Karta praw podstawowych Unii Europejskiej
STRESZCZENIE DOKUMENTU:
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej
JAKIE SĄ CELE KARTY?
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (karta) służy ochronie praw podstawowych przysługujących ludziom w Unii Europejskiej (UE). Jest to nowoczesny i kompleksowy instrument prawa UE, który zapewnia ochronę i upowszechnianie praw i wolności człowieka w kontekście przemian zachodzących w społeczeństwie, postępu społecznego oraz rozwoju naukowo-technicznego.
KLUCZOWE ZAGADNIENIA
Treść
W karcie potwierdzono – przy poszanowaniu kompetencji i zadań UE oraz zasady pomocniczości – prawa wynikające z tradycji konstytucyjnych i zobowiązań międzynarodowych wspólnych państwom członkowskim UE, w tym z europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, kart społecznych przyjętych przez UE i Radę Europy oraz z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Karta wprowadza pewność prawa w UE, ponieważ doprecyzowuje prawa podstawowe i czyni je bardziej widocznymi.
Karta składa się z preambuły i 54 artykułów zebranych w siedmiu rozdziałach.
- Rozdział I: godność (godność człowieka, prawo do życia, prawo człowieka do integralności, zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej).
- Rozdział II: wolności (prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego, ochrona danych osobowych, prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny, wolność myśli, sumienia i religii, wolność wypowiedzi i informacji, wolność zgromadzania się i stowarzyszania się, wolność sztuki i nauki, prawo do nauki, wolność wyboru zawodu i prawo do podejmowania pracy, wolność prowadzenia działalności gospodarczej, prawo własności, prawo do azylu, ochrona w przypadku usunięcia z terytorium państwa, wydalenia lub ekstradycji).
- Rozdział III: równość (równość wobec prawa, niedyskryminacja, różnorodność kulturowa, religijna i językowa, równość kobiet i mężczyzn, prawa dziecka, prawa osób w podeszłym wieku, integracja osób niepełnosprawnych).
- Rozdział IV: solidarność (prawo pracowników do informacji i konsultacji w ramach przedsiębiorstwa, prawo do rokowań i działań zbiorowych, prawo dostępu do pośrednictwa pracy, ochrona w przypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy, należyte i sprawiedliwe warunki pracy, zakaz pracy dzieci i ochrona młodocianych w pracy, życie rodzinne i zawodowe, zabezpieczenie społeczne i pomoc społeczna, ochrona zdrowia, dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, ochrona środowiska, ochrona konsumentów).
- Rozdział V: prawa obywatelskie (prawo głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego, prawo głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych, prawo do dobrej administracji, prawo dostępu do dokumentów, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich, prawo petycji, swoboda przemieszczania się i pobytu, opieka dyplomatyczna i konsularna).
- Rozdział VI: wymiar sprawiedliwości (prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu, domniemanie niewinności i prawo do obrony, zasady legalności oraz proporcjonalności kar do czynów zabronionych pod groźbą kary, zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary).
- Rozdział VII: postanowienia ogólne.
Zakres
Karta ma zastosowanie do wszystkich działań podejmowanych przez instytucje UE oraz jej organy i jednostki organizacyjne. Karta nie rozszerza określonego w traktatach zakresu ich uprawnień i zadań. Karta ma ponadto zastosowanie do państw członkowskich w zakresie, w jakim stosują one prawo UE.
Kartę stosuje się w powiązaniu z międzynarodowymi i krajowymi systemami ochrony praw podstawowych, takimi jak europejska konwencja praw człowieka.
Sprawozdania roczne
Corocznie od 2010 r. Komisja Europejska publikuje sprawozdanie roczne. Ma ono na celu monitorowanie postępów w zakresie stosowania karty. Począwszy od 2021 r., zgodnie ze strategią na rzecz wzmocnienia stosowania karty w UE (zob. streszczenie), każde sprawozdanie roczne dotyczy innego obszaru tematycznego o znaczeniu strategicznym podlegającego prawu UE.
KONTEKST
- W 1999 r. Rada Europejska uznała, że zapewnienie większej widoczności praw podstawowych stosowanych na szczeblu UE wymaga ujęcia ich w ramy karty.
- Karta została oficjalnie ogłoszona w Nicei w grudniu 2000 r. przez Parlament Europejski, Radę Unii Europejskiej i Komisję.
- Wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony (zob. streszczenie) w grudniu 2009 r. karcie nadano wiążącą moc prawną – taką, jaką mają traktaty UE.
Więcej informacji:
GŁÓWNY DOKUMENT
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 389–405).
Ostatnia aktualizacja: 14.01.2022