Πράσινο βιβλίο για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας

Το παρόν πράσινο βιβλίο στοχεύει στην διοργάνωση ενός ανοιχτού διαλόγου για το ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην προώθηση της παροχής υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, τον καθορισμό των στόχων γενικού συμφέροντος που επιδιώκουν αυτές οι υπηρεσίες και τον τρόπο με τον οποίο οργανώνονται, χρηματοδοτούνται και αξιολογούνται.

ΠΡΑΞΗ

Πράσινο βιβλίο της Επιτροπής, της 21ης Μαΐου 2003, για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας [COM(2003) 270 τελικό - Επίσημη Εφημερίδα C 76, 25.03.2004].

ΣΥΝΟΨΗ

Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας βρίσκονται στο επίκεντρο του πολιτικού διαλόγου. Αφορούν το κεντρικό ζήτημα του ρόλου που διαδραματίζουν οι δημόσιες αρχές σε μια οικονομία της αγοράς, αφενός για τη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της αγοράς και της τήρησης των κανόνων του παιχνιδιού από όλους τους φορείς και, αφετέρου, για την προστασία του γενικού συμφέροντος, και ιδίως για την ικανοποίηση των στοιχειωδών αναγκών των πολιτών και για την προστασία των δημόσιων αγαθών στις περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν μπορεί να τα προστατεύσει η αγορά.

Η πραγματικότητα των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι περίπλοκη και διαρκώς μεταβαλλόμενη. Καλύπτει:

• ένα μεγάλο εύρος διαφόρων δραστηριοτήτων, από τις μεγάλες βιομηχανίες δικτύου (ενέργεια, ταχυδρομικές υπηρεσίες, μεταφορές και τηλεπικοινωνίες) έως την υγεία, την εκπαίδευση και τις κοινωνικές υπηρεσίες.
• μία μεγάλη ποικιλία ως προς το επίπεδο στο οποίο παρέχονται οι υπηρεσίες αυτές: από το ευρωπαϊκό ή και το παγκόσμιο έως το καθαρά τοπικό.
• μία ποικιλία σχετικά με τη φύση των παρεχομένων υπηρεσιών: μερικές έχουν εμπορικό χαρακτήρα και άλλες μη εμπορικό.
• οργανώσεις αυτών των υπηρεσιών ποικίλλει ανάλογα με τις πολιτιστικές παραδόσεις, την ιστορία και τις γεωγραφικές συνθήκες κάθε κράτους μέλους και ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε δραστηριότητας.

Ενόψει αυτής της περιπλοκότητας, η Επιτροπή εγκαινιάζει ένα διάλογο για το ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον καθορισμό των στόχων γενικού συμφέροντος που επιδιώκουν αυτές οι υπηρεσίες και για την οργάνωση, τη χρηματοδότηση και την αξιολόγησή τους. Συγχρόνως, επιβεβαιώνει τη σημαντική συμβολή της εσωτερικής αγοράς και των κανόνων του ανταγωνισμού στη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας πολλών δημόσιων υπηρεσιών, προς όφελος των πολιτών και των επιχειρήσεων. Το πράσινο βιβλίο λαμβάνει επίσης υπόψη την παγκοσμιοποίηση και την απελευθέρωση, ενώ θέτει και το ζήτημα του εάν και κατά πόσον πρέπει να θεσπιστεί ένα γενικό νομικό πλαίσιο σε κοινοτικό επίπεδο για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας.

Θέλοντας να επανεξετάσει πλήρως την πολιτική που εφαρμόζεται στον τομέα των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, η Επιτροπή θέτει ερωτήματα σχετικά με τα εξής θέματα:

• η εμβέλεια της κοινοτικής δράσης στον τομέα των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και η τήρηση της αρχής της επικουρικότητας·
• η κοινοτική έννοια των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας·
• ο ορισμός της καλής διακυβέρνησης στον τομέα της οργάνωσης, της ρύθμισης, της χρηματοδότησης και της αξιολόγησης των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, προκειμένου να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική και δίκαιη πρόσβαση όλων των πολιτών σε υπηρεσίες υψηλής ποιότητας·
• τα μέτρα που θα μπορούσαν να συνδυάσουν τη διατήρηση υπηρεσιών κοινής ωφέλειας υψηλής ποιότητας και την εφαρμογή των κανόνων για τον ανταγωνισμό και την εσωτερική αγορά.

Πλαίσιο

Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας είναι μέρος των αξιών που συμμερίζονται όλες οι ευρωπαϊκές κοινωνίες και αποτελούν ουσιαστικό στοιχείο του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Ο ρόλος τους είναι θεμελιώδης για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών και για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και της απομόνωσης.

Οι υπηρεσίες γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος αναφέρονται σε τρεις διατάξεις:

• στο άρθρο 16 της Συνθήκης ΕΚ που αναθέτει στην Κοινότητα και στα κράτη μέλη της να φροντίζουν ώστε οι πολιτικές τους να επιτρέπουν στις υπηρεσίες γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος να επιτελούν το έργο τους. Διατυπώνει μια αρχή, χωρίς όμως να παρέχει στην Κοινότητα συγκεκριμένο τρόπο δράσεως·
• στο άρθρο 86 παράγραφος 2 της Συνθήκης ΕΚ που αναγνωρίζει έμμεσα το δικαίωμα των κρατών μελών να επιβάλουν συγκεκριμένες υποχρεώσεις δημοσίων υπηρεσιών στους οικονομικούς παράγοντες. Θεσπίζει μια βασική αρχή που εγγυάται την παροχή και την ανάπτυξη των υπηρεσιών οικονομικού ενδιαφέροντος στην εσωτερική αγορά. Οι φορείς παροχής υπηρεσιών κοινής ωφέλειας απαλλάσσονται από την υποχρέωση να ακολουθούν τους κανόνες της Συνθήκης μόνον εφόσον αυτή η απαλλαγή θεωρείται απολύτως αναγκαία για την εκπλήρωση της έργου κοινής ωφέλειας που έχουν αναλάβει. Επομένως, σε περίπτωση σύγκρουσης, η εκπλήρωση έργου κοινής ωφέλειας μπορεί πράγματι να υπερτερεί της εφαρμογής των κοινοτικών κανόνων, συμπεριλαμβανομένων των κανόνων που αφορούν την εσωτερική αγορά και τον ανταγωνισμό·
• στο άρθρο 36 του Χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EN) (FR), σύμφωνα με τον οποίο η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται την πρόσβαση στις υπηρεσίες γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος για την προώθηση της κοινωνικής και εδαφικής συνοχής της Ένωσης.

Από το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 1980, πολλοί τομείς στους οποίους παρέχονταν κυρίως ή επιπλέον υπηρεσίες κοινής ωφέλειας ανοίχτηκαν σταδιακά στον ανταγωνισμό [π.χ., τηλεπικοινωνίες, ταχυδρομικές υπηρεσίες, μεταφορές, ενέργεια, (ηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο)].

Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα υποστήριζε ανέκαθεν την «ελεγχόμενη» απελευθέρωση, δηλ. το προοδευτικό άνοιγμα της αγοράς παράλληλα με τη λήψη μέτρων για την προστασία του γενικού συμφέροντος, ιδίως μέσω της έννοιας της καθολικής υπηρεσίας, με σκοπό να διασφαλιστεί η πρόσβαση όλων, ανεξάρτητα από την οικονομική, κοινωνική ή γεωγραφική τους κατάσταση, σε υπηρεσίες συγκεκριμένης ποιότητας με προσιτή τιμή.

Η Επιτροπή προσπάθησε επανειλημμένα να εξηγήσει την πολιτική που εφαρμόζει η Κοινότητα στον τομέα αυτόν:

• ανακοινώσεις για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας [COM(1996) 443 και COM(2000) 580 - Επίσημη Εφημερίδα C 281 της 26.09.1996 και Επίσημη Εφημερίδα C 17 της 19.01.2001]·
• έκθεση προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λάακεν με τίτλο «Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας» [COM(2001) 598 - δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Συμβούλιο, στην Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των περιφερειών, της 12ης Μαΐου 2004, με τίτλο «άσπρο βιβλίο για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας» [COM (2004) 374 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα των Κοινοτήτων]. Η Επιτροπή προσδιορίζει μια σειρά προσανατολισμών στον τομέα των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, ώστε να διασφαλιστεί μια συνεπής πολιτική στον εν λόγω τομέα. Αυτό το λευκό βιβλίο αποτελεί συνέχεια ευρείας δημόσιας διαβούλευσης που ξεκίνησε με το πράσινο βιβλίο για τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας υψηλού επιπέδου στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις στην Ευρώπη. Καταλήγει, κυρίως, στο συμπέρασμα ότι, προς το παρόν, δεν θα ήταν σκόπιμο να υποβληθεί πρόταση για οδηγία-πλαίσιο στον τομέα αυτό και συνιστά στην Επιτροπή να εξετάσει το ζήτημα αργότερα.

Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της 13ης Ιανουαρίου 2004, σχετικά με το πράσινο βιβλίο για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας [Α5-0484/ 2003]. Το Κοινοβούλιο χαιρετίζει την έκδοση του πράσινου βιβλίου της Επιτροπής και την καλεί να υποβάλει, το αργότερο μέχρι τον Απρίλιο του 2004, έκθεση παρακολούθησης. Είναι της άποψης ότι ορισμένες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας πρέπει να εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής των κανόνων ανταγωνισμού, όπως η υγεία και η εκπαίδευση, η κοινωνική στέγη, καθώς επίσης οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας που αποσκοπούν να διατηρήσουν ή να αυξήσουν την πολυφωνία της πληροφόρησης και της πολιτικής ποικιλομορφίας. Επιπλέον, το Κοινοβούλιο ζητά από την Επιτροπή να υπερασπισθεί αυτή τη θέση στις διαπραγματεύσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου που σχετίζονται με τη γενική συμφωνία για το εμπόριο των υπηρεσιών. Θεωρεί ότι δεν είναι ούτε εφικτό ούτε εύλογο να παγιωθούν κοινοί ορισμοί για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και τις υποχρεώσεις των δημοσίων υπηρεσιών που απορρέουν από αυτές, αλλά ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να θεσπίσει κοινές αρχές, όπως: καθολικότητα και ισότητα πρόσβασης, συνέχεια, ασφάλεια, προσαρμοστικότητα, ποιότητα, αποτελεσματικότητα, δυνατότητα πρόσβασης ως προς τις τιμές, διαφάνεια, προστασία των λιγότερο ευνοημένων κοινωνικών ομάδων, προστασία των χρηστών, των καταναλωτών και του περιβάλλοντος και συμμετοχή των πολιτών, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες για κάθε τομέα συνθήκες. Το Κοινοβούλιο τονίζει, επίσης, τη συμβατότητα των κανόνων ανταγωνισμού με τις υποχρεώσεις του τομέα των δημοσίων υπηρεσιών και, τέλος, τάσσεται σαφώς κατά της απελευθέρωσης της υδροδότησης. Το Κοινοβούλιο εκτιμά ότι, στους τομείς της ύδρευσης και των αποβλήτων, οι υπηρεσίες δεν πρέπει να υπάγονται σε τομεακές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και υπογραμμίζει ότι η Ένωση πρέπει να διατηρήσει την αρμοδιότητά της όσον αφορά τα πρότυπα προστασίας της ποιότητας και του περιβάλλοντος στους συγκεκριμένους τομείς.

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 24.08.2004