Zwrot dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego

Niniejsza dyrektywa zabezpiecza zwrot dóbr kultury, które zostały wyprowadzone niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej (UE).

Dyrektywa Rady 93/7/EWG z dnia 15 marca 1993 r. w sprawie zwrotu dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium Państwa Członkowskiego [Zob. akty zmieniające].

Celem niniejszej dyrektywy jest zapewnienie zwrotu dóbr kultury sklasyfikowanych jako narodowe dobra kultury o wartości artystycznej, historycznej lub archeologicznej zgodnie z ustawodawstwem krajowym lub procedurami administracyjnymi, w świetle artykułu 36 TFUE, pod warunkiem że:

Dyrektywa ma zastosowanie w przypadku wyprowadzenia niezgodnie z prawem takich dóbr kultury z terytorium państwa członkowskiego, tzn. z naruszeniem obowiązujących tam przepisów lub warunków, na których przyznano upoważnienie do czasowego wyprowadzenia. Zatem dobra kultury muszą zostać zwrócone niezależnie od tego, czy były przewożone w obrębie terytorium Unii, czy najpierw wywiezione do kraju trzeciego, a następnie ponownie przewiezione do innego państwa członkowskiego.

Dyrektywa ma zastosowanie wyłącznie do dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego UE w dniu 1 stycznia 1993 r. lub później.

Każde państwo członkowskie wyznacza jeden lub więcej organów (organów centralnych) do realizacji zadań przewidzianych w tej dyrektywie. Komisja publikuje aktualny wykaz tych organów w Dzienniku Urzędowym UE.

Organy centralne powinny współpracować oraz wspierać konsultacje pomiędzy właściwymi władzami krajowymi innych państw członkowskich w celu zapewnienia zwrotu dóbr kultury. W szczególności organy centralne zobowiązane są:

Wyłącznie państwo członkowskie Unii Europejskiej może wszcząć postępowanie w celu zabezpieczenia zwrotu dobra kultury. Prywatni właściciele dóbr kultury mogą wszcząć postępowanie jedynie na mocy przepisów prawa powszechnego.

Procedury zwrotu nie mogą być wszczęte po upływie jednego roku od chwili, kiedy wnioskujące państwo członkowskie dowiedziało się o miejscu pobytu dobra kultury oraz tożsamości jego posiadacza lub użytkownika. Aby wniosek został przyjęty, należy dołączyć do niego:

Takie procedury nie mogą być w żadnym razie podejmowane po upływie 30 lat od wyprowadzenia przedmiotu niezgodnie z prawem z terytorium wnioskującego państwa członkowskiego, z wyjątkiem przedmiotów stanowiących część zbiorów publicznych oraz dóbr kościelnych, w przypadku których ramy czasowe określone są w prawie krajowym lub w umowach dwustronnych między państwami członkowskimi.

Niniejsza dyrektywa nie narusza wszczęcia jakiegokolwiek postępowania cywilnego lub karnego, zgodnie z prawem krajowym państw członkowskich przez wnioskujące państwo członkowskie i/lub właściciela dobra kultury.

Jeżeli zażądano zwrotu przedmiotu, jego posiadacz uprawniony jest do otrzymania odpowiedniego odszkodowania, pod warunkiem że udowodni zachowanie należytej staranności przy nabyciu tego przedmiotu. Odszkodowanie zostanie wypłacone przez wnioskujące państwo członkowskie, które może jednak podjąć działania w celu odzyskania tych kwot od osób odpowiedzialnych za wyprowadzenie niezgodnie z prawem danego przedmiotu. Własność dobra kultury po zwrocie jest regulowana przez prawo wnioskującego państwa członkowskiego.

Komitet ds. Wywozu i Zwrotu Dóbr Kultury (zwany wcześniej Komitetem Doradczym ds. Dóbr Kultury) zapewnia Komisji wsparcie w badaniu wszelkich spraw dotyczących stosowania załącznika do niniejszej dyrektywy.

Państwa członkowskie zobowiązane są przekazywać Komisji sprawozdania dotyczące stosowania dyrektywy co trzy lata, na podstawie których Komisja przekazuje sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu, Radzie i Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu.

ODNIESIENIA

Akt	Wejście w życie	Termin transpozycji przez państwa członkowskie	Dziennik Urzędowy
Dyrektywa 93/7/EWG	27.3.1993	15.12.1993 (15.3.1994 dla Belgii, Niemiec i Niderlandów)	Dz.U. L 74 z 27.3.1993

Akt(-y) zmieniający(-e)	Wejście w życie	Termin transpozycji przez państwa członkowskie	Dziennik Urzędowy
Dyrektywa 96/100/WE	21.3.1997	1.9.1997	Dz.U. L 60 z 1.3.1997
Dyrektywa 2001/38/WE	30.7.2001	31.12.2001	Dz.U. L 187 z 10.7.2001

Kolejne zmiany i poprawki do dyrektywy 93/7/EWG zostały włączone do tekstu podstawowego. Niniejszy tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentalną.

ZMIANY ZAŁĄCZNIKÓW

Kategorie, do których muszą należeć przedmioty sklasyfikowane jako narodowe dobra kultury, żeby kwalifikować się do zwrotu:

Dyrektywa 96/100/WE [Dz.U. L 60 z 1.3.1997],

Dyrektywa 2001/38/WE [Dz.U. L 187 z 10.7.2001].

Rezolucja Rady z dnia 21 stycznia 2002 r. w sprawie sprawozdania Komisji z wykonania rozporządzenia (EWG) nr 3911/92 w sprawie wywozu dóbr kultury oraz dyrektywy 93/7/EWG w sprawie zwrotu dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego [Dz.U. C 32 z 5.2.2002].

Rada bierze pod uwagę inicjatywy Komisji, wzywa państwa członkowskie do zacieśnienia współpracy pomiędzy sobą oraz z Komisją, wzywa Komisję do realizowania rozpoczętych inicjatyw i zwrócenia szczególnej uwagi na rozporządzenie (EWG) nr 3911/92 oraz dyrektywę 93/7/EWG po przystąpieniu krajów kandydujących do UE.

Sprawozdanie Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z dnia 30 maja 2013 r. –

Czwarte sprawozdanie w sprawie stosowania dyrektywy Rady 93/7/EWG w sprawie zwrotu dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego, COM (2013) 310 wersja ostateczna – nieopublikowane w Dzienniku Urzędowym. Sprawozdanie to zawiera ocenę stosowania dyrektywy przez państwa członkowskie w latach 2008–2011.

Najczęstszymi aktami współpracy administracyjnej prowadzonej przez władze krajowe dotyczą poszukiwania dóbr kultury, które zostało wyprowadzone z jego terytorium niezgodnie z prawem lub zawiadamiania o odkryciu takiego obiektu. Wiele krajów członkowskich podkreśla ograniczenia dyrektywy w zakresie zabezpieczenia zwrotu dóbr, w szczególności z powodu progów finansowych, które mają zastosowanie do niektórych narodowych dóbr kultury i z powodu ograniczenia terminu wniesienia roszczenia o zwrot do jednego roku. Wskazują one również na trudności związane z zabezpieczeniem zwrotu dóbr archeologicznych pochodzących z nielegalnych wykopalisk ze względu na trudności związane z udowodnieniem pochodzenia przedmiotu lub daty nielegalnego wyprowadzenia (Bułgaria i Włochy).

Krajowe sprawozdania stwierdzają, że chociaż współpraca administracyjna między organami centralnymi państw członkowskich uległa poprawie, jest jednak nadal słabo zorganizowana i pojawiają się w niej problemy związane z barierami językowymi. Państwa członkowskie przedstawiają również niedociągnięcia w zakresie wymiany informacji między zainteresowanymi organami, które zmniejszają jej efektywność.

Komisja zauważa, że proces rewizji dyrektywy 93/7/EWG został rozpoczęty w 2009 r., a publiczne konsultacje zakończono w marcu 2012 r.; przypomina również, że stara się określić, jak można poprawić wdrażanie dyrektywy.

Sprawozdanie Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z dnia 30 lipca 2009 r. – Trzecie sprawozdanie dotyczące stosowania dyrektywy Rady 93/7/EWG w sprawie zwrotu dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego [ COM(2009) 408 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

Sprawozdanie to zawiera ocenę stosowania dyrektywy przez państwa członkowskie w latach 2004–2007. Ogólnie dyrektywa postrzegana jest jako użyteczne narzędzie dla egzekwowania zwrotu dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem oraz ochrony dziedzictwa kulturowego. Państwa członkowskie dostrzegają działanie zapobiegawcze dyrektywy, która wydaje się zniechęcać do niezgodnego z prawem wyprowadzania dóbr, jednak uznają, że sama dyrektywa nie stanowi wystarczającego instrumentu walki z nielegalnym obrotem dobrami kultury.

W okresie odniesienia dyrektywa była niezbyt często stosowana zarówno w ramach współpracy administracyjnej, jak i przeprowadzania postępowań o zwrot. Wynika to głównie ze złożoności administracyjnej i kosztów wdrażania dyrektywy, jej ograniczonego zakresu oraz krótkiego terminu na przeprowadzenie postępowania o zwrot i rozbieżnych wykładni związanych z nim pojęć.

Państwa członkowskie wykorzystywały współpracę administracyjną do poszukiwania dóbr kultury oraz powiadamiania o ich odkryciu na terytorium innego państwa członkowskiego. W efekcie dokonano 148 polubownych zwrotów dóbr kultury. Skierowano do sądu osiem spraw o zwrot dóbr.

Współpraca administracyjna w państwach członkowskich i pomiędzy państwami UE uległa poprawie, jednak pożądane jest wzmocnienie współpracy między organami na szczeblu krajowym i europejskim. W tym celu Komisja dokona aktualizacji istniejących wytycznych i opublikuje wykazy organów krajowych odpowiedzialnych za stosowanie dyrektywy. Ponadto państwa członkowskie proponują wprowadzenie zmian do dyrektywy, aby zwiększyć jej skuteczność. Obejmują one wydłużenie terminu na przeprowadzenie postępowania o zwrot z jednego roku do trzech lat, zbadanie zakresu dyrektywy oraz zmianę załącznika do dyrektywy, tak aby dodać do niego nowe kategorie dóbr lub zmienić istniejące progi finansowe, a nawet częstotliwość sporządzania sprawozdań.

Komisja proponuje utworzenie grupy roboczej ad hoc w ramach Komitetu ds. Wywozu i Zwrotu Dóbr Kultury w celu określenia problemów związanych ze stosowaniem dyrektywy i zaproponowania akceptowalnych dla wszystkich państw członkowskich rozwiązań w perspektywie ewentualnego przeglądu dyrektywy.

Sprawozdanie Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z dnia 21 grudnia 2005 r. – Drugie sprawozdanie dotyczące stosowania dyrektywy Rady 93/7/EWG w sprawie zwrotu dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego [ COM(2005) 675 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

Sprawozdanie obejmuje stosowanie dyrektywy w latach 1999–2003. W sprawozdaniu wykazano, że dyrektywa jest stosowana jedynie w niewielkiej liczbie przypadków. Państwa członkowskie odnotowały pięć polubownych zwrotów i trzy postępowania sądowe w sprawie zwrotów. Te raczej małe liczby ukazują poważne luki we współpracy administracyjnej i konsultacji pomiędzy krajowymi władzami centralnymi. Chcąc zaradzić tej sytuacji, Komisja planuje przeprowadzenie badania w zakresie wdrażania zaleceń wytycznych przyjętych przez Komitet Doradczy ds. Dóbr Kultury na rzecz poprawy współpracy administracyjnej.

Państwa Członkowskie oceniają, że okres jednego roku na przeprowadzenie postępowania o zwrot jest niewystarczający. Z zastrzeżeniem konsultacji, jakie należałoby przeprowadzić w ramach Komitetu Doradczego ds. Dóbr Kultury, Komisja proponuje przedłużenie tego okresu do trzech lat.

Odnośnie do progów finansowych stosowanych do dóbr kultury objętych dyrektywą 93/7/EWG sprawozdanie wykazuje sprzeczne opinie państw członkowskich sugerujące ich podniesienie lub obniżenie. Z tego względu Komisja nie zamierza proponować ich zmiany.

W związku z ograniczoną liczbą przypadków stosowania dyrektywy 93/7/EWG Komisja sugeruje, aby znieść obowiązek sporządzania sprawozdania co trzy lata. Komitet Doradczy ds. Dóbr Kultury musi wyrazić opinię na ten temat.

Report from the Commission to the Council, the European Parliament and the Economic and Social Committee of 25 May 2000 on the implementation of Council Regulation (EEC) No 3911/92 on the export of cultural goods and Council Directive 93/7/EEC on the return of cultural objects unlawfully removed from the territory of a Member State [ COM (2000) 325 final – Not published in the Official Journal] (Sprawozdanie Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego oraz Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wdrożenia rozporządzenia Rady (EWG) nr 3911/92 w sprawie wywozu dóbr kultury oraz dyrektywy Rady 93/7/EWG w sprawie zwrotu dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego [COM (2000) 325 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym]).

W niniejszym sprawozdaniu stwierdza się, że wymienione środki uświadomiły państwom członkowskim oraz podmiotom zaangażowanym w handel międzynarodowy potrzebę zwiększenia ochrony dóbr kultury na szczeblu europejskim. Jednak zgodnie ze sprawozdaniem środki te miały ograniczony wpływ na zwalczanie nielegalnego handlu dobrami kultury. Podkreśla się, że opracowanie struktury współpracy administracyjnej oraz wymiana informacji pomiędzy właściwymi organami może usprawnić stosowanie dyrektywy i rozporządzenia.

Sprawozdanie zawiera wykaz agencji celnych uprawnionych do przeprowadzania formalności związanych z wywozem dóbr kultury, organów uprawnionych do wydawania licencji na wywóz dóbr kultury oraz centralnych organów odpowiedzialnych za wdrożenie przepisów dyrektywy Rady 93/7/EWG.

Wniosek Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zwrotu dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego [COM(2013)311 wersja ostateczna - nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym]

W świetle powyższych sprawozdań i wyników konsultacji społecznych celem wniosku jest przekształcenie dyrektywy 93/7/EWG i wzmocnienie prawodawstwa unijnego w tym zakresie.

Komisja Europejska proponuje stworzenie dla państw członkowskich możliwości odzyskania wszelkich dóbr kultury określanych jako narodowe dobra kultury które zostały wyprowadzone niezgodnie z prawem z ich terytorium w okresie od pierwszego stycznia 1993 r. włącznie. W tym celu zakres definicji dóbr kultury zostałby poszerzony o wszystkie dobra sklasyfikowane jako narodowe dobra kultury o wartości artystycznej, historycznej lub archeologicznej zgodnie z prawem poszczególnych państw Unii Europejskiej.