Pierwszeństwo prawa Unii Europejskiej

Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej, określana także mianem „prymatu” lub „zwierzchnictwa” prawa unijnego, opiera się na koncepcji, która zakłada, że w przypadku konfliktu określonego aspektu prawa Unii Europejskiej oraz krajowego systemu prawnego jednego z jej państw członkowskich, prawo unijne będzie miało charakter nadrzędny. W przeciwnym razie państwa członkowskie mogłyby po prostu dopuścić do sytuacji, w której ich prawo krajowe byłoby nadrzędne wobec pierwotnego lub wtórnego prawa UE, co spowodowałoby, że realizacja polityki UE stałaby się niewykonalna.Zasada pierwszeństwa prawa UE była stopniowo opracowywana na podstawie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Nie została ona zapisana w traktatach Unii Europejskiej, jednak do treści traktatu lizbońskiego została dołączona krótka deklaracja odnosząca się do pierwszeństwa.W sprawie Van Gend en Loos przeciwko Nederlandse Administratie der Belastingen (Sprawa 26/62), Trybunał orzekł, że prawo wspólnotowe przyjmowane przez instytucje Unii Europejskiej może być źródłem uprawnień egzekwowanych przez osoby fizyczne i prawne przed sądami poszczególnych państw członkowskich. Oznacza to, że prawo Unii Europejskiej może być stosowane bezpośrednio.

W sprawie Costa przeciwko ENEL (Sprawa 6/64), Trybunał oparł się na zasadzie bezpośredniego stosowania oraz uznał, że uznanie podrzędności prawa wspólnotowego wobec przepisów obowiązujących w poszczególnych państwach członkowskich zagroziłoby realizacji celów traktatów. Ze względu na fakt, że państwa członkowskie przekazały Unii Europejskiej pewne kompetencje, ograniczyły tym samym swoją suwerenność. W związku z tym, by prawo wspólnotowe mogło działać skutecznie, musi obowiązywać zasada jego pierwszeństwa nad wszystkimi przepisami prawa krajowego, w tym konstytucji poszczególnych państw członkowskich.Inne przykłady spraw, w których Trybunał podkreślił zasadę pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej to między innymi:

• Internationale Handelsgesellschaft mbH przeciwko Einfuhr- und Vorratsstelle fur Getreide und Futtermittel (Sprawa 11/70);
• Amministrazione delle Finanze dello Stato przeciwko Simmenthal SpA (Sprawa 106/77);
• Marleasing SA przeciwko La Comercial Internacional de Alimentacion SA (Sprawa C-106/89).

W tych sprawach Trybunał wyjaśnił, że pierwszeństwo prawa UE ma zastosowanie do wszystkich aktów krajowych, bez względu na to, czy zostały one przyjęte przed przedmiotowym aktem unijnym, czy też później. W sytuacjach, w których prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo wobec prawa krajowego, przepisy prawa krajowego nie są automatycznie znoszone lub unieważniane. Stosowne organy oraz sądy krajowe muszą jednak konsekwentnie odmawiać stosowania tych przepisów tak długo, jak obowiązują nadrzędne w stosunku do nich przepisy wspólnotowe.

Celem zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego jest zatem zapewnienie wszystkim mieszkańcom jednakowej ochrony na mocy prawa unijnego na całym terytorium Unii Europejskiej.Należy jednak pamiętać o tym, że zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego obowiązuje wyłącznie w obszarach, w których poszczególne państwa członkowskie przekazały swoje suwerenne kompetencje Unii Europejskiej, takich jak między innymi jednolity rynek, ochrona środowiska, transport i inne. Nie dotyczy jednak obszarów takich jak szkolnictwo, kultura czy turystyka.