Wzmocnienie demokracji europejskiej

WPROWADZENIE

Traktat lizboński umieścił obywatela w sercu projektu europejskiego i ma na celu zwiększenie jego zainteresowania instytucjami i osiągnięciami Unii Europejskiej (UE), która wydaje się często zbyt oddalona od codziennych problemów obywatela. Jednym z zamysłów traktatu lizbońskiego jest promocja demokracji europejskiej, która daje obywatelom możliwość uczestniczenia w działaniu i rozwoju UE.

Takie założenie znalazło swoje odbicie w uznaniu obywatelstwa europejskiego w traktatach założycielskich UE. Traktat lizboński dokłada starań, aby uprościć i wyjaśnić działanie UE, tak aby stało się bardziej zrozumiałe i dostępne dla jej mieszkańców. Wreszcie traktat lizboński wzmacnia reprezentatywność i udział obywateli w procesie podejmowania decyzji na szczeblu europejskim. Wprowadzenie inicjatywy obywatelskiej jest jedną z podstawowych innowacji.

OBYWATEL W SERCU EUROPEJSKIEJ DEMOKRACJI PRZEDSTAWICIELSKIEJ

Traktat lizboński wprowadza nowy artykuł, w którym w pełni uznaje wymiar polityczny obywatelstwa europejskiego. Artykuł 10 Traktatu o UE precyzuje, że obywatele są bezpośrednio reprezentowani przez Parlament Europejski oraz że jedną z podstaw funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska. Takie uznanie nie powoduje powstania nowych uprawnień obywateli, ale ma ważne znaczenie symboliczne.

Artykuł 10 ustanawia także zasadę bliskości, co oznacza, że decyzje muszą być podejmowane jak najbliżej obywateli przez włączanie najlepiej jak to możliwe instytucji krajowych i lokalnych, aby przybliżać UE do Europejczyków.

Wraz z wyborami do PE w 2014 r., pierwszymi od wejścia w życie traktatu lizbońskiego, Komisja pragnie zwiększyć zainteresowanie obywateli wyborami europejskimi. W rozporządzeniu (2013/142/UE) i komunikacie (COM/2013/0126 final), które opublikowano pod koniec marca 2013 r., Komisja zachęca krajowe i europejskie partie polityczne do informowania elektoratu o swoich powiązaniach oraz publikowania, przed wyborami, nazwiska kandydata na przewodniczącego Komisji, którego wspierają.

UNIA EUROPEJSKA BLIŻSZA OBYWATELOM

UE często przywoływała na myśl skomplikowaną konstrukcję o niezrozumiałych procedurach. Traktat lizboński wyjaśnia funkcjonowanie UE, poprawiając jego zrozumienie wśród obywateli. Mnogość procedur ustawodawczych ustępuje miejsca zwykłej procedurze ustawodawczej (wcześniej znanej jako procedura współdecyzji) i specjalnym procedurom ustawodawczym wyszczególnionym dla poszczególnych przypadków. Z tego samego względu dawna struktura trzech filarów została zastąpiona podziałem kompetencji w UE, opisanym w sposób jasny i ścisły.

Traktat lizboński poprawia także przejrzystość prac w UE, nakłada na Radę zasadę jawności obrad, stosowaną już w Parlamencie Europejskim, a rezultatem jest wzrost przejrzystości umożliwiający obywatelom uzyskanie informacji o dyskutowanych sprawach.

WZMOCNIONA REPREZENTATYWNOŚĆ W INSTYTUCJACH

Traktat lizboński znamiennie zwiększa uprawnienia Parlamentu Europejskiego (zob. Parlament Europejski). Najważniejsze zmiany to:

wzmocnienie władzy ustawodawczej: zwykła procedura ustawodawcza, w której Parlament dysponuje takimi samymi prawami co Rada, zostaje rozszerzona o nowe dziedziny polityczne,
zwiększenie roli na poziomie międzynarodowym: Parlament zatwierdza umowy międzynarodowe w dziedzinach objętych zwykłą procedurą ustawodawczą,
wzmocnienie władzy budżetowej: Parlament staje się takim samym uczestnikiem procedury przyjęcia budżetu rocznego UE, co Rada.

Traktat lizboński zwiększa również rolę parlamentów narodowych (zob. parlamenty narodowe), które muszą czuwać nad należytym stosowaniem zasady pomocniczości. Dlatego mają możliwość interweniowania zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą oraz mają prawo odwoływania się do Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

ZWIĘKSZONE UCZESTNICTWO OBYWATELI W PROCESIE DECYZYJNYM

Traktat lizboński po raz pierwszy uznaje istnienie europejskiego społeczeństwa obywatelskiego, wraz z którym instytucje UE utrzymują otwarty, przejrzysty i regularny dialog (art. 11, ust. 1 i 2).

Jednak przede wszystkim wprowadza on prawo do podejmowania inicjatyw obywatelskich (art. 11, ust. 3), dzięki którym obywatele europejscy mogą zwrócić się do Komisji o przedłożenie wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie traktatów wymaga aktu prawnego Unii. Postanowienie to wyraża życzenie UE bezpośredniego angażowania obywateli w proces podejmowania decyzji w sprawach, które ich dotyczą.

Prawo to wymaga spełnienia kilku warunków:

Inicjatywa musi zebrać co najmniej milion podpisów uzyskanych od co najmniej jednej czwartej państw członkowskich,
Przed przystąpieniem do zbierania deklaracji poparcia dla proponowanej inicjatywy obywatelskiej, organizatorzy muszą zarejestrować ją na stronie internetowej udostępnionej przez Komisję, która zbada, czy inicjatywa nie wykracza poza zakres kompetencji Komisji i czy nie jest sprzeczna z wartościami Unii,
Termin zebrania deklaracji poparcia, w formie papierowej, jak i on-line, wynosi 12 miesięcy od daty rejestracji proponowanej inicjatywy.

Komisja Europejska decyduje, czy zaproponowane rozwiązanie obywatelskie będzie rozważane, czy nie. Jeśli inicjatywa przekłada się na projekt legislacyjny, wtedy akt zostanie przyjęty przez Radę i Parlament Europejski zgodnie ze zwykłą lub specjalną procedurą ustawodawczą.

AKTY POWIĄZANE

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 211/2011 z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie inicjatywy obywatelskiej [Dz.U. L 65 z 11.3.2011] zmienione rozporządzeniem delegowanym (UE) nr 268/2012 [Dz.U. L 89 z 27.3.2012], rozporządzeniem (UE) nr 517/2013 [Dz.U. L 158 z 10.6.2013] oraz rozporządzeniem delegowanym (UE) nr 887/2013 [Dz.U. L 247 z 18.9.2013].

2013/142/EU: Zalecenie Komisji z dnia 12 marca 2013 r. dotyczące usprawnienia demokratycznego i skutecznego przeprowadzania wyborów do Parlamentu Europejskiego [Dz.U. L 79 z 21.3.2013].

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów Przygotowanie do wyborów europejskich w 2014 r.: dalsze usprawnienie demokratycznego i skutecznego sposobu przeprowadzania wyborów [(COM(2013)0126 final) - nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

Ostatnia aktualizacja: 05.02.2014