Traktat z Maastricht o Unii Europejskiej

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Traktat o Unii Europejskiej

JAKIE SĄ CELE TRAKTATU?

• Maastricht to ambitny traktat. Na jego mocy utworzono Unię Europejską. Składa się ona z trzech odrębnych komponentów (tak zwanych filarów):
  • Wspólnot Europejskich;
  • wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa; oraz
  • współpracy między rządami państw UE w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
• Wśród najważniejszych innowacji wprowadzonych traktatem można wymienić:
  • stworzenie podstaw dla unii gospodarczej i walutowej oraz wspólnej waluty (euro), a także ustanowienie kryteriów jej używania;
  • określenie podstaw prawnych sześciu nowych, wspólnych polityk UE;
  • zwiększenie uprawnień Parlamentu Europejskiego; oraz
  • wprowadzenie koncepcji obywatelstwa europejskiego.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Wspólnoty Europejskie (I filar)

W jego ramach zgrupowano tradycyjne działania, procedury robocze i decyzyjne trzech pierwotnych organizacji:

• Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej;
• Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali;
• Euratomu.

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (II filar)

Jej celem jest:

• ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności UE;
• wzmacnianie bezpieczeństwa UE i jej państw członkowskich;
• zachowywanie pokoju i międzynarodowego bezpieczeństwa zgodnie z zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych;
• propagowanie współpracy międzynarodowej;
• rozwijanie i umacnianie demokracji oraz zasad państwa prawa, a także poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności.

Współpraca w dziedzinach wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (III filar)

Celem w ramach tego filaru jest zapewnienie społeczeństwu wysokiego poziomu bezpieczeństwa w drodze:

• ustanowienia zasad i środków kontroli dotyczących granic zewnętrznych UE;
• walki z terroryzmem, przestępczością zorganizowaną, handlem narkotykami i nadużyciami na szczeblu międzynarodowym;
• organizacji współpracy sądowej w sprawach cywilnych i karnych;
• utworzenia Europejskiego Urzędu Policji (Europolu) jako ciała służącego wymianie informacji między krajowymi organami policji;
• kontroli nielegalnej imigracji;
• opracowania wspólnej polityki azylowej.

Unia gospodarcza i walutowa

Państwa UE:

• koordynują swoje polityki gospodarcze;
• prowadzą wielostronny nadzór nad procesem tej koordynacji;
• przestrzegają dyscypliny finansowej i budżetowej.

Wspólna waluta (euro)

W traktacie:

• przewidziano jej wprowadzenie w trzech etapach:
  • liberalizacja przepływów kapitału (od dnia 1 stycznia 1990 r.);
  • konwergencja krajowych polityk gospodarczych (od dnia 1 stycznia 1994 r.);
  • powstanie wspólnej waluty i utworzenie Europejskiego Banku Centralnego (najpóźniej od dnia 1 stycznia 1999 r.);
• określono kryteria dotyczące inflacji, długu publicznego, stóp procentowych i kursów walutowych, które muszą zostać spełnione przez państwa przed przyjęciem euro;
• przyznano Zjednoczonemu Królestwu (1) możliwość skorzystania z klauzuli opt-out w odniesieniu do trzeciego etapu oraz uzależniono przystąpienie Danii do strefy euro od wyników referendum krajowego.

Nowe dziedziny polityki

Zakres działania UE rozszerzono o:

• sieci transeuropejskie (TEN);
• politykę przemysłową;
• ochronę konsumentów;
• kształcenie i kształcenie zawodowe;
• kwestie związane z młodzieżą;
• kulturę.

Protokół w sprawie polityki społecznej

• Na jego mocy zakres odpowiedzialności UE zostaje poszerzony o:
  • wspieranie zatrudnienia;
  • poprawę warunków życia i pracy;
  • zapewnianie odpowiedniej ochrony socjalnej;
  • prowadzenie dialogu społecznego;
  • rozwijanie zasobów ludzkich w celu zapewnienia wysokiego i trwałego poziomu zatrudnienia;
  • integrowanie osób wykluczonych z rynku pracy.
• Zjednoczone Królestwo (1) wynegocjowało w odniesieniu do Protokołu w sprawie polityki społecznej klauzulę opt-out.

Obywatelstwo europejskie

Dzięki niemu każdy obywatel państwa UE ma prawo:

• swobodnie przemieszczać się po całej UE i mieszkać na jej terytorium;
• głosować i kandydować w wyborach europejskich i lokalnych w państwie swojego zamieszkania;
• korzystać z ochrony i pomocy dyplomatycznej zapewnianej przez ambasady i konsulaty innych państw UE;
• składać petycje do Parlamentu Europejskiego i wnosić do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich skargi dotyczące przypadków niewłaściwego administrowania w instytucjach i organach UE.

Zmiany instytucjonalne

Wśród nich można wymienić:

• szersze uprawnienia ustawodawcze dla Parlamentu Europejskiego;
• rozszerzenie stosowania głosowania większością przy przyjmowaniu aktów prawnych w Radzie;
• utworzenie Komitetu Regionów;
• stosowanie zasady pomocniczości, zgodnie z którą UE podejmuje działania jedynie wówczas, gdy ich podjęcie na szczeblu UE jest skuteczniejsze niż ich podjęcie na szczeblu krajowym.

OD KIEDY TRAKTAT MA ZASTOSOWANIE?

Traktat został podpisany w dniu 7 lutego 1992 r., natomiast w życie wszedł w dniu 1 listopada 1993 r.

KONTEKST

Traktat z Maastricht, zwany oficjalnie Traktatem o Unii Europejskiej, zapoczątkował „nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy”, nadając dotychczas funkcjonującym wspólnotom wymiaru politycznego.

GŁÓWNY DOKUMENT

Traktat o Unii Europejskiej (Dz.U. C 191 z 29.7.1992, s. 1–112)

Ostatnia aktualizacja: 21.03.2018

(1) Wielka Brytania występuje z Unii Europejskiej i z dniem 1 lutego 2020 r. staje się państwem trzecim (państwem spoza UE).