Η παρούσα πρόταση καθορίζει σειρά μέτρων για την καλύτερη πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και για την προστασία των θυμάτων της βάσει του νομικού πλαισίου που ισχύει στην Ένωση, και συγκεκριμένα της οδηγίας 2011/36/ΕΕ 1 (στο εξής: οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων). Η οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων παρέχει ένα γενικό πλαίσιο της ΕΕ για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, θεσπίζοντας ελάχιστους κανόνες σχετικά με τον ορισμό των ποινικών αδικημάτων και των κυρώσεων στον τομέα της εμπορίας ανθρώπων, καθώς και θεσπίζοντας διατάξεις για την ενίσχυση της πρόληψης αυτού του εγκλήματος και της προστασίας των θυμάτων, λαμβανομένης παράλληλα υπόψη της διάστασης του φύλου 2 . Η οδηγία προβλέπει κοινούς κανόνες της ΕΕ σχετικά με: i) την ποινικοποίηση, τη διερεύνηση και τη δίωξη της εμπορίας ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένου του ορισμού των αδικημάτων, των ποινών και των κυρώσεων· ii) την παροχή συνδρομής και στήριξης στα θύματα εμπορίας ανθρώπων, καθώς και την προστασία τους· και iii) την πρόληψη της εμπορίας ανθρώπων 3 .

Η έκδοση της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων τον Απρίλιο του 2011 αποτέλεσε βασική εξέλιξη για την ενίσχυση των προσπαθειών της ΕΕ για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και για την προστασία των θυμάτων της. Αποτέλεσε σημαντικό βήμα προς την εναρμόνιση των σχετικών κανόνων σε όλα τα κράτη μέλη. Ωστόσο, από το 2011 έχουν ανακύψει ή αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία ορισμένες προκλήσεις. Οι προκλήσεις αυτές αντιμετωπίζονται μέσω αυτής της στοχευμένης αναθεώρησης της οδηγίας.

Η ορθή και ολοκληρωμένη μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο και η πλήρης εφαρμογή της εξακολουθούν να αποτελούν προτεραιότητα για την Επιτροπή. Μετά την έκδοση της έκθεσης για τη μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο 4 , η Επιτροπή συνέχισε τη συνεργασία με τα κράτη μέλη και δεσμεύτηκε να κάνει χρήση των εξουσιών που της ανατίθενται από τις Συνθήκες για να διασφαλίσει την πλήρη μεταφορά στο εθνικό δίκαιο και την πλήρη εφαρμογή των διατάξεών της. Υιοθετώντας μια πολυτομεακή και ολοκληρωμένη προσέγγιση, η Επιτροπή ενέκρινε τη στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων 2021-2025 5 , στην οποία καθορίζονται λεπτομερείς δράσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση της εφαρμογής των σχετικών διατάξεων της οδηγίας 2011/36/ΕΕ. Παρέχει ισχυρή πολιτική απόκριση για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, από την πρόληψη και την προστασία των θυμάτων έως τη δίωξη και την καταδίκη των διακινητών.

Οι μορφές εκμετάλλευσης έχουν εξελιχθεί από το 2011. Η σεξουαλική και εργασιακή εκμετάλλευση αποτελούν σταθερά τους κύριους σκοπούς της εμπορίας ανθρώπων. Η εμπορία ανθρώπων με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση αποτελεί σε συνεχή βάση την πλέον διαδεδομένη μορφή εκμετάλλευσης στην ΕΕ, η οποία αντιπροσωπεύει πάνω από το ήμισυ του συνόλου των θυμάτων και πλήττει κυρίως γυναίκες και κορίτσια 6 . Η εμπορία ανθρώπων με σκοπό την εργασιακή εκμετάλλευση αποτελεί τη δεύτερη συχνότερη μορφή εμπορίας στην ΕΕ, με τον αριθμό των θυμάτων να αυξάνεται ταχέως και σχεδόν να διπλασιάζεται την τελευταία πενταετία 7 . Ωστόσο, η εμπορία ανθρώπων για άλλους σκοπούς έχει αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου τόσο όσον αφορά τις μορφές εκμετάλλευσης που περιλαμβάνονται ήδη στην οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων (επαιτεία, εκμετάλλευση εγκληματικών δραστηριοτήτων και αφαίρεση οργάνων) όσο και τις μορφές που δεν αναφέρονται ρητά σε αυτήν (συμπεριλαμβανομένων του καταναγκαστικού γάμου και της παράνομης υιοθεσίας). Το συνολικό ποσοστό άλλων σκοπών εκμετάλλευσης αντιπροσωπεύει πάνω από το 10 % του συνόλου των θυμάτων. Η παρούσα πρόταση επιδιώκει να επεκτείνει τον ενδεικτικό κατάλογο των μορφών εκμετάλλευσης που αναφέρονται ρητά στην οδηγία, ώστε να συμπεριλαμβάνει τον καταναγκαστικό γάμο και την παράνομη υιοθεσία, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα εθνικά νομικά συστήματα καλύπτουν τον αυξανόμενο αριθμό των σκοπών της εμπορίας ανθρώπων.

Οι τρόποι δράσης των διακινητών, οι οποίοι συχνά δραστηριοποιούνται στο πλαίσιο του οργανωμένου εγκλήματος, έχουν επίσης εξελιχθεί με αποτέλεσμα να αυξάνεται η απειλή της εμπορίας ανθρώπων. Η πρόοδος στην τεχνολογία επιτρέπει στους διακινητές να στρατολογούν, να διαφημίζουν και να εκμεταλλεύονται τα θύματα εξ αποστάσεως, καθώς και να ανταλλάσσουν ευρέως υλικό εκμετάλλευσης στο διαδίκτυο. Τα ίδια τεχνολογικά μέσα καθιστούν δυσκολότερη την ανίχνευση του εγκλήματος, τον εντοπισμό των δραστών και τον εντοπισμό των χρημάτων που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάπραξη αδικημάτων και των κερδών που προκύπτουν από το έγκλημα. Η παρούσα πρόταση επιδιώκει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που θέτει η αυξανόμενη ψηφιοποίηση της εμπορίας ανθρώπων και να ενισχύσει την αντίδραση του ποινικού δικαίου σε αδικήματα που διευκολύνονται από την τεχνολογία. Ιδίως τα τελευταία χρόνια, τα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων οργανισμών της ΕΕ, αρχών επιβολής του νόμου και δικαστικών αρχών, διεθνών οργανισμών και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, έχουν τονίσει την ανησυχία για τον αυξανόμενο αριθμό αδικημάτων εμπορίας ανθρώπων που διαπράττονται ή διευκολύνονται μέσω τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών.

Το προαιρετικό καθεστώς κυρώσεων κατά νομικών προσώπων που ισχύει επί του παρόντος, καθώς και ο βαθμός στον οποίο έχει μεταφερθεί στο εθνικό δίκαιο και εφαρμόζεται στα κράτη μέλη, δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στους στόχους της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Ενώ εξακολουθεί να διασφαλίζει ότι οι κυρώσεις είναι αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές, η παρούσα πρόταση επιδιώκει να ενισχύσει την αντίδραση της ποινικής δικαιοσύνης σε αδικήματα εμπορίας ανθρώπων που διαπράττονται προς όφελος νομικών προσώπων, αντικαθιστώντας το προαιρετικό καθεστώς κυρώσεων με δύο διαφορετικά υποχρεωτικά καθεστώτα που εφαρμόζονται σε περίπτωση απλών αδικημάτων και διακεκριμένων αδικημάτων.

Η έκδοση της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων το 2011 προηγείται χρονικά του νομικού πλαισίου της ΕΕ για τη δέσμευση και τη δήμευση. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή προτείνει να επικαιροποιηθεί η αναφορά στον εντοπισμό, στη δέσμευση, τη διαχείριση και τη δήμευση των προϊόντων, με ρητή αναφορά στους κανόνες της ΕΕ για τα θέματα αυτά.

Εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης όσον αφορά τις πρακτικές έγκαιρου εντοπισμού και παραπομπής των κρατών μελών, τόσο σε εθνικό όσο και σε διασυνοριακό επίπεδο. Ειδικότερα, δεν διαθέτουν όλα τα κράτη μέλη εθνικό μηχανισμό παραπομπής και η δομή και η λειτουργία των εν λόγω μηχανισμών διαφέρει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των κρατών μελών. Η παρούσα πρόταση επιδιώκει να διασφαλίσει ότι όλα τα κράτη μέλη θεσπίζουν, με νομοθετικές, κανονιστικές ή διοικητικές διατάξεις, εθνικό μηχανισμό παραπομπής, με σκοπό τον εξορθολογισμό της λειτουργίας των σχετικών εθνικών θεσμικών οργάνων και την περαιτέρω εναρμόνιση των δομών και των πρακτικών τους, όσον αφορά την παραπομπή των θυμάτων σε κατάλληλα συστήματα συνδρομής και υποστήριξης. Αυτό θα αποτελέσει επίσης το πρώτο βήμα προς τη θέσπιση ενός ευρωπαϊκού μηχανισμού παραπομπής.

Οι πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από πρόσφατες μελέτες και διαβουλεύσεις με τα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη δείχνουν ότι η ζήτηση που ευνοεί την εμπορία ανθρώπων δεν έχει μειωθεί παρά τον πλούτο των σχετικών δραστηριοτήτων εκπαίδευσης, κατάρτισης και ευαισθητοποίησης, καθώς και τη μεταφορά του άρθρου 18 παράγραφος 4 της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων στο εθνικό δίκαιο ορισμένων κρατών μελών. Παρά τις πολυμερείς προσπάθειες, εξακολουθεί να υπάρχει ζήτηση για σεξουαλικές υπηρεσίες, φθηνό εργατικό δυναμικό και προϊόντα. Αυτή, με τη σειρά της, τροφοδοτεί την εμπορία ανθρώπων με σκοπό τη σεξουαλική και εργασιακή εκμετάλλευση. Η παρούσα πρόταση αποσκοπεί στην περαιτέρω εναρμόνιση μεταξύ των κρατών μελών με σκοπό τη μείωση της ζήτησης. Η πρόταση αναγνωρίζει επίσης ότι το ποινικό δίκαιο αποτελεί μέρος μόνο της αντίδρασης που σχετίζεται με τη μείωση της ζήτησης και θα πρέπει να συνεχίσει να συνοδεύεται από δραστηριότητες εκπαίδευσης, κατάρτισης και ευαισθητοποίησης, σύμφωνα με την οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων.

Η εμπορία ανθρώπων είναι σύνθετο έγκλημα. Για την κατάλληλη αντιμετώπισή του, είναι εξαιρετικά σημαντικό η δράση να βασίζεται σε συνεκτικά και αξιόπιστα δεδομένα. Όπως και σε άλλους τομείς εγκληματικότητας, εκτιμάται ότι σημαντικό μέρος των περιπτώσεων εμπορίας ανθρώπων δεν καταγγέλλονται. Αυτός είναι ένας από τους παράγοντες που εμποδίζουν την πλήρη κατανόηση της έκτασης της εμπορίας ανθρώπων εντός της ΕΕ. Επιπλέον, υπάρχουν σημαντικά κενά στη συλλογή δεδομένων για τις αναφερθείσες περιπτώσεις, και τα στατιστικά στοιχεία που συλλέγονται από την Επιτροπή δημοσιοποιούνται με σημαντική καθυστέρηση μετά την περίοδο αναφοράς. Η παρούσα πρόταση έχει ως στόχο να επιβάλει στα κράτη μέλη την απαίτηση να συλλέγουν και να υποβάλλουν στην Επιτροπή δεδομένα σχετικά με την εμπορία ανθρώπων κάθε χρόνο, και να εναρμονίσει περαιτέρω τη συλλογή δεδομένων, με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητάς τους και την επιτάχυνση της δημοσίευσης των εκθέσεων δεδομένων.

Η οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων εκδόθηκε στις 15 Απριλίου 2011. Έκτοτε δεν έχει τροποποιηθεί ή αναθεωρηθεί. Η στρατηγική για την Ένωση Ασφάλειας 8 του Ιουλίου του 2020 αναγνωρίζει τις προκλήσεις όσον αφορά την ταυτοποίηση, τη δίωξη και την καταδίκη της εμπορίας ανθρώπων και ανακοίνωσε μια νέα ολοκληρωμένη προσέγγιση για την καταπολέμηση αυτού του εγκλήματος. Η στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων 2021-2025 τόνισε ότι η πλήρης μεταφορά στο εθνικό δίκαιο και η πλήρης εφαρμογή της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων εξακολουθούν να αποτελούν προτεραιότητα της Επιτροπής. Ζήτησε δε την αξιολόγηση της εφαρμογής της οδηγίας και, εάν κριθεί απαραίτητο, με βάση τα αποτελέσματα της αξιολόγησης, την αναθεώρησή της. 

Τα νομοθετικά μέτρα που περιλαμβάνονται στην παρούσα πρόταση, καθώς και τα μη νομοθετικά μέτρα που θα τη συνοδεύουν, συνάδουν πλήρως με τις προτεραιότητες της στρατηγικής: μείωση της ζήτησης που ευνοεί την εμπορία ανθρώπων· διατάραξη του μοντέλου του εγκλήματος προκειμένου να δοθεί τέλος στην εκμετάλλευση των θυμάτων· προστασία, στήριξη και ενδυνάμωση των θυμάτων, κυρίως των γυναικών και των παιδιών· και αντιμετώπιση της διεθνούς διάστασης του εγκλήματος. Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις αφορούν επιλεγμένα ζητήματα. Αποσκοπούν στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του πλαισίου για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και για την προστασία των θυμάτων αυτού του εγκλήματος και καταρτίστηκαν με συνεκτικό τρόπο για να το συμπληρώσουν.

Η παρούσα πρόταση θεσπίζει κανόνες που βασίζονται στην πείρα των κρατών μελών όσον αφορά τη μεταφορά στο εθνικό δίκαιο και την εφαρμογή της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Εξετάζει τις εξελίξεις που σημειώθηκαν από το 2011 και τις πλέον πρόσφατες τάσεις που παρατηρήθηκαν στον τομέα της καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων, λαμβανομένων υπόψη των προτάσεων για βελτιώσεις που διατυπώθηκαν από ευρύ φάσμα ενδιαφερόμενων μερών. Ως εκ τούτου, η παρούσα πρόταση παρέχει ένα πλαίσιο που θα επιτρέψει στα εθνικά νομικά συστήματα των κρατών μελών να είναι επικαιροποιημένα και καλύτερα εξοπλισμένα για την αντιμετώπιση των σημερινών προκλήσεων.

Η πρόταση καταγράφει τα πορίσματα που παρουσίασε η Επιτροπή μέσω της ανά διετία υποβολής εκθέσεων σχετικά με την πρόοδο που σημειώνεται στις ενέργειες για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, σύμφωνα με τα άρθρα 19 και 20 της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Τροφοδοτείται δε με πληροφορίες από τις συνεδριάσεις του δικτύου εθνικών εισηγητών και ισοδύναμων μηχανισμών της ΕΕ για την εμπορία ανθρώπων και της πλατφόρμας της κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, από συναντήσεις με τους οργανισμούς της ΕΕ, από την αξιολόγηση 9 και την εκτίμηση των επιπτώσεων 10 της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, καθώς και από πολυάριθμες διασκέψεις, συνεδριάσεις και ανταλλαγές με τα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη. Στις προτεινόμενες τροποποιήσεις λαμβάνονται επίσης υπόψη σχετικές υφιστάμενες μελέτες και εκθέσεις που έχουν δημοσιευθεί από περιφερειακούς και διεθνείς οργανισμούς.

Η παρούσα πρόταση αντικατοπτρίζει τη δέσμευση της Επιτροπής να παρακολουθεί στενά την ορθή και πλήρη μεταφορά της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων στο εθνικό δίκαιο και την αποτελεσματικότητα της εθνικής νομοθεσίας για τη μεταφορά της στο εθνικό δίκαιο. Η Επιτροπή θα βασιστεί στις πληροφορίες που διαβιβάζουν τα κράτη μέλη κατά τη μεταφορά στο εθνικό δίκαιο. Όσον αφορά τους νέους κανόνες σχετικά με την εν γνώσει χρήση υπηρεσιών που προέρχονται από εκμετάλλευση, η Επιτροπή θα παρακολουθεί τη μεταφορά στο εθνικό δίκαιο και τον αντίκτυπο της εθνικής νομοθεσίας. Εντός [πέντε ετών από την προθεσμία μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο], η Επιτροπή θα υποβάλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο έκθεση στην οποία θα αξιολογείται το κατά πόσον τα κράτη μέλη έχουν λάβει τα απαραίτητα μέτρα προκειμένου να συμμορφωθούν με τους νέους κανόνες, καθώς και ο αντίκτυπος των εν λόγω μέτρων.

Η παρούσα πρόταση συνάδει πλήρως με το πρωτόκολλο των Ηνωμένων Εθνών του 2000 για την πρόληψη, καταστολή και τιμωρία της διακίνησης προσώπων, ιδίως γυναικών και παιδιών, το οποίο συμπληρώνει τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά του διεθνικού οργανωμένου εγκλήματος, στην οποία είναι συμβαλλόμενα μέρη η Ευρωπαϊκή Ένωση και όλα τα κράτη μέλη της.

Από την αξιολόγηση της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων διαπιστώθηκε ότι η νομική πράξη συνάδει με τις σχετικές νομοθετικές πράξεις της ΕΕ. Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις συνάδουν επίσης με τους στόχους πολιτικής που επιδιώκει η Ένωση και ιδίως με τα εξής:

Η παρούσα πρόταση τροποποιεί την οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Ως εκ τούτου, βασίζεται στο άρθρο 82 παράγραφος 2 και στο άρθρο 83 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ, τα οποία αποτελούν τις νομικές βάσεις της τροποποιημένης πράξης.

Σύμφωνα με τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, όπως αυτές διατυπώνονται στο άρθρο 5 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι στόχοι της πρότασης δεν μπορούν να επιτευχθούν επαρκώς από τα κράτη μέλη και μπορούν, ως εκ τούτου, να επιτευχθούν καλύτερα στο επίπεδο της Ένωσης. Σύμφωνα με το άρθρο 83 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ και τους υφιστάμενους κανόνες της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, τα κράτη μέλη έχουν το δικαίωμα να θεσπίζουν ή να διατηρούν μέτρα αυστηρότερα από εκείνα που προβλέπονται στο δίκαιο της Ένωσης.

Το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και για την προστασία των θυμάτων της θεσπίστηκε σε επίπεδο Ένωσης πρώτα με την απόφαση-πλαίσιο 2002/629/ΔΕΥ του Συμβουλίου 17 και στη συνέχεια με την οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Η αυτόνομη δράση των κρατών μελών δεν μπορεί να επιτύχει βελτίωση του ισχύοντος πλαισίου. Στο πλαίσιο της εκτίμησης των επιπτώσεων της παρούσας πρότασης διενεργήθηκε ενδελεχής έλεγχος της επικουρικότητας. Η διασυνοριακή διάσταση της εμπορίας ανθρώπων αφορά την ιθαγένεια των θυμάτων και τους τρόπους δράσης των εγκληματικών δικτύων που διαπράττουν το έγκλημα. Η συλλογή δεδομένων που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της αξιολόγησης δείχνει ότι το 43 % των θυμάτων στην ΕΕ ήταν πολίτες τρίτης χώρας, που συχνά πέφτουν θύματα εμπορίας από υπηκόους τρίτων χωρών. Η διασυνοριακή διάσταση αντικατοπτρίζεται επίσης στον αυξανόμενο αριθμό επιχειρήσεων και ημερών δράσης που υποστηρίζονται από την Ευρωπόλ και στην αύξηση κατά περισσότερο από 50 % του αριθμού των υποθέσεων εμπορίας ανθρώπων που έχουν καταχωριστεί στη Eurojust από το 2015. Διάφορα στοιχεία των αδικημάτων εμπορίας ανθρώπων μπορούν να λαμβάνουν χώρα σε διαφορετικά κράτη μέλη και/ή τρίτες χώρες. Προκειμένου να βελτιωθεί η αντιμετώπιση των εγκληματικών δραστηριοτήτων, η διασυνοριακή επιβολή του νόμου και η δικαστική συνεργασία απαιτούν εναρμόνιση της σχετικής εθνικής νομοθεσίας και συστηματική ανταλλαγή ορθών πρακτικών. Ως εκ τούτου, η διακρατική συνεργασία βασίζεται όλο και περισσότερο σε κοινούς κανόνες της ΕΕ σε διάφορους τομείς εγκληματικότητας, οι οποίοι θα πρέπει να συνεχίσουν να περιλαμβάνουν την εμπορία ανθρώπων.

Η αυξημένη σημασία της διαδικτυακής διάστασης του εγκλήματος δικαιολογεί επίσης τη δράση της ΕΕ. Το διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι διαδικτυακές πλατφόρμες παρέχουν στους διακινητές την ευκαιρία να στρατολογούν, να ελέγχουν, να μεταφέρουν και να εκμεταλλεύονται θύματα, να μεταφέρουν κέρδη και να προσεγγίζουν τους χρήστες παντού χωρίς να διασχίζουν σύνορα και παραμένοντας προστατευμένοι πίσω από μια οθόνη. Η δράση σε επίπεδο Ένωσης επιτρέπει στις αρχές επιβολής του νόμου των κρατών μελών να διερευνούν και να διώκουν αποτελεσματικότερα τα αδικήματα που διευκολύνονται με τη χρήση της τεχνολογίας, μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών και βέλτιστων πρακτικών, μεταξύ άλλων, όσον αφορά τη συλλογή ψηφιακών αποδεικτικών στοιχείων και τις οικονομικής φύσεως έρευνες.

Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις περιορίζονται σε ό,τι είναι αναγκαίο για την ενίσχυση του πλαισίου της ΕΕ για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και για την προστασία των θυμάτων της. Δεν υπερβαίνουν το μέτρο του αναγκαίου για την επίτευξη των εν λόγω στόχων. Η πρόταση βασίζεται σε ήδη ισχύοντες κανόνες, οι οποίοι συνάδουν με την αρχή της αναλογικότητας. Η λεπτομερής περιγραφή των εναλλακτικών μέτρων που θα μπορούσαν να είχαν ληφθεί για την επίτευξη των στόχων της παρούσας πρότασης παρέχεται στη συνοδευτική εκτίμηση των επιπτώσεων.

Προκειμένου να αντιμετωπιστούν μορφές εκμετάλλευσης που επί του παρόντος δεν αναφέρονται ρητά στην οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, προτείνεται να προστεθούν ρητά ο καταναγκαστικός γάμος και η παράνομη υιοθεσία. Η προτεινόμενη προσθήκη αυτών των μορφών εκμετάλλευσης, οι οποίες αναφέρονται ήδη στις αιτιολογικές σκέψεις της οδηγίας, θεωρείται αναλογική αντίδραση στην αύξηση του ποσοστού των περιπτώσεων εμπορίας ανθρώπων για άλλους σκοπούς πέραν της σεξουαλικής και εργασιακής εκμετάλλευσης.

Η διαδικτυακή διάσταση του εγκλήματος καλύπτεται ήδη έμμεσα από τις ισχύουσες διατάξεις της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, οι οποίες δεν κάνουν διάκριση μεταξύ αδικημάτων που διαπράττονται εντός ή εκτός διαδικτύου. Προτείνεται να αναφέρεται ρητά ότι οι εκ προθέσεως τελούμενες πράξεις, τα μέσα και ο σκοπός των αδικημάτων εμπορίας ανθρώπων θα πρέπει να περιλαμβάνουν πράξεις που διαπράττονται μέσω τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών. Στόχος της τροποποίησης αυτής είναι να ενισχυθεί η ποινική αντιμετώπιση μίας από τις σοβαρότερες αλλαγές που συντελέστηκαν στο τοπίο των απειλών σ’ αυτόν τον τομέα εγκληματικότητας μετά την έκδοση της οδηγίας. Το επίπεδο των ποινών θα παραμείνει το ίδιο για τα απλά αδικήματα, παρότι δεν απαγορεύεται στα κράτη μέλη να θεσπίσουν αυστηρότερο καθεστώς.

Όσον αφορά τις κυρώσεις κατά νομικών προσώπων, προτείνεται να θεσπιστεί υποχρεωτικό καθεστώς κυρώσεων για τα απλά αδικήματα, για τον αποκλεισμό από δημόσιες παροχές, ενισχύσεις ή επιδοτήσεις και το προσωρινό ή οριστικό κλείσιμο των εγκαταστάσεων που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάπραξη των αδικημάτων. Οι κυρώσεις αυτές συγκαταλέγονται στο προαιρετικό καθεστώς της ισχύουσας οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Θεσπίστηκε ένα περαιτέρω υποχρεωτικό καθεστώς κυρώσεων για αδικήματα που επιβαρύνονται από τις περιστάσεις του άρθρου 4 παράγραφος 2, το οποίο περιλαμβάνει μέτρα προσωρινής ή οριστικής απαγόρευσης της άσκησης εμπορικής δραστηριότητας· θέση υπό δικαστική εποπτεία· και δικαστική εκκαθάριση. Οι κυρώσεις αυτές αποτελούσαν επίσης μέρος του προαιρετικού καθεστώτος κυρώσεων για τα νομικά πρόσωπα στο πλαίσιο της ισχύουσας οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Τα μέτρα αυτά επιτρέπουν την ενίσχυση της δικαστικής αντιμετώπισης των αδικημάτων εμπορίας ανθρώπων που διαπράττονται από νομικά πρόσωπα, με την υιοθέτηση παράλληλα μιας αναλογικής προσέγγισης όσον αφορά τις κυρώσεις, η οποία βασίζεται στην υποχρεωτική μεταφορά όλων των μέτρων στο εθνικό δίκαιο, αλλά συνεπάγεται ότι τα διακεκριμένα αδικήματα αντιμετωπίζονται με αυστηρότερες κυρώσεις από εκείνες που προβλέπονται για τα απλά αδικήματα.

Η επίσημη θέσπιση εθνικού μηχανισμού παραπομπής μέσω εθνικών νομοθετικών, κανονιστικών ή διοικητικών διατάξεων θεωρείται ελάχιστο μέτρο για την ενίσχυση της παραπομπής των εντοπισθέντων θυμάτων, καθώς βασίζεται στην προϋπάρχουσα υποχρέωση βάσει του άρθρου 11 παράγραφος 4 της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, που απαιτεί από τα κράτη μέλη να προβούν στη σύσταση κατάλληλων μηχανισμών που αποβλέπουν στον έγκαιρο εντοπισμό θυμάτων και στην παροχή συνδρομής και βοήθειας σ’ αυτά, σε συνεργασία με τις σχετικές οργανώσεις στήριξης. Η επισημοποίηση των μηχανισμών παραπομπής αποσκοπεί στην ενίσχυση του έγκαιρου εντοπισμού και της άμεσης παραπομπής σε υπηρεσίες συνδρομής και στήριξης. Προκειμένου να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα του μέτρου αυτού, τα κράτη μέλη υποχρεούνται να ορίσουν εθνικά σημεία επαφής, αρμόδια για τον προσδιορισμό των αρμόδιων υπηρεσιών και τον συντονισμό της παραπομπής των θυμάτων σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο.

Η τροποποίηση με την οποία καθίσταται ποινικό αδίκημα η χρήση υπηρεσιών που αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης εν γνώσει του ότι το πρόσωπο είναι θύμα αδικήματος εμπορίας ανθρώπων (δηλαδή η εν γνώσει χρήση υπηρεσιών που αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης) αποτελεί αναλογικό νομοθετικό μέτρο που αποσκοπεί στην αποτελεσματικότερη πρόληψη και καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων μέσω της αποθάρρυνσης της ζήτησης, σύμφωνα με τους στόχους της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Τα κράτη μέλη παραμένουν ελεύθερα να υιοθετήσουν αυστηρότερες προσεγγίσεις όσον αφορά τη χρήση των υπηρεσιών που αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη ότι τα μέτρα μείωσης της ζήτησης δεν περιορίζονται στην αντίδραση του ποινικού δικαίου, αλλά περιλαμβάνουν μη νομοθετικά μέτρα σύμφωνα με την οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, δηλαδή εκστρατείες εκπαίδευσης, κατάρτισης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, ερευνητικά και εκπαιδευτικά προγράμματα.

Η απαίτηση για ετήσια συλλογή δεδομένων αποτελεί ελάχιστο μέτρο που αποσκοπεί στη βελτίωση της συλλογής πληροφοριών και στατιστικών σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο. Το μέτρο αυτό θα συντομεύσει τις περιόδους αναφοράς από δύο έτη σε ένα έτος και θα διασφαλίσει επικαιροποιημένη παρακολούθηση που δεν παρεμποδίζεται από το χρονικό διάστημα μεταξύ του τέλους της περιόδου αναφοράς της συλλογής δεδομένων και της δημοσίευσης της έκθεσης (επί του παρόντος δύο έτη). Οι ελάχιστες κατηγορίες συλλογής δεδομένων που περιλαμβάνονται στην τροποποίηση αντιστοιχούν σε εκείνες που συλλέγονται επί του παρόντος σε διετή βάση από την Επιτροπή.

Η παρούσα πρόταση αποτελεί τροποποίηση της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και, ως εκ τούτου, είναι οδηγία.

Δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναλλακτικά μέσα, νομοθετικά ή επιχειρησιακά, για την επίτευξη των στόχων της παρούσας πρότασης, δηλαδή τη βελτίωση του υφιστάμενου πλαισίου που επιτρέπει την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και την προστασία των θυμάτων αυτού του εγκλήματος.

Η Επιτροπή διενήργησε αξιολόγηση της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, η οποία ήταν μία από τις βασικές δράσεις που προβλέπονται στη στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων 2021-2025 18 . Η αξιολόγηση βασίστηκε στη συλλογή στοιχείων που διενήργησε η Eurostat για την περίοδο 2013-2020, σε έκθεση σχετικά με τη μεταφορά της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων σε εθνικό επίπεδο και την εφαρμογή της στα κράτη μέλη, στην ανοικτή δημόσια διαβούλευση, στις ανταλλαγές με τους οργανισμούς της ΕΕ, τα κράτη μέλη και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, σε εκθέσεις και έγγραφα που δημοσιεύτηκαν ή υποβλήθηκαν από διεθνείς και περιφερειακούς οργανισμούς.

Από την αξιολόγηση διαπιστώθηκε ότι η οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων υπήρξε αποτελεσματική για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, καθώς και για την ενίσχυση της προστασίας των θυμάτων αυτού του εγκλήματος. Διαπιστώθηκε επίσης ότι η οδηγία είναι αποτελεσματική όσον αφορά τα οφέλη που αποφέρει σε σύγκριση με το κόστος που συνεπάγεται η έκδοση, η μεταφορά στο εθνικό δίκαιο και η εφαρμογή της. Θεωρήθηκε ότι συνάδει με όλες τις σχετικές ενωσιακές και διεθνείς δραστηριότητες. Η αξιολόγηση ανέδειξε την προστιθέμενη αξία για την ΕΕ σε σχέση με τη βελτίωση της διασυνοριακής συνεργασίας, μεταξύ άλλων, με τους οργανισμούς της ΕΕ. Οι στόχοι της οδηγίας παραμένουν επίκαιροι. Ωστόσο, ορισμένες προκλήσεις και εξελίξεις χρειάζεται να αντιμετωπιστούν περαιτέρω.

Η αξιολόγηση επισήμανε ότι αρκετές εξελίξεις που σημειώθηκαν μετά την έκδοση της οδηγίας είχαν σημαντικές επιπτώσεις στο τοπίο της εμπορίας ανθρώπων. Οι τεχνολογικές εξελίξεις και η επέκταση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δημιούργησαν νέες ευκαιρίες για τους διακινητές να στρατολογούν θύματα στο διαδίκτυο, να ασκούν εξ αποστάσεως έλεγχο επ’ αυτών και να προσεγγίζουν ευρύ κοινό χρηστών μέσω ευρείας διάδοσης υλικού εκμετάλλευσης. Η οικονομική ύφεση που προκλήθηκε από την πανδημία COVID-19 και την ενεργειακή κρίση θα μπορούσε να αυξήσει τη ζήτηση για φθηνό εργατικό δυναμικό και σεξουαλικές υπηρεσίες, οι οποίες τροφοδοτούν την εργασιακή και σεξουαλική εκμετάλλευση. Οι πόλεμοι, ιδίως η στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, αυξάνουν τις ευκαιρίες για τους διακινητές να εκμεταλλευτούν την ευάλωτη κατάσταση των ανθρώπων, ιδίως των γυναικών και των παιδιών που εγκαταλείπουν τη χώρα τους.

Λόγω των νέων εξελίξεων, στην αξιολόγηση εντοπίστηκαν τομείς που επιδέχονται βελτίωση όσον αφορά το νομικό πλαίσιο. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η αντιμετώπιση μορφών εκμετάλλευσης που δεν αναφέρονται ρητά στην οδηγία για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, η αντιμετώπιση της διαδικτυακής διάστασης του εγκλήματος, η ενίσχυση της αντίδρασης της ποινικής δικαιοσύνης σε αδικήματα που διαπράττονται από νομικά πρόσωπα, η βελτίωση της μείωσης της ζήτησης, ο έγκαιρος εντοπισμός των θυμάτων και η συλλογή δεδομένων.

Η Επιτροπή επιδίωξε να εξασφαλίσει ευρεία συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου πολιτικής της παρούσας πρωτοβουλίας, μέσω μιας σειράς στοχευμένων διαβουλεύσεων (διμερείς επαφές, συναντήσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη, γραπτές διαβουλεύσεις). Πραγματοποιήθηκαν διαβουλεύσεις με τα κράτη μέλη και εκπροσώπους των δημόσιων αρχών τους, μεταξύ άλλων, στο πλαίσιο του δικτύου εθνικών εισηγητών και ισοδύναμων μηχανισμών της ΕΕ για την εμπορία ανθρώπων· με τους αντιπροσώπους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου· τους οργανισμούς της ΕΕ, ιδίως τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου (Ευρωπόλ), τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία στον Τομέα της Ποινικής Δικαιοσύνης (Eurojust), τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Κατάρτιση στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου (CEPOL), τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA), τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο (EUAA), τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (FRONTEX), το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) και την Ευρωπαϊκή Αρχή Εργασίας (ELA)· εκπροσώπους σχετικών περιφερειακών και διεθνών οργανισμών που δραστηριοποιούνται στον τομέα της καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων· εκπροσώπους οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στον τομέα της καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων, μεταξύ άλλων και στο πλαίσιο της πλατφόρμας της κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων.

Η Επιτροπή διεξήγαγε επίσης δημόσια διαβούλευση με σκοπό τη συλλογή πληροφοριών, αποδεικτικών στοιχείων και απόψεων σχετικά με ζητήματα που σχετίζονται με την εφαρμογή και την αξιολόγηση της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν μέσω ερωτηματολογίου που κάλυπτε την αξιολόγηση της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και την πιθανή αναθεώρησή της. Ελήφθησαν 124 απαντήσεις, πέραν των 75 αυτοτελών απαντήσεων.

Η παρούσα πρόταση βασίζεται σε στοιχεία που συγκεντρώθηκαν στο πλαίσιο της αξιολόγησης και της εκτίμησης των επιπτώσεων, συμπεριλαμβανομένων διαβουλεύσεων με τις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών και με εμπειρογνώμονες σχετικά με την εμπορία ανθρώπων. Στις διαβουλεύσεις συμμετείχαν εθνικοί εισηγητές και ισοδύναμοι μηχανισμοί, αρχές επιβολής του νόμου και δικαστικές αρχές, εθνικές αρχές αρμόδιες για τις κοινωνικές υπηρεσίες, οργανισμοί της ΕΕ, διεθνείς οργανισμοί, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ενώσεις εργοδοτών και εμπειρογνώμονες, μεταξύ άλλων, από την ακαδημαϊκή κοινότητα.

Η πρόταση λαμβάνει υπόψη τις σχετικές ανταλλαγές και τα πορίσματα μελετών που έχουν διεξαχθεί από περιφερειακούς και διεθνείς οργανισμούς, καθώς και από μη κυβερνητικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα της καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων, όπως αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση 20 .

Η εκτίμηση των επιπτώσεων που συνοδεύει την παρούσα πρόταση βασίζεται στα πορίσματα της αξιολόγησης που διενήργησε η Επιτροπή. Εξέτασε τις ακόλουθες επιλογές:

Η εκτίμηση των επιπτώσεων διαπίστωσε ότι η τρίτη επιλογή, ο συνδυασμός νομοθετικών και μη νομοθετικών μέτρων, θα ήταν αποτελεσματικότερη για την ενίσχυση του ισχύοντος πλαισίου απ’ ό,τι τα μέτρα μίας μόνο τυπολογίας.

Προκειμένου να ενισχυθεί η αντίδραση της ποινικής δικαιοσύνης στην εμπορία ανθρώπων, μεταξύ άλλων σε διασυνοριακό πλαίσιο, έχουν προσδιοριστεί τρία νομοθετικά μέτρα: i) ρητή αναφορά στη διαδικτυακή διάσταση στην οδηγία· ii) ρητή αναφορά στον καταναγκαστικό γάμο και την παράνομη υιοθεσία στον κατάλογο των μορφών εκμετάλλευσης· iii) θέσπιση δύο υποχρεωτικών καθεστώτων κυρώσεων κατά νομικών προσώπων, ένα για την επιβολή κυρώσεων για απλά αδικήματα και ένα για την επιβολή κυρώσεων για διακεκριμένα αδικήματα. Προσδιορίστηκαν επίσης μη νομοθετικά μέτρα: i) προώθηση της συνεργασίας μεταξύ της Επιτροπής και των εταιρειών διαδικτύου στο πλαίσιο του φόρουμ της ΕΕ για το διαδίκτυο· και ii) δημιουργία ομάδας εστίασης ειδικών εισαγγελέων για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων.

Όσον αφορά τη διασφάλιση ότι τα θύματα εμπορίας ανθρώπων λαμβάνουν επαρκή συνδρομή, στήριξη και προστασία, το προσδιορισθέν νομοθετικό μέτρο αφορά την απαίτηση για τα κράτη μέλη να επισημοποιήσουν τη θέσπιση εθνικών μηχανισμών παραπομπής και να δημιουργήσουν εθνικά σημεία επαφής για την παραπομπή των θυμάτων σε κατάλληλες υπηρεσίες συνδρομής, στήριξης και προστασίας. Αυτό συνοδεύεται από ένα μη νομοθετικό μέτρο, το οποίο είναι η κατάρτιση κατευθυντήριων γραμμών σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για τους εθνικούς μηχανισμούς παραπομπής.

Προκειμένου να μειωθεί η ζήτηση για υπηρεσίες που ευνοούν όλες τις μορφές εκμετάλλευσης, το προσδιορισθέν νομοθετικό μέτρο είναι να καταστεί ποινικό αδίκημα η χρήση υπηρεσιών που αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης εν γνώσει του ότι το πρόσωπο είναι θύμα αδικήματος εμπορίας ανθρώπων. Σύμφωνα με μια ολοκληρωμένη προσέγγιση όσον αφορά τη μείωση της ζήτησης, αυτή θα συμπληρωθεί με ένα μη νομοθετικό μέτρο, μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης σε επίπεδο ΕΕ με στόχο την αποθάρρυνση της ζήτησης που ευνοεί την εμπορία ανθρώπων.

Όσον αφορά τον οριζόντιο στόχο της διασφάλισης επαρκούς πρόληψης και ανίχνευσης, καθώς και της βελτίωσης της παρακολούθησης της εμπορίας ανθρώπων στην ΕΕ, το νομοθετικό μέτρο που προσδιορίζεται απαιτεί ετήσια συλλογή δεδομένων σχετικά με την εμπορία ανθρώπων. Αυτό συνοδεύεται από δύο μη νομοθετικά μέτρα: i) κατάρτιση κατευθυντήριων γραμμών για τη συλλογή δεδομένων σχετικά με την εμπορία ανθρώπων στην ΕΕ· και ii) δημιουργία κόμβου γνώσης και εμπειρογνωσίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων.

Η προτιμώμενη επιλογή που παρουσιάζεται ανωτέρω αποσκοπεί στη βελτίωση της ικανότητας των κρατών μελών να καταπολεμούν αποτελεσματικότερα την εμπορία ανθρώπων, ιδίως σε σχέση με τις απειλές και τις τάσεις που έχουν εμφανιστεί ή εξελιχθεί μετά την έκδοση της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Οι κοινοί και εναρμονισμένοι κανόνες που περιλαμβάνονται στην παρούσα τροποποίηση αναμένεται να ενισχύσουν τη διασυνοριακή συνεργασία στις έρευνες, τις διώξεις και την παροχή συνδρομής και στήριξης στα θύματα αδικημάτων εμπορίας ανθρώπων. Τα μη νομοθετικά μέτρα που συνοδεύουν τις νομοθετικές τροποποιήσεις αποσκοπούν στην περαιτέρω στήριξη των κρατών μελών όσον αφορά την εφαρμογή της οδηγίας και της στρατηγικής της ΕΕ για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων 2021-2025.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα της Επιτροπής για τη βελτίωση της καταλληλότητας και της αποδοτικότητας του κανονιστικού πλαισίου (REFIT), όλες οι πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην αναθεώρηση υφιστάμενης νομοθεσίας της ΕΕ θα πρέπει να επιδιώκουν την απλούστευση και την επίτευξη των δεδηλωμένων στόχων πολιτικής με πιο αποδοτικό τρόπο (δηλαδή, με τη μείωση του περιττού κανονιστικού κόστους και της διοικητικής επιβάρυνσης στα κράτη μέλη). Η εκτίμηση των επιπτώσεων κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα μέτρα που προβλέπονται στην προτεινόμενη οδηγία θα έχουν περιορισμένη επιβάρυνση, η οποία θα αντισταθμιστεί από τον θετικό αντίκτυπο των προτεινόμενων μέτρων.  

Οι προτεινόμενες στοχευμένες τροποποιήσεις της οδηγίας αποσκοπούν στη βελτίωση της ικανότητας των κρατών μελών να καταπολεμούν αποτελεσματικότερα την εμπορία ανθρώπων, ιδίως σε σχέση με τις απειλές και τις τάσεις που έχουν εμφανιστεί και εξελιχθεί μετά την έκδοση της οδηγίας. Η πρωτοβουλία θα εναρμονίσει περαιτέρω το νομικό τοπίο για την αντιμετώπιση της εμπορίας ανθρώπων σε όλα τα κράτη μέλη. Οι νέοι κανόνες αναμένεται να ενισχύσουν τη διασυνοριακή συνεργασία, όσον αφορά τις έρευνες και τις διώξεις, καθώς και την παροχή συνδρομής και στήριξης στα θύματα. 

Το άρθρο 6 παράγραφος 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση ορίζει ότι η Ένωση αναγνωρίζει τα δικαιώματα, τις ελευθερίες και τις αρχές που περιέχονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το άρθρο 5 του Χάρτη απαγορεύει ρητά τη δουλεία, την καταναγκαστική εργασία και την εμπορία ανθρώπων.

Τα προτεινόμενα μέτρα περιλαμβάνουν νομικές διατάξεις για την κατάλληλη αντιμετώπιση των κινδύνων που σχετίζονται με το εν λόγω έγκλημα και για τη στήριξη και την προστασία των θυμάτων. Η ρητή συμπερίληψη επιπλέον μορφών εκμετάλλευσης, οι διατάξεις σχετικά με τη διεθνή διάσταση του εγκλήματος, το καθεστώς κυρώσεων κατά των νομικών προσώπων και η ποινικοποίηση της εν γνώσει χρήσης των υπηρεσιών που αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης αποσκοπούν στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της εμπορίας ανθρώπων. Οι διατάξεις αυτές, καθώς και η επισημοποίηση των εθνικών μηχανισμών παραπομπής, αποσκοπούν στη διεύρυνση της προστασίας των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων. Η προστασία των θυμάτων έχει αντίκτυπο σε άλλα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, το δικαίωμα στην ακεραιότητα του προσώπου, η απαγόρευση των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας, καθώς και το δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια.

Τα νομοθετικά μέτρα αναλύθηκαν δεόντως και αξιολογήθηκαν θετικά, μεταξύ άλλων, υπό το πρίσμα των δικαιωμάτων του παιδιού, της απαγόρευσης της παιδικής εργασίας, των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, του δικαιώματος ασύλου, της προστασίας από την απομάκρυνση, την απέλαση ή την έκδοση, της αρχής της απαγόρευσης των διακρίσεων και της ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών.

Οι διατάξεις που θεσπίζουν νέα αδικήματα ή κυρώσεις ή τροποποιούν τον ορισμό του εγκλήματος αναλύθηκαν διεξοδικά υπό το πρίσμα του δικαιώματος πραγματικής προσφυγής και αμερόληπτης δίκης, του τεκμηρίου αθωότητας και του δικαιώματος υπεράσπισης, των αρχών της νομιμότητας και της αναλογικότητας αξιόποινων πράξεων και ποινών, καθώς και του δικαιώματος να μην δικάζεται ή να μην τιμωρείται κανείς ποινικά δύο φορές για την ίδια αξιόποινη πράξη.

Η πρόταση δεν έχει δημοσιονομικές επιπτώσεις για τον προϋπολογισμό της Ένωσης.

Σύμφωνα με το άρθρο 2 της παρούσας πρότασης, τα κράτη μέλη υποχρεούνται να θέσουν σε ισχύ τις απαραίτητες νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις για να συμμορφωθούν με αυτήν το αργότερο έως [δύο έτη μετά την έναρξη ισχύος της οδηγίας] και να κοινοποιήσουν στην Επιτροπή το κείμενο των εν λόγω διατάξεων.

Η Επιτροπή θα παρακολουθεί και θα αξιολογεί τον αντίκτυπο της παρούσας πρότασης μέσω μηχανισμών που ήδη λειτουργούν σύμφωνα με την ισχύουσα οδηγία. Τα καθήκοντα των εθνικών εισηγητών και των ισοδύναμων μηχανισμών θα παραμείνουν τα ίδια βάσει του άρθρου 19 της οδηγίας: στάθμιση των αποτελεσμάτων των ενεργειών κατά της εμπορίας, καθώς και της συγκέντρωσης στατιστικών στοιχείων σε στενή συνεργασία με τις σχετικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτόν, καθώς και υποβολή εκθέσεων στον συντονιστή δράσης της ΕΕ κατά της εμπορίας ανθρώπων στο πλαίσιο της υποβολής εκθέσεων από την Επιτροπή ανά διετία σχετικά με την πρόοδο που σημειώνεται στην καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Αυτό θα περιλαμβάνει την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των επιπτώσεων της παρούσας πρωτοβουλίας.  

Η Επιτροπή θα συνεχίσει να πραγματοποιεί τις διετείς συνεδριάσεις του δικτύου εθνικών εισηγητών και της πλατφόρμας της κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, καθώς και συνεδριάσεις με οργανισμούς της ΕΕ που εργάζονται για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Οι ανταλλαγές αυτές θα συμβάλουν επίσης στην παρακολούθηση και την αξιολόγηση.  

Η παρούσα πρόταση εισάγει νέα «αδικήματα σχετικά με τη χρήση υπηρεσιών που αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης εν γνώσει του ότι το πρόσωπο είναι θύμα αδικήματος που αφορά την εμπορία ανθρώπων». Σύμφωνα με το προτεινόμενο άρθρο 23 παράγραφος 3, η Επιτροπή υποβάλλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο έκθεση στην οποία αξιολογείται το κατά πόσον τα κράτη μέλη έχουν λάβει τα απαραίτητα μέτρα για τη συμμόρφωση προς τους νέους κανόνες και ο αντίκτυπος των εν λόγω μέτρων.

Για να εξασφαλιστεί η ορθή εφαρμογή της παρούσας οδηγίας, θα ήταν απαραίτητο το επεξηγηματικό έγγραφο, π.χ. υπό μορφή πινάκων αντιστοιχίας, όπως απαιτείται από την απόφαση του Δικαστηρίου στην υπόθεση C-543/17. Η νομοθεσία για τη μεταφορά της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων στο εθνικό δίκαιο σπανίως περιορίζεται σε ένα ενιαίο νομικό κείμενο, καθώς οι διατάξεις συχνά ενσωματώνονται σε διαφορετικές εθνικές πράξεις. Για τον λόγο αυτόν, είναι αναγκαίο τα κράτη μέλη να υποβάλουν επεξηγηματικό έγγραφο που θα κοινοποιεί στην Επιτροπή το κείμενο των διατάξεων που θεσπίζονται για τη μεταφορά της παρούσας οδηγίας στο εθνικό δίκαιο, τον τρόπο με τον οποίο οι εν λόγω διατάξεις αλληλεπιδρούν με τις διατάξεις που έχουν θεσπιστεί για τη μεταφορά της οδηγίας 2011/36/ΕΕ στο εθνικό δίκαιο και με τις διατάξεις που καλύπτονται από άλλες σχετικές πολιτικές της Ένωσης, όπως αναφέρεται στο τμήμα 1 της αιτιολογικής έκθεσης της παρούσας νομοθετικής πράξης.

Οι τροποποιήσεις της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων στοχεύουν στα ακόλουθα σημεία:

Επί του παρόντος, στο άρθρο 2 παράγραφος 3 παρατίθεται ενδεικτικός κατάλογος μορφών εκμετάλλευσης, ο οποίος περιλαμβάνει την εκμετάλλευση της εκπόρνευσης άλλων ή άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης, την καταναγκαστική παροχή εργασίας ή υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένης της επαιτείας, της δουλείας ή άλλων πρακτικών παρεμφερών προς τη δουλεία και της οικιακής δουλείας, καθώς και την εκμετάλλευση εγκληματικών δραστηριοτήτων ή την αφαίρεση οργάνων.

Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν δείχνουν ότι τα αδικήματα εμπορίας ανθρώπων που διαπράχθηκαν για άλλους σκοπούς πέραν της σεξουαλικής και εργασιακής εκμετάλλευσης εξελίσσονται σταθερά μετά την έκδοση της οδηγίας, αντιπροσωπεύοντας το 11 % του συνόλου των θυμάτων στην ΕΕ το 2020. Επιπλέον, μολονότι ο κατάλογος του άρθρου 2 παράγραφος 3 είναι ενδεικτικός, δεδομένου ότι περιλαμβάνει τις «ελάχιστες» μορφές εκμετάλλευσης, και παρά το γεγονός ότι η αιτιολογική σκέψη 11 διευκρινίζει ότι ο ορισμός καλύπτει την εμπορία ανθρώπων για άλλες συμπεριφορές, όπως η παράνομη υιοθεσία ή ο καταναγκαστικός γάμος, τα κράτη μέλη έχουν την τάση να περιορίζουν τη μεταφορά της εν λόγω διάταξης στο εθνικό δίκαιο, αναφέροντας μόνο τις μορφές εκμετάλλευσης που περιλαμβάνονται ρητά στο άρθρο 2 παράγραφος 3.

Λαμβανομένων υπόψη των δεδομένων που έχουν συλλεχθεί σχετικά με άλλους σκοπούς εμπορίας ανθρώπων πέραν της σεξουαλικής και εργασιακής εκμετάλλευσης, η Επιτροπή προτείνει να συμπεριληφθούν ρητά ο καταναγκαστικός γάμος και η παράνομη υιοθεσία στον ενδεικτικό κατάλογο των μορφών εκμετάλλευσης του άρθρου 2 παράγραφος 3. Αυτό θα εξοπλίσει καλύτερα τα νομικά συστήματα των κρατών μελών, καθώς και τις αρχές επιβολής του νόμου και τις δικαστικές αρχές τους, ώστε να καταπολεμήσουν αποτελεσματικά την εμπορία ανθρώπων για τους σκοπούς αυτών των δύο μορφών εκμετάλλευσης.

Τα στοιχεία των αδικημάτων εμπορίας ανθρώπων που ορίζονται στην οδηγία περιλαμβάνουν τις εκ προθέσεως τελούμενες πράξεις και τα μέσα του άρθρου 2 παράγραφος 1, καθώς και τις μορφές εκμετάλλευσης του άρθρου 2 παράγραφος 3. Οι ισχύουσες διατάξεις δεν κάνουν καμία αναφορά στο αν τα εν λόγω στοιχεία πρέπει να πραγματοποιούνται εντός ή εκτός διαδικτύου προκειμένου να ποινικοποιηθούν και να τιμωρηθούν.

Όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των αρχών επιβολής του νόμου, διεθνών οργανισμών και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, εκφράζουν την έντονη ανησυχία τους για τον αυξανόμενο αριθμό των αδικημάτων που διαπράττονται ή διευκολύνονται μέσω τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών. Οι εν λόγω τεχνολογίες παρέχουν μια πλατφόρμα για τη διενέργεια των εκ προθέσεως τελούμενων πράξεων (στρατολόγηση, οργάνωση ή διεξαγωγή της μεταφοράς, της διακίνησης, της στέγασης ή της υποδοχής προσώπων, συμπεριλαμβανομένης και της ανταλλαγής ή της μεταβίβασης εξουσίας επί των θυμάτων), τουλάχιστον ορισμένων από τα μέσα (εξαναγκασμός, απάτη, παραπλάνηση, κατάχρηση εξουσίας ή ευάλωτης θέσης ή με πληρωμή ή αποδοχή χρημάτων ή άλλων απολαβών για την εξασφάλιση της συναίνεσης προσώπου κατέχοντος εξουσία επί ενός άλλου) ή ορισμένων μορφών εκμετάλλευσης (ιδίως σεξουαλικής εκμετάλλευσης).

Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή προτείνει να προστεθεί ένα νέο άρθρο 2α, το οποίο θα αναφέρει ρητά ότι οι εκ προθέσεως τελούμενες πράξεις και τα μέσα που αναφέρονται στο άρθρο 2 παράγραφος 1, καθώς και η εκμετάλλευση όπως ορίζεται στο άρθρο 2 παράγραφος 3, περιλαμβάνουν πράξεις που διαπράττονται μέσω τεχνολογιών των πληροφοριών και των επικοινωνιών. Με τον τρόπο αυτόν θα διασφαλιστεί ότι η διαδικτυακή διάσταση του εγκλήματος λαμβάνεται υπόψη για κάθε στοιχείο των αδικημάτων εμπορίας ανθρώπων.

Επί του παρόντος, το άρθρο 6 ορίζει ότι τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να εξασφαλίσουν ότι το νομικό πρόσωπο το οποίο υπέχει ευθύνη για αδικήματα εμπορίας ανθρώπων υπόκειται σε αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές κυρώσεις, στις οποίες περιλαμβάνονται χρηματικές ποινές ποινικής ή μη ποινικής φύσης. Το άρθρο 6 προσθέτει ότι οι κυρώσεις αυτές μπορούν να περιλαμβάνουν πέντε μέτρα τα οποία είναι προαιρετικά για τα κράτη μέλη όσον αφορά τη μεταφορά στο εθνικό δίκαιο: α) αποκλεισμός από δημόσιες παροχές ή ενισχύσεις· β) μέτρα προσωρινής ή οριστικής απαγόρευσης της άσκησης εμπορικής δραστηριότητας· γ) θέση υπό δικαστική εποπτεία· δ) δικαστική εκκαθάριση· ε) προσωρινό ή οριστικό κλείσιμο των εγκαταστάσεων που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάπραξη του αδικήματος.

Από την αξιολόγηση της μεταφοράς του εν λόγω άρθρου στο εθνικό δίκαιο προκύπτει ότι, ενώ όλα τα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει χρηματικές ποινές ή πρόστιμα (σύμφωνα με το υποχρεωτικό μέρος της διάταξης), μόνο μια μειονότητα κρατών μελών έχουν μεταφέρει στο εθνικό τους δίκαιο όλα τα προαιρετικά μέτρα, τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν μεταφέρει στο εθνικό τους δίκαιο μόνο ορισμένα, και αρκετά κράτη μέλη δεν έχουν μεταφέρει κανένα στο εθνικό τους δίκαιο. Η Επιτροπή θεωρεί ότι είναι ζωτικής σημασίας να ενισχυθεί η δράση κατά των νομικών προσώπων προς το συμφέρον των οποίων διαπράττονται αδικήματα εμπορίας ανθρώπων. Η θέσπιση υποχρεωτικού καθεστώτος ενισχύει την πτυχή της αντίδρασης που αφορά την ποινική δικαιοσύνη. Ταυτόχρονα, είναι αναγκαίο να υιοθετηθεί αναλογική προσέγγιση, σύμφωνα με το ισχύον άρθρο 6.

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή προτείνει να τροποποιηθεί το άρθρο 6 και σε αυτό να ορίζεται, αντί του καταλόγου των προαιρετικών κυρώσεων, ότι οι αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές κυρώσεις περιλαμβάνουν, κατά περίπτωση, τον αποκλεισμό από δημόσιες παροχές, ενισχύσεις ή επιδοτήσεις και το προσωρινό ή οριστικό κλείσιμο των εγκαταστάσεων που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάπραξη του αδικήματος. Αυτό είναι το καθεστώς που εφαρμόζεται όταν τα νομικά πρόσωπα υπέχουν ευθύνη για απλό αδίκημα εμπορίας ανθρώπων. Η προσθήκη των επιδοτήσεων συμπληρώνει και επεκτείνει τον ισχύοντα προαιρετικό κατάλογο κυρώσεων, με σκοπό να αποτραπεί το ενδεχόμενο τα νομικά πρόσωπα που έχουν καταδικαστεί για αδικήματα εμπορίας ανθρώπων να λαμβάνουν τέτοιες μορφές δημόσιας βοήθειας.

Η παράγραφος 2 προστίθεται για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες νομικά πρόσωπα υπέχουν ευθύνη για διακεκριμένο αδίκημα λόγω οποιασδήποτε από τις περιστάσεις που αναφέρονται στο άρθρο 4 παράγραφος 2. Στις περιπτώσεις αυτές, οι κυρώσεις που επιβάλλονται σε νομικά πρόσωπα, κατά περίπτωση, περιλαμβάνουν: μέτρα προσωρινής ή οριστικής απαγόρευσης της άσκησης εμπορικής δραστηριότητας, θέση υπό δικαστική εποπτεία, δικαστική εκκαθάριση.

Με την προσέγγιση αυτή, η Επιτροπή επιδιώκει να καταστήσει υποχρεωτικά τα καθεστώτα κυρώσεων κατά νομικών προσώπων, με σκοπό την ενίσχυση της αντίδρασης της ποινικής δικαιοσύνης κατά των νομικών προσώπων που εμπλέκονται σε αδικήματα εμπορίας ανθρώπων. Χρησιμοποιεί τα ίδια μέτρα, τα οποία είναι προαιρετικά στο ισχύον άρθρο 7. Η προσέγγιση αυτή διασφαλίζει την αναλογικότητα, καθώς προβλέπει δύο αυστηρές κυρώσεις για τα απλά αδικήματα και τρεις αυστηρότερες κυρώσεις για τα διακεκριμένα αδικήματα. Η προσθήκη της φράσης «κατά περίπτωση» πριν από το καθεστώς των δύο κυρώσεων διασφαλίζει την τήρηση της αρχής της αναλογικότητας και τη διακριτική ευχέρεια των δικαστικών αρχών των κρατών μελών.

Επί του παρόντος, το άρθρο 11 παράγραφος 4 απαιτεί από τα κράτη μέλη να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να συσταθούν κατάλληλοι μηχανισμοί που αποβλέπουν στον έγκαιρο εντοπισμό θυμάτων και στην παροχή συνδρομής και βοήθειας σ’ αυτά, σε συνεργασία με τις σχετικές οργανώσεις στήριξης. Οι μηχανισμοί αυτοί ονομάζονται επίσης μηχανισμοί παραπομπής.

Το 2020 η Επιτροπή ανέφερε ότι σχεδόν όλα τα κράτη μέλη είχαν θεσπίσει τέτοιους επίσημους ή ανεπίσημους μηχανισμούς 23 . Οι εν λόγω μηχανισμοί λαμβάνουν πολύ διαφορετικές μορφές σε εθνικό επίπεδο. Οι διαφορές στη δομή και τις πρακτικές μπορεί να παρεμποδίσουν ή να επιβραδύνουν την παραπομπή των θυμάτων σε επαρκείς υπηρεσίες προστασίας, συνδρομής και στήριξης, ιδίως σε διασυνοριακό πλαίσιο, όταν τα θύματα εντοπίζονται σε χώρα διαφορετική από εκείνη στην οποία έπεσαν θύματα εκμετάλλευσης ή όταν υφίστανται εκμετάλλευση σε περισσότερες από μία χώρες. Η Επιτροπή προτείνει στα κράτη μέλη να επισημοποιήσουν τη θέσπιση των εθνικών μηχανισμών παραπομπής μέσω νομοθετικών, κανονιστικών ή διοικητικών διατάξεων και να ορίσουν εθνικά σημεία επαφής για την παραπομπή των θυμάτων. Για τον σκοπό αυτόν, η απαίτηση αυτή συμπεριλαμβάνεται μέσω τροποποίησης του άρθρου 11 παράγραφος 4.

Η παρούσα πρόταση αναμένεται να εξορθολογίσει περαιτέρω την πρακτική των εθνικών μηχανισμών παραπομπής, με σκοπό τη βελτίωση της παραπομπής των θυμάτων σε διασυνοριακές υποθέσεις. Αυτό θα συμπληρωθεί με την κατάρτιση κατευθυντήριων γραμμών σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για τους εθνικούς μηχανισμούς παραπομπής, οι οποίες θα συμβάλουν στην περαιτέρω εναρμόνιση της δομής και των πρακτικών τους. Η τροποποίηση του άρθρου 11 παράγραφος 4 αποτελεί επίσης το πρώτο βήμα προς τη θέσπιση ευρωπαϊκού μηχανισμού παραπομπής, σύμφωνα με τη στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων 2021-2025.

Επί του παρόντος, το άρθρο 18 παράγραφος 4 απαιτεί τα κράτη μέλη να εξετάζουν το ενδεχόμενο λήψης μέτρων για την ποινικοποίηση της χρήσης υπηρεσιών που αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης, εφόσον ο χρήστης γνωρίζει ότι το πρόσωπο που παρέχει τις υπηρεσίες είναι θύμα αδικήματος εμπορίας ανθρώπων. Πρόκειται για προαιρετική διάταξη την οποία τα κράτη μέλη δεν ήταν υποχρεωμένα να μεταφέρουν στο εθνικό τους δίκαιο.

Μολονότι η προσέγγιση αυτή παρείχε ευελιξία στα κράτη μέλη, το τοπίο της μεταφοράς αυτής της διάταξης στο εθνικό δίκαιο κυμαίνεται από την πλήρη απουσία μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο έως τη μεταφορά που περιορίζεται σε ορισμένες μορφές εκμετάλλευσης, και από την πλήρη μεταφορά στο εθνικό δίκαιο έως τη θέσπιση αυστηρότερων μέτρων. Αυτή η έλλειψη εναρμόνισης μπορεί να έχει αντίκτυπο στη διασυνοριακή συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών που υιοθετούν διαφορετικές προσεγγίσεις. Επιπλέον, σύμφωνα με την εκτίμηση επιπτώσεων, η δράση που αποσκοπεί στη μείωση της ζήτησης μπορεί να περιλαμβάνει ένα βήμα προόδου όσον αφορά την αντίδραση της ποινικής δικαιοσύνης. Η εστίαση στη ζήτηση αναμένεται να μειώσει τον αριθμό των υποθέσεων και των θυμάτων μέσω της αντιμετώπισης των τομέων που τροφοδοτούν όλες τις μορφές εκμετάλλευσης. Από την αξιολόγηση της οδηγίας προέκυψε ότι 19 κράτη μέλη έχουν θεσπίσει είτε νομοθεσία που ποινικοποιεί την εν γνώσει χρήση των υπηρεσιών που παρέχονται από θύματα εμπορίας ανθρώπων για όλες τις μορφές εκμετάλλευσης 24 είτε νομοθεσία που ποινικοποιεί άμεσα ή έμμεσα την εν γνώσει χρήση υπηρεσιών που παρέχονται από θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης 25 .

Η Επιτροπή προτείνει να καταστεί υποχρεωτική για τα κράτη μέλη η ποινικοποίηση της χρήσης υπηρεσιών που αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης, εφόσον ο χρήστης γνωρίζει ότι το πρόσωπο που παρέχει τις υπηρεσίες είναι θύμα αδικήματος εμπορίας ανθρώπων. Αυτό επιτυγχάνεται με την απαλοιφή του άρθρου 18 παράγραφος 4 και την προσθήκη νέου άρθρου 18α με το ίδιο κείμενο του ισχύοντος άρθρου 18 παράγραφος 4, αλλά χωρίς την επιλογή που επιτρέπει στα κράτη μέλη να «εξετάσουν το ενδεχόμενο» ποινικοποίησης.

Αναμένεται ότι αυτή η νομοθετική αλλαγή θα οδηγήσει σε περαιτέρω εναρμόνιση της αντίδρασης της ποινικής δικαιοσύνης στη μείωση της ζήτησης, μεταξύ άλλων απαιτώντας από τα κράτη μέλη να εφαρμόζουν τους νέους κανόνες σε όλες τις μορφές εκμετάλλευσης, και θα έχει θετικό αντίκτυπο στη συνεργασία σε διασυνοριακές υποθέσεις.

Η παράγραφος 2 απαιτεί από τα κράτη μέλη να λάβουν τα αναγκαία μέτρα για να εξασφαλίσουν ότι τα αδικήματα που σχετίζονται με την εν γνώσει χρήση υπηρεσιών εκμετάλλευσης τιμωρούνται με αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές ποινές και κυρώσεις.

Το προτεινόμενο άρθρο 23 παράγραφος 3 εισάγει απαίτηση για υποβολή έκθεσης από την Επιτροπή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο, στην οποία θα αξιολογείται το κατά πόσον τα κράτη μέλη έχουν λάβει τα απαραίτητα μέτρα προκειμένου να συμμορφωθούν με τους νέους κανόνες σχετικά με την εν γνώσει χρήση υπηρεσιών που προέρχονται από εκμετάλλευση, καθώς και ο αντίκτυπος των εν λόγω μέτρων. Η έκθεση υποβάλλεται [έως πέντε έτη μετά την προθεσμία μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο]. Αυτό θα εξασφαλίσει επαρκή αξιολόγηση και υποβολή εκθέσεων σχετικά με τα μέτρα που προτείνει η Επιτροπή μετά από επαρκές χρονικό διάστημα που θα παρέχει τη δυνατότητα ανάλυσης της μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο και του αντικτύπου των νέων κανόνων.

Επί του παρόντος, το άρθρο 19 προβλέπει ότι οι εθνικοί εισηγητές και οι ισοδύναμοι μηχανισμοί εκτελούν καθήκοντα, συμπεριλαμβανομένης της συγκέντρωσης στατιστικών στοιχείων και της υποβολής αναφορών στο πλαίσιο της ανά διετία υποβολής έκθεσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με την πρόοδο που σημειώνεται στις ενέργειες για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Η συλλογή δεδομένων σε επίπεδο ΕΕ πραγματοποιείται ανά διετία σύμφωνα με τα άρθρα 19 και 20.

Ωστόσο, από την αξιολόγηση της οδηγίας προέκυψε ότι εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά κενά στη συλλογή δεδομένων, ιδίως όσον αφορά τους δείκτες ποινικής δικαιοσύνης και τα αδικήματα που αφορούν τη χρήση υπηρεσιών που προέρχονται από εκμετάλλευση, και ότι η δημοσίευση σχετικών στατιστικών στοιχείων συχνά συμβαίνει αρκετά μεγάλο διάστημα μετά το τέλος της περιόδου αναφοράς (συνήθως περίπου δύο έτη).

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή προτείνει να θεσπιστεί η υποχρέωση των κρατών μελών να συλλέγουν και να υποβάλλουν στην Επιτροπή δεδομένα σχετικά με την εμπορία ανθρώπων κάθε χρόνο, μέσω ενός νέου άρθρου 19α, το οποίο καθορίζει τους δείκτες για τη συλλογή των εν λόγω δεδομένων. Στην πρώτη παράγραφο του εν λόγω άρθρου προβλέπεται η υποχρέωση των κρατών μελών να συλλέγουν δεδομένα για την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων τους για την καταπολέμηση των αδικημάτων εμπορίας ανθρώπων. Στην παράγραφο 2 προσδιορίζεται το ελάχιστο σύνολο δεικτών που θα πρέπει να αποτελούν μέρος της συλλογής δεδομένων (αριθμός καταγεγραμμένων θυμάτων· αριθμός υπόπτων, διωκόμενων και καταδικασθέντων προσώπων για αδικήματα που αναφέρονται στο άρθρο 2 και στο προτεινόμενο άρθρο 18α) και επίπεδο ανάλυσης.

Στην παράγραφο 3 ορίζεται ότι τα κράτη μέλη διαβιβάζουν ετησίως στην Επιτροπή, έως την 1η Ιουλίου κάθε έτους, τα στατιστικά δεδομένα που αναφέρονται στην παράγραφο 2 για το προηγούμενο έτος σε τυποποιημένο μορφότυπο που παρέχει η Επιτροπή. Προκειμένου να επιταχυνθεί η διαθεσιμότητα των στατιστικών στοιχείων, το άρθρο 19α θα πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή την ημερομηνία έναρξης ισχύος της τροποποιητικής οδηγίας.