Zasada pomocniczości

WPROWADZENIE

Zasada pomocniczości jest podstawą funkcjonowania Unii Europejskiej (UE), a ściślej ujmując – wspólnego podejmowania decyzji. Pozwala w szczególności na określenie, kiedy UE jest kompetentna do tworzenia ustaw, i przyczynia się do podejmowania decyzji jak najbliżej obywateli.

Zasada pomocniczości jest potwierdzona w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Opisana jest wraz z dwiema innymi zasadami, które także uznawane są za niezbędne do wspólnego podejmowania decyzji. Są to zasady przyznania oraz proporcjonalności.

Protokół w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności dodatkowo opisuje sposób stosowania zasady pomocniczości. Ponadto traktat lizboński znacznie wzmocnił zasadę pomocniczości, ustanawiając kilka mechanizmów kontroli, aby nadzorować należyte stosowanie zasady.

DEFINICJA

Zasada pomocniczości ma na celu określenie odpowiedniego poziomu interwencji w dziedzinach kompetencji dzielonych między UE a krajami UE. Dotyczy to działań na szczeblu europejskim, krajowym lub regionalnym. W każdym z przypadków UE może interweniować tylko wówczas, jeśli jest w stanie działać skuteczniej niż kraje UE odpowiednio na szczeblu krajowym lub lokalnym. Protokół w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności wymienia trzy kryteria, na podstawie których można ocenić, czy interwencja na szczeblu UE jest konieczna:

• Czy działanie prezentuje wymiar międzynarodowy i nie może być uregulowane przez kraje UE?
• Czy działanie narodowe lub brak działania mogą być niezgodne z wymogami traktatu?
• Czy działanie na szczeblu UE może być szczególnie korzystne?

Zasada pomocniczości ma na celu także zbliżenie UE i obywateli poprzez zagwarantowanie, że w razie konieczności działania zostaną podjęte także na szczeblu lokalnym. Niemniej jednak zasada pomocniczości nie oznacza, że działania zostaną podjęte zawsze jak najbliżej obywatela.

UZUPEŁNIANIE SIĘ ZASAD PRZYZNANIA I PROPORCJONALNOŚCI

Artykuł 5 TUE ustanawia podział kompetencji między UE a krajami UE. Najpierw opisuje zasadę przyznania, zgodnie z którą UE dysponuje jedynie kompetencjami przyznanymi jej w traktatach.

Pomocniczość i proporcjonalność są zasadami wynikającymi z zasady przyznania. Określają, w jakim stopniu UE może wykonywać swoje kompetencje przyznane jej w traktatach. Zgodnie z zasadą proporcjonalności środki wprowadzone przez UE na realizację celów postawionych przez traktaty nie mogą przekraczać granic konieczności.

Dlatego UE może podjąć działania w dziedzinie politycznej tylko wtedy, gdy:

• działanie to jest jedną z kompetencji udzielonych UE w traktatach (zasada przyznania),
• w ramach kompetencji dzielonych z krajami UE szczebel UE jest najodpowiedniejszy do osiągnięcia celów wyznaczonych w traktatach (zasada pomocniczości),
• treść i forma działania nie przekraczają granic konieczności dla osiągnięcia celów wyznaczonych w traktatach (zasada proporcjonalności).

KONTROLA ZASADY POMOCNICZOŚCI

Mechanizmy kontroli zasady pomocniczości są opisane w Protokole w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Traktat lizboński zreformował ten protokół, aby poprawić i wzmocnić kontrolę.

Protokół wprowadzony wraz z traktatem z Amsterdamu już wtedy zakładał przestrzeganie pewnych zobowiązań w czasie przygotowywania projektów ustawodawczych. Przed zaproponowaniem aktu ustawodawczego Komisja Europejska musi opracować zieloną księgę. Opracowanie zielonej księgi polega na przeprowadzeniu szeroko zakrojonych konsultacji. Umożliwiają one Komisji zgromadzenie opinii instytucji krajowych i lokalnych oraz społeczeństwa obywatelskiego dotyczących przydatności danego wniosku ustawodawczego, w szczególności mając na względzie zasadę pomocniczości.

Protokół zobowiązuje także Komisję do załączenia do projektów aktów ustawodawczych dokumentu wykazującego, że zasady pomocniczości i proporcjonalności są przestrzegane.

Traktat lizboński wprowadza nowość poprzez pełne włączenie parlamentów narodowych do kontroli zasady pomocniczości. Parlamenty narodowe sprawują teraz podwójną kontrolę:

• mają prawo sprzeciwu już w momencie opracowywania projektów - mogą odesłać wniosek do Komisji, jeśli uznają, że zasada pomocniczości nie jest zachowana (zob. „parlamenty narodowe”),
• jeśli uznają, że zasada pomocniczości nie jest przestrzegana, mogą skierować skargę na akt ustawodawczy do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Do sprawowania kontroli nad przestrzeganiem zasady pomocniczości traktat lizboński włącza także Komitet Regionów. Tak jak parlamenty narodowe, Komitet może wnieść do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej skargę na akt ustawodawczy naruszający zasadę pomocniczości.

W ramach inicjatywy na rzecz lepszych uregulowań Komisja Europejska publikuje roczne sprawozdania na temat pomocniczości i proporcjonalności.

Ostatnia aktualizacja: 03.09.2015