Prawa autorskie i pokrewne w społeczeństwie informacyjnym

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Dyrektywa 2001/29/WE w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym

JAKIE SĄ CELE DYREKTYWY?

• Celem dyrektywy jest dostosowanie prawa w zakresie praw autorskich i pokrewnych do rozwoju technicznego, a zwłaszcza do realiów społeczeństwa informacyjnego, przy zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony własności intelektualnej.
• Służy ona ponadto wdrożeniu dwóch traktatów międzynarodowych zawartych w grudniu 1996 r., mianowicie traktatu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) o prawie autorskim i traktatu WIPO o wykonaniach artystycznych i fonogramach (zob. odnośne streszczenie).
• Dyrektywa, razem z innymi dyrektywami i rozporządzeniami, w tym dyrektywą 2004/48/WE w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (zob. streszczenie), dyrektywą 2012/28/UE w sprawie utworów osieroconych (zob. streszczenie) i dyrektywą 2014/26/UE w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (zob. streszczenie), składa się na prawo autorskie Unii Europejskiej (UE).

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Dyrektywa harmonizuje najważniejsze prawa przyznawane autorom i podmiotom praw pokrewnych (prawo do zwielokrotniania utworu, prawo do publicznego udostępniania i prawo do rozpowszechniania) oraz – w mniejszym stopniu – wyjątki od tych praw i ich ograniczenia. Harmonizuje ona także ochronę środków technologicznych oraz informacji o zarządzaniu prawami, jak również sankcje i środki naprawcze.

Prawo do zwielokrotniania utworu

Państwa członkowskie UE mają przewidzieć wyłączne prawo do zezwalania na bezpośrednie lub pośrednie, tymczasowe lub stałe zwielokrotnianie utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie, w całości lub częściowo, a także do zabraniania takiego zwielokrotniania:

• dla autorów – w odniesieniu do oryginału i kopii ich utworów;
• dla artystów wykonawców – w odniesieniu do utrwaleń* ich przedstawień;
• dla producentów fonogramów – w odniesieniu do ich fonogramów;
• dla producentów pierwszych utrwaleń filmów – w odniesieniu do oryginału i kopii ich filmów;
• dla organizacji radiowych i telewizyjnych – w odniesieniu do utrwaleń ich programów, niezależnie od tego, czy te programy transmitowane są przewodowo czy też bezprzewodowo, włączając drogę kablową lub satelitarną.

Prawo do publicznego udostępniania utworów

Państwa członkowskie mają zapewnić autorom wyłączne prawo do zezwalania na jakiekolwiek publiczne udostępnianie ich utworów lub do zabraniania takiego udostępniania. Obejmuje to podawanie do publicznej wiadomości ich utworów w taki sposób, że osoby postronne mają do nich dostęp w wybranym przez siebie miejscu i czasie.

Ponadto państwa członkowskie mają przewidzieć wyłączne prawo do zezwalania na podawanie do publicznej wiadomości utworów lub do zabraniania takiego podawania:

• dla artystów wykonawców – w odniesieniu do utrwaleń ich przedstawień;
• dla producentów fonogramów – w odniesieniu do ich fonogramów;
• dla producentów pierwszych utrwaleń filmów – w odniesieniu do oryginału i kopii ich filmów;
• dla organizacji radiowych i telewizyjnych – w odniesieniu do utrwaleń ich programów, niezależnie od sposobu transmitowania.

Prawo do rozpowszechniania

• Państwa członkowskie mają przewidzieć dla autorów wyłączne prawo do zezwalania na jakąkolwiek formę publicznego rozpowszechniania oryginału swoich utworów lub ich kopii lub do zabraniania jakiejkolwiek formy takiego rozpowszechniania.
• To prawo do rozpowszechniania wyczerpuje się na obszarze UE w przypadku pierwszej sprzedaży danego przedmiotu lub innego pierwszego przeniesienia własności na obszarze UE przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem.

Wyjątki i ograniczenia

W dyrektywie zawarto wyczerpujący wykaz wyjątków i ograniczeń w odniesieniu do praw w celu umożliwienia wykorzystywania treści chronionych w określonych okolicznościach.

Istnieje obowiązkowy wyjątek od prawa do zwielokrotniania dla niektórych tymczasowych czynności zwielokrotniania, które stanowią integralną i podstawową część procesu technologicznego (kopie tymczasowe) i których celem jest umożliwienie legalnego korzystania z utworu lub innego przedmiotu objętego ochroną lub ich transmisji w sieci wśród osób trzecich przez pośrednika.

• Wszystkie pozostałe wyjątki i ograniczenia odnoszące się do prawa do zwielokrotniania i publicznego udostępniania są fakultatywne (państwa członkowskie mogą, lecz nie muszą, postanowić o ich stosowaniu) i dotyczą zwłaszcza domeny „publicznej”. W przypadku trzech z tych wyjątków, mianowicie reprografii*, zwielokrotniania do prywatnego użytku oraz zwielokrotnień programów dokonywanych przez instytucje społeczne, podmioty praw autorskich mają otrzymać godziwą rekompensatę.
• Jeżeli państwa członkowskie przewidują wyjątki i ograniczenia w odniesieniu do prawa do zwielokrotniania, mogą one również dopuścić podobne wyjątki w odniesieniu do prawa do rozpowszechniania.

Ochrona prawna

• Państwa członkowskie zapewniają ochronę prawną przed obchodzeniem skutecznych środków technologicznych w odniesieniu do utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną.
• Ta ochrona prawna przysługuje także przed produkcją, przywozem, rozpowszechnianiem i sprzedażą urządzeń oraz świadczeniem usług, jeżeli przyczyniają się one do obchodzenia środków technologicznych.

Ochrona informacji o zarządzaniu prawami

Państwa członkowskie zapewniają ochronę prawną przed osobami, które świadomie bez zezwolenia podjęły jedno z następujących działań:

• usunięcie lub zmiana informacji elektronicznej o zarządzaniu prawami;
• rozpowszechnianie, nadawanie, udostępnianie lub podawanie do publicznej wiadomości utworów lub innych przedmiotów chronionych, z których usunięte zostały elektroniczne informacje o zarządzaniu prawami.

Sankcje i środki naprawcze

Państwa członkowskie mają przewidzieć stosowne sankcje i środki naprawcze w przypadku naruszenia praw zharmonizowanych w dyrektywie. Muszą one zapewnić, aby podmioty praw autorskich mogły wnioskować o wydanie nakazu przeciwko pośrednikom, których usługi są wykorzystywane przez stronę trzecią w celu naruszenia praw autorskich lub pokrewnych.

Zmiany dyrektywy 2001/29/WE

Dyrektywa 2001/29/WE była dwukrotnie zmieniana:

• dyrektywą (UE) 2017/1564, czyli dyrektywą w sprawie dozwolonych sposobów korzystania z określonych utworów chronionych prawem autorskim z korzyścią dla osób niewidomych, osób słabowidzących lub osób z niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem (zob. streszczenie), która służy wprowadzeniu w życie w UE traktatu z Marrakeszu (zob. streszczenie). W tej dyrektywie przewidziano obowiązkowy wyjątek w odniesieniu do praw, które są zharmonizowane na mocy prawa UE i które odnoszą się do sposobów korzystania i utworów objętych zakresem stosowania traktatu z Marrakeszu. Prawa te obejmują w szczególności prawo do zwielokrotniania utworu, jego publicznego komunikowania, publicznego udostępniania, wprowadzania do obrotu i użyczania. W tej dyrektywie zmieniającej doprecyzowano, że art. 5 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE, na podstawie którego państwa członkowskie mogą przewidzieć wyjątki lub ograniczenia dla dobra osób z niepełnosprawnością, ma zastosowanie w przypadkach, które nie są objęte regulacją dyrektywy 2017/1564;
• dyrektywą (UE) 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym UE (zob. streszczenie). W art. 24 wyjaśniono, że państwa członkowskie mogą przewidzieć wyjątki i ograniczenia, o których mowa w art. 5 ust. 2 lit. c) i art. 5 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2001/29/WE w odniesieniu do czynności zwielokrotniania dokonywanych przez ogólnodostępne biblioteki, instytucje edukacyjne lub muzea, lub przez archiwa oraz, odpowiednio, w przypadku korzystania wyłącznie w celach zilustrowania w ramach nauczania lub badań naukowych, bez uszczerbku dla wyjątków i ograniczeń przewidzianych w dyrektywie (UE) 2019/790.

OD KIEDY DYREKTYWA MA ZASTOSOWANIE?

Dyrektywa 2001/29/WE ma zastosowanie od 22 czerwca 2001 r., przy czym do porządku prawnego państw członkowskich miała zostać włączona do 22 grudnia 2002 r.

KONTEKST

Więcej informacji:

• Kształtowanie cyfrowej przyszłości Europy – prawo autorskie (Komisja Europejska).

KLUCZOWE POJĘCIA

GŁÓWNY DOKUMENT

Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz.U. L 167 z 22.6.2001, s. 10–19)

Kolejne zmiany dyrektywy 2001/29/WE zostały włączone do tekstu podstawowego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

DOKUMENTY POWIĄZANE

Dyrektywa (UE) 2019/789 w sprawie przepisów dotyczących wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mających zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do reemisji programów telewizyjnych i radiowych (Dz.U. L 130 z 17.5.2019, s. 82–91)

Dyrektywa (UE) 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym (Dz.U. L 130 z 17.5.2019, s. 92–125)

Rozporządzenie (UE) 2017/1128 w sprawie transgranicznego przenoszenia na rynku wewnętrznym usług online w zakresie treści (Dz.U. L 168 z 30.6.2017, s. 1–11) („rozporządzenie w sprawie przenoszenia”)

Zobacz tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie (UE) 2017/1563 w sprawie transgranicznej wymiany między Unią a państwami trzecimi kopii w dostępnych formatach określonych utworów i innych przedmiotów chronionych prawem autorskim i prawami pokrewnymi z korzyścią dla osób niewidomych, osób słabowidzących lub osób z niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem (Dz.U. L 242 z 20.9.2017, s. 1–5) (rozporządzenie w sprawie wprowadzenia w życie w UE traktatu z Marrakeszu)

Dyrektywa (UE) 2017/1564 w sprawie niektórych dozwolonych sposobów korzystania z określonych utworów i innych przedmiotów chronionych prawem autorskim i prawami pokrewnymi z korzyścią dla osób niewidomych, osób słabowidzących lub osób z niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem (Dz.U. L 242 z 20.9.2017, s. 6–13) (dyrektywa w sprawie wprowadzenia w życie w UE traktatu z Marrakeszu)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/26/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz udzielania licencji wieloterytorialnych dotyczących praw do utworów muzycznych do korzystania online na rynku wewnętrznym (Dz.U. L 84 z 20.3.2014, s. 72–98) („dyrektywa CRM”)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/28/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie niektórych dozwolonych sposobów korzystania z utworów osieroconych (Dz.U. L 299 z 27.10.2012, s. 5–12) („dyrektywa w sprawie utworów osieroconych”)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Wersja skodyfikowana) (Dz.U. L 111 z 5.5.2009, s. 16–22) („dyrektywa w sprawie oprogramowania”)

Dyrektywa 2006/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (wersja ujednolicona) (Dz.U. L 376 z 27.12.2006, s. 28–35) („dyrektywa w sprawie najmu i użyczania”)

Dyrektywa 2006/116/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych (wersja ujednolicona) (Dz.U. L 372 z 27.12.2006, s. 12–18) („dyrektywa w sprawie czasu ochrony”)

Zobacz tekst skonsolidowany.

Dyrektywa 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (Dz.U. L 157 z 30.4.2004, s. 45–86) („IPRED”). Tekst opublikowany ponownie w sprostowaniu (Dz.U. L 195 z 2.6.2004, s. 16–25)

Zobacz tekst skonsolidowany.

Dyrektywa 2001/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie prawa autora do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła sztuki (Dz.U. L 272 z 13.10.2001, s. 32–36) („dyrektywa w sprawie prawa do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży”)

Dyrektywa 96/9/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 1996 r. w sprawie ochrony prawnej baz danych (Dz.U. L 77 z 27.3.1996, s. 20–28) („dyrektywa w sprawie baz danych”)

Zobacz tekst skonsolidowany.

Dyrektywa Rady nr 93/83/EWG z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową (Dz.U. L 248 z 6.10.1993, s. 15–21) („dyrektywa w sprawie przekazu satelitarnego i retransmisji drogą kablową”)

Zobacz tekst skonsolidowany.

Ostatnia aktualizacja: 23.09.2021