Roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia unijnego prawa ochrony konkurencji

W niniejszej białej księdze Komisja proponuje poprawę warunków prawnych, na jakich osoby poszkodowane wykonują swoje uprawnienie do uzyskania odszkodowania z tytułu szkody poniesionej wskutek naruszenia prawa ochrony konkurencji Unii Europejskiej (UE) poprzez usunięcie przeszkód prawnych i proceduralnych utrudniających obecnie stronom poszkodowanym otrzymanie należnego im odszkodowania.

AKT

Biała księga z dnia 2 kwietnia 2008 r. w sprawie roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia wspólnotowego prawa ochrony konkurencji [COM(2008)165 wersja ostateczna – nieopublikowana w Dzienniku Urzędowym].

STRESZCZENIE

Trybunał Sprawiedliwości kilkakrotnie stwierdzał, że każda osoba, która poniosła szkodę z powodu naruszenia art. 101 i 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) (prawo ochrony konkurencji UE) ma prawo do dochodzenia odszkodowania z tytułu poniesionej szkody. Celem niniejszej białej księgi jest zidentyfikowanie przeszkód uniemożliwiających obecnie osobom poszkodowanym uzyskanie dostępu do pełnego odszkodowania z tytułu naruszeń prawa ochrony konkurencji UE oraz określenie wariantów strategicznych w związku z tymi problemami. Prawo do uzyskania odszkodowania za poniesione szkody odnosi się do osób poszkodowanych wszystkich kategorii, które poniosły szkody w związku z naruszeniem prawa ochrony konkurencji oraz wszystkich sektorów gospodarki, niezależnie od tego, czy roszczenia o naprawienie szkód oparte są na wcześniejszym stwierdzeniu naruszenia prawa przez organ ochrony konkurencji.

Przedstawione w białej księdze warianty strategiczne mają na celu zapewnienie osobom poszkodowanym skutecznych środków umożliwiających im uzyskanie odszkodowania, które im przysługuje. Stosowane środki muszą być wywiedzione z europejskiej kultury i tradycji prawnej.

Uprawnienie do wystąpienia z roszczeniem: nabywcy pośredni oraz roszczenia zbiorowe

Według Trybunału Sprawiedliwości każda osoba, która poniosła szkodę z powodu naruszenia art. 101 i 102 TFUE, jest uprawniona do odszkodowania z tytułu poniesionej straty. Zarówno nabywcy bezpośredni, jak i pośredni powinni mieć możliwość wystąpienia z roszczeniem. Jednak osoby poszkodowane w wyniku naruszenia prawa ochrony konkurencji często nie występują o odszkodowanie w związku z tym, że poniesione przez nich szkody były rozproszone i stosunkowo niewielkie wartościowo. W związku z tym w białej księdze opisano, w jaki sposób można wykorzystywać mechanizmy roszczeń zbiorowych, będących jednym z przedmiotów szerszych konsultacji Komisji, w przypadku powództw zbiorowych w obszarze ochrony konkurencji, zapewniając jednocześnie stosowanie odpowiednich zabezpieczeń przed nadużyciami w postępowaniu.

W białej księdze sugeruje się, aby mechanizmy roszczeń zbiorowych opierały się zarówno na powództwach reprezentacyjnych wytaczanych przez uprawnione podmioty, takie jak organizacje konsumenckie, organy państwowe lub stowarzyszenia handlowe, jak i na powództwach zbiorowych, pozwalających na połączenie indywidualnych roszczeń odszkodowawczych.

Dostęp do dowodów i ujawnienie między stronami

Osoby poszkodowane wyniku naruszenia prawa ochrony konkurencji często nie mają dostępu do materiałów dowodowych koniecznych do uzasadnienia roszczenia, w szczególności kwoty odszkodowania. Dlatego dostęp do dowodów znajdujących się w posiadaniu pozwanych ma kluczowe znaczenie dla złagodzenia asymetrii pomiędzy osobami poszkodowanymi a pozwanymi w sprawach związanych z naruszeniem prawa ochrony konkurencji. Jednak wymiana dowodów między stronami powinna podlegać nakazom sądów krajowych i być przeprowadzana pod ścisłą kontrolą, w szczególności pod względem proporcjonalności takiego dostępu.

Zanim sąd nakaże ujawnienie określonych dowodów, powód powinien przedstawić wszelkie posiadane dowody uprawdopodobniające podejrzenie, że w istocie poniósł szkodę wskutek naruszenia prawa ochrony konkurencji. Ponadto sąd musi być przekonany, że powód nie może zdobyć wymaganych dowodów samodzielnie. Należy określić wystarczająco dokładnie kategorie dowodów, które powinny zostać ujawnione. Działania ujawniające powinny być zarówno odpowiednie w kontekście sprawy, jak i niezbędne oraz proporcjonalne i uwzględniać ochronę informacji poufnych, tajemnic handlowych oraz dokumentów przekazanych Komisji przez podmioty ubiegające się o złagodzenie kary.

Wiążący skutek decyzji krajowych organów ds. konkurencji

Decyzje Komisji stwierdzające naruszenie art. 101 i 102 TFUE są wiążące dla sądów krajowych w postępowaniu cywilnym o naprawienie szkody. Obecnie prawo unijne nie przewiduje takich samych zasad w odniesieniu do decyzji krajowych organów ds. konkurencji. W białej księdze zasugerowano, że decyzje tych krajowych organów powinny mieć taki sam skutek wiążący, jak w przypadku decyzji Komisji.

Wymóg stwierdzenia winy

W białej księdze zasugerowano, że w przypadku gdy stwierdzenie winy uznaje się za warunek występowania z roszczeniem odszkodowawczym, powstaje domniemanie istnienia winy podmiotu dopuszczającego się naruszenia, chyba że może on udowodnić, że naruszenie nastąpiło w wyniku rzeczywiście usprawiedliwionego błędu.

Odszkodowanie

Zgodnie z orzeczeniem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości osoby poszkodowane powinny otrzymać pełne odszkodowanie odzwierciedlające rzeczywistą wartość poniesionej szkody, obejmujące rzeczywiste straty, utracone korzyści oraz prawo do odsetek.

Aby zwiększyć pewność prawną, Komisja zamierza opublikować nieobowiązkowe wskazówki dla sądów krajowych dotyczące trudnej kwestii ustalania kwoty odszkodowania w sprawach związanych z naruszeniem prawa ochrony konkurencji.

Przerzucanie obciążeń

Bezpośredni klienci podmiotu naruszającego prawo w niektórych przypadkach (w zależności od warunków rynkowych) przerzucają całkowicie lub częściowo obciążenia niezgodne z prawem na swoich własnych klientów. Podmiot naruszający prawo powinien być uprawniony do podniesienia zarzutu przerzucenia obciążeń w przypadku wystąpienia z roszczeniem przez bezpośrednich klientów. Jednak obowiązek udowodnienia przerzucenia powinien ciążyć na podmiocie naruszającym prawo.

Z drugiej strony nabywcom pośrednim trudno jest udowodnić, że ponieśli szkodę w związku z przerzuceniem na nich obciążenia. Dlatego należy ustanowić na korzyść nabywców pośrednich wzruszalne domniemanie, że niezgodne z prawem obciążenie zostało na nich przerzucone w całości.

Terminy przedawnienia

Dla celów pewności prawnej Komisja proponuje ustanowienie zasad dotyczących rozpoczęcia biegu przedawnienia, aby wyeliminować przeszkody na drodze do uzyskania odszkodowania. Bieg przedawnienia nie powinien rozpoczynać się przed dniem, w którym ustało naruszenie prawa. W przypadku powodów, którzy przy zachowaniu należytej staranności nie mogli wiedzieć o naruszeniu, bieg przedawnienia powinien rozpoczynać się od momentu, gdy dowiedzieli się o nim.

W przypadku powództw wnoszonych po stwierdzeniu naruszenia prawa przez właściwy organ konkurencji termin przedawnienia nie powinien upłynąć w czasie trwania publicznego postępowania.

Koszty postępowania o naprawienie szkody

Koszty mogą stanowić decydujący czynnik zniechęcający do wnoszenia powództw w sprawach dotyczących naprawienia szkody. W związku z tym Komisja proponuje, aby państwa członkowskie przeanalizowały przepisy dotyczące kosztów, tak aby dopuścić wnoszenie uzasadnionych powództw i nie uniemożliwiać ich ze względu na koszty.

Zależność między programami łagodzenia kar a roszczeniami o naprawienie szkód

Aby zapewnić atrakcyjność programów łagodzenia kar, należy zagwarantować oświadczeniom złożonym przez przedsiębiorstwa odpowiednią ochronę przed ujawnieniem w trakcie postępowania wszczętego z powództwa cywilnego. Taką ochronę należy stosować do wszystkich oświadczeń złożonych przez przedsiębiorstwa w ramach programu łagodzenia kar nakładanych za naruszenie art. 101 TFUE, niezależnie od decyzji organu konkurencji.

Ponadto w białej księdze sugeruje się rozważenie możliwości ograniczenia odpowiedzialności odszkodowawczej podmiotów, które zakwalifikowano do tych programów.

Ostatnia aktualizacja: 19.08.2011