Unia gospodarcza i walutowa UE

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Artykuł 119 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Artykuł 140 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

JAKI JEST CEL ARTYKUŁÓW 119 I 140 TRAKTATU O FUNKCJONOWANIU UNII EUROPEJSKIEJ?

• Artykuł 119 stanowi, że Unia Europejska i państwa członkowskie UE będą koordynować swoją politykę gospodarczą, a także określą i wdrożą jednolitą politykę pieniężną i politykę wymiany walut. Odnosi się on do wprowadzenia wspólnej waluty euro i ustanawia pewne podstawowe zasady.
• Artykuł 140 stanowi, że państwa członkowskie UE muszą spełniać określone „kryteria konwergencji”, jeśli mają wziąć udział w trzecim etapie unii gospodarczej i walutowej (UGW) Unii Europejskiej. Trzeci etap stanowi wprowadzenie waluty euro i realizację wspólnej polityki pieniężnej w państwach członkowskich UE.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

• UGW to proces, którego celem jest zharmonizowanie polityki gospodarczej i pieniężnej państw członkowskich UE. Proces ten składa się z trzech etapów.
  • Etap pierwszy (1990–1993). Swobodny przepływ kapitału między państwami członkowskimi.
  • Etap drugi (1994–1998). Koordynacja polityki pieniężnej państw członkowskich, zwiększenie współpracy między krajowymi bankami centralnymi krajów UE i wzmocnienie konwergencji gospodarczej.
  • Etap trzeci (od dnia 1 stycznia 1999). Stopniowe wprowadzanie euro i realizacja wspólnej polityki pieniężnej przez Europejski Bank Centralny (EBC).

Dwa pierwsze etapy UGW zostały zakończone we wszystkich państwach członkowskich, a trzeci, i jednocześnie ostatni, jest wciąż w trakcie realizacji. Obecnie euro zostało przyjęte w jedynie 20 państwach członkowskich, które wspólnie tworzą „strefę euro”.

Wprowadzanie euro

• Państwo członkowskie musi spełniać pewną liczbę wymogów gospodarczych i prawnych przed wprowadzeniem euro. Wymogi te nazywane są kryteriami konwergencji.
• Mają one stanowić gwarancję posiadania przez UE stabilnej gospodarki i bezpiecznej sytuacji finansowej.
• Według wymogów prawnych prawo państw członkowskich powinno być zgodne z traktatami UE, w szczególności w kwestii zagadnień dotyczących krajowego banku centralnego oraz waluty.
• Spełnienie tych wszystkich wymogów otwiera państwu członkowskiemu drogę do przyjęcia euro jako waluty. Euro zastępuje wówczas dotychczasową walutę krajową i staje się oficjalną walutą kraju.
• Co najmniej co dwa lata Komisja Europejska i EBC dokonują oceny postępów państwa członkowskiego w spełnianiu wymogów dotyczących konwergencji. Jeżeli wydana przez nie ocena dotycząca zdolności państwa członkowskiego do rozpoczęcia trzeciego etapu UGW jest pozytywna, Rada Unii Europejskiej podejmuje decyzję dopuszczającą dane państwo członkowskie do strefy euro.

Europejski Bank Centralny

EBC odgrywa kluczową rolę w ramach UGW. Określa on niezależnie politykę pieniężną państw członkowskich należących do strefy euro. Jako jedyny może on również zezwolić na emisję banknotów euro. Państwa członkowskie mogą emitować monety euro, ale to EBC musi wcześniej wydać zezwolenie na określoną ilość wyemitowanych monet rocznie.

Pierwsze kraje strefy euro

• 3 maja 1998 r. to historyczna data ze względu na rozpoczęcie trzeciego etapu UGW. Rada przyjęła wówczas decyzję uznającą, że 11 państw członkowskich (Belgia, Niemcy, Irlandia, Hiszpania, Francja, Włochy, Luksemburg, Niderlandy, Austria, Portugalia i Finlandia) spełniło warunki niezbędne do wprowadzenia wspólnej waluty w dniu 1 stycznia 1999 r. W 2000 roku podjęto podobną decyzję dotyczącą Grecji, która oficjalnie rozpoczęła trzeci etap UGW w styczniu 2001 roku.

• Wprowadzenie euro odbyło się następnie w dwóch etapach.
  • 1 stycznia 1999. Euro wprowadzono w formie zapisu księgowego* i ustalenie kursu wymiany dotychczasowych walut krajowych, które stały się tym samym niedziesiętnymi jednostkami podpodziału euro.
  • 1 stycznia 2002. Monety i banknoty euro zostały wprowadzone w odpowiednich państwach członkowskich. Od tego czasu europejscy obywatele i przedsiębiorstwa mogli realizować płatności gotówkowe w euro.

Rozszerzenia strefy euro

• Zasadniczo zakłada się, że wszystkie państwa członkowskie wejdą do trzeciego etapu UGW, a więc przyjmą euro. Ponieważ niektóre z nich nie spełniają jednak jeszcze niezbędnych warunków gospodarczych i finansowych, Stosuje się wobec nich odstępstwa do czasu, kiedy będą w stanie wejść do strefy euro.
• W ramach tej procedury strefa euro została kilkakrotnie rozszerzona o nowe państwa członkowskie:
  • Słowenię dnia1 stycznia 2007 r.;
  • Cypr i Maltę dnia1 stycznia 2008 r.;
  • Słowację dnia 1 stycznia 2009 r.;
  • Estonię dnia 1 stycznia 2011 r.;
  • Łotwę dnia 1 stycznia 2014 r.;
  • Litwę dnia 1 stycznia 2015 r.;
  • Chorwację dnia 1 stycznia 2023 r.

Wyłączenia

Dania wyraziła wolę nieprzystąpienia do trzeciego etapu UGW i tym samym nieprzyjęcia euro, wyłączona jest z uczestnictwa w UGW na mocy klauzuli opt-out. Zasady stosowania wyłączeń opisane są w protokole 16, załączonych do traktatów ustanawiających UE. Danii pozostawiona jest możliwość rezygnacji z wyłączenia i przedstawienia swojej kandydatury do przyjęcia euro, ale kraj ten nie ogłosił takiego zamiaru.

KONTEKST

Więcej informacji:

• Rozszerzenie strefy euro (Komisja Europejska)
• Unia gospodarcza i walutowa (UGW) (Europejski Bank Centralny).

KLUCZOWE POJĘCIA

GŁÓWNE DOKUMENTY

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część trzecia – Polityki i działania wewnętrzne Unii – Tytuł VIII – Polityka gospodarcza i pieniężna – Artykuł 119 (dawny artykuł 4 TWE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 96–97)

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część trzecia – Polityki i działania wewnętrzne Unii – Tytuł VIII – Polityka gospodarcza i pieniężna – Rozdział 5 – Postanowienia przejściowe Artykuł 140 (dawny artykuł 121 ustęp 1, artykuł 122 ustęp 2 zdanie drugie oraz artykuł 123 ustęp 5 TWE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 108–110)

Ostatnia aktualizacja: 23.02.2023