WYROK TRYBUNAŁU

z dnia 13 marca 2001 r.(*)

Energia elektryczna – Odnawialne źródła energii – Krajowe przepisy nakładające na przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną obowiązek zakupu energii elektrycznej po cenach minimalnych i przewidujące podział kosztów z tego tytułu między te przedsiębiorstwa a przedsiębiorstwa eksploatujące sieci nadrzędne w strukturze sieciowej – Pomoc państwa – Zgodność ze swobodą przepływu towarów

W sprawie C‑379/98

mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu WE (obecnie art. 234 WE), przez Landgericht Kiel (Niemcy) wniosek o wydanie, w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między

PreussenElektra AG

a

Schleswag AG,

przy udziale

Windpark Reußenköge III GmbH

oraz

Land Schleswig‑Holstein,

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 30 traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 28 WE), art. 92 traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 87 WE), jak również art. 93 ust. 3 traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 88 ust. 3 WE),

TRYBUNAŁ,

w składzie: G.C. Rodríguez Iglesias, prezes, C. Gulmann, M. Wathelet i V. Skouris, prezesi izb, D.A.O. Edward, J.P. Puissochet, P. Jann, L. Sevón i R. Schintgen (sprawozdawca), sędziowie,

rzecznik generalny: F.G. Jacobs,

sekretarz: H.A. Rühl, główny administrator,

rozważywszy uwagi na piśmie przedstawione:

–       w imieniu PreussenElektra AG przez D. Sellnera, Rechtsanwalt,

–       w imieniu Schleswag AG przez M. Nebendahla, Rechtsanwalt,

–       w imieniu Windpark Reußenköge III GmbH oraz Land Schleswig‑Holstein przez W. Ewera, Rechtsanwalt,

–       w imieniu rządu niemieckiego przez W.D. Plessinga oraz C.D. Quassowskiego, działających w charakterze pełnomocników,

–       w imieniu rządu fińskiego przez H. Rotkircha oraz T. Pynnę, działających w charakterze pełnomocników,

–       w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez V. Kreuschitza oraz P.F. Nemitza, działających w charakterze pełnomocników,

uwzględniając sprawozdanie na rozprawę,

po wysłuchaniu uwag PreussenElektra AG, Schleswag AG, Windpark Reuβenköge III GmbH, landu Schleswig‑Holstein, rządu niemieckiego oraz Komisji na rozprawie w dniu 27 czerwca 2000 r.,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 26 października 2000 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1       Postanowieniem z dnia 13 października 1998 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 23 października 1998 r., Landgericht Kiel, zgodnie z art. 177 traktatu WE (obecnie art. 234 WE), zwrócił się z trzema pytaniami prejudycjalnymi w przedmiocie wykładni art. 30 traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 28 WE), art. 92 traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 87 WE), jak również art. 93 ust. 3 traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 88 ust. 3 WE).

2       Pytania te zostały podniesione w ramach sporu między PreussenElektra AG (zwaną dalej „PreussenElektra”) a Schleswag AG (zwaną dalej „Schleswag”) w przedmiocie zwrotu kwot wpłaconych przez PreussenElektra na rzecz Schleswag na podstawie § 4 ust. 1 Gesetz über die Einspeisung von Strom aus erneuerbaren Energie in das öffentliche Netz (ustawy o doprowadzeniu do publicznej sieci energetycznej prądu elektrycznego pochodzącego z odnawialnych źródeł energii, BGBl. 1990 I, str. 2633, zwanej dalej „Stromeinspeisungsgesetz”) z dnia 7 grudnia 1990 r. w brzmieniu nadanym przez § 3 ust. 2 Gesetz zur Neuregelung des Energiewirtschaftsrecht (ustawy wprowadzającej nowe regulacje w prawie energetycznym, BGBl. 1998 I, str. 730, zwanej dalej „ustawą z 1998 r.”) z dnia 24 kwietnia 1998 r.

 Ramy prawne

3       Stromeinsparungsgesetz weszła w życie w dniu 1 stycznia 1991 r. Zgodnie z jej § 1, zatytułowanym „Zakres zastosowania”, ustawa ta w pierwotnym brzmieniu regulowała zakup przez przedsiębiorstwa publiczne zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną prądu elektrycznego uzyskanego wyłącznie z energii wodnej, wiatrowej, słonecznej, z gazu wysypiskowego i ściekowego, jak również z produktów lub biologicznych resztek i odpadów z gospodarki rolnej lub leśnej, oraz przysługujące z tego tytułu wynagrodzenie.

4       Bezsporne jest, że pojęcie przedsiębiorstwa publicznego zajmującego się zaopatrzeniem w energię elektryczną obejmuje zarówno przedsiębiorstwa prywatne, jak również przedsiębiorstwa należące w całości lub w części do sektora publicznego.

5       Gesetz zur Sicherung des Einsatzes von Steinkohle in der Verstromung und zur Änderung des Atomgesetzes und des Stromeinspeisungsgesetzes (ustawa o zabezpieczeniu zaopatrzenia elektrowni w węgiel kamienny oraz o zmianie ustawy o energii atomowej i Stromeinspeisungsgesetz, BGBl. 1994 I, str. 1618, zwana dalej „ustawą z 1994 r.”) rozszerzyła zakres zastosowania Stromeinspeisungsgesetz, określony w jej § 1, na prąd elektryczny pochodzący z obróbki drewna. Ustawa z 1998 r. zastąpiła odesłanie do produktów lub biologicznych resztek i odpadów z gospodarki rolnej lub leśnej oraz do obróbki drewna wyrażeniem „biomasa” i ustaliła, że Stromeinspeisungsgesetz stosuje się do prądu elektrycznego wytworzonego z odnawialnych źródeł energii wymienionych „w zakresie obowiązywania niniejszej ustawy”.

6       Zgodnie z § 2 Stromeinspeisungsgesetz, zatytułowanym „Obowiązek zakupu”, przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną są zobowiązane do zakupu prądu elektrycznego wytworzonego na terenie ich strefy zaopatrzenia z odnawialnych źródeł energii oraz do zapłaty za niego zgodnie z § 3 ustawy. Paragraf 2 w brzmieniu nadanym ustawą z 1998 r., mocą której zostały dodane zdania drugie i trzecie, sformułowany jest następująco:

„Przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną i eksploatujące ogólne sieci przesyłowe są zobowiązane do zakupu prądu elektrycznego wytworzonego na terenie ich strefy zaopatrzenia z odnawialnych źródeł energii oraz do zapłaty za niego zgodnie z § 3 ustawy. W przypadku prądu elektrycznego pochodzącego z urządzeń zasilających nieznajdujących się na terenie strefy zaopatrzenia danego przedsiębiorstwa eksploatującego sieć powyższy obowiązek dotyczy tego przedsiębiorstwa, którego sieć przystosowana do poboru prądu elektrycznego znajduje się najbliżej urządzenia zasilającego. Koszty dodatkowe, które powstaną w związku z zastosowaniem §§ 2 i 4, mogą do celów księgowości zostać zaliczone na poczet kosztów dystrybucji lub przesyłu i uwzględnione przy naliczaniu wynagrodzenia z tytułu tranzytu”.

7       Paragraf 3 Stromeinspeisungsgesetz, w brzmieniu nadanym ustawą z 1998 r., zatytułowany „Wysokość wynagrodzenia”, stanowi:

„1.      Wynagrodzenie za prąd elektryczny wytworzony z energii wodnej, z gazu wysypiskowego i ściekowego, jak również z biomasy wynosi przynajmniej 80% średniego dochodu z kilowatogodziny uzyskiwanego przez przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną z tytułu dostarczania prądu elektrycznego do konsumentów końcowych. W przypadku elektrowni wodnych albo urządzeń wykorzystujących gaz wysypiskowy lub ściekowy, których moc przekracza 500 kilowatów, regułę tę stosuje się tylko do tej części prądu elektrycznego dostarczonego w każdym roku rozliczeniowym, która odpowiada stosunkowi 500 do mocy urządzeń wyrażonej w kilowatach; moc określa się przy tym przy pomocy średniej rocznej najwyższej mocy rzeczywistej mierzonej dla każdego miesiąca. Cena nadwyżki prądu elektrycznego wynosi przynajmniej 65% średniego dochodu w rozumieniu zdania pierwszego.

2.      Wynagrodzenie za prąd elektryczny wytworzony z energii słonecznej lub wiatrowej wynosi 90% średniego dochodu w rozumieniu ust. 1 zdanie pierwsze.

3.      Właściwy średni dochód w rozumieniu ust. 1 i 2 jest wartością podaną bez podatku obrotowego wyrażoną w fenigach za kilowatogodzinę, publikowaną przez federalny urząd statystyczny każdego roku dla przedostatniego roku kalendarzowego. Przy obliczaniu wynagrodzenia zgodnie z ust. 1 i 2 wartości zaokrągla się do dwóch miejsc po przecinku”.

8       Podczas gdy na skutek zmiany Stromeinspeisungsgesetz przez ustawę z 1994 r. należne wynagrodzenie za prąd elektryczny, o którym mowa w § 3 ust. 1, zostało podwyższone z 75% do 80% średniego dochodu z kilowatogodziny uzyskanego z tytułu dostaw prądu elektrycznego do wszystkich konsumentów końcowych, wynagrodzenie za prąd elektryczny wytworzony z energii słonecznej i wiatrowej, o którym mowa w § 3 ust. 2, nie zmieniło się od wejścia w życie Stromeinspeisungsgesetz.

9       W swoim pierwotnym brzmieniu § 4 Stromeinspeisungsgesetz, zatytułowany „Klauzula dotycząca nadmiernych trudności”, stanowił:

„1.      Obowiązki, o których mowa w §§ 2 i 3, nie mają zastosowania, jeżeli spełnienie tych obowiązków powodowałoby nadmierne trudności albo uniemożliwiałoby przedsiębiorstwom zajmującym się zaopatrzeniem w energię elektryczną spełnienie obowiązków wynikających z Bundestarifordnung Elektrizität z dnia 18 grudnia 1989 r. (BGBl. 1989 I, str. 2255). W takim przypadku te obowiązki przechodzą na nadrzędne w strukturze sieciowej przedsiębiorstwo zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną.

2.      Nadmierne trudności zachodzą w szczególności wówczas, kiedy przedsiębiorstwo zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną byłoby zmuszone podnieść swoje ceny sprzedaży prądu elektrycznego do poziomu znacząco wyższego niż ceny podobnych przedsiębiorstw zajmujących się zaopatrzeniem w energię elektryczną lub nadrzędnych w strukturze sieciowej”.

10     Ustawa z 1998 r. wprowadziła kilka zmian w treści § 4 Stromeinspeisungsgesetz. Po pierwsze, zostały dodane dwa nowe ustępy, które stały się ustępami 1 i 4. Po drugie, w dotychczasowym ust. 1 dokonano pewnych modyfikacji i stał się on nowym ustępem 2. Poprzedni ust. 2 pozostał niezmieniony i stał się nowym ustępem 3. W konsekwencji powyższych zmian § 4 Stromeinspeisungsgesetz w brzmieniu ustawy z 1998 r. brzmi następująco:

„1.      W przypadku gdy liczba kilowatogodzin uprawniających do wynagrodzenia zgodnie z niniejszą ustawą przekracza 5% ogólnej liczby kilowatogodzin dostarczonych w danym roku kalendarzowym przez sieci danego przedsiębiorstwa zajmującego się zaopatrzeniem w energię elektryczną, nadrzędne w strukturze sieciowej przedsiębiorstwo eksploatujące sieć jest zobowiązane do zwrotu kosztów dodatkowych, które są spowodowane przez kilowatogodziny przekraczające ten poziom, przedsiębiorstwu zajmującemu się zaopatrzeniem w energię elektryczną. Do kosztów dodatkowych zalicza się w przypadku przedsiębiorstw eksploatujących sieć, nadrzędnych w strukturze sieciowej, także obciążenie wynikające z prawa do zwrotu w rozumieniu zdania pierwszego. W braku takiego przedsiębiorstwa eksploatującego obowiązek przewidziany w § 2 zdanie pierwsze ustaje, w odniesieniu do przedsiębiorstw zajmujących się zaopatrzeniem w energię elektryczną znajdujących się w sytuacji, o której mowa w zdaniach pierwszym i drugim, na początku roku kalendarzowego następującego po roku, w którym ta sytuacja zaistniała, w przypadku urządzeń, których konstrukcja nie była jeszcze całkowicie zakończona w tym czasie. W elektrowniach wiatrowych miarodajny jest moment zainstalowania masztu i wirnika.

2.      Obowiązki, o których mowa w §§ 2 i 3, nie mają zastosowania, jeżeli ich spełnienie, nawet przy zastosowaniu klauzuli zwrotu w rozumieniu ust. 1, powodowałoby nadmierne trudności. W takim przypadku te obowiązki przechodzą na nadrzędne w strukturze sieciowej przedsiębiorstwo eksploatujące sieć.

3.      Nadmierne trudności zachodzą w szczególności wówczas, kiedy przedsiębiorstwo zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną byłoby zmuszone podnieść swoje ceny sprzedaży prądu elektrycznego do poziomu znacząco wyższego niż ceny podobnych przedsiębiorstw zajmujących się zaopatrzeniem w energię elektryczną lub nadrzędnych w strukturze sieciowej.

4.      Federalne ministerstwo gospodarki przedstawi Bundestagowi raport na temat skutków klauzuli dotyczącej nadmiernych trudności najpóźniej w roku 1999, a w każdym razie na tyle wcześnie, aby przed wystąpieniem konsekwencji, o których mowa w ust. 1 zdanie trzecie, została przyjęta inna regulacja wyrównawcza”.

11     Zarówno z postanowienia odsyłającego, jak również z uwag na piśmie przedstawionych Trybunałowi wynika, że rząd niemiecki, pismem z dnia 14 sierpnia 1990 r., zgodnie z art. 93 ust. 3 traktatu zgłosił Komisji, jako pomoc państwa, projekt Stromeinspeisungsgesetz przed jej uchwaleniem. Komisja, pismem z dnia 19 grudnia 1990 r. zatwierdziła projekt, uznawszy, że odpowiada on założeniom polityki energetycznej Wspólnot Europejskich oraz że odnawialne źródła energii stanowią niewielką część sektora energetycznego i że dodatkowe dochody i wpływ na ceny prądu elektrycznego są nieznaczne. Komisja wezwała jednak rząd niemiecki do przekazania jej informacji dotyczących stosowania Stromeinspeisungsgesetz, którą należało poddać przeglądowi po upływie dwóch lat od jej wejścia w życie, oraz podkreśliła, że każda zmiana tej ustawy lub przedłużenie jej obowiązywania wymaga uprzedniego powiadomienia Komisji.

12     Zarówno z postanowienia odsyłającego, jak i z uwag na piśmie przedstawionych Trybunałowi wynika, że Komisja, pismem z dnia 25 października 1996 r., na skutek licznych skarg przedsiębiorstw zajmujących się zaopatrzeniem w energię elektryczną, wyraziła wobec federalnego ministerstwa gospodarki wątpliwości co do dalszej zgodności Stromeinspeisungsgesetz z postanowieniami traktatu w przedmiocie pomocy państwa, ze względu na wzrost produkcji prądu elektrycznego pochodzącego z energii wiatrowej. W piśmie tym Komisja przedstawiła różne propozycje zmian uregulowań w zakresie energii wiatrowej i oświadczyła, że w przypadku braku gotowości Bundestagu do uchwalenia odpowiednich zmian w Stromeinspeisungsgesetz może być zobowiązana do złożenia Republice Federalnej Niemiec propozycji przyjęcia stosownych środków w rozumieniu art. 93 ust. 1 traktatu, w celu zagwarantowania zgodności ustawy z obowiązującymi wspólnotowymi przepisami w dziedzinie pomocy państwa.

13     Ponadto z uwag na piśmie Windpark Reuβenköge III GmbH (zwanej dalej „Windpark”) oraz landu Schleswig-Holstein, występujących w postępowaniu przed sądem krajowym w charakterze interwenientów, a także z uwag Komisji wynika, że rząd niemiecki na wniosek Komisji informował ją o postępach w pracach nad projektem ustawy wprowadzającej nowe regulacje w prawie energetycznym. Pismem z dnia 29 lipca 1998 r. – a więc po wejściu w życie ustawy z 1998 r. – Komisja poinformowała niemieckie federalne ministerstwo gospodarki, że pomimo nieuwzględnienia przez ustawodawcę niemieckiego przy uchwalaniu ustawy z 1998 r. jej propozycji zawartych w piśmie z dnia 25 października 1996 r., mając na względzie bieżące działania na poziomie wspólnotowym dotyczące w szczególności ewentualnych propozycji harmonizacji przepisów w zakresie doprowadzania do sieci prądu elektrycznego pochodzącego z odnawialnych źródeł energii, nie zamierza podjąć formalnej decyzji odnośnie do Stromeinspeisungsgesetz w brzmieniu nadanym ustawą z 1998 r., zanim nie zostanie opracowany przewidziany w § 4 ust. 4 ustawy raport ministerialny na temat skutków klauzuli dotyczącej nadmiernych trudności.

14     Z przypisu do ustawy z 1998 r. wynika wreszcie, że ustawa ta, której art. 1 został zatytułowany „Gesetz über die Elektrizitäts‑ und Gasversorgung” (ustawa w sprawie zaopatrzenia w energię elektryczną i w gaz), stanowi transpozycję do prawa krajowego dyrektywy 96/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 grudnia 1996 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej (Dz.U. 1997, L 27, str. 20).

15     Dyrektywa ta, której motyw trzeci podkreśla, że jej przepisy nie powinny mieć żadnego wpływu na pełne stosowanie traktatu, w szczególności na jego postanowienia dotyczące rynku wewnętrznego i konkurencji, stanowi w art. 8 ust. 3 i 4, umieszczonego w rozdziale IV zatytułowanym „Eksploatacja sieci przesyłowej”, co następuje:

„3.      Państwo członkowskie może zobowiązać operatora systemu, jeśli dostarcza on instalacje służące do wytwarzania [urządzenia zasilające], aby przyznawał on pierwszeństwo tym, które używają odnawialnych źródeł energii lub odpadów[,] lub [tym], które wytwarzają łącznie ciepło i energię [elektryczną].

.4.      Państwo członkowskie może nakazać, z powodu bezpieczeństwa dostaw, aby pierwszeństwo przyznawane było instalacjom służącym do wytwarzania wykorzystującym własne pierwotne źródła paliw do wytwarzania energii, w wysokości nieprzekraczającej w ciągu roku kalendarzowego 15% całej ilości energii pierwotnej niezbędnej do wytworzenia energii elektrycznej zużywanej w tym państwie członkowskim”.

16     Ponadto jej art. 11 ust. 3, umieszczony w rozdziale V zatytułowanym „Eksploatacja sieci rozdzielczej”, stanowi, co następuje:

„Państwo członkowskie może wymagać od operatora systemu rozdzielczego, aby podczas wyznaczania instalacji służących do wytwarzania [urządzeń zasilających], przyznawał pierwszeństwo tym, które wykorzystują odnawialne źródła energii lub odpady, albo tym, które produkują łącznie ciepło i energię”.

 Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne

17     PreussenElektra eksploatuje w Niemczech ponad dwadzieścia elektrowni konwencjonalnych i atomowych, jak również sieć dystrybucji prądu elektrycznego wysokiego i bardzo wysokiego napięcia. Za pomocą tej sieci PreussenElektra zaopatruje w energię elektryczną regionalne przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną, duże przedsiębiorstwa komunalne oraz zakłady przemysłowe.

18     Schleswag jest regionalnym przedsiębiorstwem zajmującym się zaopatrzeniem w energię elektryczną, które kupuje energię elektryczną potrzebną dla zaopatrzenia swoich klientów na terenie landu Schleswig-Holstein prawie wyłącznie od PreussenElektra.

19     PreussenElektra posiada 65,3% akcji Schleswag. Pozostałe 34,7% znajduje się w rękach władz lokalnych landu Schleswig-Holstein.

20     Zgodnie z § 2 Stromeinspeisungsgesetz Schleswag jest zobowiązana do zakupu energii elektrycznej wytworzonej na terenie jej strefy zaopatrzenia z odnawialnych źródeł energii, w tym z energii wiatrowej. Z postanowienia odsyłającego wynika, że udział energii elektrycznej pochodzącej z energii wiatrowej w całkowitym obrocie Schleswag z tytułu sprzedaży energii elektrycznej, który w 1991 r. wynosił 0,77%, odtąd stopniowo wzrastał i w 1998 r. osiągnął ok.15%. W konsekwencji dodatkowe obciążenie Schleswag w związku z obowiązkiem zakupu po cenie minimalnej określonej w Stromeinspeisungsgesetz wzrosło z 5,8 mln DEM w 1991 r. do 111,5 mln DEM w 1998 r.; z czego, zgodnie z mechanizmem wyrównawczym wprowadzonym przez ustawę z 1998 r. w § 4 ust. 1 Stromeinspeisungsgesetz, Schleswag miała ponosić tylko 38 mln DEM.

21     Pod koniec kwietnia 1998 r. zaopatrzenie Schleswag w energię elektryczną wytworzoną z odnawialnych źródeł energii osiągnęło poziom 5% ilości energii elektrycznej sprzedanej w ciągu całego roku poprzedzającego. Schleswag, zgodnie z § 4 ust. 1 Stromeinspeisungsgesetz w brzmieniu ustawy z 1998 r. (zwanej dalej „znowelizowaną Stromeinspeisungsgesetz”), wystawiła więc PreussenElektra rachunek tytułem dodatkowych kosztów poniesionych w związku z obowiązkiem zakupu energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii i zażądała od niej pierwotnie płatności 10 mln DEM miesięcznie.

22     PreussenElektra wpłaciła ratę za maj 1998 r., zastrzegając sobie prawo do żądania jej zwrotu w każdej chwili. Z tej kwoty PreussenElektra dochodziła pozwem złożonym do Landgericht Kiel zwrotu 500 000 DEM, odpowiadającego części zapłaconej Schleswag kwoty w wyrównaniu dodatkowych kosztów związanych z zakupem przez nią energii elektrycznej wytworzonej z energii wiatrowej. Landgericht Kiel w swoim postanowieniu odsyłającym zauważył, że owe dodatkowe koszty nie mogłyby zostać przerzucone na klientów Schleswag, ponieważ ministerstwo ds. energii landu Schleswig-Holstein oddaliło wniosek Schleswag o zatwierdzenie zmiany taryf.

23     Przed Landgericht Kiel PreussenElektra podniosła, że żądana kwota została wpłacona na rzecz Schleswag bez ważnej podstawy prawnej i tym samym podlega zwrotowi, ponieważ będący podstawą świadczenia § 4 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz jest sprzeczny z podlegającymi bezpośredniemu stosowaniu postanowieniami traktatu dotyczącymi pomocy państwa i dlatego nie powinien zostać zastosowany. Zmiana zakresu zastosowania Stromeinspeisungsgesetz oraz wprowadzenie przez ustawę z 1998 r. uregulowań w sprawie podziału dodatkowych kosztów, wymagały, przed jej wejściem w życie, przeprowadzenia postępowania przewidzianego w art. 93 traktatu, czego Republika Federalna Niemiec nie uczyniła. PreussenElektra żądała zatem zasądzenia na jej rzecz od Schleswag kwoty 500 000 DEM wraz z odsetkami w wysokości 5%, liczonymi od dnia 15 lipca 1998 r.

24     Schleswag wniosła o oddalenie tego żądania. Przyznała ona wprawdzie, że znowelizowana Stromeinspeisungsgesetz zawiera zmodyfikowane uregulowania dotyczące pomocy, równocześnie podniosła jednak, że § 4 stanowi jedynie zwykłą regułę podziału kosztów, która powinna złagodzić konsekwencje §§ 2 i 3 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz dla przedsiębiorstw zajmujących się zaopatrzeniem w energię elektryczną i stąd postrzegany oddzielnie nie ma charakteru pomocy w rozumieniu art. 92 traktatu. Paragrafy 2 i 3 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz nie naruszają stosunku prawnego pomiędzy PreussenElektra i Schleswag, tak że Landgericht w zawisłym przed nim sporze nie mógł wyłączyć ich stosowania. Ponadto niestosowanie § 4 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz nie zmieniłoby obowiązku Schleswag w zakresie zakupu energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii po ustalonych cenach minimalnych. W konsekwencji skutek o charakterze sankcji wynikający z bezpośredniego stosowania art. 93 ust. 3 zdanie trzecie traktatu nie pozwala ani na ukaranie sprzecznej z prawem pomocy przewidzianej w §§ 2 i 3 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz, ani na wyłączenie stosowania § 4 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz i w ten sposób sporna zapłata musi zostać uznana jako dokonana w oparciu o ważną podstawę prawną.

25     Uznawszy po pierwsze, że Komisja nie została poinformowana, zgodnie z art. 93 ust. 3 traktatu, o zmianach w Stromeinspeisungsgesetz wprowadzonych przez ustawę z 1998 r., Landgericht stwierdził, iż kwestia, czy ustawa w nowym brzmieniu, w całości albo w części stanowi pomoc państwa w rozumieniu art. 92 traktatu, pozostaje istotna, nawet jeśli rząd niemiecki oraz Komisja zakwalifikowali już pierwotne uregulowania Stromeinspeisungsgesetz w ramach dokonanego w 1990 r. powiadomienia jako pomoc państwa. Nawet jeśli zmiany w Stromeinspeisungsgesetz wprowadzone ustawą z 1998 r. należałoby postrzegać jako modyfikację pierwotnych uregulowań, to, w opinii Landgericht, procedura przewidziana w art. 93 ust. 3 traktatu musiałaby zostać zastosowana do tych zmodyfikowanych uregulowań tylko wtedy, gdyby one same ustanawiały pomoc w rozumieniu art. 92 traktatu.

26     Po drugie, Landgericht jest zdania, że obowiązek zakupu energii elektrycznej wytworzonej w Niemczech z odnawialnych źródeł energii na warunkach, które byłyby niemożliwe do osiągnięcia na wolnym rynku, może prowadzić do spadku popytu na energię elektryczną z innych państw członkowskich, w ten sposób, że nie może zostać wykluczone istnienie przeszkody w handlu pomiędzy państwami członkowskimi zakazanej przez art. 30 traktatu.

27     W tych okolicznościach, uznawszy, że wykładnia art. 30, 92 i 93 ust. 3 traktatu jest niezbędna do rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu, Landgericht Kiel postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1) Czy przepisy dotyczące wynagrodzenia za doprowadzenie prądu elektrycznego (»Stromeinspeisevergütung«) oraz mechanizmu wyrównawczego przewidziane w §§ 2 lub 3 lub 4 albo §§ 2–4 łącznie Gesetz über die Einspeisung von Strom aus erneuerbaren Energie in das öffentliche Netz z dnia 7 grudnia 1990 r. (BGBl. 1990 I, str. 2633), w brzmieniu nadanym przez § 3 ust. 2 Gesetz zur Neuregelung des Energiewirtschaftsrecht z dnia 24 kwietnia 1998 r. [BGBl. 1998 I, str. 730 (734–736)] stanowią pomoc państwa w rozumieniu art. 92 traktatu WE?

Czy art. 92 traktatu WE należy interpretować w ten sposób, że stanowiącym jego podstawę pojęciem pomocy objęte są również krajowe uregulowania, których celem jest wsparcie podmiotów otrzymujących zapłatę, przy czym konieczne środki wsparcia nie pochodzą jednakże ani bezpośrednio, ani pośrednio z budżetów publicznych, lecz zostają nimi obciążone, na podstawie ustawowo przewidzianych obowiązków zakupu po ustalonych cenach minimalnych, poszczególne przedsiębiorstwa danego sektora, które z kolei obciążeń tych ze względów faktycznych i prawnych nie mogą przerzucić na konsumenta końcowego?

Czy art. 92 traktatu WE należy interpretować w ten sposób, że stanowiącym jego podstawę pojęciem pomocy objęte są również krajowe uregulowania, które określają jedynie podział kosztów między przedsiębiorstwa znajdujące się na różnych etapach procesu produkcji, które to koszty wynikają z obowiązku zakupu oraz obowiązku zapłaty określonej ceny minimalnej w przypadku, kiedy koncepcja ustawodawcy zakłada w rzeczywistości trwały podział tych kosztów bez możliwości otrzymania przez przedsiębiorstwo nimi obciążone jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego?

2)      W przypadku negatywnej odpowiedzi na pytanie [pierwsze] odnośnie do § 4 [znowelizowanej] Stromeinspeisungsgesetz:

Czy art. 93 ust. 3 traktatu WE należy interpretować w ten sposób, że jego skutek ograniczający rozciąga się nie tylko na wsparcie jako takie, lecz również na przepisy wykonawcze takie jak § 4 [znowelizowanej] Stromeinspeisungsgesetz?

3)      W przypadku negatywnej odpowiedzi na pytania pierwsze i drugie:

Czy art. 30 traktatu WE należy interpretować w ten sposób, że ograniczenia ilościowe w przywozie oraz wszelkie środki o skutku równoważnym między państwami członkowskimi zachodzą w rozumieniu art. 30 traktatu WE wówczas, kiedy uregulowania krajowe zobowiązują przedsiębiorstwa do zakupu prądu elektrycznego wytworzonego z odnawialnych źródeł energii po ustalonych cenach minimalnych oraz do ponoszenia przez przedsiębiorstwa eksploatujące sieci związanych z tym kosztów bez jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego?”.

 W przedmiocie dopuszczalności

28     Windpark i land Schleswig-Holstein (zwani dalej „interwenientami w postępowaniu przed sądem krajowym”), jak również rząd niemiecki kwestionują dopuszczalność odesłania prejudycjalnego w całości lub w części.

29     Po pierwsze, interwenienci w postępowaniu przed sądem krajowym podnoszą, że odesłanie, w zakresie przedstawienia stanu faktycznego, wykazuje pominięcia i błędy.

30     Sąd krajowy wychodzi ich zdaniem niesłusznie z założenia, że Komisja nie została powiadomiona o zmianach w Stromeinspeisungsgesetz wprowadzonych przez ustawę z 1998 r. oraz że przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną nie mogą ze względów faktycznych i prawnych przerzucić na konsumentów końcowych nakładów, jakie ponoszą w związku z wynagrodzeniem przewidzianym w § 3 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz.

31     Po drugie, interwenienci w postępowaniu przed sądem krajowym oraz rząd niemiecki wskazują, że spór przed tym sądem nie jest rzeczywisty, lecz stworzony sztucznie.

32     Podnoszą oni w tym względzie, że PreussenElektra i Schleswag zajmują jednakowe stanowisko, a mianowicie, że §§ 2–4 łącznie znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz są sprzeczne z prawem wspólnotowym. PreussenElektra uiściła jednak opłatę wyrównawczą zgodnie z § 4 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz i zażądała natychmiast zwrotu części tej kwoty. Poza tym PreussenElektra jest głównym akcjonariuszem Schleswag i stąd miała decydujący wpływ na jej decyzje, jak również reprezentowane przez nią stanowiska prawne.

33     Po trzecie, interwenienci w postępowaniu przed sądem krajowym oraz rząd niemiecki zwracają uwagę, że postawione pytania są nieistotne dla rozstrzygnięcia sporu przed sądem krajowym.

34     Co się tyczy pytań w przedmiocie wykładni art. 92 i 93 traktatu, interwenienci ci przypominają, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości (wyrok z dnia 11 grudnia 1973 r. w sprawie 120/73 Lorenz, Rec. str. 1471, pkt 9) procedurę prawną pozwalającą zapewnić bezpośredni skutek art. 93 ust. 3 zdanie trzecie traktatu określa się w wewnętrznym porządku prawnym każdego państwa członkowskiego. Tymczasem sąd krajowy nie czyni żadnej wzmianki na temat tego, czy, a jeżeli tak, to przy spełnieniu jakich przesłanek, PreussenElektra zgodnie z prawem niemieckim przysługiwałoby prawo do zwrotu żądanych przez nią kwot, i nie wykazuje tym samym adekwatności pytań prejudycjalnych dla prawa krajowego.

35     Interwenienci w postępowaniu przed sądem krajowym podnoszą ponadto, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem (zob. w szczególności wyrok z dnia 17 marca 1993 r. w sprawach połączonych C‑72/91 i C‑73/91 Sloman Neptun, Rec. str. I‑887, pkt 11 i 12) Trybunał jest właściwy do dokonywania wykładni pojęcia pomocy państwa w rozumieniu art. 92 traktatu wyłącznie w przypadku, kiedy nie była przestrzegana procedura uprzedniej kontroli przewidziana w art. 93 ust. 3 traktatu. Stromeinspeisungsgesetz w swojej pierwotnej wersji została jednak zgłoszona Komisji i przez nią dopuszczona, a w ramach nowelizacji Stromeinspeisungsgesetz przez ustawę z 1998 r. nie miała miejsca zmiana reżimu pomocy w rozumieniu art. 93 ust. 3 traktatu, która wymagałaby ponownego powiadomienia. W każdym razie wymiana korespondencji pomiędzy niemieckimi władzami i Komisją przed i po uchwaleniu ustawy z 1998 r. jest tożsama, z jednej strony, z powiadomieniem przez rząd niemiecki o zmianach zamierzonych w Stromeinspeisungsgesetz na podstawie tej ustawy oraz, z drugiej strony, z dorozumianą zgodą Komisji na te zmiany.

36     Rząd niemiecki jest zdania, że dla sądu krajowego do wydania jego orzeczenia nie jest konieczna odpowiedź na pytania w przedmiocie art. 92 traktatu, ponieważ jedyną rozstrzygającą kwestią dla postępowania przed sądem krajowym jest stwierdzenie istnienia bądź braku prawa Schleswag do otrzymania opłaty wyrównawczej na podstawie § 4 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz, który jednakże reguluje wyłącznie podział kosztów wynikających z zapłaty wynagrodzenia za doprowadzenie prądu elektrycznego do sieci i nie przewiduje pomocy na rzecz odbiorcy tego wynagrodzenia.

37     Odnośnie do pytania dotyczącego art. 30 traktatu, interwenienci w postępowaniu przed sądem krajowym oraz rząd niemiecki podnoszą, że spór ten nie wykazuje charakteru transgranicznego oraz że ani PreussenElektra, ani Schleswag nie dowiodły, że znowelizowana Stromeinspeisungsgesetz stanowiła dla nich przeszkodę w przywozie energii elektrycznej z innych państw członkowskich.

38     Należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach określonej w art. 177 traktatu współpracy Trybunału i sądów krajowych wyłącznie do sądu krajowego, przed którym wytoczono powództwo i który musi wziąć odpowiedzialność za wydane w następstwie tego orzeczenie, należy ocena, w świetle okoliczności konkretnej sprawy, zarówno konieczności wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym, w celu umożliwienia mu wydania orzeczenia, jak również znaczenia pytań, które przedkłada on Trybunałowi. W konsekwencji, w sytuacji gdy postawione pytania dotyczą wykładni prawa wspólnotowego, Trybunał jest, co do zasady, zobowiązany do wydania orzeczenia (zob. w szczególności wyrok z dnia 15 grudnia 1995 r. w sprawie C‑415/93 Bosman, Rec. str. I‑4921, pkt 59).

39     Trybunał jednakże również orzekł, że w szczególnych okolicznościach i w celu zweryfikowania jego własnej właściwości to do niego należy ocena sytuacji, w jakiej sąd krajowy kieruje do niego wniosek (zob. podobnie wyrok z dnia 16 grudnia 1981 r. w sprawie 244/80 Foglia, Rec. str. 3045, pkt 21). Odmowa orzekania w przedmiocie pytania prejudycjalnego postawionego przez sąd krajowy jest możliwa tylko wtedy, jeżeli widać w sposób wyraźny, że wykładnia przepisu prawa wspólnotowego, o którą wnosi sąd krajowy, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym czy przedmiotem głównego sporu lub też gdy problem ma charakter hipotetyczny, a Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia przydatnej odpowiedzi na pytania, które zostały mu postawione (zob. w szczególności: ww. wyrok w sprawie Bosman, pkt 61; oraz wyroki: z dnia 13 lipca 2000 r. w sprawie C‑36/99 Idéal tourisme, Rec. str. I‑6049, pkt 20 oraz z dnia 26 września 2000 r. w sprawie C‑322/98 Kachelmann, Rec. str. I‑7505, pkt 17).

40     W niniejszej sprawie, po pierwsze, jeśli chodzi o zarzucane pominięcia i błędy w zakresie przedstawienia stanu faktycznego, które mają cechować postanowienie odsyłające, wystarczy przypomnieć, że ustalenie stanu faktycznego będącego podstawą sporu i wyciągnięcie z niego wniosków przydatnych do rozstrzygnięcia, jakie ma wydać, nie jest sprawą Trybunału, lecz sądu krajowego (zob. w szczególności wyrok z dnia 16 września 1999 r. w sprawie C‑435/97 WWF i in., Rec. str. I‑5613, pkt 32).

41     Po drugie, należy zauważyć, że PreussenElektra w drodze wniesionej skargi żąda zwrotu kwoty, którą musiała zapłacić Schleswag tytułem wyrównania dodatkowych kosztów powstałych wskutek zakupu przez Schleswag energii elektrycznej wytworzonej z energii wiatrowej na podstawie przewidzianego przez znowelizowaną Stromeinspeisungsgesetz obowiązku zakupu u producentów tego typu energii elektrycznej prowadzących działałość na terenie jej strefy zaopatrzenia.

42     Spór przed sądem krajowym nie może zatem zostać zakwalifikowany jako mający charakter hipotetyczny.

43     Prawdą jest, że Schleswag, tak jak PreussenElektra, jest zainteresowana tym, aby §§ 2 i 3 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz, w których to został sformułowany obowiązek zakupu oraz w konsekwencji zapłaty określonej ceny, zostały zakwalifikowane jako sprzeczna z prawem pomoc państwa, co pozwoliłoby jej uniknąć zapłaty. Jednakże spór przed sądem krajowym nie dotyczy pomocy, której Schleswag miałaby udzielać na podstawie §§ 2 i 3 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz producentom energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii, lecz tej części zarzucanej pomocy, którą PreussenElektra winna zwrócić Schleswag na podstawie § 4 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz.

44     Ponieważ te obowiązki PreussenElektra i Schleswag wynikają bezpośrednio ze znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz, spór przed sądem krajowym między PreussenElektra i Schleswag nie może zostać określony jako instrument procesowy zaaranżowany przez te strony, służący doprowadzeniu do zajęcia przez Trybunał stanowiska w określonych kwestiach prawa wspólnotowego, których rozstrzygnięcie nie jest obiektywnie konieczne do rozstrzygnięcia sporu.

45     Wniosek ten potwierdza okoliczność, że sąd krajowy dopuścił Windpark oraz land Schleswig-Holstein do udziału w toczącym się przed nim postępowaniu w charakterze interwenientów popierających żądania Schleswag, którzy reprezentują pogląd o zgodności z prawem §§ 2 i 3 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz.

46     W związku z powyższym okoliczność, że PreussenElektra jest głównym akcjonariuszem Schleswag, nie może skutkować pozbawieniem sporu między nimi rzeczywistego charakteru.

47     Wreszcie należy stwierdzić, że w postanowieniu odsyłającym Landgericht podał wystarczające informacje odnośnie do krajowych ram prawnych oraz jasno wyjaśnił powody, dla których jest zdania, że postawione pytania są istotne, a odpowiedzi na nie są konieczne do rozstrzygnięcia sporu.

48     W zakresie pytań dotyczących art. 92 i 93 traktatu sąd krajowy wskazał w szczególności, jak wynika z pkt 26 niniejszego wyroku, że w pierwszej kolejności należy sprawdzić, czy znowelizowana Stromeinspeisungsgesetz stanowi pomoc państwa, następnie dopiero można zbadać, czy zmiany w pierwotnej wersji Stromeinspeisungsgesetz wprowadzone ustawą z 1998 r. należy rozumieć jako zmianę pomocy w rozumieniu art. 93 ust. 3 traktatu wymagającą do jej przyjęcia przeprowadzenia postępowania przewidzianego postanowieniami tego artykułu.

49     Sąd krajowy wyjaśnił także, że jeżeli procedura uprzedniej kontroli niesłusznie nie była przestrzegana, to do niego należałoby wyciągnięcie zgodnie z prawem krajowym konsekwencji wynikających z bezpośredniego skutku art. 93 ust. 3 zdanie trzecie traktatu przez stwierdzenie, że zmodyfikowane uregulowania Stromeinspeisungsgesetz nie mogą być stosowane oraz że płatności dokonane przez PreussenElektra na rzecz Schleswag należy zwrócić.

50     Jak przyznają również sami interwenienci w postępowaniu przed sądem krajowym, argument, że Trybunał jest właściwy do dokonania wykładni pojęcia pomocy w rozumieniu art. 92 traktatu wyłącznie w przypadku, kiedy procedura uprzedniej kontroli przewidziana w art. 93 ust. 3 traktatu nie była przestrzegana, wymaga wykładni kryterium zmiany pomocy lub zakresu skutku zawieszającego art. 93 ust. 3 zdanie trzecie. Właśnie ta wykładnia stanowi przedmiot niektórych z postawionych pytań.

51     Podobnie jest ze stanowiskiem rządu niemieckiego, zgodnie z którym odpowiedź na pytania dotyczące art. 92 traktatu nie jest konieczna, jako że stosunki pomiędzy PreussenElektra i Schleswag w ramach sporu przed sądem krajowym podlegają jedynie § 4 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz. W przypadku pytań dotyczących art. 92 traktatu chodzi bowiem o to, czy § 4 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz sam w sobie lub w związku z §§ 2 i 3 przewiduje pomoc w rozumieniu tego artykułu.

52     Co się tyczy natomiast art. 30 traktatu, wystarczy zaznaczyć, że nie wydaje się oczywiste, by objęta wnioskiem wykładnia nie miała żadnego związku z rzeczywistym stanem faktycznym postępowania przed sądem krajowym lub jego celem.

53     Jak wynika z powyższych rozważań, należy ustosunkować się do postawionych pytań.

 W przedmiocie wykładni art. 92 traktatu

54     Na wstępie należy stwierdzić, że obowiązek zakupu energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii po ustalonych cenach minimalnych, taki jak przewidziany w §§ 2 i 3 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz, przyznaje bezsprzecznie producentom energii tego rodzaju pewną korzyść ekonomiczną, gdyż gwarantuje bez jakiegokolwiek ryzyka zyski wyższe niż te, które mogliby uzyskać w jego braku.

55     Ponadto z odpowiedzi rządu niemieckiego na pytanie Trybunału zadane na piśmie wynika, że władze publiczne posiadają większościowy pakiet udziałów jedynie w dwóch na osiem głównych niemieckich przedsiębiorstw wytwarzających energię elektryczną – do których zalicza się PreussenElektra – eksploatujących sieci przesyłowe wysokiego napięcia. Z tej odpowiedzi wynika następnie, że PreussenElektra jest spółką zależną ze 100‑procentowym udziałem innej spółki, której udziały z kolei znajdują się w 100% w prywatnych rękach. Udziały w Schleswag, jak już zostało wspomniane w pkt 19 niniejszego wyroku, należą w 65,3% do PreussenElektra i w 34,7% do władz lokalnych landu Schleswig‑Holstein.

56     Wobec powyższego pierwsze pytanie prejudycjalne należy rozumieć zasadniczo w ten sposób, że służy ustaleniu, czy uregulowania państwa członkowskiego, na których mocy, po pierwsze, prywatne przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną są zobowiązane do zakupu energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii na terenie ich strefy zaopatrzenia po cenach minimalnych ustalonych powyżej rzeczywistej ekonomicznej wartości tego rodzaju energii, i, po drugie, na których mocy obciążenia finansowe wynikające z tego obowiązku zostają rozłożone między owe przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną a nadrzędne w strukturze sieciowej prywatne przedsiębiorstwa eksploatujące sieci energetyczne, stanowią pomoc państwa w rozumieniu art. 92 ust. 1 traktatu.

57     W tym względzie należy przypomnieć, że art. 92 ust. 1 traktatu uznaje wszelką pomoc przyznawaną przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, za niezgodną ze wspólnym rynkiem w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi.

58     Zgodnie z orzecznictwem Trybunału jako pomoc w rozumieniu art. 92 ust. 1 traktatu uznaje się jednak tylko taką korzyść, która jest bezpośrednio albo pośrednio przyznawana przy użyciu zasobów państwowych. Wprowadzone w postanowieniach tego artykułu rozróżnienie pomiędzy „pomocą przyznawaną przez państwo” a pomocą przyznawaną „przy użyciu zasobów państwowych” nie oznacza bowiem, że wszelka korzyść przyznana przez państwo stanowi pomoc, niezależnie od tego, czy jest ona finansowana ze środków państwowych, lecz służy tylko temu, by w pojęciu tym zawrzeć zarówno korzyści bezpośrednio przyznane przez państwo, jak również te przyznane przez wyznaczone albo utworzone przez to państwo instytucje publiczne lub prywatne (zob. wyrok z dnia 24 stycznia 1978 r. w sprawie 82/77 Van Tiggele, Rec. str. 25, pkt 24 i 25; ww. wyrok w sprawie Sloman Neptun, pkt 19; oraz wyroki: z dnia 30 listopada 1993 r. w sprawie C‑189/91 Kirsammer‑Hack, Rec. str. I‑6185, pkt 16; z dnia 7 maja 1998 r. w sprawach połączonych od C‑52/97 do C‑54/97 Viscido i in., Rec. str. I‑2629, pkt 13; z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie C‑200/97 Ecotrade, Rec. str. I‑7907, pkt 35 oraz z dnia 17 czerwca 1999 r. w sprawie C‑295/97 Piaggio, Rec. str. I‑3735, pkt 35).

59     W niniejszym przypadku spoczywający na prywatnych przedsiębiorstwach zajmujących się zaopatrzeniem w energię elektryczną obowiązek zakupu energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii po ustalonych cenach minimalnych nie prowadzi do żadnego pośredniego bądź bezpośredniego transferu zasobów państwowych do przedsiębiorstw, które tę energię wytwarzają.

60     Stąd więc także podział obciążeń finansowych, wynikających dla prywatnych przedsiębiorstw zajmujących się zaopatrzeniem w energię elektryczną z obowiązku zakupu, pomiędzy tymi a innymi przedsiębiorstwami prywatnymi nie może stanowić bezpośredniego albo pośredniego transferu zasobów państwowych.

61     Wobec tego okoliczność, że obowiązek zakupu jest nałożony przez ustawę i że gwarantuje określonym przedsiębiorstwom niezaprzeczalną korzyść, nie może przez to nadawać mu charakteru pomocy państwa w rozumieniu art. 92 ust. 1 traktatu.

62     Wniosek ten nie może zostać podważony przez okoliczność podniesioną przez sąd krajowy, że obciążenie finansowe spowodowane obowiązkiem zakupu po cenach minimalnych może mieć negatywny skutek na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstw podlegających temu obowiązkowi, a tym samym spowodować zmniejszenie wpływów państwa z tytułu podatków. Skutek taki jest bowiem immanentną cechą tego typu uregulowań i nie może być postrzegany jako środek gwarantujący producentom energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii określonych korzyści na rachunek państwa (zob. podobnie ww. wyroki w sprawach: Sloman Neptun, pkt 21 oraz Ecotrade, pkt 36).

63     Tytułem ewentualnym Komisja utrzymuje, że dla zabezpieczenia skuteczności art. 92 i 93 traktatu w związku z art. 5 traktatu WE (obecnie art.10 WE) konieczne jest dokonanie takiej wykładni pojęcia pomocy państwa, żeby obejmowało ono również środki wsparcia, które – tak jak te przewidziane w znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz – byłyby uchwalane przez państwo, lecz finansowane przez prywatne przedsiębiorstwa. Swoją argumentację opiera ona, na zasadzie analogii, na orzecznictwie Trybunału, zgodnie z którym art. 85 traktatu WE (obecnie art. 81 WE) w związku z art. 5 tego traktatu zakazuje państwom członkowskim podejmowania środków, także w formie ustaw lub rozporządzeń, które mogą znieść skuteczność reguł konkurencji mających zastosowanie do przedsiębiorstw (zob. w szczególności wyrok z dnia 17 listopada 1993 r. w sprawie C‑2/91 Meng, Rec. str. I‑5751, pkt 14).

64     W tym względzie wystarczy podkreślić, że art. 92 traktatu w przeciwieństwie do art. 85 traktatu, który dotyczy wyłącznie postępowania przedsiębiorstw, odnosi się bezpośrednio do środków pochodzących od państw członkowskich.

65     W tych warunkach art. 92 traktatu jest sam w sobie wystarczający dla zakazania określonego w nim działania państwa, a art. 5 traktatu, który w akapicie drugim stanowi, że państwa członkowskie powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrozić urzeczywistnieniu celów traktatu, nie może służyć rozszerzeniu zakresu zastosowania art. 92 na nieobjęte jego zakresem działania państwa.

66     Należy zatem odpowiedzieć na pierwsze pytanie prejudycjalne w ten sposób, że uregulowania państwa członkowskiego, na których mocy, po pierwsze, prywatne przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną są zobowiązane do zakupu energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii na terenie ich strefy zaopatrzenia po cenach minimalnych ustalonych powyżej rzeczywistej ekonomicznej wartości tego rodzaju energii, i, po drugie, na mocy których obciążenia finansowe wynikające z tego obowiązku zostają rozłożone między owe przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną a nadrzędne w strukturze sieciowej prywatne przedsiębiorstwa eksploatujące sieci energetyczne, nie stanowią pomocy państwa w rozumieniu art. 92 ust. 1 traktatu.

67     Mając na względzie powyższą odpowiedź, zbędne jest udzielanie odpowiedzi na drugie pytanie prejudycjalne, które zostało postawione jedynie na wypadek, gdyby obowiązek zakupu po ustalonych cenach minimalnych należało rozumieć jako pomoc państwa, zaś podział wynikających z tego tytułu obciążeń finansowych nie stanowił takiej pomocy.

 W przedmiocie wykładni art. 30 traktatu

68     Poprzez swoje trzecie pytanie prejudycjalne sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy omawiane uregulowania są zgodne z art. 30 traktatu.

69     Należy zauważyć przede wszystkim, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału art. 30 traktatu, który wprowadza między państwami członkowskimi zakaz wszelkich środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych w przywozie, obejmuje wszelkie przepisy krajowe mogące bezpośrednio lub pośrednio, rzeczywiście lub potencjalnie utrudnić wewnątrzwspólnotową wymianę handlową (wyrok z dnia 11 lipca 1974 r. w sprawie 8/74 Dassonville, Rec. str. 837, pkt 5).

70     Ponadto z orzecznictwa Trybunału wynika również, że nałożony na podmioty gospodarcze danego państwa członkowskiego obowiązek zaopatrywania się w dany produkt, w określonym procencie swojego zapotrzebowania na niego, u krajowego dostawcy, ogranicza w tym zakresie możliwości przywozu tego produktu, uniemożliwiając tym podmiotom zaopatrzenie się, w określonej części ich potrzeb, u dostawców prowadzących działalność w innych państwach członkowskich (zob. podobnie wyroki: z dnia 10 lipca 1984 r. w sprawie 72/83 Campus Oil i in., Rec. str. 2727, pkt 16 oraz z dnia 20 marca 1990 r. w sprawie C‑21/88 Du Pont de Nemours Italiana, Rec. str. I‑889, pkt 11).

71     Tymczasem §§ 1 i 2 znowelizowanej Stromeinspeisungsgesetz wyraźnie stanowią, że obowiązek zakupu spoczywający na przedsiębiorstwach zajmujących się zaopatrzeniem w energię elektryczną dotyczy tylko energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii w zakresie obowiązywania tej ustawy oraz na terenie odpowiedniej strefy zaopatrzenia każdego zainteresowanego przedsiębiorstwa i w ten sposób obowiązek ten może, przynajmniej potencjalnie, zakłócać handel wewnątrzwspólnotowy.

72     Przy ocenie zgodności takiego obowiązku zakupu z art. 30 traktatu należy jednak uwzględnić cel spornego aktu oraz specyfikę rynku energetycznego.

73     W tym względzie należy zaznaczyć, że wykorzystanie odnawialnych źródeł energii do produkcji energii elektrycznej, którego wsparciu służy akt taki jak znowelizowana Stromeinspeisungsgesetz, ma na celu ochronę środowiska, ponieważ przyczynia się ono do zmniejszenia emisji gazów wywołujących efekt cieplarniany, należących do głównych przyczyn zmian klimatycznych, do których zwalczania zobowiązała się Wspólnota Europejska i jej państwa członkowskie.

74     Stąd też rozwój wykorzystywania odnawialnych nośników energii należy do priorytetowych celów, które sobie wyznaczyły Wspólnota i jej państwa członkowskie dla realizacji zobowiązań, które podjęły na mocy ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, która została zatwierdzona w imieniu Wspólnoty decyzją Rady 94/69/WE z dnia 15 grudnia 1993 r. (Dz.U. 1994, L 33, str. 11), jak również protokołu trzeciej konferencji stron tej konwencji sporządzonego w Kioto w dniu 11 grudnia 1997 r., który został podpisany przez Wspólnotę Europejską i jej państwa członkowskie w dniu 29 kwietnia 1998 r. [zob. w tym względzie w szczególności uchwałę Rady 98/C 198/01 z dnia 8 czerwca 1998 r. dotyczącą odnawialnych źródeł energii (Dz.U. C 198, str. 1) oraz decyzję nr 646/2000/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 lutego 2000 r. w sprawie przyjęcia wieloletniego programu wspierania odnawialnych źródeł energii we Wspólnocie (Altener) (1998–2000) (Dz.U. L 79, str. 1)].

75     Należy podkreślić, że polityka ta ma na celu jednocześnie ochronę zdrowia i życia ludzi i zwierząt oraz ochronę roślin.

76     Ponadto w myśl art.130r ust. 2 akapit pierwszy zdanie trzecie traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 174 ust. 2 akapit pierwszy WE) przy ustalaniu i realizacji innych polityk wspólnotowych należy uwzględniać wymogi związane z ochroną środowiska naturalnego. Traktat z Amsterdamu przeniósł te postanowienia, w trochę zmienionej formie, do art. 6 WE zawartego w jego części pierwszej zatytułowanej „Zasady”.

77     W motywie dwudziestym ósmym dyrektywy 96/92 jest zresztą wyraźnie powiedziane, że państwa członkowskie „ze względu na ochronę środowiska naturalnego” zostaną upoważnione w art. 8 ust. 3 i art. 11 ust. 3 dyrektywy do przyznania pierwszeństwa wytwarzaniu energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii.

78     Należy także wziąć pod uwagę okoliczność, że dyrektywa ta, jak wynika z jej motywu trzydziestego dziewiątego, stanowi jedynie kolejny etap liberalizacji rynku energetycznego i dopuszcza dalsze istnienie pomiędzy państwami członkowskimi pewnych przeszkód w handlu energią elektryczną.

79     Ponadto z charakterystyki energii elektrycznej wynika, że po doprowadzeniu jej do sieci przesyłowej bądź dystrybucyjnej trudne jest ustalenie jej pochodzenia oraz w szczególności źródła energii, z której została uzyskana.

80     W tym względzie Komisja zajęła stanowisko, w przedstawionym w dniu 31 maja 2000 r. projekcie dyrektywy 2000/C 311 E/22 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych (Dz.U. 2000, C 311 E, str. 320), zgodnie z którym wprowadzenie w każdym państwie członkowskim systemu certyfikatów pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii, które mogą być przedmiotem wzajemnego uznawania, jest niezbędne dla uczynienia handlu tego typu energią zarazem wiarygodnym i możliwym w praktyce.

81     Mając na względzie całość powyższych rozważań, należy udzielić odpowiedzi na trzecie pytanie prejudycjalne w ten sposób, że uregulowania takie jak znowelizowana Stromeinspeisungsgesetz nie są, z punktu widzenia aktualnego stanu prawa wspólnotowego w dziedzinie rynku energetycznego, niezgodne z art. 30 traktatu.

 W przedmiocie kosztów

82     Koszty poniesione przez rządy niemiecki i fiński, jak również przez Komisję, które przedłożyły Trybunałowi swoje uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Z powyższych względów

TRYBUNAŁ,

rozstrzygając w przedmiocie pytań przedłożonych mu przez Landgericht Kiel postanowieniem z dnia 13 października 1998 r., orzeka, co następuje:

1)      Uregulowania państwa członkowskiego, na których mocy, po pierwsze, prywatne przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną są zobowiązane do zakupu energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii na terenie ich strefy zaopatrzenia po cenach minimalnych ustalonych powyżej rzeczywistej ekonomicznej wartości tego rodzaju energii, i, po drugie, na mocy których obciążenia finansowe wynikające z tego obowiązku zostają rozłożone między owe przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną a nadrzędne w strukturze sieciowej prywatne przedsiębiorstwa eksploatujące sieci energetyczne, nie stanowią pomocy państwa w rozumieniu art. 92 ust. 1 traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 87 ust. 1 WE).

2)      Z punktu widzenia aktualnego stanu prawa wspólnotowego w dziedzinie rynku energetycznego uregulowania takie nie są niezgodne z art. 30 traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 28 WE).

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 13 marca 2001 r.

* Język postępowania: niemiecki.