Prawo dostępu do adwokata w postępowaniach karnym i dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania

 

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Dyrektywa 2013/48/UE – prawo dostępu do adwokata, kontaktu z osobami trzecimi i organami konsularnymi w przypadku pozbawienia wolności

JAKIE SĄ CELE DYREKTYWY?

Ma ona na celu zapewnienie, że osoby podejrzane lub oskarżone w postępowaniu karnym oraz osoby podlegające nakazowi w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania (zwane dalej „obywatelami”) mają dostęp do adwokata i prawo do porozumiewania się w czasie pozbawienia wolności.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Prawo dostępu do adwokata

Obywatele muszą mieć dostęp do adwokata bez zbędnej zwłoki:

• przed ich przesłuchaniem przez organ ścigania (np. policję) lub organ sądowy,
• podczas prowadzenia czynności dochodzeniowych lub innych czynności dowodowych (np. konfrontacji),
• od momentu pozbawienia wolności,
• w odpowiednim czasie, zanim stawią się przed sądem karnym.

W szczególności dyrektywa obejmuje:

• prawo do spotykania się na osobności i porozumiewania się z adwokatem,
• prawo adwokata do skutecznego udziału w czasie przesłuchiwania i do obecności przy czynnościach dochodzeniowych oraz dowodowych,
• zasadę poufności wszelkich form porozumiewania się (spotkań, korespondencji, rozmów telefonicznych itp.).

Co się tyczy osób objętych postępowaniem dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania, dyrektywa ustanawia prawo dostępu do adwokata w państwie UE wykonującym nakaz i do ustanowienia adwokata w państwie UE wydającym nakaz.

Prawa przysługujące w przypadku pozbawienia wolności

Obywatele pozbawieni wolności mają prawo, bez zbędnej zwłoki:

• do poinformowania przynajmniej jednej wskazanej przez siebie osoby o pozbawieniu ich wolności. Jeżeli aresztowany jest dzieckiem, osoba, na której spoczywa odpowiedzialność rodzicielska, powinna zostać jak najszybciej powiadomiona;
• do porozumienia się z przynajmniej jedną wskazaną przez siebie osobą.

Jeżeli pozbawienie wolności następuje w państwie UE innym niż ich kraj pochodzenia, mają oni prawo do poinformowania o tym fakcie swoich organów konsularnych, do odwiedzin ze strony tych organów, do porozumiewania się z nimi oraz prawo do tego, by organy te zajęły się organizacją ich zastępstwa procesowego.

Wyjątki

Dyrektywa zezwala na możliwość czasowego odstępstwa od niektórych praw w wyjątkowych okolicznościach i na ściśle określonych warunkach (na przykład w przypadku pilnej potrzeby zapobieżenia poważnym negatywnym konsekwencjom dla życia, wolności lub nietykalności cielesnej jakiejś osoby).

Pomoc prawna z urzędu

W dyrektywie (UE) 2016/1919 ustanowiono wspólne normy minimalne dotyczące prawa do pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych, oskarżonych oraz osób, których dotyczy wniosek, co zapewnia skuteczność przepisom dyrektywy (UE) 2013/48. Zgodnie z nią państwa UE muszą zapewnić, że podejrzani i oskarżeni, którzy nie posiadają wystarczających środków na pokrycie kosztów pomocy adwokata, mają prawo do pomocy prawnej z urzędu, gdy wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości. Aby ustalić, czy należy przyznać pomoc prawną z urzędu, państwa UE mogą zastosować ocenę sytuacji majątkowej (w celu określenia, czy dana osoba nie posiada wystarczających środków na pokrycie kosztów pomocy prawnej), ocenę zasadności (w celu określenia, czy zapewnienia pomocy prawnej wymaga interes wymiaru sprawiedliwości) lub obie te oceny.

Dyrektywa (UE) 2016/1919 stanowi ostatni akt prawny przewidziany w harmonogramie działań mających na celu umocnienie praw procesowych osób podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym, który został przyjęty przez Radę w listopadzie 2009 r.

Ta dyrektywa ma zostać włączona do porządku prawnego państw UE do dnia 5 maja 2019 r.

OD KIEDY DYREKTYWA MA ZASTOSOWANIE?

Dyrektywa ma zastosowanie od dnia 26 listopada 2013 r., przy czym do porządku krajowego państw UE miała zostać włączona do dnia 27 listopada 2016 r.

KONTEKST

Więcej informacji:

• Prawa podejrzanych i oskarżonych (Komisja Europejska).

GŁÓWNY DOKUMENT

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE z dnia 22 października 2013 r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności (Dz.U. L 294 z 6.11.2013, s. 1–12)

DOKUMENTY POWIĄZANE

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1919 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym oraz dla osób, których dotyczy wniosek w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania (Dz.U. L 297 z 4.11.2016, s. 1–8)

Kolejne zmiany dyrektywy (UE) 2016/1919 zostały włączone do tekstu podstawowego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

Zalecenie Komisji z dnia 27 listopada 2013 r. w sprawie gwarancji procesowych dla osób wymagających szczególnego traktowania podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym (Dz.U. C 378 z 24.12.2013, s. 8–10)

Zalecenie Komisji z dnia 27 listopada 2013 r. w sprawie prawa do pomocy prawnej przysługującego podejrzanym lub oskarżonym w postępowaniu karnym (Dz.U. C 378 z 24.12.2013, s. 11–14)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym (Dz.U. L 142 z 1.6.2012, s. 1–10)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE z dnia 20 października 2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym (Dz.U. L 280 z 26.10.2010, s. 1–7).

Rezolucja Rady z dnia 30 listopada 2009 r. dotycząca harmonogramu działań mających na celu umocnienie praw procesowych osób podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym (Dz.U. C 295 z 4.12.2009, s. 1–3)

Ostatnia aktualizacja: 23.11.2017