Horyzont Europa – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji oraz zasady uczestnictwa i upowszechniania obowiązujące w tym programie

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Realizacja

Program jest realizowany poprzez:

• program szczegółowy ustanowiony decyzją (UE) 2021/764 (zob. streszczenie);
• wkład finansowy na rzecz Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT) ustanowionego rozporządzeniem (UE) 2021/819;
• program szczegółowy w zakresie badań w dziedzinie obronności ustanowiony rozporządzeniem (UE) 2021/697 (zob. streszczenie).

Cele

Celem ogólnym programu jest osiągnięcie naukowego, technologicznego, gospodarczego i społecznego oddziaływania w wyniku inwestycji UE w badania naukowe i innowacje, aby:

• wzmocnić bazę naukową i technologiczną UE oraz przyczynić się do zwiększenia konkurencyjności we wszystkich państwach członkowskich UE, w tym w przemyśle;
• zrealizować strategiczne priorytety UE i przyczynić się do realizacji jej strategii politycznych i celów;
• sprostać globalnym wyzwaniom, w tym osiągać cele zrównoważonego rozwoju ONZ poprzez kierowanie się zasadami Agendy 2030 i porozumienia paryskiego;
• wzmocnić europejską przestrzeń badawczą (EPB).

Program ma zatem maksymalnie zwiększyć unijną wartość dodaną przez skoncentrowanie się na celach i działaniach, których skuteczna realizacja przez państwa członkowskie nie jest możliwa samodzielnie, lecz poprzez współpracę.

Program ma następujące cele szczegółowe:

• rozwijanie, promowanie i zwiększanie doskonałości naukowej, wspieranie tworzenia i rozpowszechniania wysokiej jakości nowej podstawowej i stosowanej wiedzy, umiejętności, technologii oraz rozwiązań, wspieranie szkoleń i mobilności naukowców, przyciąganie utalentowanych ludzi na wszystkich poziomach oraz przyczynianie się do pełnego wykorzystywania puli talentów UE w działaniach wspieranych w ramach programu;
• generowanie wiedzy, wzmocnienie oddziaływania badań naukowych i innowacji na kształtowanie, wspieranie i realizację polityki UE oraz wspieranie dostępu do innowacyjnych rozwiązań i ich absorpcji przez przemysł europejski, w szczególności małe i średnie przedsiębiorstwa, oraz sprostanie globalnym wyzwaniom społecznym, takim jak zmiana klimatu i realizacja celów zrównoważonego rozwoju;
• propagowanie wszelkich form innowacji, ułatwianie rozwoju technologicznego, demonstracji i transferu wiedzy i technologii oraz wzmocnienie wdrażania i wykorzystywania innowacyjnych rozwiązań;
• zoptymalizowanie realizacji programu pod kątem wzmocnienia europejskiej przestrzeni badawczej i zwiększenia jej oddziaływania i atrakcyjności, wspieranie opartego na doskonałości uczestnictwa w programie ze strony wszystkich państw członkowskich, w tym państw osiągających słabe wyniki w zakresie badań naukowych i innowacji, oraz ułatwianie tworzenia powiązań opartych na współpracy w dziedzinie badań naukowych i innowacji w Europie.

Struktura i budżet

Strukturę programu przedstawiono poniżej, a jego łączny budżet wynosi 95,5 mld EUR w cenach bieżących (w tym 5,4 mld EUR z NextGenerationEU).

Filar I – Doskonała baza naukowa

Obejmuje on następujące komponenty:

• Europejska Rada ds. Badań Naukowych;
• działania „Maria Skłodowska-Curie”;
• infrastruktury badawcze.

Filar II – Globalne wyzwania i europejska konkurencyjność przemysłowa

Obejmuje on następujące komponenty:

• klaster „Zdrowie”;
• klaster „Kultura, kreatywność i społeczeństwo integracyjne”;
• klaster „Bezpieczeństwo cywilne na rzecz społeczeństwa”;
• klaster „Technologie cyfrowe, przemysł i przestrzeń kosmiczna”;
• klaster „Klimat, energia i mobilność”;
• klaster „Żywność, biogospodarka, zasoby naturalne, rolnictwo i środowisko”;
• niejądrowe działania bezpośrednie podejmowane przez Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej.

Filar III – Innowacyjna Europa

Obejmuje on następujące komponenty:

• Europejska Rada ds. Innowacji (EIC);
• europejskie ekosystemy innowacji (EIE);
• Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT).

Część – Rozszerzenie uczestnictwa i wzmacnianie europejskiej przestrzeni badawczej

Obejmuje ona następujące komponenty:

• rozszerzanie uczestnictwa i rozpowszechnianie doskonałości;
• zreformowanie i usprawnienie europejskiego systemu badań naukowych i innowacji.

Misje

Misje to portfolio działalności w zakresie badań naukowych i innowacji, opartej na doskonałości, ukierunkowanej na skutki i obejmującej wiele dyscyplin i sektorów, które mają:

• osiągnąć w ustalonych ramach czasowych mierzalny cel, który nie mógłby zostać osiągnięty w drodze działań indywidualnych;
• oddziaływać na społeczeństwo i kształtowanie polityki poprzez naukę i technologię;
• być istotne dla znacznej części ludności UE oraz dla szerokiego kręgu obywateli UE.

W rozporządzeniu wskazano pięć obszarów ewentualnych misji:

• dostosowanie do zmiany klimatu, w tym przemiany społeczne;
• choroby nowotworowe;
• zdrowe oceany, morza oraz wody przybrzeżne i śródlądowe;
• neutralne dla klimatu i inteligentne miasta;
• zdrowa gleba i żywność.

Z każdym obszarem misji powiązana jest specjalna rada ds. misji, która doradza Komisji w zakresie definiowania, projektowania i wdrażania poszczególnych misji.

Partnerstwa europejskie

Utworzono zoptymalizowany krajobraz obejmujący trzy formy partnerstw europejskich (współfinansowane, współprogramowane i zinstytucjonalizowane), w ramach których UE, organy krajowe i sektor prywatny zobowiązują się do wspierania działań w zakresie badań naukowych i innowacji.

Europejska Rada ds. Innowacji

EIC ustanowiono jako centralnie zarządzany punkt kompleksowej obsługi w celu realizacji działań w ramach filaru III „Innowacyjna Europa”, związanych z EIC. EIC koncentruje się głównie na przełomowych i radykalnych innowacjach, ukierunkowanych w szczególności na innowacje tworzące nowe rynki, a jednocześnie wspiera także wszystkie rodzaje innowacji, w tym innowacje stopniowe.

Udział państw trzecich

W programie „Horyzont Europa” mogą uczestniczyć osoby prawne z dowolnego miejsca na świecie, na warunkach określonych w regulaminie, a w stosownych przypadkach na dodatkowych warunkach określonych w programie prac/zaproszeniu.

W programie w formie stowarzyszeń państw trzecich mogą uczestniczyć:

• państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) oraz Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA);
• państwa przystępujące, państwa kandydujące i potencjalni kandydaci;
• państwa objęte europejską polityką sąsiedztwa;
• państwa trzecie o dobrym potencjale naukowym, technicznym i innowacyjnym oraz zaangażowane w budowanie otwartej gospodarki rynkowej opartej na zasadach.

Zasady uczestnictwa

W rozporządzeniu ustanowiono różne zasady, takie jak kryteria kwalifikowalności do uczestnictwa i finansowania oraz zasady dotyczące etyki i bezpieczeństwa odnoszące się do działań pośrednich finansowanych w ramach programu. Przykłady takich zapisów:

• każdy podmiot prawny może uczestniczyć w programie i otrzymywać finansowanie, o ile spełni warunki kwalifikowalności wskazane w zasadach programu „Horyzont Europa”, łącznie z wszelkimi innymi dodatkowymi warunkami określonymi w programie prac lub w zaproszeniu;
• treść zaproszeń do składania wniosków musi być zawarta w programie prac;
• Komisja lub organ finansujący może ogłosić wspólne zaproszenie do składania wniosków razem z państwami trzecimi, w tym ich organizacjami lub agencjami naukowymi i technologicznymi, organizacjami międzynarodowymi i podmiotami prawnymi o charakterze niezarobkowym;
• w postępowaniach o udzielenie zamówienia konieczne jest przestrzeganie reguł konkurencji i zasad przejrzystości, niedyskryminacji, równego traktowania, należytego zarządzania finansami oraz proporcjonalności;
• zasady dotyczące weryfikacji zdolności finansowej;
• proces oceny wniosków, w tym kryteria wyboru i przyznania – ocenę wniosków przeprowadza niezależna komisja ekspercka w oparciu o następujące kryteria: doskonałość, oddziaływanie oraz jakość i skuteczność realizacji;
• wnioskodawcy mogą wystąpić z wnioskiem o dokonanie przeglądu oceny, jeśli uważają, że procedura oceny nie została prawidłowo zastosowana;
• obowiązki związane z rozpowszechnianiem i wykorzystywaniem rezultatów, w tym dotyczące stosowania praktyk otwartej nauki.

Ocena i monitorowanie programu oraz ocena jego skutków

Komisja ocenia i monitoruje program „Horyzont Europa”, aby ocenić postępy w realizacji jego celów.

Uzupełnieniem programu jest program badawczo-szkoleniowy Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej na lata 2021–2025.