων από 15% σε 10% μέχρι το 2030, χρειάζονται προσπάθειες και συνεργασίες σε παγκόσμιο επίπεδο για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προβλημάτων.

Πρέπει να αναβαθμίσουμε τη διεθνή συνεργασία στο θέμα των ενεργειακών τεχνολογιών με τον ίδιο τρόπο όπως το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής χρησιμοποιείται ως καταλύτης για να αναπτυχθεί παγκόσμιο σύστημα ανωτάτων ορίων και εμπορίας διοξειδίου του άνθρακα. Εάν δεν είμαστε σε θέση να δημιουργήσουμε ζήτηση στην παγκόσμια αγορά για τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και να εξασφαλίσουμε την υιοθέτηση των τεχνολογιών αυτών σε ευρεία κλίμακα, η υλοποίηση των φιλόδοξων στόχων μας θα μπορούσε να καταλήξει σε κατασπατάληση προσπαθειών και πόρων, μια στρατηγική υψηλού κόστους για τις επιχειρήσεις και την κοινωνία μας.

3. Στόχοι του Σχεδίου ΣΕΤ

Πρέπει να αξιοποιήσουμε τις φιλοδοξίες και τους στόχους της ενεργειακής πολιτικής της Ευρώπης ώστε να χαράξουμε μια νέα ευρωπαϊκή πολιτική για τις ενεργειακές τεχνολογίες.

Τα ισχύοντα μέτρα που λήφθηκαν τα τελευταία έτη έχουν αποτελέσει το θεμέλιο για περαιτέρω δράση της ΕΕ. Στα ευρωπαϊκά τεχνολογικά βάθρα συστρατεύονται οι εμπλεκόμενοι παράγοντες για να καθορίσουν κοινά θεματολόγια έρευνας και στρατηγικές διάδοσης. Με το σύστημα των δικτύων ERA-Net, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας, δόθηκαν τα εναύσματα για κοινό προγραμματισμό της έρευνας από τα κράτη μέλη, Τα δίκτυα αριστείας προσέφεραν στα ερευνητικά κέντρα την ευκαιρία να συνεργαστούν σε συγκεκριμένους τομείς.

Αξιοποιώντας αυτή τη δυναμική, το σχέδιο ΣΕΤ θα εστιάσει, θα ενισχύσει και θα συναρμόσει τη συνολική προσπάθεια στην Ευρώπη, με στόχο να επιταχυνθεί η καινοτομία σε ευρωπαϊκές τεχνολογίες αιχμής που περιορίζουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Έτσι θα διευκολύνει την υλοποίηση των στόχων του 2020 και του οράματος του 2050 για την ενεργειακή πολιτική της Ευρώπης.

Με το σχέδιο ΣΕΤ επιδιώκεται να επιτευχθούν τα ακόλουθα αποτελέσματα: (i) νέος κοινός στρατηγικός σχεδιασμός, (ii) αποτελεσματικότερη υλοποίηση, (iii) αύξηση των πόρων, και (iv) νέα και ενισχυμένη προσέγγιση της διεθνούς συνεργασίας.

4. Κοινός στρατηγικός σχεδιασμός

Ο νέος τρόπος εργασίας σε κοινοτικό επίπεδο απαιτεί αφομοιωτικό, δυναμικό και ευέλικτο τρόπο για την καθοδήγηση αυτής της διαδικασίας, τον καθορισμό προτεραιοτήτων και την υποβολή προτάσεων δράσεων, δηλαδή συλλογική προσέγγιση του στρατηγικού σχεδιασμού. Οι ιθύνοντες λήψης αποφάσεων από τα κράτη μέλη, τη βιομηχανία, τις κοινότητες των ερευνητών και των χρηματοπιστωτικών φορέων πρέπει να αρχίσουν να επικοινωνούν και να λαμβάνουν αποφάσεις κατά τρόπο περισσότερο διαρθρωμένο και με γνώμονα τον επιδιωκόμενο στόχο, να καταστρώνουν και να εφαρμόζουν δράσεις από κοινού με την ΕΚ σε συνεργατικό πλαίσιο. Χρειαζόμαστε μια νέα διάρθρωση διοίκησης.

Διευθύνουσα ομάδα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τις Στρατηγικές Ενεργειακές Τεχνολογίες

Για την καθοδήγηση της υλοποίησης του σχεδίου ΣΕΤ με σκοπό την ενίσχυση της συνοχής εθνικών και ευρωπαϊκών προσπαθειών, η Επιτροπή θα συγκροτήσει, στις αρχές του 2008, Διευθύνουσα ομάδα για τις Στρατηγικές Ενεργειακές Τεχνολογίες. Η Ομάδα, της οποίας θα προεδρεύει η Επιτροπή, θα απαρτίζεται από αξιωματούχους που θα εκπροσωπούν τις κυβερνήσεις των κρατών μελών. Θα ανατεθεί στην ομάδα η εντολή να καταστρώνει κοινές δράσεις, μέσω του συντονισμού πολιτικών και προγραμμάτων, να θέτει στη διάθεση πόρους και να παρακολουθεί και να ανασκοπεί την πρόοδο με συστηματικό τρόπο, με σαφή γνώμονα την επίτευξη των κοινών στόχων.

Η Επιτροπή θα οργανώσει ευρωπαϊκή διάσκεψη κορυφής για τις ενεργειακές τεχνολογίες, το πρώτο εξάμηνο του 2009. Σκοπός της διάσκεψης θα είναι να συγκεντρωθούν και να συστρατευθούν όλοι οι εμπλεκόμενοι παράγοντες στο σύνολο της καινοτομίας, που να εκπροσωπούν όλο το φάσμα από τη βιομηχανία μέχρι τους καταναλωτές, καθώς και εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, του χρηματοπιστωτικού κλάδου και των διεθνών εταίρων μας. Η εκδήλωση αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει την ευκαιρία για την ανασκόπηση της προόδου, τη διάδοση των επιτευγμάτων και την ενίσχυση της ανταλλαγής γνώσεων μεταξύ των κλάδων.

Ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών για τις ενεργειακές τεχνολογίες

Για τον αποτελεσματικό στρατηγικό σχεδιασμό από τη Διευθύνουσα Ομάδα απαιτούνται να είναι τακτικά διαθέσιμες αξιόπιστες πληροφορίες και δεδομένα. Για να τεκμηριωθεί ο καθορισμός στόχων ενεργειακών τεχνολογιών και για να επιτευχθεί συναίνεση στο σχέδιο ΣΕΤ, η Επιτροπή θα δημιουργήσει ανοικτής πρόσβασης σύστημα διαχείρισης πληροφοριών και γνώσεων. Το σύστημα αυτό θα περιλαμβάνει «χαρτογράφηση τεχνολογίας» (εξέλιξη, φραγμοί και δυναμικό των τεχνολογιών) και «χαρτογράφηση ικανοτήτων» (χρηματοοικονομικοί και ανθρώπινοι πόροι) από το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Επιτροπής[7]. Το σύστημα θα υποστηρίζει την εκπόνηση τακτικών εκθέσεων σχετικά με την πρόοδο του σχεδίου ΣΕΤ και την παροχή πληροφοριών για τη χάραξη ενεργειακής πολιτικής μέσω του Παρατηρητηρίου της Ενεργειακής Αγοράς και της Στρατηγικής Ανασκόπησης Ενέργειας ανά διετία.

5. Α ποτελεσματική υλοποίηση – συνεργασία σε επίπεδο κοινότητας

Για να επιταχυνθούν οι διαδικασίες ανάπτυξης και εισαγωγής στην αγορά χρειάζονται περισσότερο εστιασμένοι και ισχυρότεροι μηχανισμοί που να είναι ικανοί να έχουν πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα στο δυναμικό παρέμβασης από το δημόσιο τομέα, την ευρωπαϊκή βιομηχανία και τους ερευνητές.

5.1. Ευρωπαϊκές Βιομηχανικές Πρωτοβουλίες

Σκοπός των Ευρωπαϊκών Βιομηχανικών Πρωτοβουλιών είναι η ενίσχυση της βιομηχανικής ενεργειακής έρευνας και καινοτομίας, με την κινητοποίηση της απαραίτητης κρίσιμης μάζας δραστηριοτήτων και δραστηριοποιούμενων συντελεστών. Με γνώμονα μετρήσιμους στόχους για τη μείωση του κόστους ή τη βελτίωση της απόδοσης, οι πρωτοβουλίες αυτές θα εστιάζουν και θα εναρμονίζουν τις προσπάθειες της Κοινότητας, των κρατών μελών και της βιομηχανίας για την υλοποίηση κοινών επιδιώξεων. Θα στοχεύουν σε κλάδους στους οποίους η συνεργασία σε κοινοτικό επίπεδο θα επιφέρει τη μεγαλύτερη αύξηση της προστιθέμενης αξίας, δηλαδή τεχνολογίες για τις οποίες ενδείκνυται να αντιμετωπιστούν συλλογικά οι φραγμοί, το μέγεθος των επενδύσεων και σχετικοί κίνδυνοι.

Με βάση τα αποτελέσματα της διαδικασίας διαβούλευσης, η Επιτροπή προτείνει να δρομολογηθούν οι ακόλουθες νέες πρωτοβουλίες προτεραιότητας, οι οποίες θα αρχίσουν το 2008:

- Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία αιολικής ενέργειας: επικέντρωση σε μεγάλες ανεμογεννήτριες και μεγάλα συστήματα επικύρωσης της καταλληλότητας και επίδειξης (που να αφορούν τις παράκτιες και υπεράκτιες εφαρμογές).

- Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία ηλιακής ενέργειας: επικέντρωση σε μεγάλης κλίμακας δράσεις επίδειξης εγκαταστάσεων φωτοβολταϊκών και συγκεντρωμένης ηλιακής ενέργειας.

- Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τη βιοενέργεια: επικέντρωση σε βιοκαύσιμα «επόμενης γενιάς» στο πλαίσιο συνολικής στρατηγικής για την αξιοποίηση της βιοενέργειας.

- Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τη δέσμευση, τη μεταφορά και την αποθήκευση CO 2 : επικέντρωση στο συνολικό σύστημα απαιτήσεων, όπου να συμπεριλαμβάνεται η απόδοση, η ασφάλεια και η αποδοχή από το κοινό, για την τεκμηρίωση της βιωσιμότητας, σε βιομηχανική κλίμακα, των εγκαταστάσεων ηλεκτροπαραγωγής από ορυκτά καύσιμα με μηδενικές εκπομπές.

- Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας: επικέντρωση στην ανάπτυξη ευφυούς συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της αποθήκευσης, καθώς και στη σύσταση Ευρωπαϊκού Κέντρου για την εκτέλεση ερευνητικού προγράμματος σχετικά με το ευρωπαϊκό δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

- Πρωτοβουλία για την αειφόρο πυρηνική σχάση: επικέντρωση στην ανάπτυξη τεχνολογιών τέταρτης γενεάς (Generation-IV).

Οι ευρωπαϊκές βιομηχανικές πρωτοβουλίες θα υλοποιηθούν με διάφορους τρόπους, ανάλογα με τη φύση και τις ανάγκες του κλάδου και των τεχνολογιών. Όταν πρόκειται για τεχνολογίες με επαρκή εδραίωση στην ευρωπαϊκή βιομηχανία, οι πρωτοβουλίες θα είναι δυνατόν να λαμβάνουν τη μορφή συμπράξεων δημοσίου - ιδιωτικού τομέα, ενώ όταν πρόκειται για τεχνολογίες ιδιαίτερης προτεραιότητας για μερικές μόνο χώρες, οι πρωτοβουλίες θα είναι δυνατόν να λαμβάνουν τη μορφή κοινού προγραμματισμού από συμμαχίες των ενδιαφερομένων κρατών μελών. Όπου ενδείκνυται, θα είναι δυνατόν να χρησιμοποιείται συνδυασμός μέσων «ώθησης της τεχνολογίας» και «έλξης από την αγορά». Τα Ευρωπαϊκά τεχνολογικά βάθρα θα βοηθήσουν στο προπαρασκευαστικό στάδιο.

Δύο υπό εξέλιξη ενεργειακά προγράμματα συνιστούν ενδεικτικά παραδείγματα πρωτοβουλιών υπό το σχέδιο ΣΕΤ: το ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα για τη σύντηξη με αποκορύφωμα το «ITER» καθώς και η προτεινόμενη κοινή τεχνολογική πρωτοβουλία «κυψέλες καυσίμου και υδρογόνο». Άλλες σχετικές πρωτοβουλίες της βιομηχανίας είναι το ερευνητικό πρόγραμμα για τη διαχείριση της εναέριας κυκλοφορίας στον ενιαίο ευρωπαϊκό ουρανό (SESAR), το οποίο θα βελτιώσει την ενεργειακή απόδοση του συστήματος της αεροπορίας, και η προταθείσα κοινή τεχνολογική πρωτοβουλία «Clean Sky»[8]που αποσκοπεί στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κινητήρων αεροσκαφών.

5.2. Σύσταση Ευρωπαϊκού Συνασπισμού Ενεργειακής Έρευνας

Στην Ευρώπη υπάρχουν ισχυρά εθνικά ερευνητικά ιδρύματα σε θέματα ενέργειας, καθώς και εξαίρετες ερευνητικές ομάδες που εργάζονται σε πανεπιστήμια και ειδικά κέντρα. Ωστόσο, ακόμη και εάν επιδιώκουν παρόμοιους σκοπούς, καθορίζουν στρατηγικές και εκπονούν σχέδια μεμονωμένα. Δεν επαρκούν πλέον τα παραδοσιακά μέσα (π.χ. έργα και δίκτυα) για τον συντονισμό των προσπαθειών τους. Η ενίσχυση της συνεργασίας σε επίπεδο Κοινότητας θα καταστήσει αποτελεσματικότερη την αξιοποίηση των πόρων.

Η Επιτροπή προτείνει να συσταθεί Ευρωπαϊκός Συνασπισμός Ενεργειακής Έρευνας. Για να ξεκινήσει η διαδικασία, η Επιτροπή θα ανοίξει, το πρώτο εξάμηνο του 2008, διαρθρωμένο διάλογο με τους διευθύνοντες συμβούλους των εθνικών ερευνητικών ιδρυμάτων και άλλων συναφών φορέων (π.χ. ιδρύματα ανωτάτης εκπαίδευσης) με σημαντικά προγράμματα. Η αποστολή θα είναι η μετάβαση από το σημερινό μοντέλο συνεργασίας σε επίπεδο έργων προς ένα νέο υπόδειγμα υλοποίησης προγραμμάτων. Οι στόχοι είναι να ευθυγραμμιστούν τα προγράμματα αυτά με τις προτεραιότητες του σχεδίου ΣΕΤ, να δικτυωθούν οι υπάρχουσες αλλά διασκορπισμένες ικανότητες και να διαμορφωθούν βιώσιμα σχήματα συμπράξεων με τη βιομηχανία.

Στα κοινά προγράμματα που ενδεχομένως θα μπορούσε να κατευθύνει ο Συνασπισμός Ενεργειακής Έρευνας συγκαταλέγονται, για παράδειγμα, προγράμματα σε θέματα της βασικής επιστήμης ενέργειας, των τεχνολογιών ευρείας διάδοσης και των πρωτοπόρων τεχνολογιών και της προηγμένης ενεργειακής απόδοσης. Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας θα μπορούσε ενδεχομένως να αποτελέσει τον κατάλληλο φορέα για την υλοποίηση αυτής της φιλόδοξης προσπάθειας, με τη σύσταση κοινότητας γνώσης και καινοτομίας για την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή.

5.3. Διευρωπαϊκά ενεργειακά δίκτυα και συστήματα του μέλλοντος

Για να υλοποιηθεί βιώσιμο διασυνδεδεμένο ευρωπαϊκό σύστημα ενέργειας θα απαιτηθούν ευρύτατες αλλαγές της ενεργειακής υποδομής και οργανωτικές καινοτομίες. Προς τούτο θα χρειαστούν δεκαετίες για το μετασχηματισμό της ενεργειακής βιομηχανίας και των υποδομών, πρόκειται δε για μία από τις σημαντικότερες επενδύσεις του 21ου αιώνα. Θα εμπλακούν κλάδοι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους, όχι μόνον της ενέργειας, του περιβάλλοντος και των μεταφορών, αλλά και της τεχνολογίας της πληροφορίας και των επικοινωνιών, της γεωργίας, του ανταγωνισμού, του εμπορίου και άλλοι. Προς τούτο θα απαιτηθεί πολυκλαδική προσέγγιση θεμάτων που όλο και περισσότερο συνδέονται μεταξύ τους.

Σημαντική για το σχεδιασμό και την ανάπτυξη μελλοντικών υποδομών και πολιτικών είναι η καλή κατανόηση όλων των συνεπειών και της διοικητικής οργάνωσης των εναλλακτικών επιλογών που προσφέρουν οι νέες ενεργειακές τεχνολογίες.

Η Επιτροπή προτείνει να ξεκινήσει το 2008 δράση για το σχεδιασμό της μεταβατικής φάσης των ευρωπαϊκών δικτύων και συστημάτων ενεργειακής υποδομής . Ο σχεδιασμός αυτός θα συμβάλει στη βελτιστοποίηση και εναρμόνιση της ανάπτυξης ενοποιημένων ενεργειακών συστημάτων χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε όλη την ΕΕ και τις γειτονικές της χώρες. Θα βοηθήσει στην ανάπτυξη των εργαλείων και των μοντέλων για ευρωπαϊκού επιπέδου προβλέψεις σε θέματα όπως ευφυή δικατευθυντικά συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας, μεταφορά και αποθήκευση CO2 και διανομή υδρογόνου.

6. Πόροι

Είναι σημαντικό να αντιμετωπιστεί η αναντιστοιχία μεταξύ, αφενός, του τεραστίου μεγέθους της ενέργειας και της πρόκλησης της κλιματικής αλλαγής και, αφετέρου, των σημερινών επιπέδων έρευνας και καινοτομίας.

Η υλοποίηση του σχεδίου ΣΕΤ θα βοηθήσει να υπερκεραστεί ο κατακερματισμός της ευρωπαϊκής βάσης έρευνας και καινοτομίας, με αποτέλεσμα καλύτερο συνολικό ισοζύγιο μεταξύ συνεργασίας και ανταγωνισμού. Η προώθηση της επικέντρωσης και του συντονισμού διαφορετικών μηχανισμών χρηματοδότησης και πόρων θα βοηθήσει στη βελτιστοποίηση των επενδύσεων, στο σχηματισμό ικανοτήτων και θα εξασφαλίσει τη συνεχή χρηματοδότηση τεχνολογιών κατά τις διάφορες φάσεις ανάπτυξης.

Πρέπει να αντιμετωπισθούν οι εξής δύο προκλήσεις: κινητοποίηση πρόσθετων χρηματοδοτικών πόρων, για ερευνητικές και συναφείς υποδομές, την επίδειξη σε βιομηχανική κλίμακα και έργα προσομοίωσης στην αγορά· και εκπαίδευση και κατάρτιση για τη δημιουργία της ποσότητας και ποιότητας ανθρώπινων πόρων που απαιτούνται ώστε να αξιοποιηθούν πλήρως οι τεχνολογικές ευκαιρίες που θα δημιουργήσει η ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική .

Αύξηση των επενδύσεων

Πρόσφατες μελέτες (π.χ. η επισκόπηση Stern, οι εκθέσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή και της Διεθνούς Οργάνωσης Ενέργειας) επιβεβαιώνουν ότι η αύξηση των επενδύσεων στην ενεργειακή έρευνα και καινοτομία, τουλάχιστον στο διπλάσιο των σημερινών επιπέδων, θα επιφέρει σημαντικά οφέλη. Χρειάζεται επίσης διπλασιασμός έως πενταπλασιασμός των κινήτρων για την διάδοση των τεχνολογιών.

Οι αυξημένοι προϋπολογισμοί του εβδόμου προγράμματος πλαισίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων καθώς και του προγράμματος «Ευφυής ενέργεια-Ευρώπη» αποτελούν βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ο μέσος ετήσιος προϋπολογισμός για την έρευνα στον ενεργειακό τομέα (ΕΚ και Ευρατόμ) του εβδόμου προγράμματος πλαισίου θα είναι 886 εκατ. ευρώ, έναντι 574 εκατ. ευρώ του προηγουμένου προγράμματος. Η προσήλωση της Κοινότητας στο πρόγραμμα σύντηξης ITER ήταν αποφασιστικής σημασίας για την εξασφάλιση της αύξησης αυτού του προϋπολογισμού. Περαιτέρω αυξήσεις των πόρων απαιτούνται επίσης για τη χρηματοδότηση των προτεινόμενων Ευρωπαϊκών Βιομηχανικών Πρωτοβουλιών και του Ευρωπαϊκού Συνασπισμού Ενεργειακής Έρευνας.

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων επίσης διαθέτει περισσότερους πόρους για ενεργειακά έργα (5-7 δισεκατ. ευρώ τα επόμενα έτη). Τα πρώτα αποτελέσματα από την πρόσφατη Χρηματοδοτική Διευκόλυνση Καταμερισμού του Κινδύνου επιβεβαιώνουν ότι διανοίγονται ευρύτερες προοπτικές χρηματοδότησης έργων έρευνας και επίδειξης στους κλάδους των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της ενεργειακής απόδοσης.

Ορισμένα κράτη μέλη έχουν ήδη αυξήσει σταδιακά την εθνική χρηματοδότηση της ενεργειακής έρευνας. Άλλα κράτη μέλη θα ακολουθήσουν, με σκοπό να διπλασιαστούν εντός τριών ετών οι συνολικοί πόροι στην ΕΕ. Η Επιτροπή θα παρακολουθεί την πρόοδο για την υλοποίηση αυτού του στόχου στο πλαίσιο της διαδικασίας της Λισαβόνας.

Η Επιτροπή προτίθεται να παρουσιάσει ανακοίνωση σχετικά με τη χρηματοδότηση τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, στο τέλος του 2008. Η ανακοίνωση της Επιτροπής θα πραγματεύεται τις ανάγκες και τις πηγές πόρων, εξετάζοντας όλους τους δυνατούς τρόπους μόχλευσης των ιδιωτικών επενδύσεων, συμπεριλαμβανομένων των ιδιωτικών μετοχικών κεφαλαίων και των κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου, την ενίσχυση του συντονισμού μεταξύ χρηματοδοτικών πηγών και τη συγκέντρωση πρόσθετων κεφαλαίων. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή θα εξετάσει τη σκοπιμότητα δημιουργίας νέου ευρωπαϊκού μηχανισμού/ταμείου για την επίδειξη σε βιομηχανική κλίμακα και την εμπορική αξιοποίηση προηγμένων τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, και θα μελετήσει το κόστος και τα οφέλη φορολογικών κινήτρων για την καινοτομία.

Κατά την προετοιμασία της εν λόγω ανακοίνωσης, η Επιτροπή θα στηριχθεί στην εμπειρογνωμοσύνη των κυβερνήσεων, της βιομηχανίας και των κοινοτήτων των ερευνητών, του ενεργειακού και του χρηματοπιστωτικού τομέα.

Διεύρυνση της βάσης των ανθρώπινων πόρων

Για την αναβάθμιση της ποιότητας και την αύξηση του πλήθους των μηχανικών και των ερευνητών που είναι ικανοί να αντιμετωπίσουν τις νέες προκλήσεις για ενεργειακή καινοτομία, η Επιτροπή θα χρησιμοποιήσει, ιδίως, τις δράσεις Marie Curie υπό το πρόγραμμα πλαίσιο έρευνας, για την ενίσχυση της κατάρτισης των ερευνητών στο πεδίο της ενέργειας. Οι δράσεις του σχεδίου ΣΕΤ, όπως π.χ. οι Ευρωπαϊκές Βιομηχανικές Πρωτοβουλίες και ο Ευρωπαϊκός Συνασπισμός Ενεργειακής Έρευνας θα δημιουργήσουν περαιτέρω ευκαιρίες εκπαίδευσης και κατάρτισης, με σκοπό να προσφέρονται ελκυστικές συνθήκες εργασίας για τους καλύτερους ερευνητές από την Ευρώπη και όλη την υφήλιο.

Οι δράσεις των κρατών μελών για τη βελτίωση της βάσης ανθρώπινου δυναμικού θα πρέπει να συντονίζονται καλύτερα, ώστε να μεγιστοποιηθούν οι συνέργειες και να αυξηθεί η κινητικότητα σε έναν κλάδο που ήδη υφίσταται σοβαρές πιέσεις λόγω της έλλειψης νέων που ενδιαφέρονται να απασχοληθούν στο πεδίο αυτό. Πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη συγχρηματοδότηση κοινών προγραμμάτων.

7. Διεθνής συνεργασία

Η διεθνής συνεργασία, για παράδειγμα στην έρευνα ή τον καθορισμό διεθνών προτύπων, είναι ζωτικής σημασίας για να τονωθεί σε παγκόσμιο επίπεδο η ανάπτυξη, η εμπορική διάθεση, η διάδοση τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και η πρόσβαση σε αυτές.

Στις αναπτυγμένες χώρες, όπου ο ανταγωνισμός είναι καθοριστικό στοιχείο, επιβάλλεται να εξασφαλιστεί η συνεργασία στην έρευνα προς το «δημόσιο συμφέρον», λόγου χάρη σε θέματα ασφάλειας και αποδοχής από το κοινό, καθώς και στη μακροπρόθεσμη έρευνα αιχμής.

Το συμφέρον της Κοινότητας όσον αφορά τις αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες οικονομίες έγκειται περισσότερο στην παροχή βοήθειας στις χώρες αυτές, ώστε η ανάπτυξή τους και η οικονομική τους μεγέθυνση να υλοποιείται με αειφορία, ενώ παράλληλα θα διαμορφώνονται ευκαιρίες για τη βιομηχανία της ΕΕ σε νέες αγορές και θα εξασφαλίζεται η αποτελεσματική συνεργασία για την πρόσβαση στους πόρους και την ανάπτυξή τους. Στις δυνατότητες για περαιτέρω συμμετοχή των χωρών αυτών και συνεργασία μαζί τους περιλαμβάνονται: η δικτύωση κέντρων ενεργειακής τεχνολογίας· η δημιουργία έργων επίδειξης μεγάλης κλίμακας για τεχνολογίες που παρουσιάζουν το υψηλότερο δυναμικό σε αυτές τις χώρες· η κλιμάκωση της χρήσης καινοτόμων μηχανισμών χρηματοδότησης όπως το Παγκόσμιο Ταμείο Ενεργειακής Απόδοσης και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας· ενίσχυση της αξιοποίησης των μηχανισμών του πρωτοκόλλου του Κιότο, συγκεκριμένα του Μηχανισμού Καθαρής Ανάπτυξης για επενδύσεις σε έργα μείωσης των εκπομπών, σε περίπτωση που επιτευχθεί διεθνής συμφωνία για περαιτέρω μειώσεις του διοξειδίου του άνθρακα μετά το 2012.

Τα μέτρα που προτείνονται στο σχέδιο ΣΕΤ (π.χ. Διευθύνουσα Ομάδα, Ευρωπαϊκές Βιομηχανικές Πρωτοβουλίες και Ευρωπαϊκός Συνασπισμός Ενεργειακής Έρευνας) θα πρέπει να αποφέρουν στρατηγική για την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας. Πρέπει επίσης να εξασφαλίσουμε ότι η ΕΕ εκφράζεται με μια φωνή στα διεθνή φόρα, όπου ενδείκνυται, ούτως ώστε να επιτευχθεί συνεκτικότερη και ισχυρότερη εταιρική σχέση.

8. Για να προοδεύσουν οι εργασίες

Σήμερα, η διαδικασία καινοτομίας στις ενεργειακές τεχνολογίες βασίζεται σε εθνικά προγράμματα και πρωτοβουλίες, τα οποία χρησιμοποιούν εθνικούς πόρους για την εκπλήρωση εθνικών σκοπών και στόχων. Το μοντέλο αυτό ήταν κατάλληλο για άλλες εποχές που η ενέργεια ήταν φθηνή και δεν υπήρχαν περιορισμοί για το διοξείδιο του άνθρακα. Προκειμένου να μεταβληθεί δραστικά το ενεργειακό τοπίο σε μακροσκοπική κλίμακα θα χρειαστεί να επιδιωχθεί μια νέα πολιτική τον 21ο αιώνα.

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή καλεί το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο:

- Να επιβεβαιώσουν ότι οι ενεργειακές τεχνολογίες συνιστούν βασικό πυλώνα των πολιτικών της Ευρώπης στα θέματα της ενέργειας και της κλιματικής αλλαγής και ότι είναι σημαντικό να υλοποιηθούν οι στόχοι μας για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

- Να υιοθετήσουν ως κοινοτικό στόχο τον από κοινού στρατηγικό σχεδιασμό των προσπαθειών για ενεργειακή έρευνα και καινοτομία, σύμφωνα με τους σκοπούς της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ. Εντός του 2008 να συγκροτηθεί διοικητική δομή.

- Να επιβεβαιώσουν ότι είναι θεμελιώδους σημασίας η καλύτερη και αποτελεσματικότερη υλοποίηση των υπό εξέλιξη προσπαθειών ενεργειακής έρευνας και καινοτομίας, συγκεκριμένα:

- να αναλάβουν τη δέσμευση να συγκροτήσουν σειρά καίριων Ευρωπαϊκών Βιομηχανικών Πρωτοβουλιών, οι οποίες θα αρχίσουν το 2008·

- να υιοθετήσουν την ανάγκη ενίσχυσης των ευρωπαϊκών ικανοτήτων της ενεργειακής έρευνας, με την ένταξη ερευνητικών κέντρων της ΕΕ σε θέματα έρευνας στον Ευρωπαϊκό Συνασπισμό Ενεργειακής Έρευνας. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού να ξεκινήσει το 2008 διαρθρωμένος διάλογος·

- να υιοθετήσουν την πρόταση της Επιτροπής να δρομολογηθεί δράση για τον στρατηγικό σχεδιασμό της μετάβασης σε δίκτυα και συστήματα χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην Ευρώπη.

- Να επιβεβαιώσουν ότι απαιτείται βελτιωμένη αξιοποίηση και συνολική αύξηση των πόρων, χρηματοδοτικών και ανθρώπινων, για την επιτάχυνση της ανάπτυξης και της εγκατάστασης των μελλοντικών τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

- Να επικροτήσουν τις προθέσεις της Επιτροπής να προετοιμάσει το 2008 ανακοίνωση σχετικά με τη χρηματοδότηση των τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

- Να συμφωνήσουν ότι είναι αναγκαία η ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας και η εφαρμογή συνεκτικής στρατηγικής που να είναι διαφοροποιημένη για τις αναπτυγμένες, τις αναπτυσσόμενες και τις αναδυόμενες οικονομίες.

[1] Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που υιοθετήθηκαν με βάση τη δέσμη μέτρων στον τομέα της ενέργειας , π.χ. οι ανακοινώσεις «Ενεργειακή πολιτική για την Ευρώπη». COM(2007)1, «Περιορισμός της αλλαγής του κλίματος του πλανήτη σε αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2 βαθμούς Κελσίου», COM(2007)2, και «Προς ένα ευρωπαϊκό στρατηγικό σχέδιο ενεργειακών τεχνολογιών», COM 2006)847.

[2] Stern Review on the Economics of Climate Change (Επισκόπηση Stern σχετικά με τα οικονομικά μεγέθη της κλιματικής αλλαγής)– Υπουργείο Οικονομικών του ΗΒ.

[3] COM(2007)140 της 28.3.2007, Πράσινη Βίβλος όσον αφορά τα αγορακεντρικά μέσα.

[4] Π.χ. «Global Trends in Sustainable Energy Investment 2007», Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και New Energy Finance Ltd.

[5] COM(2006)728 της 22.11.2006 σχετικά με τα φορολογικά κίνητρα υπέρ της Έρευνας και Ανάπτυξης

[6] COM(2007)571 της 9.10.2007

[7] Βλέπε Έγγραφα Εργασίας των Υπηρεσιών της Επιτροπής SEC(2007)1510 "Χάρτης Τεχνολογίας" και SEC(2007)1511 "Χάρτης Ικανοτήτων"

[8] SESAR COM(2005) 602 της 25.11.2005, Κοινή τεχνολογική πρωτοβουλία «Κυψέλες καυσίμου και υδρογόνο» COM(2007) 571 της 9.10.2007, και Κοινή τεχνολογική πρωτοβουλία «Clean Sky» COM(2007) 315 της 13.06.2007.