Układ z Schengen i konwencja wykonawcza do układu z Schengen

Wraz z podpisaniem układu z Schengen 14 czerwca 1985 r. Belgia, Niemcy, Francja, Luksemburg i Niderlandy zgodziły się na stopniowe znoszenie kontroli na swoich granicach wewnętrznych. Konwencja wykonawcza do układu z Schengen uzupełnia układ i ustanawia warunki i zabezpieczenia dotyczące tworzenia obszaru wolnego od kontroli na granicach wewnętrznych. Została ona podpisana przez te pięć państw członkowskich Unii Europejskiej (UE) 19 czerwca 1990 r. i weszła w życie w 1995 r. Układ i konwencja, a także towarzyszące im umowy oraz przepisy, składają się na „dorobek Schengen”, który w 1999 r. został włączony w ramy prawne UE, stając się częścią unijnego prawa. Zgodnie z traktatem lizbońskim celem UE jest zapewnienie „przestrzeni (…) bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób”.

Obecnie do strefy Schengen należy 30 państw europejskich, w tym 26 spośród 27 państw członkowskich UE oraz cztery państwa Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu – Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria.

Cypr zaakceptował dorobek Schengen w ramach procesu akcesyjnego do UE i jest państwem należącym do obszaru Schengen. Oznacza to, że uczestniczy w ściślejszej współpracy w ramach Schengen. Rada Unii Europejskiej nie zniosła jednak jeszcze kontroli granicznych z Cyprem, a jego pełna integracja jest obecnie w toku.

Z kolei Irlandia uzyskała w drodze wyjątku, na mocy Protokołu Schengen, zwolnienie z przepisów Schengen. W związku z tym utrzymuje własną politykę wizową i graniczną. Biorąc jednak pod uwagę korzyści płynące ze współpracy w ramach strefy Schengen, Irlandia zwróciła się o uczestnictwo w niektórych obszarach Schengen, w tym w Systemie informacyjnym Schengen oraz współpracy sądowej i policyjnej.

W ramach procesu rozszerzenia UE kraje kandydujące do UE muszą przyjąć system zarządzania Schengen. Wymaga to dostosowania przepisów krajowych do wszystkich wymogów Schengen i stworzenia silnych systemów krajowych w celu ich skutecznego stosowania.

Po przystąpieniu danego kraju do UE staje się on państwem należącym do obszaru Schengen. Wszystkie przepisy Schengen są wiążące w momencie przystąpienia, chociaż niektóre z nich mają zastosowanie później. Obejmują one pełny dostęp do wszystkich systemów informacyjnych, prawo do wydawania wiz Schengen oraz zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych. Aby możliwe było zastosowanie pełnego zestawu przepisów, łącznie ze zniesieniem kontroli na granicach wewnętrznych, jako ostatniego kamienia milowego, nowe państwo należące do obszaru Schengen musi zostać poddane procesowi oceny. Ten proces jest koordynowany przez Komisję Europejską, w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi w ramach mechanizmu oceny Schengen.

Gdy ocena potwierdzi, że państwo należące do obszaru Schengen jest gotowe do pełnego przystąpienia do strefy Schengen i zniesienia kontroli na granicach wewnętrznych, Rada musi podjąć decyzję, aby umożliwić ten ostatni krok.