Wytyczne w sprawie ograniczeń wertykalnych

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Zawiadomienie Komisji – Wytyczne w sprawie ograniczeń wertykalnych

JAKIE SĄ CELE WYTYCZNYCH?

• Pozwalają one przedsiębiorstwom upewnić się, że zawierane przez nie porozumienia wertykalne (porozumienia zawierane między przedsiębiorstwami działającymi na różnych szczeblach obrotu w zakresie produkcji lub dystrybucji, np. producentami oraz hurtownikami lub detalistami, które dotyczą warunków zakupu i sprzedaży towarów lub usług) są zgodne z regułami UE dotyczącymi konkurencji, które wprowadzono w art. 101 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).
• Stanowią one uzupełnienie rozporządzenia (UE) nr 330/2010, tj. unijnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych, zgodnie z którym zakaz ustanowiony w art. 101 ust. 1 TFUE nie ma zastosowania do porozumień wertykalnych spełniających określone wymogi oraz które stwarza tzw. „bezpieczną przystań”.
• Wytyczne zawierają zasady ogólne dotyczące oceny ograniczeń wertykalnych, a także wskazówki na potrzeby oceny najbardziej rozpowszechnionych rodzajów ograniczeń wertykalnych, takich jak:
  • jednomarkowość (zakazy konkurowania);
  • dystrybucja wyłączna;
  • wyłączny przydział klientów;
  • dystrybucja selektywna;
  • franchising;
  • wyłączność dostaw;
  • opłaty za dostęp wnoszone z góry;
  • porozumienia dotyczące zarządzania kategoriami produktów;
  • sprzedaż wiązana; oraz
  • ograniczenia cen odsprzedaży.
• Określono w nich ogólne ramy analizy oraz politykę egzekwowania prawa stosowaną przez Komisję Europejską w indywidualnych przypadkach dotyczących porozumień wertykalnych.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Artykuł 101 TFUE

• Zgodnie z art. 101 ust. 1 TFUE zakazane są porozumienia pomiędzy firmami, które mogą wpływać na handel między państwami UE i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji.
• Artykuł 101 ust. 2 TFUE stanowi, że porozumienia, praktyki uzgodnione i decyzje związków przedsiębiorstw zakazane na mocy art. 101 ust. 1 TFUE są nieważne z mocy prawa.
• Artykuł 101 ust. 3 TFUE wyłącza jednak pewne porozumienia, które przynoszą dostatecznie dużo korzyści, aby przeważyć skutki antykonkurencyjne, z zakresu zakazu ustanowionego w art. 101 ust. 1.

Głównym celem art. 101 jest zagwarantowanie, aby firmy nie wykorzystywały porozumień, w tym porozumień wertykalnych, w celu ograniczania konkurencji ze szkodą dla konsumentów.

Porozumienia wertykalne, które zasadniczo nie są objęte zakresem stosowania art. 101

Zgodnie z wytycznymi zakresem stosowania art. 101 nie są objęte następujące rodzaje porozumień wertykalnych:

• porozumienia o mniejszym znaczeniu i porozumienia między MŚP, które nie ograniczają znacząco konkurencji ze względu na niewielki udział ich stron w rynku;
• umowy agencyjne*, przy czym czynnikiem definiującym dla celów stosowania art. 101 jest w tym przypadku ryzyko finansowe lub handlowe ponoszone przez agenta w związku z działaniami, do których został wyznaczony jako agent przez dającego zlecenie;
• umowy o podwykonawstwo*, pod warunkiem, że technologia lub wyposażenie zapewniane przez wykonawcę są niezbędne, aby podwykonawca mógł wytworzyć produkty. Jeżeli jednak wykonawca nakłada na podwykonawcę inne ograniczenia, takie jak zobowiązanie do nieprzeprowadzania lub niewykorzystywania własnych prac badawczo-rozwojowych lub ogólnie do nieprowadzenia produkcji na rzecz osób trzecich, umowa może zostać objęta zakresem stosowania art. 101 TFUE.

Zastosowanie rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych

• W przypadku większości ograniczeń wertykalnych problemy w zakresie konkurencji pojawiają się jedynie wówczas, gdy konkurencja jest niedostateczna na co najmniej jednym poziomie wymiany handlowej. Oznacza to, że musi istnieć pewien stopień władzy rynkowej na poziomie dostawcy, na poziomie nabywcy lub na obydwu poziomach.
• O możliwości zastosowania wyłączenia grupowego decyduje udział w rynku dostawcy na rynku, na którym sprzedaje on towary lub usługi objęte porozumieniem, oraz udział w rynku nabywcy na rynku, na którym kupuje on towary lub usługi objęte porozumieniem. Aby wyłączenie grupowe mogło mieć zastosowanie, udział w rynku dostawcy oraz nabywcy, rozpatrywany każdy z osobna, może wynosić nie więcej niż 30% (o ile porozumienie nie zawiera najpoważniejszych ograniczeń konkurencji i o ile dane postanowienie nie stanowi wykluczonego ograniczenia konkurencji). Przekroczenie progu 30% udziału w rynku nie rodzi jednak domniemania bezprawności. Próg ten pozwala jedynie odróżnić porozumienia, które czerpią korzyści z domniemania zgodności z prawem, od tych, które wymagają indywidualnego badania. Wytyczne pomagają firmom w prowadzeniu tego typu badań.
• W rozporządzeniu w sprawie wyłączeń grupowych (art. 4) zawarto wykaz najpoważniejszych ograniczeń konkurencji, które prowadzą do wykluczenia porozumienia wertykalnego z zakresu zastosowania rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych. Oznacza to domniemanie, że porozumienie wchodzi w zakres stosowania art. 101 ust. 1 TFUE i najprawdopodobniej nie spełnia warunków określonych w art. 101 ust. 3 TFUE.
• W rozporządzeniu w sprawie wyłączeń grupowych (art. 5) zawarto także wykaz wykluczonych ograniczeń konkurencji. Takie ograniczenia są wyłączone z zakresu zastosowania rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych nawet wówczas, gdy nie przekroczono progu udziału w rynku. To rozporządzenie nadal ma jednak zastosowanie do pozostałej części porozumienia wertykalnego, jeżeli ta część da się oddzielić od ograniczenia nieobjętego wyłączeniem.

Wycofanie wyłączenia grupowego i zaprzestanie stosowania rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych

• Domniemanie zgodności z prawem przyznane rozporządzeniem w sprawie wyłączeń grupowych może być wycofane. Dzieje się tak, jeżeli porozumienie wertykalne, rozpatrywane pojedynczo lub łącznie z podobnymi porozumieniami wykonywanymi przez konkurujących dostawców lub nabywców, wchodzi w zakres stosowania art. 101 ust. 1 i nie spełnia wszystkich warunków art. 101 ust. 3. Może tak być na przykład wówczas, gdy na danym rynku niektórzy dostawcy stosują czysto jakościową dystrybucję selektywną, a inni dostawcy – ilościową dystrybucję selektywną.
• W razie zastosowania procedury wycofania ciężar udowodnienia, że porozumienie wchodzi w zakres stosowania art. 101 ust. 1 i że nie spełnia jednego lub kilku warunków określonych w art. 101 ust. 3, spoczywa na Komisji.
• Komisja ma wyłączne prawo do wycofania przywileju rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w odniesieniu do porozumień wertykalnych ograniczających konkurencję na właściwym rynku geograficznym, który jest szerszy od terytorium jednego państwa UE.
• Zgodnie z art. 6 rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych Komisja może wykluczyć z jego zakresu zastosowania równoległe sieci podobnych ograniczeń wertykalnych, jeżeli obejmują one ponad 50% rynku właściwego.

Definicja rynku i obliczanie udziału w rynku

W obwieszczeniu Komisji w sprawie definicji rynku właściwego do celów prawa konkurencji zawarto wskazówki dotyczące zasad, kryteriów i dowodów wykorzystywanych przez Komisję przy rozważaniu zagadnień związanych z definicją rynku.

Odrębne sekcje wytycznych poświęcono:

• rynkowi właściwemu dla obliczenia progu 30% udziału w rynku na mocy rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych – udział w rynku zarówno dostawcy, jak i nabywcy jest decydujący dla stwierdzenia, czy wyłączenie grupowe ma zastosowanie;
• obliczaniu udziałów w rynku na mocy rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych, które opiera się na danych odnoszących się do wartości. Jeżeli nie są one dostępne, można natomiast przedstawić uzasadnione dane szacunkowe.

Polityka egzekwowania prawa w indywidualnych przypadkach

• W sytuacji gdy rozporządzenie w sprawie wyłączeń grupowych nie ma zastosowania, przy ocenie ograniczeń wertykalnych stosuje się następujące zasady ogólne:
  • w przypadku indywidualnego badania przez Komisję to Komisja ponosi ciężar udowodnienia, że przedmiotowe porozumienie narusza przepisy art. 101 ust. 1 TFUE. Firmy powołujące się na przywilej wynikający z art. 101 ust. 3 TFUE ponoszą ciężar udowodnienia, że spełnione zostały odnośne warunki;
  • ocena tego, czy porozumienie wertykalne skutkuje ograniczeniem konkurencji, jest dokonywana w ten sposób, że Komisja porównuje rzeczywistą lub prawdopodobną przyszłą sytuację na właściwym rynku, na którym istnieją ograniczenia wertykalne, z sytuacją, która istniałaby w przypadku braku takich ograniczeń wertykalnych;
  • prawdopodobieństwo wystąpienia znaczących skutków antykonkurencyjnych istnieje, jeśli co najmniej jedna ze stron ma lub uzyskuje pewną znaczącą władzę rynkową, a porozumienie przyczynia się do utworzenia, utrzymania i wzmocnienia tej władzy rynkowej lub umożliwia stronom jej wykorzystanie.
• Wśród negatywnych skutków mogących wynikać z ograniczeń wertykalnych, którym stara się zapobiegać unijne prawo konkurencji, można wymienić:
  • antykonkurencyjne zamknięcie* dostępu do rynku innym dostawcom lub innym nabywcom;
  • złagodzenie konkurencji i ułatwienie zmowy pomiędzy dostawcą a jego konkurentami;
  • złagodzenie konkurencji pomiędzy nabywcą a jego konkurentami lub ułatwienie zmowy pomiędzy tymi konkurentami;
  • stworzenie przeszkód dla integracji rynku.
• Na rynku, na którym indywidualni dystrybutorzy dystrybuują markę (marki) tylko jednego dostawcy, zmniejszenie konkurencji między dystrybutorami tej samej marki doprowadzi do zmniejszenia konkurencji międzymarkowej wewnętrznej. Jeśli jednak konkurencja międzymarkowa zewnętrzna jest zacięta, mało prawdopodobne jest, że zmniejszenie konkurencji międzymarkowej wewnętrznej będzie miało negatywne skutki dla konsumentów.
• Uzgodnienia o charakterze wyłącznym mają zasadniczo gorszy wpływ na konkurencję niż uzgodnienia o charakterze niewyłącznym. Na przykład w ramach zakazu konkurowania nabywca kupuje tylko jedną markę. Z kolei narzucanie wymogów minimalnych zakupów pozostawia nabywcy zakres możliwości zakupu konkurencyjnych towarów, w związku z tym stopień zamknięcia dostępu do rynku może być mniejszy.
• Ograniczenia wertykalne uzgodnione w odniesieniu do produktów niemarkowych są zwykle mniej szkodliwe od ograniczeń dotykających dystrybucję produktów markowych. Rozróżnienie między produktami markowymi i niemarkowymi często jest zbieżne z rozróżnieniem między produktami pośrednimi oraz produktami końcowymi.
• Ważne jest uznanie, że ograniczenia wertykalne mogą mieć pozytywne skutki, w szczególności dzięki promowaniu konkurencji pozacenowej i lepszej jakości usług. Generalnie argument dotyczący efektywności jest najpoważniejszy w przypadku ograniczeń wertykalnych o ograniczonym czasie trwania, sprzyjających wprowadzeniu nowych złożonych produktów lub chroniących inwestycje związane z konkretnymi umowami, lub sprzyjających przekazywaniu know-how.

KONTEKST

Więcej informacji:

• Przegląd: zapewnianie lepszego funkcjonowania rynków (Komisja Europejska).

KLUCZOWE POJĘCIA

GŁÓWNY DOKUMENT

Zawiadomienie Komisji – Wytyczne w sprawie ograniczeń wertykalnych (SEK(2010) 411 wersja ostateczna z 10.5.2010)

DOKUMENTY POWIĄZANE

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część trzecia – Polityki i działania wewnętrzne Unii – Tytuł VII — Wspólne reguły w dziedzinie konkurencji, podatków i zbliżenia ustawodawstw – Rozdział 1 – Reguły konkurencji – Sekcja 1 – Reguły mające zastosowanie do przedsiębiorstw – Artykuł 101 (dawny artykuł 81 TWE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 88–89)

Komunikat Komisji – Zawiadomienie w sprawie porozumień o mniejszym znaczeniu, które nie ograniczają odczuwalnie konkurencji na mocy art. 101 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zawiadomienie de minimis) (Dz.U. C 291 z 30.8.2014, s. 1–4)

Rozporządzenie Komisji (UE) nr 330/2010 z dnia 20 kwietnia 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych (Dz.U. L 102 z 23.4.2010, s. 1–7)

Obwieszczenie Komisji w sprawie definicji rynku właściwego do celów wspólnotowego prawa konkurencji (Dz.U. C 372 z 9.12.1997, s. 5–13)

Ostatnia aktualizacja: 28.03.2019