13.10.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 345/1

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) podkreśla znaczenie roku 2018 jako ostatniego pełnego roku funkcjonowania obecnej Komisji, a także Parlamentu Europejskiego. W związku z tym EKES wzywa Komisję do opracowania programu jej prac w sposób ambitny, lecz pragmatyczny, aby można było odpowiednio stawić czoła wyzwaniom wynikającym z faktu, że Unia Europejska znalazła się na rozdrożu. Biorąc pod uwagę niepewność co do Brexitu oraz rozwoju sytuacji na świecie, obecnie bardziej niż kiedykolwiek konieczna jest szeroko zakrojona, oparta na uczestnictwie i zorganizowana debata na temat przyszłości Europy. Ważne jest, aby wrócić do korzeni i przywołać pierwotny projekt oraz podstawowe wartości i cele Unii, tak jak zostały one zapisane w traktatach UE.

1.2.

Powinniśmy opierać się na pozytywnych rezultatach osiągniętych do tej pory. Jednakże pojawienie się nacjonalistycznych, protekcjonistycznych, autorytarnych i populistycznych postaw i ruchów należy postrzegać w tym kontekście jako dzwonek alarmowy dla przywódców instytucji UE i państw członkowskich, co sprawia, że musimy zastanowić się, co należy zrobić, aby odzyskać zaufanie obywateli i zagwarantować pomyślną przyszłość projektu integracji europejskiej.

1.3.

W związku z tym EKES wzywa Komisję, by dążyła do ustanowienia silnej, solidnej i spójnej Unii, która jest w stanie generować trwały wzrost gospodarczy, tworzyć dobrej jakości miejsca pracy oraz zapewniać dobrostan i równe szanse dla wszystkich obywateli Europy, na podstawie wspólnej wizji i pozytywnej narracji opartej na zaangażowaniu i udziale społeczeństwa. Pilnie potrzebna jest zjednoczona i spójna Unia, oparta na zaangażowaniu państw członkowskich na rzecz wspólnej sprawy, aby odpowiedzieć na wyzwania gospodarcze, społeczne i środowiskowe, przed którymi stoi UE. Spójność wewnętrzna jest również warunkiem wstępnym odgrywania przez UE istotnej roli na arenie światowej w obszarach takich jak handel międzynarodowy, bezpieczeństwo, energia, polityka przeciwdziałania zmianie klimatu i obrona praw człowieka.

1.4.

EKES uważa, że z uwagi na negocjacje w sprawie Brexitu, rok 2018 będzie pełen wyzwań. Ważne jest jednak, aby Komisja w dalszym ciągu wdrażała środki, które zostały już uzgodnione, zwłaszcza te odnoszące się do inicjatyw w sprawie jednolitego rynku. Jednocześnie należy koniecznie zastanowić się nad przyszłością UE w długoterminowej perspektywie. Komitet odsyła w tym miejscu do swoich poglądów na temat białej księgi w sprawie przyszłości Europy. EKES zamierza także przedstawiać opinie na temat powiązanych dokumentów otwierających debatę, w związku z czym o zagadnieniach tych jedynie krótko wspomniano w niniejszym dokumencie.

1.5.

Ze względu na to, że istnieje silny związek między gospodarką, zatrudnieniem, dobrobytem obywateli i środowiskiem naturalnym, EKES wzywa Komisję do przyjęcia zrównoważonego rozwoju jako nadrzędnego podejścia do jej programu prac. W związku z tym EKES formułuje swój wkład w postaci trzech następujących „filarów” zrównoważoności:

1.6.

EKES podkreśla, że filary te mają uniwersalny, niepodzielny i współzależny charakter. UE powinna mieć ambitne cele i dążyć do realizacji strategii i inicjatyw mających przynieść pomyślne dla wszystkich stron rozwiązania pod względem korzyści gospodarczych, społecznych i środowiskowych.

1.7.

W związku z tym EKES wzywa Komisję do opracowywania swojej polityki w sposób zintegrowany, do stosowania jednolitego, spójnego podejścia angażującego wszystkie działy Komisji oraz przełamywania schematycznego podejścia w kształtowaniu polityki i stanowieniu prawa. Apeluje również do Komisji, by – zgodnie z zasadami lepszego stanowienia prawa – w dalszym ciągu poprawiała jakość stanowienia prawa UE oraz upraszczała i wyjaśniała przepisy, w celu zapewniania praktycznych korzyści wszystkim podmiotom.

1.8.

Ponadto Komitet ponownie wzywa do opracowania nadrzędnej strategii w celu włączenia celów zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych do roku 2030 do wszystkich odpowiednich strategii politycznych UE. Zwraca się także do Komisji o opracowanie długoterminowej wizji i strategii zrównoważonego rozwoju na podstawie przygotowywanej obecnie opinii EKES-u w sprawie „Transformacja w kierunku bardziej zrównoważonej przyszłości Europy – strategia na 2050 r.”.

1.9.

EKES podkreśla zasadnicze znaczenie udziału zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w opracowywaniu, wdrażaniu i monitorowaniu strategii politycznych UE, programów i innych inicjatyw w celu osiągnięcia wymiernych rezultatów, uzyskania akceptacji społecznej i propagowania spójności społecznej. Partnerzy społeczni mają szczególną rolę do odegrania w opracowywaniu i wdrażaniu polityk bezpośrednio lub pośrednio dotyczących zatrudnienia i rynków pracy.

1.10.

Propozycje konkretnych działań zostały bardziej szczegółowo przedstawione w pkt 2–5, natomiast główne priorytety polityczne EKES-u dotyczące programu prac Komisji na 2018 r. można podsumować następująco:

2.1.1.

W ramach europejskiego semestru należy wzmocnić koordynacyjną rolę Komisji, by zapewnić przestrzeganie przez państwa członkowskie celów i zaleceń strategii „Europa 2020” i realizację reform strukturalnych niezbędnych do osiągnięcia długoterminowego zrównoważonego wzrostu gospodarczego, postępu społecznego i tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy. Większe zaangażowanie partnerów społecznych i innych organizacji reprezentujących społeczeństwo obywatelskie oraz zwiększenie poczucia ich odpowiedzialności za opracowanie i wdrażanie programów reform jest kluczowym czynnikiem sukcesu tego procesu z uwagi na szczególną rolę partnerów społecznych w związku z przysługującymi im wyłącznymi kompetencjami, obowiązkami i zadaniami.

2.1.2.

EKES apeluje o symetryczne dostosowanie makroekonomiczne w strefie euro, zarówno w państwach członkowskich mających deficyt, jak i w tych odnotowujących nadwyżki. Obejmuje to ogólnie pozytywny kurs polityki budżetowej dla strefy euro jako całości.

2.1.3.

Unia gospodarcza i walutowa jest kluczowym elementem integracji europejskiej. EKES przypomina tu swoje wcześniejsze stanowisko i wzywa do podjęcia inicjatyw na rzecz dokończenia UGW, w tym inicjatyw dotyczących zarządzania nią, demokratycznej kontroli i dialogu w kwestiach makroekonomicznych.

2.2.1.

W kontekście kolejnych wieloletnich ram finansowych (WRF) Komisja powinna torować drogę ku sprawnemu koncentrowaniu środków, oraz sprostaniu przyszłym wyzwaniom spowodowanym Brexitem i potrzebie zrównoważonego wzrostu, konkurencyjności, innowacji, zatrudnienia i spójności społecznej, dzięki wprowadzeniu podejścia zadaniowego i ukierunkowanego na wyniki. EKES wzywa Komisję do dostosowania okresu obowiązywania najbliższych WRF do cyklu politycznego Komisji i Parlamentu. Ponadto apeluje o podjęcie przygotowań do wprowadzenia nowych rodzajów zasobów własnych UE.

2.2.2.

EKES z zadowoleniem przyjmuje uruchomienie drugiej fazy EFIS (Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych) w celu pobudzenia inwestycji poprzez coraz większe zaangażowanie kapitału prywatnego, łącznie z kapitałem publicznym pochodzącym zarówno ze źródeł krajowych, jak i regionalnych. W tym celu zakres zastosowania EFIS powinien, obok banków, obejmować także inne działy finansów.

2.2.3.

EKES zwraca uwagę na potrzebę efektywnego i skutecznego korzystania z funduszy europejskich. Należy priorytetowo traktować inwestycje w innowacje, przedsiębiorczość, rozwój umiejętności, aktywną politykę rynku pracy oraz systemy cyfrowe, energetyczne i transportowe i zapewnić odpowiednie finansowanie projektów o dużym oddziaływaniu społecznym.

2.2.4.

EKES podkreśla, że dalsza realizacja unii rynków kapitałowych jest niezbędna, by poprawić dostęp do finansowania prywatnego; należy przy tym zwrócić szczególną uwagę na potrzeby MŚP. Należy także promować zwiększenie finansowania z wykorzystaniem kapitału własnego i rynku kapitałowego.

2.2.5.

W odniesieniu do zakończenia budowy unii bankowej EKES podkreśla, że dalszy podział ryzyka musi iść w parze z dalszymi propozycjami dotyczącymi zmniejszenia ryzyka. W kontekście oczekiwanych reform poświęconych regulacji sektora bankowego Komisja powinna zwrócić należytą uwagę na specyfikę i możliwości małych banków oraz banków o mniej złożonej strukturze.

2.2.6.

EKES apeluje o podjęcie kroków w kierunku powstrzymania oszustw podatkowych, uchylania się od opodatkowania i agresywnego planowania podatkowego. Istniejące w systemach podatkowych preferencyjne traktowanie, które sprzyja finansowaniu dłużnemu działalności, powinno zostać zmienione. W odniesieniu do VAT EKES podtrzymuje swoje zalecenie na rzecz odejścia od obecnego systemu przejściowego i wprowadzenia ostatecznego systemu VAT, dostosowanego do jednolitego rynku europejskiego.

2.3.1.

EKES podkreśla znaczenie jednolitego rynku cyfrowego dla całego społeczeństwa. Umiejętności cyfrowe, tworzenie sprzyjającego otoczenia biznesowego i zaufanie konsumentów to jedne z najbardziej istotnych warunków wykorzystania potencjału digitalizacji. Z uwagi na fakt, że dane są czynnikiem produkcji i surowcem służącym tworzeniu wartości dodanej dla gospodarki, łatwość dostępu do danych oraz ich swobodny przepływ mają tu ogromne znaczenie. Jednocześnie zapewniona musi zostać odpowiednia ochrona danych osobowych i handlowych, ze zwróceniem szczególnej uwagi na dane wygenerowane przez poszczególne przedsiębiorstwa. EKES wzywa także Komisję do kontynuowania wysiłków zmierzających do zwiększenia zdolności w zakresie bezpieczeństwa cybernetycznego i współpracy w tym zakresie. Ponadto apeluje o współpracę międzynarodową w dziedzinie cyfrowej, na przykład w ramach OECD.

2.3.2.

Należy kontynuować rozwój infrastruktury cyfrowej, w tym sieci szerokopasmowych i połączeń bezprzewodowych, cyfrowych systemów energetycznych i transportowych oraz „inteligentnych” budynków i społeczności. Należy odpowiednio propagować wykorzystanie cyfryzacji w sektorach edukacji, ochrony zdrowia i w sektorze społecznym. Powinno się również promować pełne wykorzystanie cyfryzacji w celu usprawnienia procedur administracyjnych. Należy położyć szczególny nacisk na objęcie siecią obszarów oddalonych i zagwarantowanie minimalnego dostępu cyfrowego dla wszystkich, a także zwiększenie włączenia słabszych grup społecznych.

2.3.3.

EKES od samego początku zdecydowanie wspiera inicjatywę dotyczącą unii energetycznej. Wzywa Komisję, by kontynuowała wdrażanie strategii na rzecz unii energetycznej, zapewniając odpowiednią infrastrukturę energetyczną i sprawnie funkcjonujące rynki energii gwarantujące dostępność dostaw bezpiecznej, przystępnej cenowo i przyjaznej dla klimatu energii dla obywateli i przedsiębiorstw. EKES podkreśla znaczenie dialogu na temat energetyki na poziomie unijnym, krajowym i lokalnym, przy pełnym zaangażowaniu społeczeństwa obywatelskiego. Będzie on regularnie wydawać swoje opinie na temat stanu unii energetycznej i indywidualnych inicjatyw.

2.3.4.

Z unią energetyczną ściśle związany jest transport. Z uwagi na fakt, że transport jest jednym z podstawowych czynników umożliwiających działania całego społeczeństwa, zasługuje on na wysoką rangę w programie prac Komisji. Głównym celem tych działań powinno być zapewnienie obywatelom i przedsiębiorstwom mobilności i transportu, które będą łatwo dostępne, sprawne, bezpieczne, przystępne cenowo i przyjazne dla klimatu. Wymaga to znacznych inwestycji publicznych i prywatnych w systemy transportu oraz rozwój transportu publicznego. Związanych z transportem kwestii klimatu i energii nie powinno się podejmować w oderwaniu od kwestii dotyczących rynku transportu. Odnosi się to także do wprowadzania nowych technologii.

2.3.5.

Mając na uwadze horyzontalne znaczenie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (UOIG), EKES zwraca się do Komisji o udoskonalenie przepisów w sprawie publicznych rekompensat z tytułu świadczenia usług w ogólnym interesie gospodarczym oraz o lepsze ich stosowanie, w celu zapewnienia wytycznych i stworzenia kompendium najlepszych praktyk.

2.3.6.

EKES uznaje rolę, jaką zarówno miasta, jak i obszary wiejskie odgrywają w rozwoju gospodarczym, społecznym i terytorialnym i w zapewnianiu spójności w tym zakresie. W kontekście podkreślania roli miast UE powinna kontynuować prace nad wyraźnie zdefiniowaną i odpowiednio realizowaną agendą miejską. W nowym podejściu do zintegrowanego rozwoju terytorialnego Komisja powinna wykorzystać znaczny potencjał obszarów wiejskich, górskich i wyspiarskich.

2.4.1.

EKES wzywa Komisję do przyjęcia wszechstronnego podejścia oraz strategii na rzecz rozwoju przemysłowego. Szczególną uwagę należy zwrócić na możliwości i wyzwania związane z globalnymi megatrendami, takimi jak szybkie postępy w dziedzinie cyfryzacji i internetu rzeczy, powiązanie sektorów produkcji i usług oraz przejście na gospodarkę niskoemisyjną i gospodarkę o obiegu zamkniętym.

2.4.2.

Powinno się także uwolnić potencjał związany z rozwojem usług, w tym w sektorze detalicznym, jakkolwiek należy przy tym zagwarantować prawa konsumentów i pracowników oraz uznać, że nadal istnieją bariery na jednolitym rynku.

2.4.3.

Polityka w zakresie innowacji, w tym społecznych, ma kluczowe znaczenie dla gospodarczej konkurencyjności i odnowy oraz osiągnięcia korzyści społecznych. EKES wzywa do propagowania ponadnarodowych i przekrojowych sieci między uczelniami wyższymi, przedsiębiorstwami i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w ramach programu „Horyzont 2020”. Zaleca również uproszczenie przepisów administracyjnych dotyczących finansowania i pomocy państwa.

2.4.4.

Potrzebna jest ogólnounijna strategia „Przemysł 4.0 i Społeczeństwo 4.0”, która koncentrowałaby się na technologiach i platformach, normach i architekturze referencyjnej, sieciach regionalnych ośrodków innowacji oraz umiejętnościach na wszystkich poziomach.

2.4.5.

Gdy chodzi o wyzwania związane z globalnymi megatrendami w poszczególnych branżach, takich jak sektor motoryzacyjny czy przemysł węgla i stali, EKES wzywa do właściwego zarządzania przemianami strukturalnymi poprzez zapewnienie sprawiedliwych i odpowiednich ram transformacji i dialogu z partnerami społecznymi na temat zagadnień dotyczących poszczególnych sektorów. Z drugiej strony, możliwości pojawiające się w takich obszarach jak przestrzeń kosmiczna i przemysł obronny muszą zostać dostrzeżone i dobrze wykorzystane, przy jednoczesnym zapewnieniu korzystnych warunków rozwoju wszystkich sektorów przemysłowych oraz dobrych warunków pracy.

2.4.6.

Należy zwłaszcza skupić się na zwiększeniu finansowania, innowacyjności i umiędzynarodowienia małych i średnich przedsiębiorstw i w pełni wdrożyć program „Small Business Act dla Europy”. Polityka w zakresie MŚP powinna być dopasowana do zróżnicowanych potrzeb różnych form przedsiębiorstw, takich jak przedsiębiorstwa rodzinne, tradycyjne małe przedsiębiorstwa i mikroprzedsiębiorstwa, przedsiębiorstwa typu start-up i scale-up oraz przedsiębiorstwa gospodarki społecznej. Komitet wzywa Komisję do rozpoczęcia konsultacji w sprawie zdefiniowania MŚP.

2.4.7.

EKES uważa, że ważne jest kompleksowe spojrzenie na nowe tendencje pojawiające się we wzorcach produkcji i konsumpcji, takich jak modele gospodarki współpracy, gospodarki o obiegu zamkniętym, gospodarki dzielenia się i gospodarki funkcjonalnej. Należy także postrzegać w sposób kompleksowy możliwości rozwoju, na przykład związane z gospodarką społeczną. Należy także zapewnić środki ułatwiające wprowadzanie tych nowych i różnorodnych modeli, a jednocześnie zagwarantować równe warunki konkurencji i przestrzeganie odpowiednich przepisów, by chronić społeczeństwo i konsumentów oraz prawa pracownicze.

2.4.8.

Biorąc pod uwagę szczególną rolę, jaką odgrywa gospodarka społeczna, EKES ponownie wzywa do uruchomienia szeroko zakrojonego planu działania na rzecz gospodarki społecznej, zgodnie z konkluzjami Rady z grudnia 2015 r. pt. „Propagowanie gospodarki społecznej jako siły napędowej rozwoju gospodarczego i społecznego w Europie”.

2.4.9.

Wielofunkcyjność, różnorodność modeli rolnictwa i zrównoważony rozwój muszą pozostać w centrum uwagi przy rozpatrywaniu kwestii finansowania wspólnej polityki rolnej (WPR) oraz potrzeby jej modernizacji i uproszczenia w kontekście kolejnych wieloletnich ram finansowych. Należy także zwiększyć wysiłki na rzecz badań i cyfryzacji w sektorze rolnym.

2.4.10.

EKES wzywa Komisję do przestawienia się na bardziej zintegrowane podejście do rolnictwa i polityki żywnościowej, biorąc również pod uwagę potrzebę przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym oraz znacznego ograniczenia marnotrawienia żywności. Komisja powinna przyjąć przepisy w celu wyeliminowania nieuczciwych praktyk handlowych w łańcuchu dostaw żywności.

2.4.11.

Aby umożliwić prawidłowy rozwój i modernizację przemysłu i rolnictwa, ramy polityczne i regulacyjne powinny, z myślą o dobrostanie obywateli, zapewnić stabilne i przewidywalne środowisko inwestycyjne i operacyjne i być zgodne z zasadami lepszego stanowienia prawa.

2.5.1.

EKES apeluje o podjęcie aktywnych i uczciwych negocjacji handlowych z partnerami takimi jak Japonia oraz kraje Mercosur i ASEAN, a także o sprawne wdrożenie już zawartych umów, z uwzględnieniem kwestii poruszonych w poprzednich opiniach EKES-u. Jeśli chodzi o wdrażanie komunikatu Komisji pt. „Handel z korzyścią dla wszystkich”, EKES uważa za istotne, by zakończyć negocjacje w wyważony i przejrzysty sposób, z korzyścią dla obywateli i przedsiębiorstw, przy jednoczesnej ochronie norm ekologicznych, społecznych, pracowniczych, konsumenckich i innych, a także usług publicznych. Ogólnie rzecz biorąc EKES podkreśla znaczenie przejrzystości i angażowania społeczeństwa obywatelskiego od samego początku w negocjowanie, wdrażanie i monitorowanie umów handlowych.

2.5.2.

EKES z zadowoleniem przyjmuje ulepszenia w rozstrzyganiu sporów inwestorów dzięki wprowadzeniu nowego systemu zastępującego ISDS, ale wzywa Komisję do podjęcia dalszych działań, by system trybunałów inwestycyjnych (ICS) faktycznie mógł funkcjonować jako niezależny międzynarodowy organ sądowy.

2.5.3.

Prowadzenie dwustronnych negocjacji handlowych nie powinno osłabić zobowiązań UE wobec WTO ani zawarcia prężnego wielostronnego porozumienia globalnego. EKES oczekuje podjęcia aktywnych działań w następstwie konferencji ministerialnej WTO z 2017 r. w takich obszarach jak rolnictwo i handel elektroniczny. Ponadto należy pilnie ocenić zagrożenia i szanse z perspektywy społeczeństwa obywatelskiego, tak aby określić dalsze kroki w ramach trwających wielostronnych negocjacji dotyczących porozumienia w sprawie handlu usługami (TiSA) i umowy w sprawie towarów środowiskowych (EGA). EKES wzywa także do szybkiego przyjęcia i wdrożenia reform dotyczących polityki ochrony handlu UE.

2.5.4.

EKES uważa, że ważne jest, by zapewnić spójność między polityką handlową a celami zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych, porozumieniem paryskim w sprawie zmiany klimatu oraz polityką UE na rzecz rozwoju. W związku z tym należy dążyć do włączenia do umów handlowych ambitnych rozdziałów dotyczących handlu i zrównoważonego rozwoju, ze stabilnym mechanizmem monitorowania przez społeczeństwo obywatelskie.

2.5.5.

Ponadto EKES wzywa do monitorowania przez społeczeństwo obywatelskie wszystkich aspektów umów, w tym tych, których przepisy nie przewidują wspólnego organu monitorującego z udziałem społeczeństwa obywatelskiego. Komitet wnosi tu szczególnie cenny wkład dzięki swej wiedzy eksperckiej.

2.5.6.

EKES apeluje również o podjęcie dyskusji ze społeczeństwem obywatelskim na temat oceny skutków proponowanego powołania wielostronnego trybunału inwestycyjnego oraz związanych z tym aspektów praktycznych.

3.1.1.

EKES przyjmuje do wiadomości komunikat Komisji w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych i wniosek w sprawie proklamacji europejskiego filaru praw socjalnych oraz towarzyszące im inicjatywy ustawodawcze i niemające charakteru ustawodawczego. EKES pracuje nad tym pakietem i przedstawi swoje opinie w odpowiednim czasie.

3.1.2.

Na razie Komitet odsyła do swojej wcześniejszej opinii w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych (1), w której zwrócono uwagę na ogólne cele dotyczące rozwoju tego filaru poprzez kombinację instrumentów prawnych i pozaprawnych związanych z obszarami takimi, jak przyszłość pracy, sprawiedliwe warunki pracy, zatrudnienie, egzekwowanie istniejącego dorobku prawnego UE w zakresie praw socjalnych oraz inwestycje społeczne. Stwierdzono w niej także, że filar powinien mieć zastosowanie do wszystkich państw członkowskich, przyznając jednocześnie, że strefa euro może wymagać szczególnych instrumentów/mechanizmów. Wyrażono w niej pogląd, że europejski semestr i krajowe programy reform powinny stać się podstawowymi narzędziami wdrażania i monitorowania tego filaru, oraz wezwano do ustalenia konkretnych poziomów referencyjnych w ramach europejskiego semestru.

3.1.3.

Ramowe warunki na rynkach pracy muszą wspierać nowe i bardziej zdywersyfikowane ścieżki kariery. W życiu zawodowym potrzebne są różnorodne formy rekrutacji pracowników i różnorakie formy pracy. Wymaga to stworzenia odpowiedniego otoczenia ustawodawczego sprzyjającego ochronie zatrudnienia, tak aby zapewnić ramy uczciwych warunków pracy i stymulować zatrudnianie w ramach wszystkich rodzajów umów o pracę.

3.1.4.

EKES podkreśla potrzebę doskonalenia kształcenia w miejscu pracy, a także kształcenia i szkolenia zawodowego, uczenia się przez całe życie, a także podnoszenia kwalifikacji i przekwalifikowywania się, aby umożliwić dostosowanie się do zmieniającego się zapotrzebowania na umiejętności i kompetencje. Należy także opracować rozwiązania zapewniające bezproblemowe przechodzenie z jednej pracy do drugiej i podejmowanie pracy po okresie bezrobocia oraz po opuszczeniu szkoły, by rynek pracy sprzyjał włączeniu społecznemu.

3.1.5.

W uznaniu faktu, że przyszłość Unii Europejskiej jest silnie związana z zaufaniem młodszych pokoleń do unijnego projektu, EKES podkreśla konieczność zintensyfikowania przez Komisję działań w celu skutecznego zajęcia się podstawowymi przyczynami bezrobocia i wykluczenia młodzieży.

3.1.6.

EKES wzywa do podjęcia środków mających zaspokoić potrzebę inwestycji społecznych, czyli inwestowania w kapitał ludzki i w infrastrukturę i usługi społeczne, by wspierać rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu oraz spójność społeczną. Ponadto należy dogłębniej zastanowić się nad sposobem połączenia „planu Junckera 2” z celami pakietu dotyczącego inwestycji społecznych, w tym poprzez realizację celów EFIS. Ponadto EKES zaapelował o zawarcie europejskiego paktu na rzecz inwestycji społecznych, który wspierałby reformy społeczne i inwestycje społeczne oraz pomógłby w odnowieniu konwergencji gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Również w rocznej analizie wzrostu gospodarczego należy położyć nacisk na inwestycje społeczne.

3.1.7.

Europejski Fundusz Społeczny powinien pozostać kluczowym elementem europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, przy czym należy poświęcić szczególną uwagę promowaniu kształcenia słabszych grup społecznych (np. młodzieży, imigrantów i uchodźców oraz osób niepełnosprawnych) oraz ich integracji na rynku pracy. Konsolidacja i przesunięcia w ramach nowego programu Erasmus muszą być bardziej systematyczne i sprzyjające włączeniu społecznemu. EKES ponownie wzywa do umożliwiania wszystkim młodym ludziom korzystania z wymiany europejskiej.

3.1.8.

EKES przyjmuje do wiadomości, że zmniejszanie ubóstwa leży przede wszystkim w gestii państw członkowskich, niemniej zaznacza, że w procesu europejskiego semestru; należy systematycznie poruszać kwestię ograniczania ubóstwa. Należy także nadal wspierać badania naukowe nad „budżetami referencyjnymi” umożliwiającymi godne życie; zapewnić wspólne, porównywalne wskaźniki, np. dotyczące ubóstwa i nierówności, oraz przeprowadzać obowiązkowe oceny skutków społecznych wszystkich programów reform przedkładanych w ramach krajowych programów reform i zaleceń dla poszczególnych krajów. EKES opowiedział się również za stworzeniem zintegrowanego funduszu europejskiego na rzecz zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego w oparciu o dotychczasowe doświadczenia z wdrażaniem Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym (FEAD) i EFS. Ponadto strategia „Europa 2020” powinna zostać powiązana z wdrażaniem programu działań do roku 2030.

3.2.1.

EKES wzywa Komisję do ścisłego monitorowania przestrzegania podstawowych wartości i zasad UE we wszystkich państwach członkowskich i wzmacniania procedur w celu ochrony i obrony demokracji, praworządności, praw podstawowych, praw człowieka i dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

3.2.2.

Polityka ochrony konsumentów jest bliska interesowi publicznemu, a zatem może wywierać wpływ na zaangażowanie obywateli w proces integracji europejskiej. EKES zwraca się do Komisji o zapewnienie egzekwowania i przestrzegania praw konsumentów w procesie REFIT, w świecie cyfrowym oraz w zakresie bezpieczeństwa produktów i usług. Komisja powinna wzmocnić środki mające na celu wyeliminowanie ubóstwa energetycznego i ubóstwa konsumpcji oraz poprawę dostępu wszystkich Europejczyków do żywności i usług. Komisja powinna również przyczyniać się do wspierania prawa konsumentów do informacji, edukacji i uczestnictwa oraz do organizowania się, aby ich interesy były reprezentowane przy opracowywaniu istotnych dla nich przepisów.

3.2.3.

Komisja powinna zakończyć przegląd głównych instrumentów prawnych i pozaprawnych europejskiej polityki konsumenckiej jako przekrojowej i horyzontalnej polityki w zakresie obywatelstwa i przedstawić nowy plan działania na rzecz ochrony i obrony konsumentów na nadchodzące 10 lat.

3.2.4.

EKES wzywa Komisję do podjęcia wszelkich odpowiednich działań w celu przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć na rynku pracy, w systemie kształcenia i w procesie decyzyjnym, a także przeciwdziałania przemocy ze względu na płeć. Ponadto EKES wnosi do Komisji o ustanowienie programu na rzecz ochrony mniejszości i słabszych grup społecznych, promowania pełnego poszanowania praw podstawowych i niedyskryminacji. Komisja powinna wzmożyć wysiłki na rzecz odblokowania dyrektywy w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania oraz zająć się sytuacją dzieci, kobiet i osób w podeszłym wieku, które znajdują się w trudnej sytuacji, jak również nowymi formami podatności na zagrożenia.

3.2.5.

Komisja powinna również zaktualizować europejską strategię w sprawie niepełnosprawności, zgodnie z zaleceniami Komitetu ONZ do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych, a także wdrażać Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych w ramach swojej zewnętrznej polityki i programów zewnętrznych, z czym wiąże się wprowadzenie karty inwalidzkiej UE, która byłaby uznawana we wszystkich państwach członkowskich. Należy także przystąpić do opracowania programu w zakresie praw osób niepełnosprawnych na lata 2020–2030 i ogłosić rok 2021 Europejskim Rokiem Praw Osób Niepełnosprawnych.

3.2.6.

Kwestia zapewnienia wszystkim dostępu musi być uwzględniana w inicjatywach na rzecz jednolitego rynku cyfrowego. W tym celu Komisja powinna zwiększyć swoje wysiłki, by zakończyć negocjacje z innymi instytucjami na temat europejskiego aktu w sprawie dostępności. Należy również zwiększyć prawa pasażerów i zwrócić szczególną uwagę na osoby niepełnosprawne i o ograniczonej sprawności ruchowej.

3.2.7.

EKES zachęca Komisję do wspierania działań podejmowanych w instytucjach edukacyjnych na wszystkich szczeblach, aby pomóc uczniom w rozróżnianiu pomiędzy fałszywymi wiadomościami i faktami naukowymi.

3.3.1.

EKES podkreśla potrzebę wspierania i integracji uchodźców i osób ubiegających się o azyl. Opowiada się za wprowadzeniem skutecznej reformy wspólnego europejskiego systemu azylowego, z poszanowaniem praw człowieka, oraz ustanowieniem prawdziwie wspólnego systemu dla wszystkich państw członkowskich. Zaleca również poczynienie postępów w zakresie przesiedlania uchodźców i wydawania im wiz humanitarnych, aby sprostać rzeczywistym potrzebom. Wzywa Komisję do monitorowania wdrażania umowy w sprawie rozłożenia liczby uchodźców między państwami członkowskimi.

3.3.2.

Ponadto apeluje o przegląd umów o partnerstwie z państwami trzecimi będącymi krajami tranzytu i pochodzenia przepływów migracyjnych, w celu zapewnienia poszanowania praw człowieka i prawa międzynarodowego, a także do opracowania instrumentów finansowych służących wyeliminowaniu podstawowych przyczyn migracji.

3.3.3.

EKES docenia prace Komisji w zakresie legalnych kanałów migracji, dokonane poprzez ocenę istniejących dyrektyw, ale wzywa do bardziej długofalowego zarządzania migracją zarobkową, opracowania planów aktualizacji kanałów legalnej mobilności, a także wymiany informacji na temat możliwości na rynku pracy. Biorąc pod uwagę strukturę demograficzną w Europie, EKES zwraca uwagę na potrzebę przekształcenia wyzwania związanego z integracją uchodźców i migrantów na rynku pracy w szansę. Inwestowanie w szkolenia i odpowiednie systemy wsparcia będą kluczowym czynnikiem ułatwiającym integrację migrantów na rynku pracy i realizację ich potencjału, a zatem wykorzystanie ich umiejętności, ducha przedsiębiorczości i dynamizmu, uznając jednocześnie ogólną wartość różnorodności i różnych kultur w naszym społeczeństwie.

3.3.4.

EKES uważa, że rok 2018, jako Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego, stanowi wyjątkową okazję do zmobilizowania wszystkich podmiotów w celu zwalczania populizmu i nacjonalizmu, a także do wspierania pozytywnej narracji dla przyszłości Europy. W tym kontekście można by wzmożyć wysiłki na rzecz lepszego uświadomienia potrzeby zrozumienia międzykulturowego w odniesieniu do uchodźców i migrantów.

3.4.1.

EKES wzywa Komisję do dalszego wdrażania środków, w tym obejmujących skuteczną kontrolę granic zewnętrznych, mających chronić Europejczyków przed zagrożeniami dla bezpieczeństwa, takimi jak terroryzm, przestępczość zorganizowana i cyberprzestępczość.

3.4.2.

Komitet uważa, że konieczne jest zacieśnienie współpracy w zakresie obronności. W tym celu popiera propozycję utworzenia Europejskiej Unii Obrony i z zadowoleniem przyjmuje europejski plan działań w sektorze obrony.

3.4.3.

Biorąc pod uwagę wyzwania stawiane przez nieprzewidywalność polityki USA oraz ryzyko zwiększonego protekcjonizmu i unilateralizmu, EKES zachęca UE, by kontynuowała prace zgodnie ze swoją globalną strategią, wspierała multilateralizm w ramach ONZ i aktywnie działała na rzecz zapobiegania konfliktom i rozwiązywania kryzysów międzynarodowych. Podkreśla również potrzebę ściślejszej koordynacji celów, kierunków polityki i środków przez państwa członkowskie by UE była bardziej skutecznym podmiotem na arenie światowej.

3.4.4.

Wdrażanie programu działań do roku 2030 powinno stanowić podstawę współpracy UE na rzecz rozwoju. Aby objąć przewodnią rolę UE powinna przedstawić dobrowolny przegląd swoich wewnętrznych i zewnętrznych działań w zakresie celów zrównoważonego rozwoju na Forum Politycznym Wysokiego Szczebla ONZ.

3.4.5.

EKES popiera utworzenie platformy dialogu z partnerami społecznymi w kontekście europejskiej polityki sąsiedztwa w celu lepszej oceny rynku pracy i wzywa państwa członkowskie UE do opracowania wspólnego europejskiego podejścia do koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego między UE a jej południowymi sąsiadami. W ramach polityki sąsiedztwa należy jasno dowieść związku między brakiem stabilności a ubóstwem oraz między nierównością a brakiem możliwości, które mogą potęgować skłonność do radykalizacji postaw i utrudniać proces demokratyzacji.

3.4.6.

EKES podkreśla znaczenie zewnętrznych stosunków gospodarczych i międzynarodowej dyplomacji dla ochrony i zwiększania stabilności i bezpieczeństwa. Zachęca UE do pełnego wykorzystania roli kultury w stosunkach międzynarodowych.

4.1.

Plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym powinien być realizowany w zintegrowany i spójny sposób, z wykorzystaniem możliwości pogodzenia aspektów gospodarczych, społecznych i środowiskowych. EKES zwraca się do Komisji o zachęcanie do działań opartych na zasadach rynkowych poprzez promowanie innowacji, ułatwianie wiodących inicjatyw, w tym także na obszarach oddalonych i miejskich, zwiększanie ich skali, a także zapewnienie wspomagających ram regulacyjnych. Wskazuje również na powiązania między gospodarką o obiegu zamkniętym i innymi „nowymi modelami ekonomicznymi”.

4.2.

Należy również zwrócić odpowiednią uwagę na realizację „tradycyjnej” polityki i ustawodawstwa w zakresie ochrony środowiska, które obejmują gospodarkę odpadami oraz ochronę powietrza, wody, gleby i różnorodności biologicznej. EKES wzywa Komisję, by kontynuowała te prace w ramach europejskiego procesu oceny oddziaływania na środowisko.

4.3.

Cele na 2030 r. w zakresie klimatu powinny zostać wdrożone w sposób jak najbardziej opłacalny. W związku z tym EKES zwraca się do Komisji o przeprowadzenie wszechstronnej oceny obecnych instrumentów polityki zmniejszania emisji dwutlenku węgla i upewnienie się, że narzędzia są odpowiednie i stosowane w najbardziej efektywny sposób.

4.4.

Komisja powinna również rozważyć kwestie dotyczące klimatu z punktu widzenia sprawiedliwości klimatycznej, tzn. z perspektywy takich kwestii, jak równość, prawa człowieka i ubóstwo.

4.5.

Dyplomacja w dziedzinie klimatu pozostaje ważną misją UE w walce ze zmianą klimatu. Konieczne jest uzyskanie zobowiązania wszystkich największych emitentów do realizacji celów, które są co najmniej tak ambitne jak cele UE. EKES zachęca także Komisję, by dążyła do wprowadzenia ogólnoświatowego systemu opłat za emisje dwutlenku węgla w celu stworzenia równych szans w stosunku do konkurentów spoza UE.

4.6.

EKES wnosi, by Komisja opracowała strategię w sprawie zwiększenia swojego pozytywnego śladu [ang. handprint] w zakresie klimatu i środowiska, to znaczy swego pozytywnego wpływu w skali światowej. Wymaga to środowiska sprzyjającego innowacjom i inwestycjom oraz korzystnych warunków wymiany dla wywozu produktów niskoemisyjnych i „eksportu” rozwiązań w dziedzinie klimatu. W ten sposób UE może wnieść skuteczny wkład w przeciwdziałanie zmianie klimatu i podejmowanie wyzwań w zakresie ochrony środowiska i wywierać dużo większy wpływ niż gdyby działała wyłącznie w obrębie własnych granic.

5.1.

EKES podkreśla kluczową rolę organizacji społeczeństwa obywatelskiego w opracowywaniu, realizacji i monitorowaniu polityki na wszystkich etapach i szczeblach, w tym lokalnym. Wymaga to zmiany kulturowej i potwierdzenia wartości społeczeństwa obywatelskiego na poziomie UE i państw członkowskich, która jest już zapisana w art. 11 TUE, zgodnie z którym instytucje UE promują i ułatwiają dialog obywatelski w wymiarze horyzontalnym i wertykalnym, przeprowadzają szerokie konsultacje oraz stwarzają podstawy do europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Są to wzajemnie uzupełniające się procesy, które odbywają się bez uszczerbku dla konsultacji z EKES-em i dialogu społecznego.

5.2.

EKES uważnie śledzi procesy dialogu zorganizowanego lub fora konsultacyjne (np. europejska platforma zainteresowanych stron gospodarki o obiegu zamkniętym, Europejskie Forum Migracji), które gromadzą i angażują organizacje społeczeństwa obywatelskiego i inne podmioty z instytucji UE i państw członkowskich, i aktywnie w nich uczestniczy. Wzywa także do wsparcia swoich inicjatyw na rzecz utworzenia platformy na rzecz zmian (równość płci w sektorze transportu) i forum instytucjonalnego dotyczącego uczestnictwa obywateli (w ramach inicjatywy obywatelskiej). Podczas tworzenia takich platform jak REFIT Komisja powinna rozważyć udział reprezentacji EKES-u, zgodnie z mandatem przyznanym Komitetowi w Traktatach, tak by zapewnić odzwierciedlenie składu Komitetu w formie jego trzech Grup.

5.3.

Jako uzupełnienie powyższych inicjatyw Komisja powołała ostatnio specjalny portal internetowy „Udział obywateli w procesie kształtowania prawa” w celu zbierania opinii obywateli, w tym zarówno organizacji, jak i osób indywidualnych. EKES zaleca Komisji, by dokonała rozróżnienia między wkładem organizacji społeczeństwa obywatelskiego a wkładem od osób indywidualnych. W tym celu Komisja powinna opracować swoisty katalog zainteresowanych stron we współpracy z EKES-em, co pozwoli na zidentyfikowanie reprezentatywnych i zrównoważonych pod względem geograficznym grup docelowych, opierając się przy tym na rejestrze służącym przejrzystości. Ponadto powinna zapewnić ilościowe i jakościowe współczynniki ważności odpowiedzi. Oprócz tego Komisja powinna stale pracować nad poprawą przejrzystości, łatwości dostępu, informacji zwrotnych i rozliczalności wobec uczestników.

5.4.

EKES wzywa Komisję do opracowania bardziej strategicznego podejścia do tych działań i zapewnienia im bardziej ustrukturyzowanej podstawy instytucjonalnej i przedstawicielskiej, przy wykorzystaniu zasobów istniejących reprezentatywnych organów konsultacyjnych na szczeblu europejskim, krajowym i regionalnym. W tym celu Komisja powinna ściśle współpracować z EKES-em i zwrócić się do niego o opinię rozpoznawczą na temat skutecznej organizacji stałego dialogu obywatelskiego, a następnie opracować specjalny komunikat w tej sprawie.

5.5.

EKES podkreśla konieczność zwiększenia skuteczności europejskiej inicjatywy obywatelskiej, zgodnie z zapowiedzią pierwszego wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej Fransa Timmermansa dotyczącą przeglądu rozporządzenia w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Należy poszukiwać nowych sposobów zwiększenia zaangażowania w tę inicjatywę, zwłaszcza ludzi młodych i osób ze słabszych grup społecznych, na przykład poprzez korzystanie z narzędzi cyfrowych.

5.6.

EKES odnotowuje, że Komisja wzięła pod uwagę wiele elementów wkładu EKES-u do programu swoich prac na rok 2017. Istnieją jednak również kwestie, które nie zostały uwzględnione i w związku z tym zostały one przypomniane w niniejszym dokumencie. W odniesieniu do realizacji programu prac Komisji na 2018 r., EKES gotów jest przedstawić swoje poglądy i uczestniczyć w przyszłym roku w pracach nad konkretnymi inicjatywami.

13.10.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 345/11

1.

Europejskie społeczeństwo i obywatele domagają się, by Unia była wiarygodna i odporna oraz opierała się na legitymizacji. Od ponad dziesięciu lat Unię Europejską nękają wstrząsy polityczne, gospodarcze i społeczne, co wzmaga pesymistyczne nastroje i niepewność wśród obywateli. UE potrzebuje całościowych strategii mających na celu wspieranie dobrostanu obywateli, znacznych i trwałych inwestycji, kreatywności i przedsiębiorczości, a także strategii zmierzających do zmniejszenia pogłębiającej się przepaści między bogatymi i ubogimi, ubóstwa oraz nierówności majątkowych. Obecne ożywienie gospodarcze nie powinno być żadnym usprawiedliwieniem dla bierności. EKES nalega, by znaleziono świadomą i spójną drogę dalszych działań w celu zwiększenia poczucia pewności i zaufania i skoncentrowania się na osiąganiu konkretnych rezultatów dla obywateli, a także na olbrzymim potencjale Europy.

2.

Należy wystrzegać się złudnych oczekiwań. Przede wszystkim trzeba dążyć do tego, by Unia była w stanie skutecznie zapewnić pełen zakres równych możliwości wszystkim obywatelom. Wymiar gospodarczy, społeczny i środowiskowy splatają się ze sobą. Niezbędne jest stworzenie dla Europy odpowiednich warunków, aby mogła dostosować się do procesu głębokiej transformacji i ostrej konkurencji obejmującej cały świat i efektywnie kształtować globalizację zgodnie z wartościami UE.

3.

Zbyt wielu grało i wciąż jeszcze gra w grę polegającą na obwinianiu Brukseli za wszystkie problemy – to musi się skończyć. Niezbędne jest wspólne zaangażowanie ze strony instytucji europejskich i szerokiego grona zainteresowanych podmiotów, w tym partnerów społecznych oraz organizacji społeczeństwa obywatelskiego, zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym. EKES podkreśla, że legitymizacja decyzji UE ostatecznie zależy od jakości procesu demokratycznego.

4.

Drogę ku przyszłości można przebyć z powodzeniem, jedynie jeśli inspiracją będzie to samo wspólne poczucie celu, które stanowiło wyraz przekonania ojców założycieli, a później znajdowało odzwierciedlenie w każdym znaczącym kroku naprzód. UE powinna uruchomić leżące w jej gestii narzędzia ustawodawcze, doradztwo, finansowanie i możliwości współpracy, aby mogła osiągnąć postępy we wszystkich dziedzinach, w których jest to pożądane. Właściwy kierunek wyznacza Traktat z Lizbony.

5.

EKES nie uważa, by dokonywanie wyboru spośród scenariuszy (2) stanowiło owocną metodę rozbudzania wspólnego poczucia celu czy też określania przyszłej drogi. Po pierwsze, UE nie zaczyna od zera. Komisja powinna zatem oprzeć swoje propozycje na dogłębnej analizie historii UE – jej osiągnięć i niedostatków – jako cennym źródle wiedzy na przyszłość. Zobowiązania państw członkowskich zapisane w deklaracji rzymskiej są pozytywnym i zdrowym punktem wyjścia (3). Pięć scenariuszy adresowanych jest do państw członkowskich i koncentruje się na zmianach instytucjonalnych, w związku z czym nie mają one bezpośredniego znaczenia dla obywateli europejskich. Ponadto wydają się one sztuczne.

6.

EKES uważa, że scenariusz 1, czyli – w jego rozumieniu – dążenie po omacku do celu, nie jest dobrym rozwiązaniem. Scenariusz 5 wydaje się wielu osobom atrakcyjny, lecz w obecnych okolicznościach nie jest realistyczny. Scenariusz 2, w którym skupia się uwagę wyłącznie na wspólnym rynku, jest zdecydowanie nazbyt ograniczony. Scenariusz 4 wymaga porozumienia między 27 państwami członkowskimi, co może prowadzić do paraliżu UE i wspierać tendencje odśrodkowe, zagrażając celom i wartościom UE. W ramach scenariusza 3 mechanizmy zróżnicowanej integracji, takie jak wzmocniona współpraca, mogłyby być użytecznym narzędziem przełamania impasu w konkretnych obszarach i sprzyjać pozytywnej dynamice w procesie integracji UE. Niemniej stanowią instrument dla osiągnięcia celów politycznych, a nie cel sam w sobie. Chociaż należy je zalecić jako sposób przezwyciężenia paraliżu czy przeszkód hamujących przyjęcie pożądanego prawodawstwa unijnego, EKES podkreśla również potrzebę wspierania konwergencji w obrębie Unii oraz przeciwdziałania rozdrobnieniu i podziałom. Dlatego też porozumienie między państwami pełniącymi rolę liderów lub działającymi jako katalizatory powinno zawsze być otwarte dla chętnych państw, a górę stale powinno brać wspólne poczucie celu.

7.

Kwestie strategiczne powinny zostać umieszczone we wspólnej perspektywie, tak aby zapobiec powstaniu Europy à la carte, która zaczyna się już zarysowywać, czy też tendencjom odśrodkowym. EKES zaleca działanie, w ramach którego określone zostaną warunki lepszego podziału władzy politycznej na wszystkich szczeblach. Wszystko to zależy zwłaszcza od woli politycznej i jako takie powinno stać się jednym z kluczowych zagadnień w prawdziwej debacie na temat przyszłości.

8.

Zniknąć powinno tradycyjne rozróżnienie między poziomem krajowym a europejskim. Wspólne wyzwania i wzajemnie powiązane realia na całym kontynencie wskazują na potrzebę wspólnej misji. Wymagają też, by obok krajowego uznane zostało obywatelstwo europejskie. Proces kształtowania polityki powinien uwzględniać i włączać wszystkie poziomy społeczeństwa. Cele powinny być podzielane przez wszystkich, a wpływ decyzji i polityk powinien być systematycznie oceniany na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, co pozwoli uzyskać poparcie obywateli.

9.

Parlament Europejski (PE) musi odgrywać pierwszoplanową rolę w procesie kształtowania przyszłego kierunku Europy. Ponadto niezbędne jest również promowanie zaangażowania parlamentów narodowych i ich kontaktów z PE.

10.

Głównym celom musi towarzyszyć porozumienie między państwami członkowskimi w sprawie:

11.

Bez względu na to, jaki wariant przyszłości Europy zostanie wybrany, EKES domaga się spójnej Unii Europejskiej. Liczne bieżące strategie polityczne są elementem długofalowego procesu pogłębiania integracji, który EKES w pełni popiera. W odniesieniu do niemal każdej z nich EKES całkiem niedawno przedstawił szczegółowe komentarze i propozycje na przyszłość.

12.

Niezbędnym spoiwem integracji europejskiej jest jednolity rynek we wszystkich jego wymiarach gospodarczych i społecznych, w ramach modelu rozwoju zrównoważonego. Powinien on zapewniać naprawdę równe szanse. W podobnym duchu UGW postrzegano jako decydujący krok naprzód. Jednak mimo imponujących postępów jej struktura jest wciąż krucha. UGW leży u podstaw przyszłych zmian w UE; jej pogłębianie ma zatem kluczowe znaczenie. EKES popiera stopniowe dążenie do unii politycznej wraz z wieloma środkami i przepisami makroekonomicznymi i mikroekonomicznymi, w tym z wyraźnym wymiarem społecznym. Do ukończenia tworzenia UGW niezbędne jest zarządzanie gospodarcze z prawdziwego zdarzenia, włączając w to zarządzanie sektorem finansowym na poziomie UE, należycie zorganizowane reformy w zainteresowanych państwach członkowskich oraz wspólne podejście do polityki rynku pracy. Ulepszone zarządzanie powinno wzmocnić podstawę osiągnięcia większej konwergencji, jak i solidarności w całej strefie euro. Rolę wspomagającą mogą odegrać wysoce kompetentne służby publiczne w UE. Strefa euro powinna rozpocząć ściślejszą współpracę w innych dziedzinach.

13.

EKES podkreśla również potrzebę spójniejszego zarządzania, głębszej integracji oraz pełnego zaangażowania państw członkowskich w następujących obszarach:

14.

Zdaniem EKES-u również kwestiami społecznymi i dotyczącymi kształcenia należy zająć się w UE w sposób bardziej systematyczny, aby znaleźć przekonujące rozwiązania. Zabezpieczenie społeczne i kształcenie w przeważającej mierze podlegają zasadzie pomocniczości, a zatem są objęte ustawodawstwem krajowym i krajowymi procesami decyzyjnymi, często uwzględniającymi aktywny udział partnerów społecznych. W sprawach społecznych trzeba lepiej stosować kompetencje dzielone między UE i państwa członkowskie. Biorąc pod uwagę rosnące napięcia na rynkach pracy, związane z rewolucją cyfrową, strukturalne słabości na rynkach pracy oraz globalizację, EKES apeluje, aby UE w widoczny sposób zaangażowała się, by przeć do większej konwergencji w zakresie niektórych warunków społecznych i warunków pracy, pomagając we wspieraniu tworzenia miejsc pracy wysokiej jakości, promowaniu sprawiedliwej mobilności i rozbudzaniu pozytywnego zaangażowania obywateli. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na młodzież i bezrobocie wśród młodych. Najistotniejsze kwestie to rola partnerów społecznych, ogółu społeczeństwa obywatelskiego oraz dialogu społecznego.

15.

Niezbędna jest większa konwergencja gospodarcza i społeczna w UE. Należy jednak wziąć pod uwagę rozbieżności między krajowymi gospodarkami, kulturami i tradycjami w systemach społecznych. EKES podkreśla, że UE nie powinna być biernym obserwatorem, lecz musi wziąć na siebie dobrze zdefiniowaną odpowiedzialność. Przed określeniem wspólnego kierunku potrzebne są odpowiednie dyskusje między partnerami społecznymi (i innymi zainteresowanymi stronami). Ponadto EKES podkreśla znaczenie rzeczywistego wdrażania przez państwa członkowskie unijnych dyrektyw społecznych.

16.

Kształcenie również podlega zasadzie pomocniczości. Społeczna i gospodarcza przyszłość Europy i zaangażowanie obywateli są jednak bez wątpienia ściśle powiązane z nowoczesnymi systemami kształcenia i szkolenia na wszystkich poziomach. Przyszłość młodszej generacji w dużym stopniu zależy od kształcenia. Umiejętności są kluczowe zarówno dla młodych ludzi, jak i dla starszych pokoleń. Unia Europejska musi zatem aktywnie uczestniczyć w trwającym procesie modernizacji. Kształcenie odgrywa też ważną rolę w informowaniu o Europie: EKES zwraca uwagę na potrzebę odpowiedniej informacji i edukacji na temat UE – w tym europejskich wartości i obywatelstwa – w szkołach podstawowych i średnich.

17.

Należy przywrócić swobodny przepływ osób w strefie Schengen. Oznacza to rzecz jasna, że trzeba skuteczniej kontrolować wspólne granice. Jednocześnie należy przeciwdziałać godnemu ubolewania nasileniu się międzynarodowego terroryzmu, oznaczającego morderstwa, a także cyberprzestępczość, który dostarcza społeczeństwu ważnych powodów do odczuwania niepewności. Współpraca sił policyjnych i organów sądowych potrzebna jest bardziej niż kiedykolwiek dotąd.

18.

Dziedziny te są bezpośrednio związane z polityką zagraniczną i z poważnym problemem upadłych państw i wojen domowych w sąsiedztwie Europy, a także z wynikającymi stąd przepływami migracyjnymi, które przysłaniają dziś każdy inny problem europejski. EKES zdecydowanie opowiada się za wspólną polityką migracyjną, która zapewnia uchodźcom ochronę zgodnie z prawem międzynarodowym, za wspólnym systemem azylowym, działaniami na rzecz zwalczania nielegalnej migracji i handlu ludźmi, jak też za wspieraniem legalnych dróg dostępu do UE. W tym samym kontekście UE musi nawiązać właściwe partnerstwa z krajami sąsiadującymi, a zwłaszcza wznowić prawdziwą politykę eurośródziemnomorską.

19.

Europa boryka się dziś z wyzwaniem, jakim jest zajęcie się własnymi sprawami, bardziej niż kiedykolwiek od 1945 r. Stosunki w ramach NATO i relacje ze Stanami Zjednoczonymi, a także skuteczne wspólne europejskie zarządzanie problemami pojawiającymi się w sąsiedztwie Unii Europejskiej – wszystko to pilnie wymaga pogłębienia wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE, od którego siłą rzeczy zależy faktyczne bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne.

13.10.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 345/15

Sprawozdawca:

Milena ANGEŁOWA

1.1.

EKES wyraża zadowolenie z umieszczenia MŚP w centrum polityki gospodarczej UE. Docenia fakt, że w ciągu ostatniej dekady przyjęto wiele przepisów i przeznaczono znaczne środki na wsparcie MŚP. Jednakże podziela zdanie, często wyrażane przez społeczność MŚP, że nadal mamy do czynienia z istotnymi brakami zarówno w kształtowaniu, jak i realizacji polityki na rzecz MŚP, co znacznie ogranicza skuteczność środków wsparcia.

1.2.

Najnowsze badania EKES-u (1) wykazały, że polityka UE w zakresie MŚP i obecne mechanizmy wsparcia traktują dużą liczbę MŚP w Europie jako jednorodną grupę i niestety nie rozróżniają odmiennych potrzeb licznych podgrup przedsiębiorstw wchodzących w zakres definicji MŚP. Raczej rzadkie są przykłady mechanizmów wsparcia dostosowanych do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z uniwersalnego podejścia do opracowywania polityki UE w zakresie MŚP jest kluczowym problemem, który uniemożliwia pełne osiągnięcie pożądanego wpływu polityki na MŚP (2). W związku z tym zdecydowanie zaleca się lepsze formułowanie polityki wobec MŚP oraz precyzyjniejsze ukierunkowanie jej na konkretne potrzeby tych firm w kontekście zbliżających się konsultacji społecznych na temat znaczenia definicji MŚP.

1.3.

EKES ostrzega, że biurokratyczne podejście i złożoność przepisów administracyjnych są nadal powszechne w polityce UE w zakresie MŚP i w obecnych mechanizmach wsparcia, mimo nieustannych wysiłków na szczeblu UE ukierunkowanych na zmniejszenie obciążeń administracyjnych. Właściciele MŚP w UE często czują, że odpowiedzialni urzędnicy nie mają pojęcia o tym, jak firmy te faktycznie funkcjonują. Większość mechanizmów wsparcia UE wydaje się niedostosowana do reagowania na pilne zapotrzebowanie MŚP na szybkie, jasne i skuteczne rozwiązania.

1.4.

EKES jest zaniepokojony faktem, że z powodu niewłaściwej komunikacji większość MŚP – głównie małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw – nie wie o istnieniu tych narzędzi i sieci wsparcia. Można temu zaradzić przez zwiększenie wysiłków w celu podniesienia świadomości, dalsze wspieranie większej liczby MŚP w docieraniu do odpowiednich informacji, intensywniejsze zaangażowanie oficjalnych organów we współpracę z najważniejszymi lokalnymi pośrednikami na szczeblu krajowym i regionalnym, którzy specjalizują się w pracy z MŚP (stowarzyszeniami pracodawców i MŚP, izbami handlowymi), oraz udzielanie bardziej przyjaznego dla użytkownika i dostosowanego do potrzeb przedsiębiorstw wsparcia. Oferowane narzędzia są w większości zbyt skomplikowane, niejasne i biurokratyczne z punktu widzenia struktury i treści, aby mogły spełnić potrzeby MŚP. Aby temu zaradzić, EKES wzywa Komisję Europejską (KE) oraz państwa członkowskie do jak najlepszego wykorzystania europejskiego semestru, stosowania systematycznie i wszędzie zasady partnerstwa (3) i obowiązkowego angażowania organizacji reprezentujących MŚP na szczeblu europejskim, krajowym i regionalnym w kształtowanie, wdrażanie i monitorowanie polityki w zakresie MŚP oraz środków wsparcia. Zalecenia dla poszczególnych krajów powinny konsekwentnie koncentrować się na polityce wsparcia dla MŚP, aby zapewnić odpowiednie przygotowanie, skuteczną realizację oraz ilościowy i jakościowy pomiar wyników.

1.5.

EKES ubolewa, że monitorowanie postępów w polityce UE na rzecz MŚP pozostaje fragmentaryczne. Chociaż działalność gospodarcza MŚP jest kompleksowo rejestrowana, nie jest rejestrowany wpływ środków wsparcia UE na tę działalność, a także stopień, w jakim zmiany w rozwoju MŚP można przypisać oddziaływaniu tych środków. Dostępne informacje mają w większości charakter ilościowy i nie zapewniają perspektywy jakościowej, a więc nie mogą służyć za podstawę odpowiedniej oceny skuteczności i wydajności polityk i narzędzi wsparcia (4).

1.6.

Zgodnie ze swoimi wcześniejszymi opiniami EKES wyraża zaniepokojenie faktem, że realizacja programu Small Business Act (SBA) dla Europy jest daleka od zakończenia (5). Osiągnięcia w różnych dziedzinach są nierówne, z gorszymi wynikami w zakresie przedsiębiorczości, jednolitego rynku i dostępu do finansowania. Od 2008 r. nastąpiło raczej pogorszenie w sferze umiejętności i innowacji oraz w zakresie zamówień państwowych i publicznych (6). Należy oczywiście zachęcać państwa członkowskie do podejmowania odpowiednich środków i uwzględniania SBA podczas projektowania i wdrażania polityk i prawodawstwa mających wpływ na MŚP.

1.7.

1.7.1.

Polityka UE w zakresie MŚP powinna uznać heterogeniczność i różnorodność europejskich MŚP. Powinna ona analizować konkretne potrzeby mikroprzedsiębiorstw, firm rodzinnych i tradycyjnych, przedsiębiorstw społecznych, przedstawicieli wolnych zawodów, osób samozatrudnionych i wszystkich innych specyficznych podgrup, które mają zupełnie inne formy prawne i modele działania, aby była w stanie zapewnić odpowiedni portfel środków politycznych w celu wspierania ich rozwoju.

1.7.2.

EKES proponuje, aby Komisja Europejska oceniła, czy obecna definicja MŚP odpowiada ich heterogeniczności, dynamice tego sektora, ich cechom szczególnym oraz różnorodności wykazywanej przez te przedsiębiorstwa w ciągu ostatniego dziesięciolecia (7). EKES apeluje o widoczną, skoordynowaną i spójną politykę horyzontalną na rzecz MŚP, opartą na wieloletnim planie działania.

1.7.3.

Unijne narzędzia wsparcia dla MŚP powinny zostać przełożone na język biznesu, aby były dostosowane do celu wspierania wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Aby poradzić sobie ze stwierdzoną nadmierną złożonością mechanizmów wsparcia, należy szukać pomocy i rady organizacji MŚP, które są najbardziej wsłuchane w potrzeby MŚP, tak aby polityka UE w zakresie MŚP mówiła językiem biznesu. W tym względzie MŚP liczą obecnie na krajowych partnerów społecznych jako na znaczący czynnik pozytywny, mogący przekazać ich poglądy na temat sposobów poprawy polityki wsparcia MŚP. Apelują, aby partnerzy ci zostali aktywniej zaangażowani w krajowe programy reform. Należy więc wzmocnić ich rolę, jak również rolę stowarzyszeń MŚP, izb handlowych i przemysłowych oraz innych organizacji pośredniczących w kontaktach z MŚP.

1.7.4.

W ramach polityki UE na rzecz MŚP należałoby poświęcić więcej uwagi informowaniu MŚP o dostępnym wsparciu, a zwłaszcza ich najbardziej narażonych podgrup, takich jak przedsiębiorstwa jednoosobowe, mikroprzedsiębiorstwa, tradycyjne firmy o niskim potencjale innowacyjnym, firmy z regionów oddalonych itp. (8) Należy utrzymywać i popularyzować kluczowe sieci wsparcia, a także zapewnić, by były bardziej przyjazne i wszechstronne dla MŚP. KE powinna uważnie rozważyć możliwość zapewnienia koordynacji istniejących sieci wsparcia we wspólnym systemie kompleksowej obsługi, z poszanowaniem sytuacji w poszczególnych państwach członkowskich.

1.7.5.

Istotne jest utworzenie silnego wielostronnego partnerstwa – platform MŚP – z partnerami społecznymi oraz podmiotami publicznymi i prywatnymi zajmującymi się problemami MŚP na szczeblu krajowym i regionalnym. Wzmocnienie współdziałania z organizacjami MŚP, które są najbardziej wsłuchane w potrzeby MŚP, zwłaszcza na poziomie krajowym i regionalnym, jest niezbędne do przezwyciężenia luki komunikacyjnej istniejącej między MŚP a mechanizmami wsparcia UE. Może to również zapewnić nowy i skuteczny sposób na dotarcie do MŚP dzięki wykorzystaniu lokalnych oddziałów organizacji pracodawców, izb handlowych i gospodarczych, stowarzyszeń MŚP oraz organizacji zawodowych/sektorowych jako kluczowych pośredników w popularyzacji i dostarczaniu istniejących narzędzi wsparcia.

1.7.6.

Najlepsze wyniki dla MŚP pojawiają się wtedy, gdy władze lokalne współpracują z organizacjami MŚP przy opracowywaniu i wdrażaniu polityki. Obecna tendencja polegająca na organizowaniu mediacji głównie wokół banków nie jest najlepszym rozwiązaniem. Banki powinny być pośrednikami finansowymi, lecz we wszystkich innych aspektach (kształtowanie polityki, działania informacyjne, promocyjne itp.) bardziej odpowiednie są organizacje reprezentujące MŚP. Dlatego też EKES wzywa KE do opracowania środków mających na celu wspieranie organizacji MŚP we wdrażaniu polityki dotyczącej MŚP i rozpowszechnianiu istotnych informacji wśród MŚP, w tym poprzez zapewnienie im wsparcia finansowego.

1.7.7.

EKES apeluje, aby „Small Business Act” oraz dwie ustanowione w nim zasady – „najpierw myśl na małą skalę” i zasada jednorazowości – stały się prawnie wiążące. Jednak stosowanie zasady jednorazowości nie powinno przeszkodzić krajom przyjmującym w zweryfikowaniu niezbędnych prawnych i zawodowych wymogów dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej. Zasadę partnerstwa należy rozszerzyć na wszystkie procedury ustawodawcze, które wpływają bezpośrednio lub pośrednio na MŚP. W ujęciu praktycznym zdecydowanie zaleca się organizowanie dorocznych posiedzeń platform MŚP na szczeblu państw członkowskich i UE.

2.1.

Potrzebne są unijne strategie wsparcia dla MŚP (9), ponieważ w przeciwieństwie do MŚP w innych częściach świata, europejskie MŚP muszą stosować się zarówno do przepisów krajowych, jak i europejskich – często tworzonych bez faktycznych konsultacji z organizacjami reprezentującymi MŚP, w sprzeczności z podejściem „najpierw myśl na małą skalę”. Znacznie zwiększa to wysiłki i koszty niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej, pomimo ograniczonych zasobów ludzkich i technicznych MŚP.

2.2.

W 2008 r. KE wprowadziła zasadę „najpierw myśl na małą skalę” oraz zasadę jednorazowości jako decydujący krok w kierunku zwiększenia konkurencyjności i poprawy otoczenia biznesowego dla 23 milionów MŚP w Europie (10). Spotkało się to ze zdecydowanym poparciem Komitetu (11), niemniej EKES ostrzega, że jeżeli program „Small Business Act” nie będzie miał charakteru prawnie wiążącego i wszystkie poziomy sprawowania rządów – UE, państwa członkowskie i regiony – nie zostaną zobowiązane do jego stosowania, to pozostanie jedynie deklaracją polityczną.

2.3.

Jego realizacja została oceniona i zaktualizowana w 2011 r. (12), ale wnioski dotyczące jego rzeczywistego wpływu nie były zbyt entuzjastyczne i zawierały wezwanie do natężenia starań (13). EKES wielokrotnie przedstawiał propozycje dotyczące poprawy skuteczności polityki na rzecz MŚP (14). Obecnie na MŚP wpływają wszystkie polityki UE, w związku z czym przedsiębiorstwa te potrzebują rzeczywiście horyzontalnego, widocznego, skoordynowanego i spójnego podejścia, które musi zostać opracowane i wdrożone w skuteczny i sprawny sposób (15).

2.4.

Polityka dotycząca MŚP nie uwzględnia odmiennych potrzeb różnych kategorii MŚP. Aby zapewnić większą skuteczność jej kształtowania i wdrażania, potrzeba znacznych działań informacyjnych w celu lepszego rozróżnienia adresatów oraz ukierunkowania dostępnych rozwiązań i dostosowania ich do specyficznych potrzeb MŚP. Kryteria podziału można by oprzeć nie tylko na wielkości (ogólnie biorąc, im mniejsze przedsiębiorstwo, tym trudniej jest mu uzyskać dostęp do finansowania i tym większa u niego potrzeba porad, coachingu i mentoringu), lecz także na umiejscowieniu (miasta vs. małe miasta i oddalone obszary wiejskie), fazie rozwoju (start-up, scale-up), sektorze (przemysł, handel, rolnictwo, turystyka itp.) itd.

2.5.

Zostały już przeprowadzone istotne prace przygotowawcze do zmiany SBA. Dla programu REFIT wyznaczono zadanie tak potrzebnej poprawy ram prawnych UE oraz zmniejszenia barier administracyjnych. Z biegiem lat ilość obowiązującego prawodawstwa UE wzrosła do 19 875 dokumentów (16). Spośród nich 1 527 aktów prawnych zawiera przepisy związane z MŚP, głównie w następujących dziedzinach: pomoc państwa (343), konkurencja (293), rynek wewnętrzny (217), badania i rozwój technologiczny (133) oraz budżet (117).

2.6.

Niedawne badania EKES-u wskazują, że pomimo uruchomienia licznych inicjatyw polityka UE na rzecz MŚP wymaga gruntownego przeglądu, aby zróżnicować środki wsparcia, uprościć obowiązujące przepisy oraz zoptymalizować komunikację i współpracę z MŚP oraz organizacjami MŚP w celu skutecznego uwzględnienia różnorodności oraz niejednorodnych potrzeb MŚP. Wyraźnie wzrasta rola regionów i samorządów lokalnych we wdrażaniu polityki i prawodawstwa UE, zwłaszcza mających wpływ na MŚP (17).

3.1.

MŚP stoją w obliczu coraz poważniejszych wyzwań różnego rodzaju:

3.2.

MŚP stanowią stosunkowo niejednolitą i zróżnicowaną grupę. Można je rozróżnić na podstawie wielkości, fazy rozwoju, umiejscowienia, rodzaju własności, sektora działalności itp. Ich potrzeby w zakresie wsparcia również są dość rozbieżne, w zależności od tego, w jakim podsegmencie znajduje się dane przedsiębiorstwo. Specjalną grupą wymagającą specyficznego traktowania są przedsiębiorstwa jednoosobowe (prawie 50 % wszystkich MŚP), które są praktycznie wykluczone z zakresu środków wsparcia. Aby pomóc tej najbardziej narażonej grupie MŚP w rozwoju, należy także odpowiednio zająć się kwestią pozornego samozatrudnienia.

3.3.

W tym kontekście formułowanie strategii wsparcia opartych wyłącznie na wielkości wspieranych firm może być przestarzałe, zbyt ogólnie ukierunkowane i nie uwzględniać zróżnicowanych potrzeb różnych grup MŚP. EKES wielokrotnie podkreślał w swoich opiniach potrzebę lepiej ukierunkowanej i precyzyjniej zdefiniowanej polityki wsparcia MŚP w Europie (18) oraz konieczność przeformułowania definicji MŚP, tak aby lepiej odzwierciedlić różnorodność MŚP i różnice między państwami członkowskimi (19). EKES zachęca KE do uruchomienia konsultacji w sprawie definicji MŚP. Konsultacje takie powinny obejmować ocenę sposobów stosowania definicji MŚP we wdrażaniu środków polityki dotyczącej MŚP na rzecz mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw.

3.4.1.

Instrumenty wsparcia MŚP należy oceniać z punktu widzenia ich realnego wpływu na poprawę sytuacji MŚP, a zwłaszcza spełniania przez nie zasad określonych w SBA. EKES dostrzega potrzebę jakościowej i pogłębionej oceny skuteczności i sprawności inwestowania funduszy UE oraz dołożenia większych starań przez państwa członkowskie, by stosować zasadę „najpierw myśl na małą skalę” i zasadę jednorazowości na szczeblu krajowym i regionalnym, co powinno być obowiązkowe na wszystkich poziomach (20).

3.4.2.

Zasady „najpierw myśl na małą skalę” i SBA nie są wyraźnie obecne w planie Junckera. Do pewnego stopnia są obecne w programach „Horyzont 2020” i COSME, ale powinny być lepiej wdrażane w praktyce. EKES zachęca unijnych decydentów do uwzględniania zasad SBA we wszystkich aktach prawodawczych UE, które mogą mieć bezpośredni lub pośredni wpływ na MŚP.

3.4.3.

Koszty kredytu i budowy oraz wynajmu zmniejszyły się w ostatnich latach z powodu kryzysu. Ten fakt, wraz z kilkoma nowymi ukierunkowanymi instrumentami, stwarza dobre warunki dla przedsiębiorstw typu start-up, ale przedsiębiorstwa typu scale-up najczęściej nadal pozbawione są wystarczającego wsparcia. W związku z tym EKES z zadowoleniem przyjmuje nową inicjatywę KE służącą rozwiązaniu tego problemu (21).

3.4.4.

Kredyty bankowe pozostają głównym źródłem finansowania MŚP, ale dla wielu z nich dostęp do kredytu bankowego wciąż nie jest łatwy z powodu niskich sald rachunków bankowych, nierealizowania polityki pieniężnej EBC w niektórych krajach i stosunkowo wysokich barier ustanowionych poprzez wymogi dotyczące gwarancji. Finansowanie rynkowe, poprzez fundusze private equity, kapitał wysokiego ryzyka, emisję obligacji oraz instrumenty kapitałowe w wyspecjalizowanych segmentach rynku, a także finansowanie społecznościowe, mają coraz większe znaczenie, lecz większość MŚP jest wciąż nieprzygotowana do wykorzystania tych możliwości (22). Potrzebują one konkretnych wskazówek w sprawie harmonogramu, szczegółowych informacji i wsparcia, aby móc korzystać z tych środków. Według badania EKES-u niezwykle wysoki odsetek MŚP nie jest świadomy możliwości uzyskania wsparcia w ramach systemów dotacji z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych lub możliwości pozyskania finansowania za pośrednictwem funduszu inwestycyjnego wspieranego przez fundusze UE.

3.4.5.

Wyniki szybkiego sondażu pokazują, że przedmiot zainteresowania i priorytety instrumentów wsparcia nie zawsze są dostosowane do priorytetowych potrzeb MŚP (23), a jedną z przyczyn tego jest brak uznania istotnych różnic występujących nadal między państwami członkowskimi. Przykładowo dostęp do nowych rynków został wskazany jako najpoważniejsze wyzwanie stojące przed MŚP głównie przez przedsiębiorstwa z południowej Europy, podczas gdy największe wsparcie związane z poprawą dostępu do rynków, w tym rynków międzynarodowych, otrzymują przedsiębiorstwa z północnej Europy. Jest to jednoznaczny dowód na to, że potrzeby MŚP wyraźnie różnią się na szczeblu krajowym, co być może każe zwrócić uwagę na kwestię bardziej precyzyjnego dopracowywania ogólnoeuropejskich instrumentów. Teza ta uzyskała pełne poparcie także w sprawozdaniu rocznym w sprawie europejskich MŚP 2014/2015 (24), zgodnie z którym to głównie kraje z południowej Europy osiągają najsłabsze wyniki. Państwa te odnotowują wyjątkowo niski wskaźnik powodzenia projektów także w ramach komponentu dla MŚP programu „Horyzont 2020” (25).

3.4.6.

Duże oczekiwania, które pokładano w roli „pełnomocników ds. MŚP”, niestety jak na razie nie spełniły się. Niewielu przedstawicieli MŚP wie, kto pełni tę funkcję w ich państwach. Większość MŚP twierdzi, że „pełnomocnik ds. MŚP” wykonuje jedynie funkcje protokolarne i ceremonialne, zamiast odgrywać rolę, która jest związana z rzeczywistą działalnością wspierającą MŚP. Podczas gdy podstawowym celem sieci jest pełnienie funkcji łącznika między Komisją Europejską a organami krajowymi oraz skuteczne promowanie interesów MŚP wobec organów krajowych i w przepisach krajowych, MŚP oczekują, że będzie się – we współpracy z organizacjami MŚP – świadczyć im realną pomoc doradczą oraz informować je o strategiach politycznych UE.

3.4.7.

Promowanie przedsiębiorczości wiąże się z tworzeniem odpowiednich warunków w celu: zwiększenia udziału przedsiębiorstw typu start-up i nowych przedsiębiorstw, które przetrwają i odniosą sukces; świadczenia pomocy nowym firmom w zwiększaniu ich konkurencyjności oraz w szybszym i sprawniejszym rozwoju; usprawnienia postępowania upadłościowego oraz rozwoju i wzmacniania przenoszenia własności przedsiębiorstw (26). Podczas gdy w zakresie uproszczenia procedur i procesu rejestracji w UE zrobiono już dużo, jest jeszcze wiele do zrobienia, aby osiągnąć drugi i trzeci cel. Szacuje się, że najgorsze wyniki we wszystkich państwach członkowskich odnosi zasada „drugiej szansy” i nawet KE nie udziela zamówień przedsiębiorcom, którzy ponieśli porażkę.

3.4.8.

Ponadto procedury likwidacji (zarówno w przypadku niewypłacalności, jak i dobrowolnego rozwiązania przedsiębiorstwa) oraz restrukturyzacji i dziedziczenia w wielu państwach są trudne z czysto proceduralnego punktu widzenia. EKES podkreśla potrzebę uproszczenia i harmonizacji prawa dotyczącego niewypłacalności (27).

3.4.9.

Wysłuchanie publiczne i niedawne badania EKES-u również były źródłem ważnych spostrzeżeń na temat najważniejszych wyzwań napotykanych we wszystkich głównych obszarach priorytetowych dla MŚP w UE:

—

liczba inicjatyw dotyczących zwolnień/uproszczeń dla MŚP w ramach programu REFIT jest ograniczona,

—

nierozwiązana pozostaje kwestia przestarzałej definicji MŚP,

—

test MŚP jest stosowany częściowo i nierównomiernie przez państwa członkowskie, ponieważ wciąż nie jest obowiązkowy,

—

konsultacje publiczne na temat oceny skutków i planów działania są hamowane przez biurokratyczne podejście instytucjonalne oraz fakt, że nie są one dostępne we wszystkich językach UE,

—

wszystkie MŚP wskazują na korupcję i nieskuteczną administrację państwową jako poważny problem mający bardzo negatywny wpływ na ich działalność,

—

opóźnienia w płatnościach w przypadku administracji publicznej i dużych klientów pozostają negatywnym czynnikiem w niektórych państwach członkowskich mimo wprowadzenia surowszych wymogów w ramach przeglądu dyrektywy w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach (28).

—

przedsiębiorczość nadal nie jest na stałe włączona do większości krajowych systemów edukacyjnych państw członkowskich,

—

szkolenia dla nauczycieli w dziedzinie przedsiębiorczości są sporadyczne i najczęściej przeprowadzane w odniesieniu do indywidualnych projektów; w tej dziedzinie istnieje mało inicjatyw ogólnoeuropejskich (29),

—

programy dla młodzieży skoncentrowane na przedsiębiorczości, choć skuteczne, grożą odbieganiem od ich pierwotnych celów promowania przedsiębiorczości,

—

kampanie promocyjne, takie jak Europejski Tydzień MŚP, mają niewielki wpływ na zachęcanie uczestników do poważnego rozważania zostania przedsiębiorcami,

—

koszty rozpoczęcia działalności są nadal trzy razy wyższe niż podana wartość odniesienia;

—

nie ukończono jeszcze jednolitego rynku, co utrudnia MŚP dostęp do rynków, w tym w odniesieniu do transgranicznego świadczenia usług,

—

skomplikowane procedury administracyjne oraz wysokie koszty dostawy w eksporcie/imporcie,

—

systemom wsparcia dla umiędzynarodowienia MŚP brakuje zindywidualizowanego podejścia,

—

normy i prawa własności intelektualnej są nadal nieatrakcyjne dla MŚP, głównie dlatego, że korzyści z nich płynące nie są dobrze komunikowane, koszty są wysokie, a przepisy zbyt skomplikowane.

—

typowy model finansowania to kredyty bankowe, a następnie – daleko za nimi – dotacje, wspierane przez instrumenty finansowe,

—

dotacje nie są kształtowane przez siły rynkowe ani nie są dostosowane do poszczególnych podgrup MŚP, a kierunek polityki rzadko odpowiada potrzebom MŚP,

—

instrumenty finansowe są lepiej dostosowane do bezpośredniego zapotrzebowania MŚP na kapitał obrotowy; niestety, bardzo niewiele MŚP jest o nich dobrze poinformowanych, zindywidualizowane podejście do ich stosowania jest nadal rzadkie, a ich przyznawanie silnie uzależnione od skutecznej współpracy między instytucjami finansowymi, pośrednikami i końcowymi odbiorcami, a ponadto brakuje danych i analiz dotyczących ich rzeczywistego wpływu; potrzebna jest większa komplementarność i synergia między istniejącymi instrumentami i podmiotami na poziomie regionalnym, krajowym i ponadkrajowym, w tym promowanie bardziej efektywnych instrumentów finansowych, np. kontrgwarancji,

—

mimo znaczących postępów poczynionych w zapewnianiu innowacyjnych pozakredytowych kanałów finansowania, takich jak kapitał private equity czy kapitał wysokiego ryzyka itp., pozostają one stosunkowo słabo rozwinięte w większości państw członkowskich (30),

—

znaczna część MŚP ma obawy wobec ubiegania się o instrumenty finansowe programów europejskich, ze względu na to, że „otrzymanie finansowania wydaje się zbyt skomplikowane”.

—

choć program „Horyzont 2020” przydziela specjalne fundusze dla MŚP, nie może rozwiązać wszystkich problemów MŚP związanych z dostępem do finansowania ryzyka w zakresie innowacji i niestety jest mało projektów z najmłodszych państw członkowskich,

—

MŚP nadal są niewystarczająco zainteresowane programem z uwagi na uciążliwe i niesprawiedliwe zasady dotyczące kwalifikowalności i składania wniosków,

—

istniejące zasady mogą zniechęcać MŚP do udziału w mających realne szanse konsorcjach służących realizacji projektów innowacyjnych,

—

koszt ubiegania się przez MŚP o dobrowolne narzędzia opracowane przez KE (31) pozostaje stosunkowo wysoki i z tego powodu tylko ograniczona liczba firm jest w stanie z nich skorzystać.

—

dostarczane informacje wciąż nie mają oczekiwanej jakości,

—

struktura, treść i konstrukcja w dużym stopniu nie są przyjazne dla użytkownika,

—

podejście do przekazywania informacji jest często biurokratyczne,

—

bariery językowe są powszechne, gdyż informacje są w znacznej mierze przekazywane tylko w języku angielskim.

3.5.1.

Aby zachować spójność, polityka na rzecz MŚP musi brać pod uwagę różnorodność MŚP poprzez zbieranie mikrodanych i dokonywanie analiz na poziomie mikroekonomicznym. Tylko w ten sposób można poprawić zrozumienie różnych potrzeb MŚP w zależności od ich specyfiki.

3.5.2.

Obecnie europejskie rynki bankowe i kapitałowe pozostają rozdrobnione. Projekt unii rynków kapitałowych, wprowadzony w celu rozwiązania tego problemu, może zostać zrealizowany tylko wtedy, gdy będzie zgodny z innymi strategiami politycznymi wspierającymi MŚP. Ograniczona znajomość i zrozumienie różnych instrumentów finansowych przez większość MŚP blokowałyby rozwój unii rynków kapitałowych. Z tego powodu wsparcie dla MŚP powinno obejmować stworzenie długoterminowego, zrównoważonego podejścia do finansowania oraz poszerzanie wiedzy na temat różnych instrumentów, możliwości zastosowania rozwiązań komplementarnych, a także zalet i zagrożeń związanych z różnymi instrumentami.

3.5.3.

W większości przypadków stosunki między właścicielem, kadrą kierowniczą i pracownikami w MŚP są bliższe niż w dużych przedsiębiorstwach. Dlatego też dialog społeczny jest korzystny dla wszystkich stron, gdyż kładzie podwaliny pod budowanie zaangażowanej i aktywnej siły roboczej w miejscach pracy wysokiej jakości. Aby wszystkie zainteresowane strony mogły skorzystać z takiej sytuacji i w celu zintensyfikowania kapitału społecznego w obrębie MŚP, należy udzielać MŚP systematycznego wsparcia, tak aby uświadomić im znaczenie dialogu społecznego, zdrowia i bezpieczeństwa, warunków pracy, innowacyjnych form organizacji pracy, uczenia się opartego na pracy oraz rozwoju umiejętności. W tym kontekście rola partnerów społecznych i organizacji pozarządowych ma kluczowe znaczenie.

—

unikanie nadmiernie rygorystycznego wdrażania przepisów przez jaśniejsze tłumaczenie prawodawstwa UE dzięki wprowadzeniu mechanizmów rozwiązywania sporów i korygowania błędnej interpretacji tekstów oraz przygotowanie „przyjaznych dla MŚP notatek” i vademecum streszczającego i wyjaśniającego informacje istotne dla MŚP,

—

wprowadzenie obowiązku dokonywania testu MŚP dla nowych wniosków legislacyjnych oraz zagwarantowanie jego skutecznego wdrożenia przez wszystkie państwa członkowskie oraz systematycznie we wszystkich służbach KE (32),

—

zapewnienie bardziej skutecznego włączenia w sposób ustrukturyzowany MŚP i ich organizacji w oceny skutków nowych aktów prawnych poprzez uproszczenie ich formy i treści oraz dostępność informacji we wszystkich językach UE, a także przeprowadzenie oceny wpływu na różne grupy MŚP,

—

regularne przeprowadzanie pełnej kontroli sprawności prawodawstwa UE dotyczącego polityk UE,

—

skuteczniejsze (poprzez wprowadzenie takiego obowiązku) włączenie krajowych i regionalnych organizacji MŚP jako partnerów w międzyinstytucjonalnej debacie w sprawie nowych przepisów dotyczących MŚP,

—

zapewnienie skutecznego monitorowania rezultatów w ramach programu REFIT pod względem zmniejszenia obciążeń dla MŚP.

—

należy wspierać organizacje MŚP na poziomie unijnym, krajowym i regionalnym w zakresie zapewniania informacji, szkoleń oraz coachingu/opieki mentorskiej przedsiębiorstw,

—

należy wzbogacić istniejące narzędzia, aby wspierały wzmacnianie ducha przedsiębiorczości wśród młodych ludzi, i zapewnić, by programy wsparcia koncentrowały się na rozwoju kluczowych umiejętności w zakresie przedsiębiorczości,

—

wprowadzenie przedsiębiorczości do programów nauczania na wszystkich poziomach kształcenia (33),

—

należy jeszcze bardziej uprościć i zmniejszyć koszty procedur rozpoczynania działalności, ułatwić dostęp do finansowania oraz motywować więcej osób do rozwijania swych inicjatyw w zakresie przedsiębiorczości,

—

należy zapewnić proste i łatwe procedury przenoszenia własności i likwidacji przedsiębiorstw oraz możliwości drugiej szansy.

—

należy dokonać optymalizacji funkcjonowania jednolitego rynku, tak aby zapobiec praktykom nadmiernie rygorystycznego wdrażania, niestosowania przepisów i innym praktykom państw członkowskich zakłócającym konkurencyjność, bez ograniczania praw pracowników i konsumentów,

—

należy zwiększyć widoczność istniejących sieci wsparcia umiędzynarodowienia poprzez lepszą współpracę z organizacjami MŚP na szczeblu krajowym i regionalnym,

—

należy zapewnić instrumenty wspierające udział MŚP w wystawach, zjazdach i targach za granicą,

—

należy zachęcać do tworzenia regionalnych i krajowych klastrów branżowych MŚP posiadających certyfikat gwarancji jakości,

—

należy jeszcze bardziej zmniejszyć ponoszone przez MŚP koszty związane z normami i prawem własności intelektualnej oraz promować wynikające z nich korzyści dla konkurencyjności.

—

należy ograniczyć formalności, monitorowanie i kontrolę do absolutnego minimum: obowiązkowe wdrożenie zasady jednorazowości, korzystanie z formularzy elektronicznych, uproszczenie stosowania zasad „de minimis”,

—

należy opracowywać programy oparte na dotacjach dla MŚP na podstawie wnikliwej oceny potrzeb i unikać negatywnej praktyki polegającej na realizacji projektów jedynie dla pozyskania bezzwrotnego finansowania, bez jakiejkolwiek strategii rozwoju biznesu,

—

należy wzmocnić współpracę między EFI, pośrednikami finansowymi oraz organizacjami MŚP w celu opracowywania wysoce skutecznych instrumentów finansowych, które reagowałyby na potrzeby MŚP w zakresie kapitału obrotowego, kredytów i gwarancji oraz mierzyły osiągane skutki przy użyciu wskaźników ilościowych,

—

należy stworzyć pełen zróżnicowany zbiór indywidualnie dopasowanych i innowacyjnych środków wsparcia, aby skutecznie dotrzeć do niejednorodnej grupy MŚP (34),

—

należy udzielić wsparcia MŚP przygotowanym do emisji obligacji i instrumentów udziałowych na wyspecjalizowanych segmentach rynku;,

—

należy zapewnić odpowiednie środki na cele instrumentu gwarancji kredytowych w ramach programu COSME, z uwzględnieniem skutków finansowych Brexitu,

—

należy poszukiwać sposobów wzmocnienia innowacyjnych pozakredytowych kanałów finansowania, takich jak kapitał private equity, kapitał wysokiego ryzyka, anioły biznesu i finansowanie społecznościowe, a także skuteczne wykorzystanie wsparcia instytucji gwarantujących.

—

należy zapewnić narzędzia poprawiające dostęp MŚP do kapitału wysokiego ryzyka na potrzeby wprowadzania innowacji,

—

należy wspierać współpracę między MŚP a instytucjami badawczymi i edukacyjnymi oraz ułatwiać wymianę informacji między nimi,

—

należy stworzyć warunki sprzyjające budowaniu sprawnie działających konsorcjów, w których MŚP i ich stymulowane rynkiem innowacyjne pomysły odgrywają kluczową rolę,

—

należy wspierać konkurencyjność MŚP poprzez coaching/opiekę mentorską w celu: zapewniania wsparcia w zakresie budowania zdolności i pomocy technicznej, rozpowszechniania najlepszych praktyk, wspierania współpracy między organizacjami MŚP.

—

należy propagować unijne, krajowe i regionalne organizacje MŚP jako najważniejszy „środek ciężkości” poprzez wprowadzenie strategii ułatwiających im budowanie zdolności oraz poprzez wdrożenie na szczeblu unijnym, krajowym i regionalnym zasady wielopoziomowego sprawowania rządów obejmującego wiele czynników oraz stosowanie jej w procesie legislacyjnym,

—

należy rozważyć możliwość stworzenia jednolitego portalu dla wszystkich inicjatyw wspierających MŚP, opracowanego w sposób zrozumiały i przyjazny dla użytkownika, z bogatą treścią cyfrową i ograniczoną liczbę przekierowań, a także napisanego przystępnym językiem.

—

należy dostosować system kształcenia zawodowego do wymogów rynków pracy; stworzyć systemy do celów monitorowania i prognozowania potrzeb rynków pracy,

—

należy zwiększyć wsparcie dla państw członkowskich w celu ułatwienia udziału MŚP w programach przygotowania zawodowego,

—

należy wspierać krótkoterminowe programy szkoleniowe; zachęcać do współpracy między stowarzyszeniami pracodawców i instytucjami edukacyjnymi.

13.10.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 345/25

Sprawozdawca:

Antonello PEZZINI

Współsprawozdawca:

Hannes LEO

1.1.

Europejska gospodarka w coraz większym stopniu opiera się na kreatywności i innowacyjności. Sektory intensywnie korzystające z praw własności intelektualnej w Europie wytwarzają 39 % unijnego PKB i zapewniają 26 % miejsc pracy (1). EKES uważa, że przedsiębiorstwa muszą mieć możliwość korzystania z szeregu warunków ułatwiających innowacje, inwestycje i zatrudnienie.

1.2.

Według danych szacunkowych ONZ (2) i OECD towary podrobione stanowią 5–7 % (ONZ) lub do 2,5 % (OECD) handlu światowego. Większość towarów podrobionych w Europie jest produkowanych poza UE, jednak produkcja w państwach członkowskich także wzrasta. Internet w dużej mierze uprościł oraz znacznie zwiększył możliwość sprzedaży online towarów podrobionych, podczas gdy ryzyko wszczęcia postępowania karnego pozostaje bardzo niewielkie.

1.3.

Korzystając zarówno z różnic w stopniu skuteczności kontroli celnych w kluczowych miejscach wprowadzania na jednolity rynek, jak i z fragmentacji i niejednorodności wdrażania w państwach członkowskich norm i standardów UE, przemysł towarów podrobionych sprzyja wprowadzaniu do UE produktów zagrażających zdrowiu konsumentów, bezpieczeństwu publicznemu oraz konkurencyjności przedsiębiorstw.

1.4.

W związku z tym w pełni funkcjonująca i interoperacyjna unia celna musi zapewniać skuteczne działanie nowego systemu wprowadzonego przez kodeks celny, chroniącego przedsiębiorstwa przed nieuczciwą konkurencją, w szczególności ze strony globalnego przemysłu towarów podrobionych i pirackich – nie tylko w interesie przedsiębiorstw, ale także ze względu na bezpośrednie skutki dla zdrowia, bezpieczeństwa i wzrostu gospodarczego na świecie.

1.5.

Zdaniem Komitetu, ponieważ trzeba rozróżnić dwa rodzaje podrabiania produktów – „podrabianie” jako naruszenie praw własności intelektualnej, tzn. wyłącznie nieuczciwą konkurencję bez zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia publicznego, oraz „przestępstwo podrabiania” jako czyn przestępczy zgodnie z definicją z Konwencji Rady Europy o fałszowaniu produktów medycznych i podobnych przestępstwach stwarzających zagrożenie dla zdrowia publicznego (3) – wyeliminowanie zjawiska podrabiania i piractwa powinno stanowić kluczowy priorytet UE w dążeniu do zapewnienia prawidłowego wzrostu wolnego handlu światowego bez protekcjonizmu, ale także z uwagi na profesjonalizację przestępczości zorganizowanej w handlu towarami podrobionymi i pirackimi oraz zagrożenia dla konsumentów. Mogłoby to obejmować odpowiedni proces karny mający na celu zniechęcenie do podejmowania działań przestępczych związanych z podrabianiem towarów.

1.6.

Należy przedsięwziąć środki w wymiarze sektorowym, krajowym, europejskim i wielostronnym w celu ograniczenia negatywnego wpływu rosnącej liczby towarów podrobionych i pirackich na rynku, tak aby przeciwdziałać:

1.7.

EKES wyraża przekonanie, że niezbędne są wspólne wysiłki ze strony wszystkich podmiotów publicznych i prywatnych w celu określenia i wdrożenia wspólnej strategii obejmującej skoordynowane działania mające na celu zapobieganie temu zjawisku oraz jego wykrywanie i zwalczanie, której o strategii towarzyszyłyby odpowiednie wspólne ramy techniczne i legislacyjne.

1.8.

EKES uważa jednak, że inicjatywa leży przede wszystkim po stronie sektora prywatnego UE, obejmującego różne branże i usługodawców, których ten problem najbardziej dotyka, a także cały łańcuch wartości przy zaangażowaniu podmiotów praw oraz MŚP, natomiast Komisja Europejska musi zaktualizować ramy regulacyjne dotyczące praw własności intelektualnej, aby zmodernizować obowiązujące przepisy i dostosować możliwości w ramach prawa karnego dostępne obecnie w UE i w państwach członkowskich. Razem wszystkie te podmioty powinny stworzyć silny wspólny impuls do działania, począwszy od źródła przez cały łańcuch dostaw, określając interoperacyjne mechanizmy współpracy międzynarodowej i monitorując dostawców/klientów, tak aby zminimalizować ryzyko podrabiania w łańcuchu dostaw.

1.9.

Zdaniem EKES-u wzmocnione wspólne działania sektora prywatnego mają zasadnicze znaczenie dla zapewnienia skutecznego partnerstwa z dostawcami stron internetowych, producentami treści, właścicielami marek, operatorami płatności elektronicznych, reklamodawcami i sieciami reklamowymi oraz rejestrami domen internetowych, a także ważne są dobrowolne ustalenia dotyczące wspólnego działania, które mogą zapewniać szybkie dostosowania do nagłych zmian rynkowych.

1.10.

Solidną promocję prowadzoną przez sektor prywatny powinny wspierać środki publiczne, takie jak:

1.11.

EKES uważa, że należy sfinansować europejską kampanię dotyczącą zwalczania podrabiania towarów, w tym Europejski Dzień Walki z Podrabianiem Towarów, oraz specjalną linię informacyjną, zwracając uwagę na:

1.12.

EKES uważa, że niezbędna jest ściślejsza koordynacja różnych służb Komisji Europejskiej z agencjami europejskimi zaangażowanymi w tę sprawę oraz ich odpowiednikami w państwach członkowskich. Można to osiągnąć dzięki zapewnieniu wystarczających zasobów na potrzeby współpracy w całej Europie i wysiłkom w celu ustanowienia prawdziwej kultury współpracy. Ustanowienie na odpowiedni okres centralnej grupy zadaniowej ds. podrabiania powinno pomóc w skutecznym osiągnięciu tego celu.

1.13.

EKES wzywa Radę i PE w trybie pilnym do wywarcia wpływu na Komisję Europejską, aby:

2.1.

Aby zdefiniować temat niniejszej opinii, należy odnieść się do związanych z podrabianiem koncepcji określonych w rozporządzeniu (UE) nr 608/2013. „Piractwo elektroniczne i cyfrowe”, handel oprogramowaniem komputerowym lub nielegalnymi plikami oraz ich rozpowszechnianie z naruszeniem odpowiednich praw własności intelektualnej nie są objęte zakresem niniejszej opinii, gdyż są ściśle powiązane z agendą cyfrową, w odniesieniu do której EKES ustanowił specjalną stałą grupę analityczną.

2.2.

Określenie w sposób ilościowy zjawiska podrabiania jest złożonym zadaniem, gdyż, jak we wszystkich obszarach nielegalnej działalności, dostępne dane są w zbyt dużym stopniu oparte na informacjach szacunkowych i przybliżonych, jako że kanały podrabiania są w większości kontrolowane przez organizacje przestępcze, które trafnie odkryły ogromny potencjał tego typu nielegalnej działalności z minimalnym ryzykiem bycia złapanym.

2.3.

W ostatnich latach liczba typów podrobionych towarów wzrosła do takiego stopnia, że nie istnieją obecnie towary, które nie mogą być imitowane i sprzedawane – kopiowane jest wszystko, począwszy od dodatków odzieżowych po mechaniczne części zamienne i narzędzia, materiały budowlane i sprzęt budowlany, biżuterię, obuwie, przedmioty designerskie, zabawki, kosmetyki i produkty lecznicze, a fałszywe towary wydają się obecnie stanowić równoległy, niezależny sektor będący prawdziwym konkurentem, z którym muszą się zmierzyć przedsiębiorstwa i przed którym muszą bronić swojego udziału w rynku.

2.4.

Łatwość zakupu często oznacza, że konsumenci wybierają towary podrobione, co ma poważne konsekwencje dla przedsiębiorstw, zwłaszcza MŚP. Handel elektroniczny i aukcje internetowe, które nie są wystarczająco regulowane i które trudno kontrolować, stanowią skuteczny i bezpieczny sposób tworzenia szerokiej bazy klientów oraz handlu tanimi podrobionymi towarami.

2.5.

Podrabianie stało się jednym z głównych czynników wspierających i finansujących przestępczość zorganizowaną. Udział organizacji przestępczych doprowadził do drastycznego podniesienia poziomu profesjonalizmu w podrabianiu towarów: przestępcy zorganizowani rozwinęli sieci umożliwiające im optymalizację wyników na skalę globalną.

2.6.

Produkcja towarów podrobionych jest zasadniczo uznawana za zjawisko zewnętrzne: dane statystyczne organów celnych wyraźnie pokazują, że większość krajów, z których pochodzą towary podrobione, nie jest członkiem UE. Chiny, chociaż zobowiązały się w najwyższym stopniu do wyeliminowania podrabiania, pozostają jednym z kluczowych graczy w tym obszarze.

2.7.

Rozwój internetu stworzył nowe kanały dystrybucji produktów podrabianych, które to kanały stanowią niewielkie ryzyko dla sprzedawcy z uwagi na trudności związane z procedurą formułowania aktu oskarżenia przeciwko pośrednikom w łańcuchu wartości. Należy zatem wzmocnić współpracę wzdłuż całego/na całej długości łańcucha wartości, aby skutecznie zwalczać handel podrobionymi towarami w internecie.

2.8.

Sektory intensywnie korzystające z praw własności intelektualnej w Europie wytwarzają 39 % unijnego PKB i zapewniają 26 % miejsc pracy (5). Według niedawnych badań (6) towary podrobione stanowią od 5 do 7 % handlu światowego, co opiewa na około 600 mld EUR rocznie, natomiast OECD (7) określa wartość przywożonych fałszywych towarów na 2,5 % handlu światowego w 2013 r., co odpowiada 338 mld EUR, oraz szacuje, że do 5 % towarów przywożonych do UE, o wartości 85 mld EUR, jest podrobionych lub pirackich, z wyłączeniem towarów produkowanych i sprzedawanych w jednym państwie członkowskim oraz kupowanych przez internet i w ramach niebezpośredniej działalności gospodarczej.

2.9.

Według innych międzynarodowych statystyk z 2017 r. (8) światowy handel towarami podrobionymi i pirackimi generuje szacunkowo od 923 mld USD do 1,13 bln USD rocznie.

2.10.

Produkcja towarów podrobionych, także na dużą skalę, wzrasta w państwach członkowskich, gdyż fałszerzy próbują ominąć kontrole celne na zewnętrznych granicach UE.

2.11.

Wprowadzanie na rynek towarów podrobionych i pirackich skutkuje ogromną szkodą dla gospodarki, przyczynia się do rozwoju szarej strefy, która pozbawia rządy dochodów (9) wymaganych na potrzeby podstawowych usług publicznych, a także nakłada większe obciążenie podatkowe na podatników, co skutkuje utratą legalnych miejsc pracy.

2.12.

W UE podrabianie odpowiada za utratę około 800 000 miejsc pracy rocznie oraz uszczuplenie dochodów podatkowych na poziomie około 14,3 mld EUR rocznie, łącznie z podatkiem VAT i akcyzą (10).

2.13.

PE przyjął serię rezolucji w sprawie przedmiotowej kwestii, w szczególności rezolucję z dnia 9 czerwca 2015 r. (11), w której zaleca przyjęcie podejścia jednoczącego wszystkie podmioty w walce z podrabianiem, podnoszenie świadomości wśród konsumentów i udzielanie im więcej informacji, opracowanie nowych modeli handlu, usprawnienie mechanizmów obrony dla MŚP, promowanie zbieżności interesów państw członkowskich i państw trzecich oraz lepsze wykorzystywanie danych zgromadzonych przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO).

2.14.

19 marca 2013 r. Rada przyjęła rezolucję w sprawie unijnego planu działań dla organów celnych w latach 2013–2017 w celu zwalczania naruszeń praw własności intelektualnej, w której ustanowiła jasne cele, przydzieliła odpowiednie zasoby oraz zdefiniowała wskaźniki rezultatu i skuteczności działania zgodnie z jasno określonym harmonogramem w odniesieniu do:

2.15.

18 maja 2017 r. Rada w konkluzjach w sprawie ustalenia priorytetów UE na lata 2018–2021 w zakresie zwalczania zorganizowanej i poważnej przestępczości międzynarodowej podkreśliła, że: „rynki przestępcze stają się coraz bardziej złożone i dynamiczne […]. Szczególną uwagę należy zatem zwrócić na elektroniczny handel nielegalnymi towarami i usługami, w tym towarami podrobionymi”.

3.1.

Statystyki celne wyraźnie pokazują, że większość krajów, z których wywodzą się podrobione towary, nie jest członkami UE, jako że kluczowi gracze w podrabianiu towarów to nie tylko Chiny i Hongkong, ale także inne azjatyckie kraje specjalizujące się w poszczególnych sektorach: Indie w sektorze produktów leczniczych, Egipt w sektorze produktów spożywczych oraz Turcja w sektorze perfum, kosmetyków i obuwia, wraz z Malezją, Białorusią, Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi, Indonezją, Tajlandią i Filipinami.

3.2.

Statystyki celne UE za 2014 r. wykazały, że ponad 66 % podrobionych wyrobów włókienniczych i odzieżowych pochodziło spoza UE.

3.3.

Punkty tranzytowe w transporcie towarów z Azji do Europy odgrywają szczególnie ważną rolę, gdyż stanowią centralne strefy na potrzeby transportu kontenerów z towarami w sieci 3 000 wolnych obszarów celnych zlokalizowanych w 135 różnych krajach. Obszary te są wykorzystywane jako miejsce wymiany, dokumentowania i ponownego etykietowania zawartości kontenerów.

3.4.

Kolejnym czynnikiem, jaki należy wziąć pod uwagę, jest znaczny wzrost krajowej produkcji towarów podrobionych i pirackich w UE, która według Europolu staje się coraz bardziej zyskowna dla przestępców zorganizowanych i która wiąże się z o wiele mniejszym ryzykiem i jest powiązana z innymi rodzajami przestępstw, takimi jak oszustwo, fałszowanie dokumentów, uchylanie się od opodatkowania i handel ludźmi.

3.5.

W związku z przenoszeniem zakładów produkcji towarów podrobionych i pirackich do UE, wynikającymi z tego niższymi kosztami transportu i ograniczonym ryzykiem przechwycenia oraz rozwojem dobrze zorganizowanych siatek przestępczych dysponujących odpowiednimi zasobami wydaje się, że pojawia się nowy model: przewidywane poszerzenie wolnego obszaru celnego Tanger Med w Maroku odległego o jedynie 15 km od UE może zapewnić siatkom przestępczym dalsze możliwości wprowadzania większych ilości towarów podrobionych na europejski rynek.

3.6.

Kraje, których przedsiębiorstwa odczuły największe skutki działalności związanej z podrabianiem w latach 2011–2013, obejmują USA na poziomie 20 %, Włochy na poziomie 15 %, Francję i Szwajcarię na poziomie 12 %, Japonię i Niemcy na poziomie 8 %, Zjednoczone Królestwo i Luksemburg. Nie należy także nie doceniać pośrednich strat i dodatkowych kosztów związanych z nowymi projektami czy innowacyjnymi rozwiązaniami wprowadzanymi w związku z podrabianiem towarów.

4.1.

EKES zdecydowanie apeluje do państw członkowskich o przedsięwzięcie środków ukierunkowanych na:

4.2.

EKES wzywa do ustanowienia nowych ram UE na lata 2018–2021, w tym w pełni finansowanego i skoordynowanego planu działania, z myślą o wzmocnieniu przepisów i inicjatyw dotyczących zwalczania podrabiania towarów na szczeblu UE, za pomocą takich środków jak:

5.1.

Zdaniem EKES-u zasadnicze znaczenie ma zapewnienie ściślejszej koordynacji różnych służb Komisji Europejskiej i agencji europejskich zaangażowanych w tę sprawę. Można to osiągnąć dzięki ustanowieniu grupy zadaniowej odpowiadającej bezpośrednio przed przewodniczącym Komisji Europejskiej, która mogłaby współdziałać z odpowiednimi segmentami sektora prywatnego, organami międzynarodowymi i właściwymi organami państw członkowskich.

5.2.

Ta grupa zadaniowa ds. podrabiania powinna przedstawiać wszechstronne roczne sprawozdanie na temat postępów w obszarze technologicznym, strukturalnym i regulacyjnym, w szczególności na szczeblu międzynarodowym.

5.3.

Komisja Europejska i agencje europejskie, zwłaszcza EUIPO, Europol i OLAF, a także organizacje pozarządowe zaangażowane w eliminowanie podrabiania muszą wzmocnić swoją koordynację na szczeblu międzynarodowym przez organizowanie corocznych konferencji międzynarodowych.

13.10.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 345/32

Sprawozdawca:

José Manuel ROCHE RAMO

Współsprawozdawczyni:

Estelle BRENTNALL

1.1.

Sektor cukru buraczanego w UE przygotowuje się do jednej z największych zmian w swej historii – zniesienia kwot produkcyjnych z dniem 1 października 2017 r. Zniesienie kwot stwarza szanse dla unijnych producentów cukru buraczanego, w szczególności zapewnia im możliwość produkowania większej ilości cukru do zastosowań spożywczych i wywozu bez ograniczeń. Chcąc wykorzystać tę sposobność, sektor cukru buraczanego w UE podejmuje intensywne wysiłki, aby zwiększyć swoją konkurencyjność. Niemniej zniesienie kwot produkcyjnych stwarza również dodatkowe zagrożenia i niepewność i może wywierać presję na ten sektor. Konkurencja będzie się nasilać i wywierać presję na ceny – zarówno w przypadku plantatorów, jak i przetwórców, i oczekuje się wzrostu udziału izoglukozy na rynku. Mniej konkurencyjni producenci cukru buraczanego i plantatorzy w UE mogą mieć problemy z przetrwaniem w tych trudniejszych i bardziej zmiennych warunkach rynkowych. Mogłoby to mieć poważne konsekwencje dla pracowników, zakładów, rolników i społeczności wiejskich. Bardzo ważne jest, by decydenci nadal czujnie obserwowali przyszłość tego sektora.

1.2.

Dopłaty do prywatnego przechowywania cukru pozostaną jedynym konkretnym instrumentem zapewniającym możliwość wsparcia sektora cukru buraczanego w UE po zniesieniu kwot produkcyjnych. Jednak w przypadku kryzysu rynkowego w unijnym sektorze cukru buraczanego nie jest jasne, w jakich okolicznościach takie dopłaty mogłyby być wprowadzane. Należy lepiej określić warunki uruchomienia dopłat do prywatnego przechowywania, aby system odpowiadał założonym celom. Komisja Europejska mogłaby rozważyć określenie obiektywnego progu cenowego, którego osiągnięcie uruchamiałoby proces decyzyjny dotyczący uruchomienia dopłat do prywatnego przechowywania. Zmniejszyłoby to subiektywność tego procesu i promowało szybkie i jednolite wprowadzenie takiej pomocy w czasach kryzysu. Można by również rozważyć możliwość uruchomienia ogólnych środków nadzwyczajnych, takich jak te przewidziane w art. 222 rozporządzenia ustanawiającego wspólną organizację rynków produktów rolnych. Komitet z zadowoleniem przyjmuje ustanowienie Centrum Monitorowania Rynku Cukru, pod warunkiem że jego skład będzie zrównoważony i że będzie ono zwoływane w stosownym terminie w razie wystąpienia trudności rynkowych.

1.3.

W ramach WPR należy zapewnić narzędzia rynkowe, które wspierałyby ciągłą produkcję cukru w państwach członkowskich UE. Unijny przemysł cukru buraczanego odgrywa bardzo ważną rolę w tworzeniu miejsc pracy i w działalności gospodarczej, a także w zapewnianiu konkurencyjności przemysłu spożywczego. Obecnie w ramach WPR państwa członkowskie mogą przyznawać wsparcie związane z produkcją tym sektorom lub regionom, w których określone typy rolnicze lub sektory rolnictwa o szczególnym znaczeniu gospodarczym, społecznym lub środowiskowym przeżywają pewne trudności. Tak jest w przypadku uprawy buraków cukrowych w regionach znajdujących się w niekorzystnej sytuacji. Płatności bezpośrednie związane z produkcją powinny się koncentrować na zmniejszeniu ryzyka spadku produkcji buraka cukrowego i/lub wycofania się z niej w tych regionach, tak aby uniknąć pustynnienia obszarów wiejskich oraz zachować różnorodność biologiczną. W kontekście coraz większej zmienności bezpośrednie wsparcie dla rolników powinno iść w parze z lepszym dostępem do narzędzi zarządzania ryzykiem. Współzależność przetwórców i rolników jest powodem ustanowienia szczególnych warunków umownych regulujących stosunki między plantatorami a przetwórcami w tym sektorze.

1.4.

Gdyby od dnia 1 października 2017 r. sytuacja na rynku cukru w UE rozwijała się niekorzystnie, mogłoby dojść do zwolnień. Komisja Europejska powinna rozważyć celowość wykorzystania różnych europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (EFSI) do wspierania regionalnych lub lokalnych miejsc pracy, zwłaszcza z myślą o pracownikach i rolnikach dotkniętych ewentualnym zamykaniem zakładów. Konieczne mogłoby okazać się uczynienie wyjątku w odniesieniu do kryteriów wykorzystania niektórych z tych funduszy.

1.5.

Z dniem 1 października 2017 r. producenci cukru buraczanego w UE będą zobowiązani zgłaszać zarówno cenę sprzedaży swojego głównego produktu, jak i ceną nabycia pierwotnego wkładu. Taki stopień przejrzystości rynku nie znajduje odbicia w przejrzystości ani na dalszych etapach łańcucha dostaw, ani po stronie producentów izoglukozy. Komisja Europejska powinna rozważyć zalecenia Grupy Zadaniowej ds. Rynków Rolnych dotyczące rozszerzenia przejrzystości rynku na niższe szczeble, tak by objąć nią użytkowników cukru. Pozwoli to uzyskać lepszy obraz dzielenia się wartością dodaną wzdłuż całego łańcucha dostaw. Przejrzystość rynku – czy to dla producentów cukru i izoglukozy, czy też dla użytkowników cukru – nie może wpływać na konkurencyjną pozycję zainteresowanych przedsiębiorstw.

1.6.

Zwiększenie wywozu cukru będzie miało kluczowe znaczenie dla przemysłu cukrowniczego w UE po zniesieniu kwot. Komisja Europejska powinna promować wywóz cukru z UE, a także kwestionować arbitralne nakładanie instrumentów ochrony handlu przez importerów z krajów trzecich. Powinna także wykazywać ostrożność w dążeniu do liberalizacji handlu w kontekście unijnych negocjacji dotyczących wolnego handlu. Powinna wreszcie bardziej asertywne kwestionować – zarówno na poziomie WTO, jak i w ramach dwustronnych negocjacji handlowych – stosowane przez głównych światowych producentów i eksporterów cukru strategie wsparcia, które zakłócają handel.

1.7.

Promowanie alternatywnych rynków zbytu dla buraków cukrowych – takich jak bioetanol, pasza dla zwierząt, tworzywa sztuczne i chemikalia pochodzenia biologicznego – będzie miało zasadnicze znaczenie dla przyszłej konkurencyjności tego sektora. Komisja Europejska powinna utrzymać limit na biopaliwa wynoszący 7 procent, który można zaliczyć na poczet realizacji celu dotyczącego 10-procentowego udziału energii ze źródeł odnawialnych w transporcie. Załącznik IX do dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii (2009/28/WE), który klasyfikuje melasy jako surowce roślinne do produkcji zaawansowanych biopaliw, powinien pozostać niezmieniony. Komisja Europejska i Europejski Bank Inwestycyjny powinny stymulować i wspierać innowacje w zakresie innych produktów ubocznych pochodzenia biologicznego. Może to przybrać formę funduszu innowacji w UE, a także programu nisko oprocentowanych kredytów.

2.1.

Unia Europejska jest przodującym producentem cukru buraczanego na świecie. W okresie 2011/2012–2015/2016 średnia roczna produkcja tego surowca wyniosła 17,2 mln ton. Zakłady cukrownicze skupują około 107 mln ton buraka cukrowego rocznie od 137 000 europejskich plantatorów. Burak cukrowy jest zasadniczo przetwarzany w cukier, lecz także w znaczącej ilości na inne produkty, takie jak pasza dla zwierząt, etanol uzyskiwany ze źródeł odnawialnych i bioprodukty. Produkty te mogą odgrywać istotną rolę jako bufor w przypadku nadmiernej podaży.

2.2.

Cukrownie są zazwyczaj położone na obszarach wiejskich cechujących się niskim poziomem działalności przemysłowej. Stanowią one często gospodarczą podstawę regionów, w których są położone, i w których istnieje mało przemysłowych alternatyw. Przemysł cukrowy w UE zapewnia prawie 28 000 bezpośrednich miejsc pracy, głownie skupionych w najbardziej konkurencyjnych regionach uprawy buraków cukrowych. Te miejsca pracy wymagają na ogół stosunkowo wysokich kwalifikacji, a pracownicy sektora cukrowego otrzymują wyższe wynagrodzenie niż w większości innych sektorów rolnych. Oprócz bezpośredniego zatrudnienia, generowana przez ten sektor działalność gospodarcza zapewnia dalsze 150 000 pośrednich miejsc pracy, np. w transporcie, logistyce i budownictwie.

2.3.

Jedynie w bardzo wyjątkowych okolicznościach możliwe jest ponowne podjęcie produkcji cukru w przypadku zamknięcia cukrowni. Wynika to z faktu, że wybudowanie cukrowni pociąga za sobą wysokie koszty kapitałowe, zwykle rzędu kilkuset milionów euro. W większości przypadków zamknięcie jednego zakładu oznacza trwałe zaprzestanie bardzo istotnej działalności przemysłowej i utratę setek bezpośrednich i pośrednich miejsc pracy. Poszukiwanie alternatywnego zatrudnienia w przemyśle może prowadzić do migracji z obszarów wiejskich oraz ich wyludniania.

2.4.

Podobnie przedstawia się sytuacja plantatorów. Uprawa buraka cukrowego musi mieć miejsce w geograficznej bliskości przetwarzających go zakładów. Wynika to ze stosunkowo wysokich kosztów transportu buraka – do wyprodukowania jednej tony cukru potrzeba 6–7 ton buraka. W przypadku zamknięcia działalności przez cukrownię plantatorzy zostają pozbawieni rynku zbytu dla buraków cukrowych. Jeśli nie istnieje inny zakład w opłacalnej ekonomicznie odległości, są oni zmuszeni przestawić się na inne uprawy. Ma to istotny negatywny wpływ na zyski finansowe zainteresowanych rolników, z których wielu poczyniło znaczne inwestycje w specjalne urządzenia, na przykład do zbiorów buraka, które nie mają zastosowania do innych upraw. Ponadto nagłe przejście na inne uprawy przez dużą liczbę rolników może wywierać znaczną presję na lokalne rynki rolne.

2.5.

Produkcja cukru buraczanego jest zrównoważona środowiskowo. Burak cukrowy jest zawsze uprawiany w płodozmianie z innymi uprawami polowymi. Płodozmian przyczynia się zachowania żyzności gleby i ograniczenia przenoszonych przez glebę patogenów i szkodników, a tym samym do zmniejszenia potrzeby stosowania środków ochrony roślin. Opracowywanie i rozpowszechnianie dobrych praktyk jest powszechnym zjawiskiem w regionach uprawy buraków w UE. W sektorze tym zachęca się do stosowania ściółki i zmniejszonej orki, by wspierać żyzność gleby i ograniczyć erozję. Z kolei zakłady minimalizują wykorzystanie energii poprzez stosowanie systemów kogeneracji (CHP) oraz odzysk ciepła i oszczędzanie wody.

3.1.

Sektor cukrownictwa UE wiele zainwestował w ulepszenia techniczne i zmniejszenie kosztów, a także w kapitał ludzki, badania, edukację i szkolenia. W ciągu ostatnich 26 lat średni koszt produkcji cukru kwotowego w UE wzrósł jedynie o 0,4 % rocznie, w porównaniu do rocznej stopy inflacji wynoszącej 2,2 %. Przekłada się to na stałe obniżanie kosztów w stosunku do inflacji na przestrzeni ostatnich dwóch dziesięcioleci (1). Korzyści te przyczyniły się do zwiększenia konkurencyjności przemysłu spożywczego UE, w którym wykorzystuje się cukier.

3.1.1.

Plony buraka cukrowego znacząco wzrosły w ostatnich latach dzięki zarówno ulepszeniom technicznym, jak i lepszym odmianom materiału siewnego, do czego przyczyniła się lepsza współpraca między przemysłem, plantatorami, sektorem badań i rozwoju i podmiotami handlującymi materiałem siewnym. Średnie plony cukru buraczanego (w tonach cukru/ha) wzrosły o 2,4 procent rocznie w ciągu ostatnich 26 lat, i przewiduje się utrzymanie tej tendencji w okresie po roku 2017. Plony cukru z hektara w UE są obecnie wyższe niż w Australii lub południowo-wschodnim regonie Brazylii, które zaliczane są do najbardziej pod tym względem konkurencyjnych regionów świata. Cztery z dziesięciu największych na świecie przedsiębiorstw produkujących cukier ma siedzibę w UE (2).

3.2.

Uzyskanie tej przewagi konkurencyjnej było częściowo możliwe dzięki znaczącej restrukturyzacji sektora, która miała miejsce w latach 2006–2009. Po reformie z 2006 r. w przemyśle buraka cukrowego w UE doszło do zamknięcia prawie połowy zakładów produkcyjnych, co spowodowało utratę 4,5 mln ton zdolności produkcyjnych, ponad 24 000 bezpośrednich miejsc pracy i 165 000 dostawców rolnych (3). Transformacja ta zwiększyła stabilność gospodarczą sektora buraka cukrowego w UE, aczkolwiek za cenę wysokich kosztów społecznych. Od roku gospodarczego 2008/2009 zatrudnienie utrzymuje się na stosunkowo stabilnym poziomie, podobnie jak liczba zakładów.

3.3.

Zachowano silne więzi między przetwórcami cukru a pracownikami tego sektora dzięki długotrwałemu dialogowi społecznemu na szczeblu europejskim i krajowym. Dialog społeczny w sektorze cukru UE prowadzony jest od 1968 r. i ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia, by w trudnych momentach – na przykład po przeprowadzeniu reformy polityki cukrowej UE w 2006 r. – transformacja przeprowadzana była z należytym uwzględnieniem potrzeb społecznych. Poprzez udział w kształtowaniu poczucia współodpowiedzialności dialog społeczny przyczynia się do konkurencyjności przemysłu.

3.4.

Począwszy od 2017 r., dążyć się będzie do dalszego zwiększania konkurencyjności, zwłaszcza w świetle możliwych zabiegów producentów o zmniejszanie kosztów stałych dzięki funkcjonowaniu zakładów na pełnych mocach produkcyjnych. Może to oznaczać dłuższe kampanie przetwórstwa buraków i wiążące się z tym wyższe ryzyko zarówno dla przetwórców, jak i plantatorów, w związku z niepewnością co do zbioru i przechowywania buraków w zimie.

3.5.

Aby uniknąć marnotrawstwa, przetwórcy cukru w UE wykorzystują całość buraka cukrowego do produkcji określonej gamy produktów w uzupełnieniu do cukru. Przykładowo, kamienie i gleba pozostałe po oczyszczeniu buraków sprzedawane są przemysłowi budowlanemu; pozyskuje się i przetwarza materiał włóknisty z buraków (wysłodki buraczane) i melasę w celu wykorzystania ich w paszach dla zwierząt; a ponadto melasa oraz inne syropy uzyskiwane w produkcji cukru mogą być wykorzystywane do produkcji etanolu ze źródeł odnawialnych. W coraz większym stopniu producenci cukru dywersyfikują swą działalność poprzez produkcję składników dla bioproduktów wykorzystywanych w takich gałęziach przemysłu jak tworzywa sztuczne, wyroby włókiennicze, produkty farmaceutyczne i chemikalia.

4.1.

Przetwórcy cukru buraczanego i rolnicy uprawiający buraki cukrowe są od siebie wzajemnie zależni. Rolnicy są zależni od przedsiębiorstw produkujących cukier, które zapewniają środki trwałe i wiedzę fachową niezbędną do ekstrakcji cukru z ich buraków, a przetwórcy są zależni od rolników, jeśli chodzi o dostawy zakontraktowanych upraw. W celu zminimalizowania kosztów transportu buraków rolnicy muszą również znajdować się w geograficznej bliskości zakładu cukrowniczego, któremu zapewniają dostawy. Ponadto wiele spośród największych cukrowni to spółdzielnie, co pozwala rolnikom na posiadanie bezpośrednich udziałów w tej branży.

4.1.1.

Współzależność przetwórców i rolników wymaga szczególnych ram umownych, by zrównoważyć prawa i obowiązki tych dwóch partnerów. Stosunki umowne między plantatorami buraków cukrowych a przetwórcami cukru po 2017 r. określone są w art. 125 rozporządzenia ustanawiającego wspólną organizację rynków produktów rolnych i w jego załączniku X. Zasady te zostały niedawno uzupełnione w rozporządzeniu delegowanym, które dopuszcza, by klauzule dotyczące podziału wartości były nadal wprowadzane do umów kontraktacji buraków na zasadzie dobrowolności (4). Większość podmiotów przemysłu cukrowniczego uzgodniła niedawno umowy na kontraktację buraków na rok 2017/2018 i na lata późniejsze, które przewidują jakiś formę powiązania ceny buraków cukrowych z cenami na rynku cukru.

4.1.2.

Producenci buraków cukrowych są od dawna zobowiązani do comiesięcznego raportowania cen, produkcji i zapasów, i obowiązek ten zostanie utrzymany w okresie po zniesieniu systemu kwot. Od dnia 1 października 2017 r. należy również powiadamiać Komisję Europejską o cenach buraków cukrowych i publikować je corocznie. Taki stopień przejrzystości rynku cechujący sektor przetwórstwa cukru nie znajduje odbicia ani w przejrzystości na dalszych etapach łańcucha dostaw, ani w przejrzystości ze strony producentów izoglukozy. Dowody sugerują, że transmisja cen wzdłuż łańcucha dostaw cukru jest niska (5), i może warto byłoby zastanowić się nad możliwością wprowadzenia większej przejrzystości dla użytkowników buraka cukrowego w UE.

4.2.

Rafinerie przetwarzające cukier trzcinowy również są aktywne na rynku cukru w UE. Rafinerie cukru trzcinowego nie przetwarzają buraka cukrowego, lecz zależne są od przywozu surowego cukru trzcinowego w celach rafinacji. UE pozwala na nieograniczony bezcłowy przywóz cukru z krajów najsłabiej rozwiniętych w ramach inicjatywy „wszystko oprócz broni” (EBA) oraz z krajów Afryki, Karaibów i Pacyfiku, które zawarły umowy o partnerstwie gospodarczym z UE. Rafinerie surowego cukru trzcinowego w UE korzystają z koncesji na bezcłowy dostęp do rynku na mocy dwustronnych umów z Ameryką Środkową, Kolumbią, Peru, Ekwadorem i Republiką Południowej Afryki, które obecnie opiewają łącznie na 420 000 ton rocznie. Roczna dostępność cukru surowego do rafinacji w ramach kontyngentu CXL o obniżonej stawce celnej – podzielonego między Brazylię, Australię, Kubę i wszystkie państwa trzecie (erga omnes) – wynosi łącznie ponad 700 000 ton i wzrośnie do niemal 800 000 ton w okresie 2017/2018. W ramach zarówno niedawno zakończonych, jak i trwających negocjacji dotyczących wolnego handlu, UE oferuje krajom trzecim dodatkowy dostęp do unijnego rynku cukru.

5.1.

Od 1968 r. produkcja cukru i izoglukozy w UE do użytku spożywczego była ograniczana za pomocą kwot produkcyjnych. Kwoty produkcyjne przestaną obowiązywać z dniem 1 października 2017 r., czyli od początku roku gospodarczego 2017/2018 na unijnym rynku cukru. Od tego momentu producenci cukru i izoglukozy w UE będą mogli produkować cukier oraz izoglukozę do użytku spożywczego bez ograniczeń. Istniejący pułap wywozu również przestanie obowiązywać (6). W związku z tym podmioty gospodarcze działające w sektorze cukru w UE będą mogły wywozić cukier bez ograniczeń od dnia 1 października 2017 r.

5.2.

Prognozuje się wzrost produkcji cukru w roku gospodarczym 2017/2018. Wzrost ten ma mieć charakter strukturalny. Ponadto oczekuje się, że izoglukoza będzie miała większy udział w unijnym rynku substancji słodzących, przy czym producenci izoglukozy zamierzają z czasem produkować 2–3 mln ton tej substancji, których znaczna część może zostać użyta do produkcji napojów bezalkoholowych (7). Dla porównania, konsumpcja cukru w UE nieznacznie spada.

5.3.

Zwiększona krajowa produkcja cukru i szerszy udział izoglukozy na rynku może zaważyć na cenach cukru białego w UE w okresie po zniesieniu kwot. Średniookresowe prognozy Komisji Europejskiej dotyczące rynków rolnych w latach 2016–2026 sugerują, że ceny cukru białego w UE uplasują się poniżej progu referencyjnego wynoszącego 404 EUR/tonę w odniesieniu do znacznej części okresu po zniesieniu kwot, tj. poniżej średnich kosztów produkcji cukru i uprawy buraków cukrowych.

5.3.1.

W 2015 r. ceny cukru białego w UE osiągnęły najniższy poziom od rozpoczęcia systemu sprawozdawczości cenowej w 2006 r. (8). Sytuacja ta miała poważny wpływ na raportowane wyniki finansowe producentów cukru w UE, z których wielu nie było w stanie osiągnąć zysku w roku obrotowym 2015/16. Producenci cukru we Włoszech znaleźli się pod szczególną presją, a jeden producent zdecydował się zawiesić produkuję w roku gospodarczym 2015/16. Jedyny producent cukru w Grecji także ma poważne problemy.

5.4.

Od dnia 1 października 2017 r. producenci cukru z UE będą mogli wywozić go bez limitów. Może to być okazją do zwiększenia dochodów w celu zrekompensowania niższych cen cukru w obrębie UE. Prognozuje się, że spożycie cukru na świecie będzie rosnąć w tempie 1,5–2,0 % rocznie (ok. 2–3 mln ton rocznie), więc powinno istnieć wystarczające zapotrzebowanie na zwiększenie wywozu cukru z UE.

5.4.1.

Niemniej wzrost wywozu cukru z UE zależny jest od wystarczającego dostępu do rynków państw trzecich. Komisja Europejska powinna dążyć do otwarcia rynków cukru importerów cukru netto w ramach prowadzonych przez nią negocjacji dotyczących wolnego handlu, zarówno poprzez zmniejszenie lub zniesienie należności celnych, jak i poprzez otwarcie kontyngentów taryfowych. Powinna także w dalszym ciągu eliminować cła na wywóz z UE produktów o wysokiej zawartości cukru, a także poprzeć ścisłe reguły pochodzenia dla tego rodzaju produktów, by producenci cukru z UE mogli odnieść korzyści ze wzrostu eksportu.

5.4.2.

Wywóz cukru z UE napotyka nieraz trudności w związku ze stosowaniem instrumentów ochrony handlu przez kraje trzecie. Komisja Europejska powinna uczynić wszystko co możliwe, by zwalczyć tego rodzaju środki po deregulacji sektora z dniem 1 października 2017 r., a sam sektor musi zapewnić niezbędne wsparcie dla wszelkiej uzgodnionej procedury.

5.5.

W ramach zarówno niedawno zakończonych, jak i trwających negocjacji dotyczących wolnego handlu, UE oferuje krajom trzecim dostęp do unijnego rynku cukru. Otwarcie rynku wywiera presję spadkową na ceny cukru białego w UE i naraża je na rosnącą zmienność. Obecny rynek światowy jest rynkiem dumpingu rezydualnego cechującym się dużą zmiennością, na którym często zawiera się transakcje handlowe poniżej średnich kosztów produkcji nawet najbardziej wydajnych branż światowych. Powodowane jest to w dużej mierze stosowaniem środków wsparcia zakłócających handel przez niektórych najważniejszych producentów i eksporterów cukru, takich jak Brazylia i Tajlandia. W rezultacie przemysł cukru buraczanego w UE nie konkuruje na równych warunkach z producentami cukru w państwach trzecich. Komisja musi traktować cukier jako towar wrażliwy w negocjacjach dotyczących wolnego handlu poprzez utrzymanie unijnych ceł na cukier. Toczące się negocjacje z Mercosur stanowią poważne zagrożenie dla tego sektora, biorąc pod uwagę, że Brazylia jest głównym producentem i eksporterem cukru na świecie. Komisja musi być przygotowana na zmierzenie się na forum Organu Rozstrzygania Sporów WTO, a także podczas negocjacji handlowych, z podmiotami udzielającymi największych dopłat.

13.10.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 345/37

Sprawozdawca:

Sofia BJÖRNSSON

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) przyjmuje z zadowoleniem Deklarację Cork 2.0 i konferencję, która we wrześniu 2016 r. doprowadziła do przyjęcia deklaracji. W deklaracji nadal zdecydowanie popiera się politykę UE na rzecz obszarów wiejskich. Obszary wiejskie w UE są niejednolite i wykazują spore różnice tak między państwami członkowskimi, jak i w ich obrębie.

1.2.

EKES jest zdania, że z różnic tych wynika konieczność stosowania strategicznego podejścia i wyznaczenia priorytetów przy korzystaniu z dostępnych funduszy unijnych. Punktem wyjścia przy tym muszą być priorytety danych państw członkowskich i ich regionów i – co ważniejsze – inicjatywy samej ludności wiejskiej. Obowiązkowa ocena wpływu decyzji i strategii politycznych na obszary wiejskie daje ponadto możliwość uwzględnienia szczególnych uwarunkowań tych obszarów oraz dostosowania się do nich.

1.3.

Rozwój obszarów wiejskich jest zagadnieniem przekrojowym dotyczącym właściwie wszystkich dziedzin polityki. Potrzeba bardziej spójnej polityki na rzecz obszarów wiejskich i rozwoju regionalnego i dlatego niezbędny jest solidny budżet europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. EKES zauważa, że Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) jest najważniejszy dla rozwoju wsi spośród europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, oraz podkreśla, że pozostałe europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne – takie jak Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejski Fundusz Społeczny (EFS), powinny być w tym kontekście wykorzystywane w większym stopniu.

1.4.

Politykę tę można jeszcze pod wieloma względami uprościć. EKES uważa, że niezbędne jest uproszczenie przepisów dotyczących europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, zarówno na szczeblu UE, jak i na krajowym i regionalnym szczeblu wdrażania. Obecny system jest tak skomplikowany, że sporo potencjalnych wnioskodawców w ogóle rezygnuje ze składania wniosków.

1.5.

W wielu miejscach w Europie, zwłaszcza na obszarach wiejskich, wciąż jeszcze brakuje stabilnych rozwiązań w dziedzinie komunikacji internetowej. EKES ocenia to bardzo krytycznie. Obszary wiejskie potrzebują technologii szerokopasmowej dla względów bezpieczeństwa, np. sprawnych połączeń telefonicznych, a także ze względu na standard życia. Dostęp szerokopasmowy może być jednym z czynników decydujących o tym, czy przede wszystkim młodzi ludzie będą chcieli pozostać na wsi, czy też wyjadą. Dla przedsiębiorstw i przedsiębiorców dostęp do usług szerokopasmowych to konieczność.

1.6.

Z uwagi na silne powiązanie z ziemią rolnictwo ma szczególne znaczenie dla obszarów wiejskich. Produkcja rolna jest zarówno nieodzownym elementem obszarów wiejskich, jeśli chodzi o zaopatrzenie ludności w żywność wytworzoną zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, jak i siłą napędową rozwoju obszarów wiejskich. W związku z tym dla Komitetu oczywiste jest, że lwią część środków z EFRROW przeznacza się na rolnictwo. Dobre warunki dla młodych rolników to podstawa dla długofalowego zrównoważonego rozwoju produkcji rolnej.

1.7.

EKES podkreśla, że zrównoważony rozwój wymaga klimatu sprzyjającego innowacjom.

1.8.

EKES zauważa, że 17 celów zrównoważonego rozwoju ONZ i porozumienie klimatyczne z Paryża (COP 21) stanowią zamierzenia obejmujące całość polityki UE, w tym także politykę rozwoju obszarów wiejskich. Władze lokalne i regionalne z obszarów wiejskich muszą aktywnie zaangażować się w realizację tych międzynarodowych zobowiązań.

2.1.

W 1996 r. Komisja zorganizowała konferencję w irlandzkim mieście Cork. Konferencja ta zakończyła się wydaniem deklaracji z Cork, która stworzyła podstawę dla drugiego filaru wspólnej polityki rolnej (WPR) i programów rozwoju obszarów wiejskich. Jesienią 2016 r. Komisja zorganizowała kolejną konferencję w Cork, zakończoną przyjęciem Deklaracji Cork 2.0.

2.2.

Konferencja organizowana przez DG ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich zakończyła się przyjęciem deklaracji w atmosferze powszechnego porozumienia. Około 340 uczestników z większości państw członkowskich UE reprezentowało społeczeństwo obywatelskie oraz organy publiczne szczebla krajowego, regionalnego i unijnego, w tym i EKES. Na zakończenie przedstawiono deklarację zatytułowaną „Lepsze życie na obszarach wiejskich”, która została przyjęta przez uczestników bez głosów sprzeciwu.

2.3.

Punktem wyjścia deklaracji jest polityka UE na rzecz rolnictwa i obszarów wiejskich. Pod pewnym względem jest ona jednak zakrojona szerzej, ponieważ wskazuje się w niej na cele zrównoważonego rozwoju ONZ (agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030) (1) i porozumienie klimatyczne z Paryża (COP 21) (2).

2.4.

Na wstępie podaje się powody przyjęcia deklaracji, a następnie dziesięć punktów stanowiących wytyczne dla polityki:

2.5.

Deklaracja opiera się na kompleksowym podejściu do rozwoju obszarów wiejskich. Jej mocną stronę stanowią zakres i treść, ponieważ opracowane są wszystkie aspekty niezbędne dla żywotności i zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich w UE. Jednak zdaniem EKES-u zakres deklaracji jest zarazem jej słabą stroną, ponieważ powoduje złożoność, która nie zostawia miejsca dla skoncentrowanego podejścia na szczeblu UE. W związku z wielkimi wyzwaniami stojącymi przed obszarami wiejskimi EKES podkreśla, że dostępne środki muszą być wykorzystywane w ukierunkowany sposób, aby zapewnić konkretne rezultaty. Należy położyć nacisk na priorytety danego państwa członkowskiego lub regionu i – co ważniejsze – na inicjatywy ludności wiejskiej.

2.6.

Pod względem merytorycznym Deklaracja Cork 2.0 jest podobna do deklaracji z 1996 r., różni się jednak od niej tym, że teraz obejmuje również kwestię przeciwdziałania zmianie klimatu i cyfryzację.

2.7.

EKES uważa się za istotny podmiot w procesie wdrażania deklaracji i apeluje do Komisji o przedstawianie w przyszłości sprawozdań z postępów z realizacji.

2.8.

We wszystkich państwach członkowskich na szczeblu krajowym lub regionalnym istnieją programy rozwoju obszarów wiejskich, które po części są finansowane z EFRROW, a po części ze środków krajowych (publicznych lub prywatnych). Programy te obejmują działania, które mają przyczyniać się do zrównoważonego rozwoju w trzech aspektach – ekologicznym, społecznym i gospodarczym. Są one opracowywane przez dane państwo członkowskie lub odnośny region i zatwierdzane przez Komisję.

2.9.

EFRROW jest częścią europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, razem z Funduszem Spójności, Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskim Funduszem Społecznym (EFS) i Europejskim Funduszem Morskim i Rybackim (EFMR). W odniesieniu do technicznej realizacji europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych obowiązują wspólne postanowienia (3). Każde państwo wynegocjowało ponadto wspólne umowy partnerstwa na rzecz funduszy z priorytetami przeprowadzania działań. Jest to częścią realizacji celów strategii „Europa 2020”. Istnieje zatem ścisłe powiązanie między funduszami i strategią na rzecz współdziałania funduszy.

2.10.

W ramach EFRROW istnieją sieci na rzecz obszarów wiejskich, które pracują częściowo na szczeblu unijnym jako Europejska Sieć na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, a częściowo na szczeblu krajowym i regionalnym. Sieci te są platformami kontaktów oraz wymiany doświadczeń i poprawiają warunki do tego, by programy na rzecz obszarów wiejskich były należycie realizowane i spełniały swoje cele.

2.11.

Komitet Regionów zlecił przeprowadzenie analizy, w jakim zakresie europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne są wykorzystywane na rozwój obszarów wiejskich (4). Nie jest zaskoczeniem, że o większość środków na te cele wnioskowano i wnioskuje się z EFRROW. W porównaniu do tego udział innych funduszy jest stosunkowo lub nawet bardzo niewielki. EKES opowiada się za zwiększeniem tego udziału, ponieważ rozwój wsi jest kwestią horyzontalną o zasadniczym znaczeniu dla spójności Unii.

2.12.

Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne były i pozostają najważniejszym unijnym środkiem realizacji celów sformułowanych w deklaracji z Cork. Następny okres programowania finansowego UE rozpoczyna się w 2021 r. i określenie działań na ten okres będzie kluczowe dla stopnia realizacji celów z Cork 2.0. EKES stwierdza ponadto, że do wdrożenia deklaracji i celów politycznych niezbędny będzie solidny budżet europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.

3.1.

W punkcie 1 deklaracji postuluje się wprowadzenie mechanizmu oceny wpływu na obszary wiejskie, co ma zagwarantować, że potencjał tych obszarów znajdzie odzwierciedlenie w polityce i strategiach UE. Polityka rolna i polityka rozwoju obszarów wiejskich powinny, przy pomocy koncepcji międzysektorowych, bazować na tożsamości i dynamice obszarów wiejskich. Poza tym powinny one sprzyjać zrównoważoności, włączeniu społecznemu oraz rozwojowi lokalnemu.

3.2.

Ocena wpływu na obszary wiejskie oznacza, że szczególna sytuacja obszarów wiejskich jest obiektywnie i systematycznie uwzględniana. Może być to środkiem pozwalającym stwierdzić, jak decyzje polityczne wpływają na obszary wiejskie, przez co uniknie się negatywnych skutków.

3.3.

Wpływ na obszary wiejskie analizuje się na przykład w Finlandii, w Zjednoczonym Królestwie i w Kanadzie. Ocena może być obowiązkowa lub dobrowolna. W Irlandii Północnej przeprowadzanie takiej oceny jest od 2016 r. wymagane ustawowo. Systemy poszczególnych krajów są podobne do siebie.

3.4.

Aby ocena była skuteczna, musi być obowiązkowa. Musi dawać podmiotom kształtującym politykę ugruntowaną podstawę dla ich decyzji. Ocena wpływu na obszary wiejskie, która ogranicza się do badań i ustaleń, lecz nie oddziałuje na podejmowanie decyzji, byłaby pozbawiona sensu.

3.5.

Poza tym trzeba być świadomym, że w obrębie UE i poszczególnych państw członkowskich nie ma jednego obszaru wiejskiego, lecz istnieje wiele różnych obszarów wiejskich o odmiennych możliwościach i uwarunkowaniach. Trzeba to zawsze uwzględniać w ocenie wpływu na obszary wiejskie oraz w polityce zarówno na szczeblu UE, jak i w państwach członkowskich, jeżeli chcemy, by rozwój obszarów wiejskich przebiegał pomyślnie. Mieszkańcy obszarów wiejskich również odgrywają znaczącą rolę w tworzeniu lokalnej tożsamości i w rozwoju własnego regionu, a także w debatach i w decyzjach, na ile chcą zachować wiejski charakter tego regionu.

3.6.

W punkcie 8 Deklaracji stwierdza się, że należy nawiązać do sukcesu i oddolnego podejścia inicjatywy LEADER. EKES zaprezentował w wielu dokumentach swoje stanowisko na temat polityki spójności UE, istniejących w jej ramach partnerstw, metody LEADER, a także na temat nowej metody kooperacyjnej rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (CLLD).

3.7.

EKES zgodził się z analizą, którą Komisja przedstawiła już w swoim trzecim sprawozdaniu na temat spójności gospodarczej i społecznej z 2004 r., a mianowicie, że cel polityczny polega na przyczynianiu się do bardziej równomiernego rozwoju przez zmniejszanie nierówności, zapobieganie zakłóceniom równowagi terytorialnej oraz przez łączenie polityki regionalnej i polityk sektorowych (5).

3.8.

Komitet stwierdza jednak, że nie zostało to osiągnięte oraz że konieczne jest o wiele silniejsze powiązanie między polityką na rzecz obszarów wiejskich a polityką rozwoju regionalnego.

3.9.

EKES przyjął z zadowoleniem również zasadę partnerstwa jako skuteczną drogę wspierania programów prowadzonych w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Zasada partnerstwa, obok udziału tradycyjnych podmiotów gospodarczych i społecznych, zakłada także zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego, partnerów z zakresu ochrony środowiska, organizacji pozarządowych oraz instytucji promujących równouprawnienie płci.

3.10.

Metoda LEADER jest sprawdzonym narzędziem rozwoju, poprzez które sektor publiczny i społeczeństwo obywatelskie mogą uczestniczyć w lokalnym partnerstwie. EKES już w 2011 r. stwierdził, że na stosowanie tej metody należałoby udostępnić środki z wszystkich europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Była ona również pozytywnym czynnikiem lepszego powiązania między miastem a wsią (6). Metodę tę można stosować także w miastach, jednak zdaniem EKES-u nie może się to odbywać ze szkodą dla rozwoju obszarów wiejskich.

3.11.

W okresie trwania programów od 2014 do 2020 r. w ramach metody LEADER pojawił się nowy instrument – rozwój lokalny kierowany przez społeczność (CLLD, Community-Led Local Development), który może być finansowany wspólnie z czterech funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Rozwój lokalny może być najbardziej efektywnie kierowany przez tych, którzy żyją i pracują na miejscu oraz orientują się w miejscowych sprawach.

3.12.

Co najmniej 5 % środków z EFRROW powinno być przeznaczanych na działania na rzecz lokalnego rozwoju kierowanego przez miejscową społeczność. Fakt, że w przypadku korzystania z jednego z funduszy należy przestrzegać czterech różnych zbiorów przepisów, sprawia, że racjonalne i proste wykorzystanie środków jest prawie niemożliwe. Przed kolejnym okresem programowania Komisja powinna przedstawić propozycje znacznych ułatwień oraz minimalny pułap przeznaczenia środków z funduszy na metodę rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność, aby metoda ta mogła w pełni zademonstrować swój potencjał instrumentu zarówno dla obszarów wiejskich, jak i miejskich.

3.13.

Usługi i praca to czynniki decydujące o tym, w jakim stopniu ludzie mogą i chcą pozostać na wsi lub przeprowadzić się na wieś. Ogólnie rzecz biorąc, w UE widać tendencję do migracji ludności ze wsi do miasta. Trend ten działa jak samonakręcająca się spirala i zawęża możliwość realizacji celów UE i ONZ w zakresie zrównoważonego rozwoju. Tendencje demograficzne mogą być wyzwaniem w przyszłości. Trzeba pamiętać, że zarówno starsi, jak i młodsi mieszkańcy obszarów wiejskich muszą mieć warunki dla dobrej jakości życia.

3.14.

Pod względem dostępności podstawowych usług publicznych i komercyjnych w takich dziedzinach jak edukacja, ochrona zdrowia i opieka, poczta, sklepy spożywcze, publiczna komunikacja podmiejska itd. mogą występować różnice między obszarami miejskimi i wiejskimi. Może to zaważyć na decyzji ludzi o tym, gdzie chcą bądź mogą żyć. Dla rodzin z dziećmi decydującym elementem może być np. obecność placówek opieki nad dziećmi, gdyż od tego zależy, w jakim wymiarze rodzice mogą wykonywać pracę zawodową. W niektórych częściach Europy dostępność usług na wsi jest generalnie gorsza niż w miastach. Problem ten należy uwzględniać w procesie planowania przestrzennego, aby nie dopuścić do pogorszenia jakości życia na obszarach wiejskich.

3.15.

W niektórych państwach UE bezrobocie na wsi jest wyższe niż w miastach. Pod tym względem występują jednak duże różnice, widoczne w statystykach Eurostatu (7). Zarazem niektóre przedsiębiorstwa narzekają na trudności przy rekrutacji wykwalifikowanych pracowników na obszarach wiejskich. Można zatem zauważyć obustronnie niewyważoną sytuację podaży i popytu. Tendencja jest taka, że młodzi ludzie zabiegający o wykształcenie przenoszą się do ośrodków akademickich i już nie wracają.

3.16.

Przyjęcie imigrantów, zwłaszcza z rodzinami, jest już teraz – i będzie przez najbliższe lata – niemałym wyzwaniem dla mieszkańców obszarów wiejskich. Trzeba propagować działania na rzecz utrzymania wzajemnego szacunku i poszanowania wartości. Wieś może zaoferować imigrantom i ich rodzinom dobre warunki życia. W krajach o wysokim poziomie imigracji, np. uchodźców, i migracji pracowników mogą pojawić się trudności ze znalezieniem pracy. Z drugiej strony migracja może również stwarzać możliwości zatrudnienia.

3.17.

Kwestie zatrudnienia i wykształcenia są omawiane w Deklaracji przede wszystkim w punktach 3 i 7. Kwestia usług jest poruszana raczej pośrednio. EKES jest zdania, że unijne inicjatywy mają zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie znaczenie dla rozwoju, a szczególnie dla tworzenia miejsc pracy przez zachęty dla przedsiębiorstw. Dostęp do usług stanowi w większej mierze kompetencję krajową, mimo że np. europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne mogą działać jako katalizator.

3.18.

Obszar lądowy UE składa się w ok. 85 % z terenów rolnych i leśnych, przy czym występują duże różnice między państwami i regionami. Krajobraz kulturowy tworzy warunki dla produkcji żywności i pasz, energii i włókien, oprócz tego jest również źródłem uzyskiwania i udostępniania dóbr publicznych, jak np. bogatej flory i fauny. Krajobraz wyraźnie odróżnia obszary wiejskie od miast, jest on unikatową cechą obszarów wiejskich w UE. Z uwagi na silne powiązanie z ziemią rolnictwo ma szczególne znaczenie dla wsi. W punktach 4 i 5 Deklaracji chodzi o ochronę środowiska na obszarach wiejskich i zarządzanie zasobami naturalnymi. Warunki dla zrównoważonego użytkowania i zarządzania mają kluczowe znaczenie dla autentycznej wartości krajobrazów, dla jakości wody i różnorodności biologicznej.

3.19.

Kwestia produkcji rolnej jest wprawdzie poruszona w Deklaracji, jednak głównie pośrednio. Tekst można interpretować tak, że produkcja rolna (żywności) jest do pewnego stopnia uważana za oczywistość. Jak już wspomniano, bardziej szczegółowo potraktowana jest kwestia ochrony środowiska i zasobów naturalnych oraz zarządzania nimi. EKES zwraca uwagę, że rolnictwo jest niezbędnym elementem obszarów wiejskich, ponieważ z jednej strony dostarcza ludności żywność wytworzoną zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, a z drugiej strony stanowi siłę napędową rozwoju obszarów wiejskich. Osoby pracujące w rolnictwie i leśnictwie stanowią znaczną część ludności obszarów wiejskich, tworzą miejsca pracy i zapewniają popyt na usługi. Ważnym aspektem w tym kontekście jest to, że osoby rozpoczynające pracę w rolnictwie, zwłaszcza młodsze, muszą otrzymać szansę na przejęcie gospodarstwa rolnego i na rozbudowanie swojej działalności. Ponieważ odsetek młodych rolników jest niewielki, trzeba ułatwiać zmianę pokoleniową.

3.20.

W celu zrównoważonej produkcji rolnej należy zachować równowagę między trzema wymiarami zrównoważonego rozwoju – miedzy wymiarem gospodarczym, społecznym i środowiskowym. Aspekty ekonomiczne mogą niekiedy być kluczowe dla zarządzania. Jako przykład można podać urozmaicone gatunkowo łąki i pastwiska, które stopniowo zanikają, ponieważ coraz mniej opłaca się wytwarzanie produktów pochodzących z hodowli zwierząt pastwiskowych, co z kolei oddziałuje negatywnie na różnorodność biologiczną. Jest to wyraźny przykład tego, że brak stabilności gospodarczej przedsiębiorstw może być niekorzystny dla środowiska, zaś rolnicy powinni otrzymywać wyrównanie za swoją działalność środowiskową.

3.21.

Zdaniem EKES-u rolnictwo jest tą dziedziną rozwoju obszarów wiejskich, dla której EFRROW ma i powinien mieć kluczowe znaczenie. Znaczna część środków wsparcia z EFRROW jest słusznie przeznaczana na działalność rolniczą, np. w formie płatności środowiskowych, dotacji na podnoszenie kwalifikacji, płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi i pomocy inwestycyjnej. Inne dziedziny EFRROW, np. energetyka, dostęp szerokopasmowy i wspieranie innowacyjności, mają pozytywne skutki dla obszarów wiejskich w szerszym znaczeniu. Jednocześnie rolnictwo jest przy tym zupełnie normalną działalnością gospodarczą, w związku z czym ta grupa docelowa nie może być wykluczana z udziału w środkach z innych funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.

3.22.

Dzisiejsi rolnicy i leśnicy mogą być postrzegani zarówno jako osoby kształtujące krajobraz, jak i chroniące krajobraz stworzony przez wcześniejsze pokolenia. Dla wielu osób zarządzany krajobraz kulturowy jest ważnym czynnikiem wyższej jakości życia, którego znaczenie dla rekreacji, wypoczynku na świeżym powietrzu i turystyki trudno przecenić. Wartość krajobrazu i gruntów może w rozmaity sposób zapewniać możliwości prowadzenia działalności gospodarczej i środki utrzymania.

3.23.

Do bardziej równomiernego rozwoju terytorialnego powinno również należeć przejście na zrównoważone systemy żywnościowe (8). Opracowanie całościowej koncepcji systemów żywnościowych ma zasadnicze znaczenie dla pokonania wyzwań gospodarczych, ekologicznych i społecznych związanych z produkcją i konsumpcją żywności oraz dla zapewnienia dobrej realizacji inicjatyw na różnych płaszczyznach i w wielu sektorach. Do inicjatyw tego rodzaju zalicza się np. promowanie krótkich łańcuchów dostaw, mające na celu wspieranie rozwoju obszarów wiejskich przez oferowanie konsumentom zdrowej i świeżej żywności (9). Skorzystałaby na tym również miejscowa gospodarka i produkcja rolna.

3.24.

Nie sposób przecenić znaczenia innowacyjności dla rozwoju obszarów wiejskich – prowadzi ona do powstawania i urzeczywistniania nowych pomysłów. Innowacyjne rozwiązania tworzą warunki dla zrównoważonego społeczeństwa, w związku z czym obszary wiejskie mogą np. przyczyniać się do bardziej zorientowanej na obieg zamknięty, ekologicznej gospodarki i do rozwiązań przyjaznych klimatowi oraz mogą produkować więcej przy mniejszym nakładzie. Wymiana wiedzy i dostęp do wiedzy są kluczowe dla realizacji nowatorskich idei.

3.25.

Nowe technologie i nowe innowacyjne metody produkcji zapewniają dobre warunki dla bardziej zrównoważonej produkcji rolnej i w efekcie dla wyższych standardów ochrony zwierząt oraz do tego, by można było produkować więcej przy użyciu mniejszej ilości środków produkcji, np. nawozów i środków ochrony roślin. Nowe technologie i wykorzystanie innowacji wymagają w wielu przypadkach znacznych inwestycji, które dla pojedynczych rolniczych podmiotów gospodarczych mogą wiązać się ze zbyt wysokim ryzykiem. Jeden podmiot gospodarczy często nie jest w stanie sam ponosić takiego ryzyka. Aby promować technologie i metody, na które społeczeństwo zgłasza zapotrzebowanie, trzeba udostępnić pomoc inwestycyjną np. w ramach programu rozwoju obszarów wiejskich. Może dojść do nierozłącznego konfliktu między postępem technicznym w rolnictwie a podażą miejsc pracy, ponieważ coraz większa mechanizacja i rozwój strukturalny prowadzą w wielu przypadkach do utraty miejsc pracy, choć z drugiej strony tendencja ta mogłaby też zwiększać stabilność gospodarczą miejsc pracy.

3.26.

Strategie dotyczące innowacji bądź wdrażanie innowacji muszą kierować się zapotrzebowaniem, a nie dostępnymi środkami. W punkcie 7 Deklaracji podkreśla się, że potrzebna jest większa wiedza i więcej innowacji technicznych i społecznych oraz że podmioty muszą współpracować przy korzystaniu z informacji i przekazywaniu ich dalej. Mogą być w tym przypadku pomocne inicjatywy wspólnotowe, takie jak europejskie partnerstwo innowacyjne (EIP), np. EIP-AGRI, z ich podejściem oddolnym, strukturą sieci, komunikacją i wymianą informacji między podmiotami na różnych szczeblach i z uwzględnianiem zwłaszcza praktycznej działalności gospodarczej. Dla szerszego propagowania innowacji na obszarach wiejskich można wykorzystać koncepcję maklera innowacji.

3.27.

W dzisiejszym społeczeństwie dostęp do ultraszybkich usług szerokopasmowych jest nieodzowną częścią infrastruktury i warunkiem dobrze funkcjonującego społeczeństwa zarówno w mieście, jak i na wsi. Technologia szerokopasmowa wpływa zatem zarówno na dostępność pracowników, jak i na dostęp do zatrudnienia. Obecnie coraz silniejszy jest trend, w którym rozwój i postęp dokonuje się przede wszystkim online. Tymczasem w wielu miejscach w Europie, zwłaszcza na obszarach wiejskich, wciąż jeszcze brakuje stabilnych rozwiązań. EKES ocenia to bardzo krytycznie. Obszary wiejskie potrzebują technologii szerokopasmowej dla względów bezpieczeństwa, np. sprawnych połączeń telefonicznych, a także ze względu na standard życia, np. działającą telewizję. Dostęp szerokopasmowy może być jednym z czynników decydujących o tym, czy przede wszystkim młodzi ludzie będą chcieli pozostać na wsi, czy też wyjadą. Dla przedsiębiorstw dostęp szerokopasmowy jest po prostu koniecznością, gdyż w większości przypadków bez sprawnej infrastruktury szerokopasmowej nie są one w stanie pracować. Przykłady, jakie można podać, to rozwiązania płatnicze w coraz bardziej bezgotówkowym społeczeństwie, księgowość, handel elektroniczny, komunikacja z klientami. Przedsiębiorczość rolnicza to jedna z tych dziedzin, w której technologie informacyjno-komunikacyjne z ich nowymi rozwiązaniami technicznymi coraz bardziej zyskują na znaczeniu.

3.28.

Konieczność cyfryzacji i płynące z niej możliwości są podkreślane w Deklaracji. Zdaniem EKES-u tam, gdzie siły rynkowe nie wystarczą do rozpowszechnienia dostępu szerokopasmowego, co na obszarach wiejskich zdarza się często, musi mieć miejsce interwencja zapewniająca wsparcie. EKES uważa, że EFRR powinien być głównym źródłem wsparcia dla projektów infrastrukturalnych, podczas gdy EFRROW powinien być wykorzystywany dla wspierania ukierunkowanych przedsięwzięć na mniejszą skalę. Pomocne w tym względzie byłyby Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych, umożliwiające np. wykorzystanie innowacyjnych instrumentów finansowych.

3.29.

Obszary wiejskie mają duże znaczenie w gospodarce o obiegu zamkniętym. W Deklaracji gospodarka o obiegu zamkniętym jest wspominana w punkcie 6 (Wspieranie działań w dziedzinie klimatu) – oferuje ona ponadto jednak jeszcze inne korzyści, które są omawiane w opinii EKES-u „Pakiet dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym” (10). Zrównoważony obieg zamknięty między miastem i wsią jest potrzebny, i to nie tylko z perspektywy zasobów, lecz również po to, by wspierać rolnictwo i zmniejszyć zapotrzebowanie na przywożone zasoby. Obszary wiejskie mogą zatem wnosić duży wkład w budowanie społeczeństwa bardziej ukierunkowanego na obieg zamknięty, ponieważ z jednej strony mogą zadbać o to, aby produkty uboczne były wykorzystywane jako zasoby, np. jako nawozy lub polepszacze gleby, a z drugiej strony mogą dostarczać biomateriały i energię ze źródeł odnawialnych.

3.30.

Krok w kierunku zmniejszenia emisji szkodliwych dla klimatu polega na używaniu mniejszej ilości paliw kopalnych i większej ilości odnawialnych źródeł energii. Również do tego obszary wiejskie mogą się znacznie przyczynić – przez wykorzystywanie energii słonecznej, wiatrowej i wodnej czy też bioenergii. Jednak wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych może również stać się wyraźnym obciążeniem dla człowieka i środowiska, dlatego należy uwzględnić wszystkie aspekty zrównoważonego rozwoju.

3.31.

W odniesieniu do zmiany klimatu musi nastąpić zarówno ograniczenie jej skutków, jak i przystosowanie do nich. Dzięki rozległym powierzchniom użytków rolnych i lasów obszary wiejskie mają duży potencjał jako pochłaniacze dwutlenku węgla, przez co przyczyniają się do zmniejszenia emisji szkodliwych dla klimatu, podczas gdy produkcja sama w sobie przyczynia się do takich emisji. Do zmniejszenia tych emisji powinny być wykorzystywane najlepsze dostępne technologie. Na wszystkich poziomach – od producentów do decydentów – należy realizować budowanie kompetencji, przy czym należy zawsze wypatrywać szans związanych z inwestycjami.

3.32.

Reasumując, można powiedzieć, że obszary wiejskie dysponują znacznym potencjałem, aby wnosić wkład w zrównoważone społeczeństwo i tym samym również w realizację celów zrównoważonego rozwoju ONZ (agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030) i porozumienia klimatycznego z Paryża (COP 21), co jasno wynika z Deklaracji Cork 2.0. Wyzwania są jednak duże i zarówno w przenośnym, jak i w konkretnym znaczeniu do ich pokonania potrzeba inwestycji.

3.33.

Gdy mowa o wsparciu ze środków unijnych, zbyt często słychać narzekania, że jest ono zbyt skomplikowane zarówno dla ich beneficjentów, jak i dla organów. W punkcie 9 Deklaracji poruszona jest kwestia złożoności tej polityki. EKES uważa, że uproszczenie zasad wdrażania polityki, zarówno na szczeblu UE, jak i na szczeblu krajowym i regionalnym jest niezbędne. Obecny system jest tak skomplikowany, że sporo potencjalnych wnioskodawców w ogóle rezygnuje ze składania wniosków. Zawiłe procedury należy uznać za przeszkodę dla realizowania celów polityki. Niektórych wniosków nie można w zasadzie poprawnie wypełnić bez pomocy ze strony doradcy. Pewność prawa dla jednostki musi stać w centrum uwagi.

3.34.

Dla obecnego okresu programowania 2014–2020 zasady administrowania europejskimi funduszami strukturalnymi i inwestycyjnymi zostały zebrane we wspólnym rozporządzeniu (11). Zasadniczo należy ocenić to pozytywnie, ponieważ ulepszona koordynacja prowadzi do większej efektywności przede wszystkim przy korzystaniu z uprawnień zwierzchnich, podczas gdy korzyści dla indywidualnego wnioskodawcy mogłyby przypuszczalnie okazać się skromniejsze, gdyż ten sam beneficjent rzadko wnioskuje o przyznanie środków z różnych funduszy. Korzyści z rozwoju lokalnego kierowanego przez obywateli mogłyby być większe w tych państwach, w których rozwój lokalny jest wspierany z kilku funduszy. Trzeba jeszcze lepiej przyjrzeć się skutkom tej wspólnej regulacji.

3.35.

Obecna polityka rozwoju obszarów wiejskich jest realizowana w ramach EFRROW poprzez programy rozwoju obszarów wiejskich za pomocą priorytetów i dziedzin, na które kładzie się szczególny nacisk. Powstał przez to system poddanych znacznej fragmentacji środków programowych, ponieważ podział na działania, dziedziny, na które kładzie się szczególny nacisk, i priorytety idzie w parze z różnymi pozycjami i liniami budżetowymi. Wskutek tego ucierpiała przejrzystość programów i zwiększyły się obciążenia administracyjne dla organów, co z kolei nadweręża zasoby na realizację programów i zawęża możliwość osiągnięcia celów poszczególnych programów.

3.36.

Punkt 10 Deklaracji zawiera rozważania na temat skuteczności i rozliczalności polityki. Są one zarazem wytycznymi dotyczącymi pracy budżetowej Komisji, która w roku 2015 promowała inicjatywę unijnego budżetu wynikowego. Obywatele i podatnicy muszą wiedzieć, do jakich wyników prowadzą strategie polityczne i w jakim stopniu osiągane są cele polityki.

13.10.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 345/45

Sprawozdawca:

Milena ANGEŁOWA

1.1.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) docenia wdrożenie pakietu dotyczącego usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, który gwarantuje dostawcom usług publicznych pewność prawa. Pakiet zapewnia odpowiednią równowagę między potrzebą promowania i wspierania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym a celem, jakim jest zapobieganie ewentualnym zakłóceniom konkurencji. Zainteresowane strony na szczeblu regionalnym i lokalnym, w szczególności publiczne podmioty świadczące usługi w ogólnym interesie gospodarczym (jak wykazano w badaniu Review of Member States’ reports on the implementation of the European Commission Decision on the provision of State aid to the provision of services of general economic interest [Przegląd sprawozdań państw członkowskich dotyczących wdrażania decyzji Komisji Europejskiej w sprawie pomocy państwa z tytułu świadczenia usług w ogólnym interesie gospodarczym]), wyrażają jednak obawy dotyczące kluczowych aspektów obecnych przepisów, które tworzą niepotrzebne przeszkody lub skutkują brakiem pewności prawa. W związku z tym EKES wzywa Komisję do podjęcia działań wymaganych w celu udoskonalenia obecnych przepisów i ich praktycznego stosowania, zapewnienia wytycznych, stworzenia kompendium najlepszych praktyk, a w razie konieczności przeanalizowania potrzeby aktualizacji i zmiany pakietu.

1.2.

Dokonawszy przeglądu pierwszych dwóch serii sprawozdań państw członkowskich na temat wdrażania pakietu dotyczącego usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, EKES zauważa z niepokojem, że nie obejmują one zasadniczej kwestii związanej z wymogami w zakresie zgodności, która jest szczegółowo omówiona w zasadach ramowych.

1.3.

EKES zauważa, że w większości przypadków brak pewności lub znaczne koszty związane ze spełnieniem wymogów tworzą przeszkody, które nadmiernie utrudniają organom pełne wdrożenie polityki w sprawie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym. Takie utrudnienia są dotkliwie odczuwane przez władze lokalne i regionalne, gdyż dialog między państwami członkowskimi a Komisją dotyczący przypadków pomocy państwa jest podejmowany przez instytucje rządowe na szczeblu centralnym, podczas gdy inne szczeble administracji nie mają bezpośredniego dostępu do tego procesu.

1.4.

Fakt, że (jak pokazano w wyżej przywołanym badaniu) zgłaszana jest jedynie niewielka część usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym na szczeblu regionalnym lub lokalnym, pokazuje, że brak bezpośrednich kanałów kontaktu z Komisją utrudnia właściwe finansowanie usług publicznych, co sprawia, że właściwe organy są mniej chętne do pełnego korzystania z decyzji i do wyjaśnienia wątpliwości dotyczących jej wdrażania.

1.5.

EKES wzywa Komisję Europejską do przeanalizowania możliwości aktualizacji decyzji i rozszerzenia jej zakresu w celu uwzględnienia następujących aspektów:

1.5.1.

EKES sugeruje, by Komisja usunęła próg dla zwolnienia i ujęła w decyzji wszystkie usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym, niezależnie od rocznej kwoty rekompensaty. Dogłębna analiza obecnego stosowania decyzji pokazuje, że ograniczy to koszty administracyjne i problemy, przed jakimi stałyby w przeciwnym wypadku organy, w szczególności na szczeblu lokalnym, bez zakłócania konkurencji w jakikolwiek sposób.

1.5.2.

W świetle sytuacji na rynku pracy i stanowiącego coraz większe wyzwanie niedopasowania umiejętności EKES wzywa Komisję do zbadania możliwości poszerzenia zakresu decyzji przez uznanie kwalifikowalności usług świadczonych z myślą o tym, aby zwiększyć wiedzę ludzi i podnieść ich kwalifikacje, a zatem pomóc im poprawić ich perspektywy zawodowe.

1.5.3.

EKES wzywa Komisję do dokładnego przeanalizowania i ewentualnie zmiany poszczególnych części decyzji, w szczególności związanych z: terminem przechowywania dokumentacji zawierającej wszystkie informacje konieczne do określenia zgodności przyznanej rekompensaty; wyjaśnieniem, że okresy powierzeń nie powinny mieć istotnego wpływu na ich odnowienie lub przedłużenie ani na kwalifikowalność usługodawców realizujących zadania; ustanowieniem łatwo dostępnej metody obliczania rozsądnego zysku; dalszym wyjaśnieniem wymogu podziału korzyści ze wzrostu wydajności z przedsiębiorstwem; zapewnieniem bardziej elastycznego podejścia do niewielkich nadwyżek nieprzekraczających 10 % rocznej średniej rekompensaty wraz ze zwolnieniem z obowiązku uaktualniania wskaźników.

1.6.

EKES uważa, że potrzebne jest dalsze wyjaśnienie warunków zgodności na podstawie zasad ramowych, związane z:

1.7.

EKES zauważa, że Parlament Europejski i Rada nie wprowadziły przepisów ustanawiających zasady i warunki dotyczące usług w ogólnym interesie gospodarczym, zwłaszcza w dziedzinie gospodarki i finansów. Dlatego wzywa Komisję, Parlament i Radę do przeanalizowania możliwości wypełnienia tego zadania określonego w art. 14 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej bez uszczerbku dla kompetencji państw członkowskich i przepisów Traktatu zawartych w tym artykule.

2.1.

W swoim planie działania na 2017 r. EKES podkreślił znaczenie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym jako zasadniczego elementu naszego europejskiego modelu gospodarczo-społecznego, usankcjonowanego jako taki przez art. 14 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

2.2.

Art. 14 wzywa Unię i państwa członkowskie, by w ramach swoich uprawnień zapewniały, „aby te usługi funkcjonowały na podstawie zasad i na warunkach, w szczególności gospodarczych i finansowych, które pozwolą im wypełniać ich zadania”. Ponadto przewiduje, że „Parlament Europejski i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, ustanawiają te zasady i określają te warunki, bez uszczerbku dla kompetencji, które państwa członkowskie mają, w poszanowaniu Traktatów, do świadczenia, zlecania i finansowania takich usług”. Mandat ten do tej pory nie został przełożony na konkretne inicjatywy ustawodawcze. Komisja Europejska opracowała natomiast szeroko zakrojony zestaw zasad pomocy państwa mających zastosowanie do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym na podstawie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

2.3.

Warunki zgodności z zasadami pomocy państwa ujętymi w Traktacie oraz z art. 106 ust. 2 TFUE były sporne, nawet po orzeczeniu przez Sąd Pierwszej Instancji w 1997 r. (1), że rekompensata przyznana firmom realizującym misję publiczną powinna być uznawana za pomoc państwa. Do tego czasu zgadzano się, że rekompensata dodatkowych kosztów wynikających z bardziej wymagających obowiązków związanych z usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym nie stanowiła żadnej korzyści. Trybunał Sprawiedliwości zmienił to stanowisko w 2001 r. (2), stwierdzając, że rekompensata mogła być uznawana za pomoc państwa jedynie wówczas, gdy przekraczała dodatkowe koszty ponoszone przez wyznaczonego dostawcę. Na koniec w orzeczeniu w sprawie Altmark w 2003 r. (3) ustanowiono kryteria, które system rekompensat powinien spełnić, aby znaleźć się poza zakresem zasad pomocy państwa.

2.4.

Komisja Europejska określa zgodność usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym z zasadami pomocy państwa, ściśle stosując się do trzech kryteriów wstępnych ustanowionych w sprawie Altmark. Wymaga to:

2.5.

W 2005 r. Komisja przyjęła „pakiet Montiego-Kroes”, zaktualizowany w 2011 r. („pakiet Almunii”), zawierający kluczowe zasady finansowania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym: pakiet obejmuje komunikat Komisji (4) (zwany dalej „zasadami ramowymi”), ustanawiający warunki dotyczące zgodności dla usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, oraz decyzję Komisji (5), przewidującą zwolnienie z obowiązku zgłaszania dla systemów, które w mniejszym stopniu mogą zakłócać konkurencję ze względu na ograniczone finansowanie (art. 2 ust. 1 lit. a) decyzji określa roczny próg na poziomie 15 mln EUR) lub ukierunkowanie na działania zaspokajające potrzeby socjalne (tj. szpitale; opieka zdrowotna i opieka długoterminowa; opieka nad dziećmi; dostęp do rynku pracy i reintegracja na rynku pracy; mieszkalnictwo socjalne; opieka nad słabszymi grupami społecznymi oraz włączenie społeczne tych grup; a także połączenia morskie z wyspami, porty lotnicze i porty o małej liczbie pasażerów). Komisja zadeklarowała swój zamiar przeprowadzenia przeglądu tego zestawu przepisów pięć lat po ich wejściu w życie.

2.6.

Celem niniejszej opinii z inicjatywy własnej EKES-u, opracowanej w ramach jego programu dla Europy, jest zapewnienie wkładu w planowany przez Komisję przegląd przez dokładne przeanalizowanie doświadczeń związanych z wdrażaniem pakietu dotyczącego usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym. W tym celu EKES zlecił przeprowadzenie badania w sprawie stosowania zasad dotyczących usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym do publicznych rekompensat (Review of Member States’ reports on the implementation of the European Commission Decision on the provision of State aid to the provision of services of general economic interest).

2.7.

Rekompensaty za usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym rzadko mają wpływ na konkurencję, jeśli pokrywają dodatkowe koszty ponoszone przez wyznaczonych dostawców podczas wywiązywania się z obowiązku wykonywania misji publicznej. Tak więc nakładanie w ich przypadku obciążeń związanych ze zgłaszaniem pomocy państwa wydaje się nadgorliwym posunięciem, uzasadnionym jedynie w przypadkach, w których inni uczestnicy mogą odnieść bezsprzeczne szkody. Natomiast nie ma równoważnej reakcji Wspólnoty na zachowania, które znacząco podważają warunki rynkowe, takie jak sprzedaż dumpingowa z państw trzecich lub ceny ustalone na poziomie niższym niż uzasadniony. W związku z tym poszerzenie zakresu decyzji zwalniającej usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym z obowiązku zgłaszania, w powiązaniu ze wzmocnioną pewnością prawa i zwiększoną elastycznością we wdrażaniu zasad, wydaje się niezbędne dla zapewnienia odpowiedniego stosowania przepisów Traktatu promujących te podstawowe usługi.

3.1.

EKES uważa, że decyzja zapewnia odpowiednią równowagę między potrzebą promowania i wspierania usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym a celem, jakim jest zapobieganie ewentualnym zakłóceniom konkurencji. Zwolnienie z obowiązku zgłoszenia ogranicza koszty administracyjne i utrudnienia, z jakimi w przeciwnym wypadku musiałaby się zmierzyć organy, w szczególności na szczeblu lokalnym. Ponieważ do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, które nie kwalifikują się na mocy decyzji, mają zastosowanie bardziej rygorystyczne przepisy, tylko przypadki rodzące szczególne obawy pod względem konkurencji powinny pozostawać poza jej zakresem, zgodnie z celem, jakim jest koncentrowanie na szczeblu UE zasobów na potrzeby kontroli pomocy państwa. Doświadczenie pokazało, że Komisja zatwierdza przeważającą większość systemów usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, które analizuje. Tylko trzy przypadki usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym skutkowały procedurą szczegółowego badania na mocy art. 108 ust. 2 TFUE od momentu uchwalenia decyzji z 2012 r. i zasad ramowych. Dwa przypadki dotyczyły usług pocztowych (pomoc państwa SA.35608 dla Poczty Greckiej – Hellenic Post, ELTA – oraz pomoc państwa SA.37977 dla operatora pocztowego w Hiszpanii), a kolejny systemu szpitalnego (pomoc państwa SA.19864 na finansowanie szpitali publicznych sieci IRIS w regionie stołecznym Bruksela), a były one następstwem orzeczenia Trybunału stwierdzającego nieważność decyzji Komisji zezwalającej na pomoc, gdyż złożoność sprawy wiązała się z koniecznością przeprowadzenia formalnego badania. We wszystkich przypadkach przeanalizowanych przez Komisję kluczową rolę odgrywają roszczenia ze strony konkurentów, co zapewnia pełną dyscyplinę bez konieczności systematycznego zgłaszania systemów usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym. Ponadto orzecznictwo i praktyka stosowana przez Komisję zapewniają wystarczające wytyczne umożliwiające zainteresowanym stronom ocenę, czy mogą bezpiecznie stosować dyrektywę bez potrzeby zgłaszania systemów usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w celu zagwarantowania pełnej pewności. EKES sugeruje zatem, by Komisja usunęła próg dla zwolnienia i ujęła w decyzji wszystkie usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym, niezależnie od rocznej kwoty rekompensaty, kierując się przykładem systemu rekompensat dla transportu pasażerskiego (6).

3.2.

Ustanowienie progu na podstawie wielkości przyznanej pomocy, który pociąga za sobą obowiązek zgłoszenia, może mieć znaczenie dla kontroli na szczeblu UE, zwłaszcza w przypadkach, w których udzielenie pomocy wiąże się z nieprzejrzystymi czynnikami, takimi jak ulgi podatkowe lub zwolnienia, pożyczki uprzywilejowane czy gwarancje publiczne. Ponadto decyzja przewiduje, że określone działania mogą wymagać kontroli ze względu na problemy w zakresie konkurencji, a zatem umożliwia nałożenie obowiązku zgłaszania w celu zajęcia się takimi przypadkami. W każdym razie utrzymanie obecnego progu ustalonego w art. 2 ust. 1 lit. a) decyzji na tak ekstremalnie niskim poziomie nakłada na organy nadmierne obciążenia, niepowiązane z widocznymi korzyściami pod względem egzekwowania reguł konkurencji. W związku z tym EKES wnosiłby, aby Komisja ograniczyła wymóg dotyczący zgłaszania do form pomocy lub konkretnych działań, w przypadku których potencjalne zakłócenia mogłyby uzasadniać dokładniejszą kontrolę w celu zapewnienia równych warunków działania.

3.3.

EKES zwraca się do Komisji o zbadanie możliwości poszerzenia zakresu decyzji w celu uznania za kwalifikowalne usług świadczonych z myślą o tym, by zwiększyć wiedzę ludzi i podnieść ich kwalifikacje, a zatem poprawić ich perspektywy zawodowe. Ponadto istnieje potrzeba wyjaśnienia niejasności związanych z zaangażowaniem podmiotów prywatnych, w odniesieniu do których mile widziane byłyby dalsze wytyczne.

3.4.

Decyzja powinna zapewniać pełną zgodność z nadrzędnym prawem wspólnotowym oraz nie dopuszczać do powstania nadmiernych obciążeń dla władz lokalnych i regionalnych. W szczególności art. 8 wymaga, by państwa członkowskie przechowywały przez okres powierzenia oraz przez co najmniej dziesięć lat od zakończenia tego okresu wszystkie niezbędne informacje, na podstawie których można określić zgodność przyznanej rekompensaty. Zasada ta jest sprzeczna z art. 17 rozporządzenia Rady (UE) 2015/1589, w którym przewiduje się, że po upływie 10 lat nie można dokonać windykacji jakiejkolwiek udzielonej pomocy, a zatem Komisja, jak to pokazuje jej zwyczajowa praktyka, nie poddaje tej pomocy ocenie zgodności. Przechowywanie przez ponad 10 lat informacji, które nie służą żadnemu celowi w odniesieniu do kontroli pomocy państwa, stanowi nadmierne obciążenie dla organów oraz narusza zasady proporcjonalności i dobrej administracji zapisane w Traktacie.

3.5.

Art. 2 ust. 2 decyzji ma zastosowanie do powierzenia, którego okres wynosi maksymalnie 10 lat, z wyjątkiem usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym wymagających znacznych inwestycji, które uzasadniają dłuższy okres. Podczas gdy w praktyce stosowanej przez Komisję na podstawie zasad ramowych interpretuje się zasadniczo tę zasadę jako zapobiegającą powierzeniom na okres przekraczający ten wymiar, brzmienie decyzji może sugerować, że przedsiębiorstwa świadczące usługę publiczną przez dłuższy okres mogą nie być objęte jej zakresem. EKES wnioskuje zatem, by Komisja wyjaśniła, że okresy powierzeń nie powinny mieć żadnego istotnego wpływu na ich odnowienie lub przedłużenie ani na kwalifikowalność usługodawców wykonujących dane zadania. Kwestia ta jest newralgiczna szczególnie w przypadku dostawców publicznych, którym organy powierzyły świadczenie usług, gdyż ich jedynym celem jest świadczenie danej usługi publicznej.

3.6.

W art. 5 ust. 5, 7 i 8 dotyczącym rozsądnego zysku należy ustanowić łatwo dostępną metodę jego obliczania. Obecne podejście, podobne do stosowanego na podstawie zasad ramowych, obejmuje metody takie jak wewnętrzna stopa zwrotu, które okazały się zdecydowanie zbyt skomplikowane dla lokalnych usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, a zatem zniechęcają do ich stosowania w celu obliczania rekompensaty. Ustanowienie poziomu referencyjnego rentowności wiąże się z kosztownymi usługami doradczymi nieleżącymi w zasięgu możliwości finansowych w przypadku większości usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym. EKES wzywa Komisję do wyjaśnienia tej kwestii, gdyż praktyka stosowana przez Komisję przewiduje bezpośrednie porównanie z rentownością powiązanych sektorów w oparciu o dostępne urzędowe lub prywatne źródła danych powszechnie uznawane za całkowicie reprezentatywne.

3.7.

Bodźce motywacyjne w zakresie wydajności, chociaż nie posiadają żadnej definicji, są uwzględnione w art. 5 ust. 6, a zatem wymagają dalszego sprecyzowania, w szczególności w odniesieniu do wymogu podziału korzyści ze wzrostu wydajności między przedsiębiorstwo a państwo członkowskie lub użytkowników. EKES wzywa Komisję do rozwiania wszelkich wątpliwości związanych z interpretacją tego wymogu.

3.8.

Art. 6 ust. 2 decyzji przewiduje, że wszelkie nadwyżki rekompensaty powinny skutkować uaktualnieniem wskaźników na przyszłość. Rekompensata nieprzekraczająca 10 % średniej rocznej kwoty może zostać jednak przeniesiona na kolejny okres. Aby zachować pełną spójność, w drugim z przypadków nie należałoby aktualizować wskaźników, co pozwoliłoby uniknąć ponownej oceny, która oznaczałaby brak pewności prawa dla wyznaczonych dostawców w przypadkach niemających wpływu na konkurencję. EKES zaleca, by Komisja zapewniła bardziej elastyczne podejście do niewielkich nadwyżek nieprzekraczających 10 % rocznej średniej rekompensaty wraz ze zwolnieniem z obowiązku uaktualniania wskaźników.

3.9.

Należy unikać wszelkiego dyskryminacyjnego traktowania władz lokalnych i regionalnych, a zatem usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym na tych szczeblach. Obecnie władze lokalne i regionalne muszą przekazywać swoje wnioski, odpowiedzi i wątpliwości za pośrednictwem oficjalnego kanału swojego państwa członkowskiego, gdyż tylko ono może angażować się w formalny dialog w sprawie zasad pomocy państwa z Komisją. W związku z tym informacje przekazywane przez władze lokalne i regionalne z myślą o Komisji jako adresatce muszą zostać uwzględnione przez dane państwo członkowskie. EKES zwraca się zatem do Komisji o ustanowienie bardziej zorganizowanego dialogu z władzami lokalnymi i regionalnymi w sprawie procedur i kwestii dotyczących pomocy państwa. Zasady i wymogi dotyczące pomocy państwa powinny zostać także dostosowane do specjalnych potrzeb władz lokalnych i regionalnych i dostępnych tym władzom środków, tak aby zapewnić sprawiedliwe i równe traktowanie w praktyce.

4.1.

Zasady ramowe szczegółowo określają różne wymogi dotyczące zapewniania zgodności zgodnie z art. 106 ust. 2 TFUE i orzecznictwem stanowiącym jego wykładnię. Podczas gdy zapewniają one obszerne wyjaśnienie kryteriów stosowanych przez Komisję, często przyjmowane jest w nich nadmiernie ostrożne stanowisko, które stwarza niepotrzebne problemy i skutkuje pewnym stopniem niepewności. Praktyka stosowana przez Komisję pokazuje, że w wielu obszarach takie trudności zostały pokonane dzięki stosowaniu pragmatycznej interpretacji zasad ramowych. Konkretne odniesienia do takich rozwiązań wzmocniłyby pewność prawa i skutecznie zwiększyły równe traktowanie, z jednoczesnym poszanowaniem zasady, według której każdy przypadek powinien być analizowany indywidualnie. EKES zaleca zatem, by Komisja dokładniej określiła alternatywne sposoby spełniania wymogów, które już są powszechnie stosowane w praktyce. Takie wyjaśnienie rozwiałoby wiele wątpliwości wyrażanych przez organy i dostawców.

4.2.

Na podstawie Traktatu powierzanie i definiowanie misji służby publicznej stanowi podstawową kompetencję państw członkowskich. W związku z tym odniesienia w pkt 13 zasad ramowych do warunków, które powinny spełniać usługi świadczone w interesie ogólnym/usługi publiczne, mogą stanowić jedynie użyteczne wytyczne. Włączenie tych odniesień może jednak rodzić uzasadnione obawy dotyczące potencjalnego ograniczenia uprawnień państw członkowskich. To państwa członkowskie podejmują decyzje, w interesie publicznym, dotyczące standardów „jakości, bezpieczeństwa i przystępności cenowej, równego traktowania oraz propagowania powszechnego dostępu i praw odbiorców”, które powinny być spełnione przez każdą usługę podstawową, niezależnie od jej objęcia rynkiem lub misją. Państwa członkowskie są także uprawnione do decydowania, czy zapewnienie tych standardów wymaga usługi świadczonej w ogólnym interesie gospodarczym/usługi publicznej. Warunki rynkowe, chociaż są bardzo istotne, nie mogą unieważniać ani ograniczać zdolności organów do obrony interesu publicznego. EKES sugeruje zatem, by Komisja ograniczyła swoje działanie w tym przypadku do odniesienia się do swojego przewodniego komunikatu, w którym ogranicza zakres swojej oceny do sprawdzenia ewentualnego występowania oczywistego błędu, która to kwestia leży ostatecznie w zakresie kompetencji Trybunału Sprawiedliwości.

4.3.

Pkt 14 zasad ramowych w sposób nieuzasadniony ustanawia warunki, którym podlegają uprawnienia państw członkowskich do powierzenia misji, wymaga od nich bowiem przeprowadzenia konsultacji społecznych w celu uwzględnienia interesów użytkowników i usługodawców, co narusza kompetencje krajowe leżące poza zakresem kompetencji Komisji. Podczas gdy organy zawsze zwracają należytą uwagę na interesy zainteresowanych stron, zmuszanie ich do uzasadnienia potrzeby misji i przeprowadzenia konsultacji społecznych lub wprowadzanie alternatywnych instrumentów nie jest zasadniczo zgodne z przepisami i zasadami ustanowionymi w Traktacie. Praktyka stosowana przez Komisję pokazuje, że zwraca ona ograniczoną uwagę na tę zasadę, w szczególności jeśli państwa członkowskie napotykają przeszkody w jej egzekwowaniu. EKES proponuje zatem, by Komisja przeredagowała ten punkt tak, aby uniknąć obowiązkowych wymogów, które mogą naruszać krajowe procedury stanowienia prawa i stwarzać nieuzasadnione problemy.

4.4.

Wymóg zawarty w pkt 19 zasad ramowych, według którego powierzenia muszą być zgodne z przepisami Unii dotyczącymi zamówień publicznych, nie uwzględnia faktu, iż prawo wtórne w tym obszarze zostało poddane szczegółowemu przeglądowi po przyjęciu pakietu dotyczącego zamówień publicznych z 2014 r. Dyrektywa w sprawie zamówień publicznych, zgodnie z jej art. 1 ust. 2, ma wyłącznie zastosowanie do nabycia przez instytucję zamawiającą i nie może narzucać wiążącego systemu w odniesieniu do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, gdyż odnoszą się one do zadań wykonywanych przez przedsiębiorstwo w imieniu organu. W związku z tym wszelkie wymogi na mocy prawa w sprawie zamówień publicznych stałyby w sprzeczności z mającą zastosowanie dyrektywą. Pakiet dotyczący zamówień publicznych z 2014 r. reguluje także po raz pierwszy koncesje. Wyciąganie wniosku, że usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym mogłyby być objęte tym systemem, byłoby jednak bardzo mylące: koncesje wiążą się z przyjęciem przez przedsiębiorstwa całego ryzyka po przyznaniu koncesji, co stanowi wyraźne przeciwieństwo usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, w przypadku których organy pokrywają dodatkowe koszty związane ze świadczeniem usługi, tym samym minimalizując ryzyko. System ten miałby zastosowanie tylko wówczas, gdyby organy zdecydowały o koncesyjnym traktowaniu usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, jednak w takich przypadkach nie występowałby element pomocy, gdyż wyznaczony dostawca ponosiłby całe ryzyko. Do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym nie miałyby zatem zastosowania przepisy dotyczące zamówień publicznych ani koncesji. W sensie prawnym zasady ramowe mogą jedynie wzywać państwa członkowskie do wdrożenia, w stosownych przypadkach, zasad przejrzystości i równego traktowania względem wybranych dostawców, w szczególności prywatnych, przy czym takie wezwanie nie miałoby charakteru wiążącego. EKES zwraca się zatem do Komisji o skorygowanie pkt 19 zasad ramowych w celu należytego uwzględnienia nowych wymogów prawnych w odniesieniu do zamówień publicznych i koncesji.

4.5.

Podczas gdy pkt 22 zasad ramowych przewiduje, że rekompensatę można ustalić na podstawie oczekiwanych lub rzeczywiście odnotowanych kosztów i przychodów, praktyka stosowana przez Komisję zbyt często wymaga określenia kwoty rekompensaty ex ante. Taka metoda obliczania, która uniemożliwia organom ustalenie rekompensaty ex post zgodnie z rzeczywistym kosztem netto, wydaje się stanowić nadmierną ingerencję, mogącą prowadzić do niemożliwych do rozwiązania problemów, ponieważ jeśliby kwoty ex ante nie pokrywały kosztów netto, dostawca doświadczałby systematycznego niedofinansowania. Ponadto jeśliby organ zapewniał dodatkowe wsparcie, aby wypełnić tę lukę, mógłby być zasadniczo narażony na potencjalne kary za naruszenie warunków ustanowionych w decyzji zezwalającej. Praktyka stosowana przez Komisję w dużej mierze ignorowała tę niespójność, z wyjątkiem przypadków, gdy wnioskodawca zgłosił tę kwestię. Podczas gdy ustanowienie z góry metodyki obliczania rekompensaty wydaje się właściwe, wynikające z jej stosowania wstępne kwoty nie powinny mieć wiążącego charakteru. Dopiero gdy dostępne są roczne wyniki, może mieć miejsce obliczenie kosztów netto i odpowiadającej im rekompensaty. EKES wzywa zatem Komisję do zapewnienia pełnej spójności i zgodności z drugim kryterium ustanowionym w sprawie Altmark przez połączenie metodyki ex ante z pełnym wykorzystaniem obliczeń kosztów netto ex post, chyba że organ woli określić rekompensatę w momencie powierzenia.

4.6.

Metoda nieponiesionego kosztu netto służąca do obliczania rekompensaty opiera się na założeniu, że w przypadku braku obowiązku świadczenia usługi publicznej wyznaczony dostawca ograniczyłby swoją działalność i dążyłby do maksymalizacji przychodów. Konwencjonalna metoda nieponiesionego kosztu netto oznaczałaby zaprzestanie przez dostawcę wszystkich działań przynoszących stratę. Różnica między tym scenariuszem alternatywnym a faktycznymi wynikami usługodawcy determinuje kwotę rekompensaty. Komisja w ostatnim czasie opowiadała się za stosowaniem podejścia kosztu rentowności, w ramach którego scenariusz alternatywny oznaczałby przerwanie działań uniemożliwiających przedsiębiorstwu maksymalizację jego wyników. Rekompensata pokrywa zatem nie tylko dodatkowe koszty usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, lecz także mniej wydajną działalność, nawet jeśli jest rentowna. Aby ograniczyć płatności rekompensat, Komisja wymaga odjęcia od rekompensaty korzyści rynkowych i niematerialnych odnoszonych przez dostawcę. Preferencyjny wybór podejścia kosztu rentowności prowadzi de facto do rozbieżności we wdrażaniu jednej zasady, co osłabia pewność prawa. EKES zaleca, by Komisja zatwierdziła obydwa podejścia oraz ujęła w zasadach ramowych dalsze dotyczące ich wytyczne, gdyż obecnie nie zawierają one prawie żadnych wskazówek dotyczących sposobu określania odpowiednich scenariuszy alternatywnych.

4.7.

Metoda alokacji kosztów wydaje się najodpowiedniejsza dla większości usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, gdyż obliczenia w ramach tej metody opierają się na różnicy między kosztami wywiązania się z obowiązku świadczenia usługi publicznej i odpowiednimi przychodami. Niemniej państwa członkowskie chcące stosować tę metodę muszą uzasadnić powody niekorzystania z podejścia nieponiesionego kosztu netto, które w przeciwnym wypadku jest uznawane za obowiązkowe. Jako że metoda nieponiesionego kosztu netto wiąże się ze złożoną i kosztowną analizą, która często wymaga korzystania z zewnętrznych usług doradczych, EKES zaleca, by Komisja uznała tę metodę za całkowicie dopuszczalną, na równi z metodą nieponiesionego kosztu netto, z wyjątkiem określonych usług takich jak usługi pocztowe, w przypadku których taka metodyka jest wiążąca zgodnie z trzecią dyrektywą pocztową.

4.8.

Pkt 32 zasad ramowych dotyczący przychodów w prawidłowy sposób obejmuje nadmierne zyski wygenerowane z praw specjalnych lub wyłącznych. Jak pokazała praktyka w ostatnim czasie, obejmowało to jednak zyski z powszechnego świadczenia usług, nawet jeśli nie wynikały one z takich praw, co prowadziło do mylących ocen. Należy podkreślić, że powszechny zasięg wiąże się z niekorzystną sytuacją, ponieważ wyznaczony dostawca jest zobowiązany do obsługi danego terytorium niezależnie od ponoszonych kosztów. W związku z tym gdyby dostawca świadczył tę usługę na zasadzie rentowności, zasady określone w Traktacie zostałyby naruszone, jeśliby nadwyżka ta finansowała na zasadzie obowiązkowej inne obowiązki świadczenia usługi publicznej przynoszące straty. EKES wzywa zatem Komisję do wyjaśnienia tej kwestii oraz rozróżnienia między prawami specjalnymi lub wyłącznymi obejmującymi korzyści, z których zyski powinny być uwzględniane w finansowaniu obowiązku świadczenia usługi publicznej, a powszechnym zasięgiem, wiążącym się z niekorzystną sytuacją dla wyznaczonego dostawcy.

4.9.

Rozsądny zysk przewidziany w zasadach ramowych budzi pewne wątpliwości wymagające dalszego wyjaśnienia. Podczas gdy w zasadach ramowych zaleca się stosowanie wewnętrznych stóp zwrotu, uwzględnia się tam również nieodłączne trudności związane ze stosowaniem tej metody. W związku z tym w praktyce Komisja porównuje firmy z tego samego lub powiązanego sektora z wykorzystaniem standardowych kryteriów rentowności, takich jak stopa zwrotu z kapitału własnego czy wskaźnik rentowności sprzedaży netto. Brak pewności w tej kwestii często prowadzi jednak do rozbieżnych wyników. EKES sugeruje zatem, by Komisja dopuściła wszystkie standardowe i uznane kryteria rentowności zamiast nadawania jednemu z nich obowiązkowego charakteru. EKES zwraca się do Komisji o zapewnienie dalszego wyjaśnienia norm rentowności oraz umożliwienie stosowania różnych norm zamiast nakładania na państwa członkowskie obowiązku stosowania określonej normy.

4.10.

Obowiązkowy wymóg wydajności na podstawie pkt 39–46 zasad ramowych jest potężną przeszkodą zarówno dla zainteresowanych stron, jak i dla organów. Jako że zasady ramowe nie zawierają żadnej wskazówki dotyczącej obliczania bodźców motywacyjnych w zakresie wydajności, praktyka stosowana przez Komisję umożliwia przeprowadzanie bardzo rozbieżnych ocen, co niekorzystnie wpływa na zasady pewności prawa i równego traktowania. EKES zwraca się zatem do Komisji o dalsze doprecyzowanie alternatywnych sposobów obliczania tych bodźców motywacyjnych, których stosowanie nie powinno być wiążące z uwagi na wynikającą z nich złożoność.

13.10.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 345/52

1.1.

Cyfryzacja i robotyzacja w dziedzinie mobilności osób i transportu towarów dają społeczeństwom wiele potencjalnych korzyści, jak np. większa łatwość dostępu i wygoda dla pasażerów, skuteczność i wydajność z punktu widzenia logistyki, większe bezpieczeństwo ruchu i ograniczenie emisji. Jednocześnie budzą obawy dotyczące bezpieczeństwa, prywatności, pracy i środowiska.

1.2.

Technologia oferuje wprawdzie nieskończone możliwości, niemniej postęp nie może się opierać wyłącznie na niej, lecz musi dążyć do stworzenia wartości dodanej dla społeczeństwa. Niezbędna jest zatem debata polityczna wraz z odpowiednim udziałem społeczeństwa obywatelskiego w procesach planowania transportu, zwłaszcza na dużych obszarach miejskich.

1.3.

Zapewnienie transportu cyfrowego wymaga znalezienia rozwiązań dla istniejących wąskich gardeł, a także zintegrowanych inwestycji w całej sieci TEN-T w systemach transportu, energii i telekomunikacji, w tym wdrożenia sieci telefonii komórkowej 5G. Instrumenty finansowania UE takie jak instrument „Łącząc Europę”, EFIS i program „Horyzont 2020” powinny wspierać te przedsięwzięcia.

1.4.

Cyfryzacja i robotyzacja transportu stwarzają nowe możliwości biznesowe dla przemysłu wytwórczego i sektora usług, w tym dla MŚP, i mogłyby stać się dla Unii obszarem przewagi konkurencyjnej. W tym celu EKES apeluje o zachęcające i wspomagające otoczenie biznesowe, w tym o otwarcie na nowe modele biznesowe i przyspieszenie rozwoju europejskich platform cyfrowych.

1.5.

Cyfryzacja i robotyzacja transportu pociągną za sobą głębokie zmiany, gdy chodzi o charakter pracy i zapotrzebowanie na umiejętności. EKES podkreśla, jak ważne jest zajęcie się tymi zmianami strukturalnymi poprzez sprzyjanie sprawiedliwej i sprawnej transformacji i reagowanie na niedopasowanie umiejętności, wraz z odpowiednim monitorowaniem postępów. Dialog społeczny oraz informowanie pracowników i zasięganie ich opinii odgrywają zasadniczą rolę w procesie przemian. Państwa członkowskie muszą ponadto dostosować swoje systemy kształcenia, by sprostać nowemu zapotrzebowaniu na umiejętności.

1.6.

Cyfryzacja i robotyzacja transportu wymagają odpowiedniego stopnia dostępności, łatwości dostępu i swobodnego przepływu danych. Jednocześnie trzeba zapewnić odpowiednią ochronę danych. Aby móc reagować na nowe wydarzenia, konieczne jest również zwiększenie zdolności w zakresie cyberbezpieczeństwa oraz zajęcie się kwestiami związanymi z odpowiedzialnością.

1.7.

EKES podkreśla intermodalny charakter cyfrowego systemu transportu, który dotyczy samej istoty strategii transportowej UE. Oznacza to również ścisłe powiązania z innymi obszarami polityki, takimi jak polityka w zakresie jednolitego rynku cyfrowego, energii, rozwoju przemysłu, innowacji i umiejętności. Ze względu na to, że cele i wymogi związane z łagodzeniem zmiany klimatu przyczyniają się również do rozwoju transportu cyfrowego, istnieje także ścisłe powiązanie ze zrównoważeniem środowiskowym.

2.1.

Cyfryzacja wkracza we wszystkie obszary gospodarki i społeczeństwa, przy czym transport jest często podawany za jeden z przykładów tego zjawiska. Celem niniejszej opinii z inicjatywy własnej jest rozważenie osiągnięć i konsekwencji cyfryzacji i robotyzacji transportu z punktu widzenia całego społeczeństwa, w tym przedsiębiorstw, pracowników, konsumentów i ogółu obywateli oraz przedstawienie poglądów EKES-u na temat tego, w jaki sposób uwzględnić te osiągnięcia w ramach kształtowania polityki UE, tak by odpowiednio wykorzystać szanse i zarządzać ryzykiem.

2.2.

Wiele zmian następuje już na rynkach, a także w różnych obszarach polityki na szczeblu krajowym i unijnym. EKES poruszył tę kwestię w swych opiniach – na przykład w opinii w sprawie przemysłu motoryzacyjnego (1), w opinii w sprawie europejskiej strategii na rzecz współpracujących inteligentnych systemów transportowych C-ITS (2) oraz w opinii w sprawie sztucznej inteligencji (3).

2.3.

Istnieje kilka form cyfryzacji transportu. Obecnie informacje cyfrowe są na wiele sposobów już wykorzystywane w pojazdach, statkach powietrznych i statkach wodnych, między innymi w ramach technologii i usług wspierających jazdę samochodem, kontrolę ruchu kolejowego, lotnictwo i zarządzanie ruchem statków. Cyfryzacja informacji o pasażerach i towarach jest kolejną dziedziną, która znajduje na co dzień zastosowanie. Wreszcie, roboty znajdują powszechne zastosowanie w obsłudze terminali w ramach logistyki transportu towarowego.

2.4.

Dalsza automatyzacja i robotyzacja otwierają także nowe perspektywy dla transportu towarów i osób, jak również dla różnych rodzajów monitorowania i nadzoru. Roboty wirtualne, tzn. roboty działające w oparciu o oprogramowanie odgrywają w tym względzie kluczową rolę, umożliwiając powszechniejsze zastosowanie różnych systemów informacyjnych, a także ich powiązanie, co pozwala im działać jako jedna jednostka interoperacyjna.

2.5.

Automatyzacja transportu wymaga rozwinięcia środków transportu pod kątem ich interakcji z człowiekiem, a także z infrastrukturą i innymi systemami zewnętrznymi. Ostatnim etapem tego rozwoju są bezzałogowe i samojeżdżące pojazdy, statki i systemy powietrzne, które są w pełni autonomiczne, tzn. działają samodzielnie.

2.6.

Obecnie kilku producentów samochodów opracowuje i testuje w praktyce samochody autonomiczne. W wielu miastach wprowadzono już bezzałogowe metro, a testom poddawane są autobusy i konwoje ciężarówek bez kierowcy. Szybko rozwija się użycie bezzałogowych systemów powietrznych czy też dronów i opracowywane są nawet zdalnie sterowane i autonomiczne statki. Oprócz pojazdów, statków powietrznych i statków wodnych trwają prace nad nowymi rodzajami rozwiązań infrastrukturalnych i systemów kontroli ruchu.

2.7.

Chociaż podejmowane są kroki w kierunku autonomicznego i bezzałogowego transportu, podstawowe struktury wciąż opierają się na człowieku, który pozostaje głównym podmiotem. Najbardziej niewiarygodne zmiany będzie można zaobserwować, kiedy w pełni autonomiczny i bezzałogowy transport stanie się rzeczywistością. Bardzo różne są prognozy na temat tego, kiedy to się stanie. Jednak istotne jest przygotowanie się na przyszłość i podjęcie niezbędnych decyzji w odpowiednim czasie.

2.8.

Cyfryzacja umożliwia również pasażerom i innym użytkownikom transportu korzystanie z nowego rodzaju mobilności jako usługi (MaaS) za pośrednictwem platform cyfrowych.

2.9.

Celem bieżącego rozwoju MaaS jest lepsze reagowanie na popyt rynkowy poprzez połączenie systemów rezerwacji, zakupu i płatności w łańcuchach transportowych i dostarczenie informacji w czasie realnym dotyczących rozkładów jazdy, pogody i warunków ruchu drogowego, a także dostępnej zdolności przewozowej i dostępnych rozwiązań. MaaS jest zatem zdigitalizowanym interfejsem transportowym użytkownika. Jego celem jest jednocześnie optymalizacja wykorzystania zdolności przewozowej.

2.10.

Szybki rozwój takich technologii jak duże zbiory danych, przetwarzanie w chmurze, sieci telefonii komórkowej 5G, czujniki, robotyka i sztuczna inteligencja – zwłaszcza wraz z jej zdolnością do uczenia się taką jak uczenie maszynowe i uczenie głębokie – jest główną siła napędową wynalazków w transporcie cyfrowym i zautomatyzowanym.

2.11.

Jest jednak oczywiste, że proces ten nie może się powieść, jeżeli motorem postępu będzie wyłącznie technologia. Byłoby najlepiej, gdyby rozwój opierał się na zapotrzebowaniu społecznym. Jednak częstokroć trudno jest obywatelom dostrzec szanse związane z nowymi wynalazkami.

3.1.

Rozwój cyfrowy stwarza warunki do intermodalności, a tym samym przyczynia się do przyjęcia w transporcie podejścia systemowego. Oznacza to również, że oprócz tradycyjnej infrastruktury system transportu zyskuje również kilka nowych elementów.

3.2.

Niemniej podstawą systemu nadal pozostają drogi, koleje, porty i porty lotnicze. Oprócz tych podstawowych elementów potrzebna jest zaawansowana infrastruktura cyfrowa obejmująca systemy mapowania i pozycjonowania, różne rodzaje czujników do generowania danych, sprzęt komputerowy i oprogramowanie do przetwarzania danych, a także łącza komórkowe i szerokopasmowe służące do przesyłania danych. Do infrastruktury cyfrowej należą również zautomatyzowane systemy zarządzania ruchem i kontroli.

3.3.

Ze względu na to, że infrastruktura cyfrowa i przetworzona na postać cyfrową wymagają energii elektrycznej, a także na fakt, że pomiędzy inteligentnymi sieciami elektrycznymi i pojazdami elektrycznymi zachodzi interakcja, infrastruktura elektroenergetyczna jest również kluczowym elementem systemu transportu. Wreszcie nowe usługi i nowa infrastruktura są potrzebne, by umożliwić dostęp do informacji o ruchu, a także do rezerwacji i płatności w ramach usług telefonii komórkowej. Od infrastruktury materialnej po fizyczne usługi transportowe system jest zatem powiązany za pomocą różnych rodzajów elementów cyfrowych.

3.4.

Pomimo szybkiego rozwoju istnieją wciąż wąskie gardła utrudniające postęp w kierunku cyfrowych systemów transportu, które należy usunąć. Należą do nich na przykład niewystarczająca dostępność danych i utrudniony dostęp do nich, brak szybkich łączy internetowych oraz ograniczenia techniczne dotyczące czujników i wykrywania pozycji w czasie rzeczywistym.

3.5.

EKES apeluje o inwestycje w technologię i infrastrukturę, na których można by oprzeć transport cyfrowy, zwłaszcza w systemy zarządzania ruchem i kontroli: SESAR (Wspólne Przedsięwzięcie w celu Opracowania Europejskiego Systemu Zarządzania Ruchem Lotniczym Nowej Generacji) i ERTMS (europejski system zarządzania ruchem kolejowym) to projekty, które są już zaawansowane, lecz wciąż brakuje im znacznych zasobów finansowych. Konieczne jest nadal rozwinięcie VTMIS (systemu monitorowania i informacji o ruchu statków) i C-ITS. Sieci 5G muszą być ponadto dostępne w całej sieci bazowej. Instrumenty finansowania UE takie jak instrument „Łącząc Europę”, Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych i program „Horyzont 2020” powinny dawać pierwszeństwo tym przedsięwzięciom.

3.6.

Interoperacyjność systemów cyfrowych jest również konieczna do tego, by umożliwić łączność transgraniczną zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym. UE powinna dążyć do przyjęcia wiodącej roli i ustanawiania standardów w tej dziedzinie.

3.7.

EKES podkreśla, że cyfryzacja nie eliminuje potrzeby dokonywania inwestycji w podstawową infrastrukturę transportu, chociaż optymalizuje wykorzystanie istniejących zdolności. Ponadto w okresie przejściowym w ramach infrastruktury drogowej i morskiej trzeba uwzględnić fakt, że równocześnie używane są częściowo zautomatyzowane i całkowicie autonomiczne pojazdy i statki. Nowe wyzwania pojawiły się również w lotnictwie w związku z zastosowaniem dronów.

3.8.

EKES zachęca do rozwoju systemów kontroli ruchu i opracowania wspólnych przepisów dotyczących dronów na szczeblu UE, a w skali międzynarodowej – na szczeblu ICAO. Ponadto niezbędne jest opracowanie przepisów na szczeblu IMO, by umożliwić rozwój i wprowadzanie zdalnie sterowanej i autonomicznej żeglugi, między innymi w portach.

4.1.

Cyfryzacja i robotyzacja prowadzą do zwiększenia wydajności, produktywności i bezpieczeństwa w transporcie towarowym i logistyce. Nowe możliwości biznesowe powstają również w sektorze wytwórczym i usługowym w związku z automatyzacją, robotyką, usługami służącymi mobilności obywateli, rozwiązaniami na rzecz wydajniejszej logistyki czy też cyfryzacją całego systemu transportu. Dotyczy to zarówno dużych, małych, jak i średnich przedsiębiorstw, w tym przedsiębiorstw typu start-up.

4.2.

Zważywszy, że przedsiębiorstwa UE odgrywają wiodącą rolę w wielu dziedzinach związanych z transportem cyfrowym, może to być obszar, w którym udałoby się rozwinąć przewagę konkurencyjną. Ze względu na to, że poza UE następuje szybki rozwój transportu cyfrowego i autonomicznego, UE musi również podwoić wysiłki w dziedzinie innowacji, infrastruktury i urzeczywistnienia jednolitego rynku, w tym dostosowania ram prawnych do nowych warunków działania.

4.3.

Potrzebna jest również otwartość na rozwój i wprowadzanie nowych rodzajów modeli biznesowych opartych na platformach cyfrowych. By przyczynić się do utworzenia europejskich platform, trzeba zadbać o stworzenie wspomagających i sprzyjających warunków, a także – za pomocą ram regulacyjnych – równych warunków działania dla przedsiębiorstw.

4.4.

Podobnie jak każdy inny sektor, cyfryzacja i robotyzacja transportu opierają się przede wszystkim na zarządzaniu danymi. Z punktu widzenia przedsiębiorczości dane można uznać za czynnik produkcji czy też surowiec, który trzeba przetworzyć i udoskonalić w celu stworzenia wartości dodanej. Dlatego też niezbędny jest swobodny przepływ danych. EKES apeluje zatem o skuteczne rozwiązania problemów związanych z łatwością dostępu, interoperacyjnością i przekazywaniem danych, przy jednoczesnym zapewnieniu prywatności i odpowiedniej ochrony danych.

4.5.

EKES uważa, że istotne jest otwarcie i ułatwienie dostępu wszystkich użytkowników do masowych danych związanych z transportem i infrastrukturą generowanych przez sektor publiczny. Ponadto zarządzanie danymi nieosobowymi, szczególnie danymi generowanymi przez czujniki i urządzenia inteligentne, wymaga objaśnień i przepisów. Zastanawiając się nad kwestią łatwości dostępu i ponownego wykorzystania danych, warto odnotować, że na ogół to nie same dane dają przewagę konkurencyjną, lecz poprawiają ją raczej narzędzia, zasoby innowacji i pozycja rynkowa.

4.6.

By poszerzyć i zdobyć doświadczenie w zakresie transportu cyfrowego i autonomicznego, konieczne jest ułatwienie eksperymentowania z nowymi technologiami, a także ich pilotażowego wprowadzania. Wymaga to sprawnie funkcjonujących ekosystemów innowacyjnych i biznesowych, odpowiednich poligonów doświadczalnych oraz wspomagających ram regulacyjnych. EKES wzywa władze do przyjęcia podejścia zachęcającego do innowacji zamiast stosowania szczegółowych przepisów i wymogów utrudniających rozwój.

5.1.

Konsekwencje cyfryzacji i robotyzacji transportu dla pracowników są rzecz jasna takie same jak w innych dziedzinach. Nowe koncepcje i procesy mogą prowadzić do likwidacji miejsc pracy, podczas gdy nowe produkty i usługi mogą generować nowe miejsca pracy.

5.2.

Najistotniejsze zmiany mogą nastąpić w samym sektorze transportu i logistyki, lecz skutki dla zatrudnienia można zaobserwować również w pokrewnych sektorach wytwórczych, a także w łańcuchach dostaw i klastrach regionalnych.

5.3.

Wraz z wprowadzeniem transportu bezzałogowego zmniejszy się zapotrzebowanie na pracowników transportu. To samo dotyczy konsekwencji coraz powszechniejszego zastosowania robotyki do pracy fizycznej w obsłudze terminali. Niektóre miejsca pracy można zastąpić zadaniami w zakresie kontroli i monitorowania, lecz wraz z upływem czasu zadań tych może być również mniej. Jednocześnie w innych sektorach możliwe jest stworzenie nowych miejsc pracy, zwłaszcza w sektorach związanych z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, usługach cyfrowych, elektronice i robotyce. Ponadto podczas gdy maleje rola pracy fizycznej i rutynowych zadań, rośnie znaczenie rozwiązywania problemów i zadań twórczych.

5.4.

Zmiana zadań pociąga również za sobą znaczną zmianę popytu rynkowego na umiejętności. Rośnie również zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowanych specjalistów w dziedzinie cybernetyki, takich jak twórcy oprogramowania. Istnieje również coraz większe zapotrzebowanie na umiejętności praktyczne związane z wykorzystaniem robotyki i działaniem w ramach systemów współpracy człowieka z robotami. Ponadto wzrośnie znaczenie specjalistów posiadających szerokie kompetencje.

5.5.

EKES podkreśla, jak ważne jest odpowiednie zajęcie się tymi zmianami strukturalnymi poprzez opracowanie strategii zapewniających sprawiedliwą i sprawną transformację, ograniczających negatywny wpływ społeczny i umożliwiających reagowanie na niedopasowanie umiejętności, wraz z odpowiednim monitorowaniem postępów. Dialog społeczny oraz informowanie pracowników na wszystkich szczeblach i zasięganie ich opinii odgrywają zasadniczą rolę w procesie przemian.

5.6.

Istnieją zarówno bieżące, jak i długoterminowe potrzeby szkoleniowe i edukacyjne. Państwa członkowskie odgrywają decydującą rolę, jeżeli chodzi o reagowanie na zapotrzebowanie na nowe umiejętności, dostosowując swoje systemy kształcenia, i wskazana jest wymiana dobrych praktyk na szczeblu europejskim. Konieczne jest położenie dużego nacisku na naukę, technologię, inżynierię i matematykę, przy jednoczesnym uwzględnieniu faktu, iż zapotrzebowanie na nowe rozwiązania wymaga również szerokich kompetencji rozwijanych poprzez kształcenie w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych.

6.1.

Wydaje się, że obywatele nie są na ogół świadomi możliwości związanych z cyfryzacją i robotyzacją, np. w zakresie łatwości dostępu i wygody związanej z mobilnością, gdyż głównym powodem obaw okazuje się postrzeganie bezpieczeństwa i prywatności. Potrzebna jest większa wiedza i lepsze informowanie na temat zalet i wad wraz z odpowiednim udziałem społeczeństwa obywatelskiego w planowaniu procesów transportu na szczeblu lokalnym, zwłaszcza na dużych obszarach miejskich.

6.2.

Zaawansowana automatyzacja zwiększa rzecz jasna bezpieczeństwo transportu wskutek zmniejszenia częstości błędu ludzkiego. Jednocześnie pojawiają się nowe czynniki ryzyka dla bezpieczeństwa spowodowane ograniczoną zdolnością czujników do rozpoznawania kształtów, nieprawidłowym działaniem urządzeń, zakłóceniami w działaniu internetu oraz nowymi rodzajami błędu ludzkiego takimi jak błąd oprogramowania. Jednak ostateczny efekt ocenia się jako zdecydowanie pozytywny.

6.3.

Rośnie zaniepokojenie o bezpieczeństwo cybernetyczne, które będzie jednym z kluczowych aspektów bezpieczeństwa transportu. Dotyczy ono pojazdów, statków powietrznych i statków wodnych, lecz również infrastruktury, która je wspiera i kontroluje oraz nimi zarządza.

6.4.

Wprowadzenie i wdrożenie bezzałogowego i autonomicznego transportu wiąże się również z kwestią przepisów ruchu drogowego, zwłaszcza tych dotyczących aspektów etycznych. Biorąc pod uwagę transgraniczny charakter transportu, konieczne jest zharmonizowanie przepisów ruchu drogowego na rynku wewnętrznym w celu ich dalszego ujednolicenia na szczeblu międzynarodowym.

6.5.

W pełni autonomiczny transport pociąga za sobą nowe problemy związane z odpowiedzialnością, czego odzwierciedleniem jest również rozwój systemów ubezpieczenia. Głównym wyzwaniem może być faktyczne ustalenie odpowiedzialności w razie wypadku, zważywszy na rolę systemów cyfrowych i udział kilku podmiotów, takich jak wytwórcy i właściciele pojazdów oraz zarządzający infrastrukturą. Może to wymagać częstszego przechowywania danych w celu ustalenia okoliczności wypadku. EKES apeluje zatem do Komisji, by rozważyła ewentualne ramy i wymogi dotyczące gromadzenia danych w celu ustalenia odpowiedzialności, zważywszy na potrzebę zachowania prywatności.

6.6.

Jeżeli chodzi o potrzebę zachowania prywatności i większej wymiany danych, obawy rodzi kwestia ciągłego monitorowania. Zaniepokojenie budzi również zastosowanie rozpoznawania kształtu. Co się tyczy ochrony danych osobowych, ogólne rozporządzenie o ochronie danych wejdzie w życie w 2018 r. w celu zapewnienia jednolitego zbioru przepisów dla całej UE. EKES zwrócił uwagę na znaczenie prywatności i ochrony danych w swych wcześniejszych opiniach i podkreśla, że dane powinny być wykorzystywane wyłącznie do celów związanych z działaniem systemu i nie powinny być przechowywane do innych celów.

7.1.

Wpływ transportu na klimat i środowisko jest zależny od wielu czynników. Poprawa efektywności energetycznej pojazdów, statków powietrznych i statków wodnych jest jednym z głównych środków zmniejszenia emisji. Efektywność energetyczna idzie na ogół w parze z automatyzacją systemów funkcjonowania i kontroli.

7.2.

Zastąpienie paliw kopalnych paliwami niskoemisyjnymi, energią elektryczną lub wodorem jest kolejnym istotnym sposobem zmniejszenia emisji. Chociaż chodzi o odrębny proces, wdrożenie pojazdów elektrycznych i rozbudowa inteligentnych sieci elektrycznych są ściśle powiązane z automatyzacją transportu.

7.3.

Środki zwiększające przepływ ruchu mają również do odegrania znaczącą rolę w ograniczaniu emisji. Cyfryzacja i automatyzacja umożliwiają sprawny transport i wydajne łańcuchy transportu multimodalnego, co oznacza większą efektywność transportu, większą efektywność energetyczną, mniejsze zużycie paliwa i mniejsze emisje. W związku z tym kluczowe znaczenie mają również wysokiej jakości infrastruktura i sprawne przekraczanie granic. Ponadto użytkowanie gruntów i planowanie przestrzenne wpływają na potrzebę ruchu drogowego, a także jego strumienie.

7.4.

Oddziaływanie na środowisko nie jest związane wyłącznie z transportem, lecz również z cyklem życia pojazdów, statków powietrznych i statków wodnych od czasu wytworzenia do końca zdolności do eksploatacji. Repatriacja produkcji i wdrożenie podejścia opartego na gospodarce o obiegu zamkniętym przyczyniają się do zmniejszenia wpływu cyklu życia.

7.5.

Autonomiczny transport może prowadzić do częstszego korzystania z samochodów prywatnych dzięki większej wygodzie pasażerów. Jednocześnie wspólne użytkowanie samochodów – wraz z wykorzystaniem transportu publicznego – ma zmniejszyć liczbę samochodów prywatnych. Decydującą rolę w przyszłej mobilności odgrywają zatem preferencje konsumentów, na które mogą wpływać łatwo dostępne możliwości planowania podróży zachęcające pasażerów do dokonywania wyborów przyjaznych dla środowiska. Odpowiednie zachęty cenowe mogą również oddziaływać na zachowania konsumentów.

13.10.2017   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 345/58

Sprawozdawca:

Miguel Ángel CABRA DE LUNA

1.1.

Gospodarka społeczna to istotny sektor przyczyniający się do osiągnięcia celów we wszystkich obszarach polityki europejskiej związanych z wymiarem zewnętrznym: w dziedzinie polityki zewnętrznej i bezpieczeństwa, handlowej, sąsiedztwa, klimatycznej, współpracy na rzecz rozwoju i rozwoju zrównoważonego. Jednakże brak odpowiedniego otoczenia regulacyjnego, zarówno na szczeblu europejskim, jak i na szczeblu krajowym, uniemożliwia temu sektorowi pełne wykorzystanie jego potencjału i zmaksymalizowanie wpływu.

1.2.

Instrument Partnerstwa (1) na rzecz współpracy z państwami trzecimi, skierowany zarówno do krajów rozwijających się, jak i rozwiniętych, mógłby stanowić szansę dla rozwoju gospodarki społecznej UE w skali międzynarodowej, wspierając konkurencyjność, innowacje i badania naukowe.

1.3.

Unia Europejska (UE) odgrywa ważną rolę w zwalczaniu ubóstwa i pobudzaniu rozwoju gospodarczego i społecznego na szczeblu światowym, co znajduje odzwierciedlenie w programie działań na okres po 2015 r. i w przyjęciu oenzetowskiej agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030.

1.4.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje rangę, jaką Rada nadaje w programie działań na okres po 2015 r. „gospodarce społecznej na rzecz tworzenia miejsc pracy i zrównoważonego rozwoju”, co otwiera nowe perspektywy dla wzmocnienia gospodarki społecznej w jej wymiarze zewnętrznym (pkt 43 programu działań na okres po 2015 r.). Ubolewa jednak, że Komisja nie uwzględniła gospodarki społecznej w swoim wniosku dotyczącym nowego konsensusu w dziedzinie rozwoju.

1.5.

Sukcesy gospodarcze obserwowane w wielu państwach spoza UE wskazują, że gospodarka społeczna, przy różnych formach funkcjonowania przedsiębiorstw, odgrywa istotną rolę w codziennym życiu i działalności produkcyjnej w wielu regionach Afryki, Ameryki i Azji, a także że w znaczny sposób przyczynia się do poprawy warunków życia i pracy milionów osób.

1.6.

Wśród różnych form przedsiębiorstw gospodarki społecznej w tych regionach zaobserwować można wyróżniającą się rolę m.in. spółdzielni i towarzystw pomocy wzajemnej, bardzo licznych i prowadzących aktywną działalność w zakresie produkcji rolnej, finansów i mikrofinansowania, zaopatrzenia w czystą wodę, mieszkalnictwa, integracji osób niepełnosprawnych na rynku pracy, ograniczenia pracy nierejestrowanej poprzez wspólne inicjatywy przedsiębiorczości w gospodarce społecznej, integracji zawodowej młodych ludzi oraz upodmiotowienia kobiet, które odgrywają coraz ważniejszą rolę w działalności produkcyjnej spółdzielni i towarzystw pomocy wzajemnej.

1.7.

Prócz spółdzielni, towarzystw pomocy wzajemnej i innych podobnych przedsiębiorstw gospodarki społecznej działających na zasadzie stowarzyszeń istotną rolę wydają się odgrywać organizacje niedochodowe, stowarzyszenia i fundacje znane jako organizacje pozarządowe, które wszystkie stanowią integralną część gospodarki społecznej w ramach trzeciego sektora działalności społecznej, zarządzając usługami pomocy społecznej, opieki zdrowotnej, edukacji i innymi, a nawet wspierając wśród społeczności lokalnej inicjatywy na rzecz przedsiębiorczości wchodzące w zakres gospodarki społecznej.

1.8.

Komisja uznaje istotną rolę, jaką mogą odegrać przedsiębiorstwa gospodarki społecznej w rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym, w którą wnieść mogą „znaczący wkład” (2). W Europie istnieje wiele przykładów dobrych praktyk w tej dziedzinie, w której przedsiębiorstwa gospodarki społecznej mogą odgrywać istotną rolę w zakresie inwestycji planowanych w ramach Europejskiego planu inwestycji zewnętrznych na rzecz energii ze źródeł odnawialnych w Afryce. Przedsiębiorstwa gospodarki społecznej przyczyniają się w znacznej mierze do trwałego wzrostu gospodarczego poprzez ograniczenie swego negatywnego wpływu na środowisko.

1.9.

Nie umniejszając wagi działań banków etycznych, tradycyjne instrumenty finansowe nie sprawdzają się w przypadku przedsiębiorstw i organizacji gospodarki społecznej, które wymagają specjalnie dopasowanych instrumentów. W związku z tym EKES ubolewa nad faktem, że – pomimo ich niezaprzeczalnej roli w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju i pomimo ich obecności w środowisku społeczno-gospodarczym – przedsiębiorstwa i organizacje gospodarki społecznej nie są systematycznie i wyraźnie uznawane za podmiot w szczególnie istotny w programach na rzecz wspierania internacjonalizacji przedsiębiorstw i ich promowania poza UE, a także w ramach unijnej współpracy na rzecz rozwoju. Ponadto ani Europejski plan inwestycji zewnętrznych, ani Europejski Fundusz na rzecz Zrównoważonego Rozwoju nie przewidują żadnego konkretnego sposobu finansowania przedsiębiorstw i organizacji gospodarki społecznej.

1.10.

Przykładowo przedłużenie umowy o partnerstwie z Kotonu ma wpływ na ponad sto państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP), o łącznej populacji 1,5 mld osób. Przedłużenie umowy o partnerstwie z Kotonu będzie miało miejsce w 2020 r. i oczekuje się, że negocjacje powinny rozpocząć się nie później niż w sierpniu 2018 r. Uderzające jest to, że we wspomnianym komunikacie, przygotowanym w oparciu o agendę ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 i globalną strategię na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej, wśród podmiotów niepaństwowych nie wymienia się podmiotów działających w gospodarce społecznej, określonych ogólnie jako „przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego, partnerzy ekonomiczni i społeczni oraz przedstawiciele sektora prywatnego” (pkt 4.3.3 komunikatu).

1.11.

Polityka handlowa jest jednym z filarów działań zewnętrznych UE. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie jest podmiotem różnych umów, które UE zawiera z innymi państwami i regionami świata (umowy handlowe, stowarzyszeniowe, o partnerstwie gospodarczym) za pośrednictwem wspólnych komitetów konsultacyjnych i wewnętrznych grup doradczych ustanawiających takie umowy. EKES zaleca, by rola gospodarki społecznej, już będącej uczestnikiem kilku z nich, stała się oczywista oraz by była stałym elementem każdej z nich.

1.12.

Zarówno Europejski Fundusz na rzecz Zrównoważonego Rozwoju, jak i EBI powinny współpracować na rzecz ustanowienia systemu finansowego dla przedsiębiorstw i organizacji gospodarki społecznej, o co apelowano w opinii EKES-u (3). Ponadto programy pomocy technicznej i współpracy na rzecz rozwoju zawarte w Planie inwestycji zewnętrznych powinny przewidywać wspieranie cyfrowych platform współpracy. Gospodarka cyfrowa otwiera nowe obszary działania i rozwoju przedsiębiorstw i organizacji gospodarki społecznej. Gospodarka dzielenia się umożliwia tworzenie platform niekomercyjnych (platform cooperativism) i rozwijanie działalności o dużym znaczeniu dla zewnętrznego wymiaru gospodarki społecznej, jak produkcja współdzielona, finansowanie społecznościowe (crowdfunding lub peer-to-peer lending), zarządzanie oparte na współpracy czy uczenie się oparte na współpracy (learning). W tym ostatnim przypadku uczenie się za pośrednictwem platform społecznościowych może mieć znaczenie dla skierowanych do przedsiębiorców społecznych w krajach sąsiadujących i państwach Południa szkoleń na miejscu mających wzmocnić strukturę kapitału ludzkiego w tych krajach.

1.13.

EKES popiera zalecenie europejskiej grupy doradczej ds. przedsiębiorczości społecznej, by wzmocnić rolę przedsiębiorstw gospodarki społecznej w polityce zewnętrznej UE. W związku z tym Komisja i Europejska Służba Działań Zewnętrznych (ESDZ) powinny koordynować swoje polityki i inicjatywy, by:

1.14.

Komisja powinna dążyć do włączenia grup G-20 i G-7 w propagowanie konkretnej polityki wspierającej gospodarkę społeczną (zgodnie z całościowymi warunkami prowadzenia działalności gospodarczej określonymi przez G-20), która odzwierciedlałaby różnice w wartościach, zasadach i racji bytu tych organizacji (zalecenie 12 grupy doradczej ds. przedsiębiorczości społecznej).

1.15.

Należy promować rolę gospodarki społecznej za pośrednictwem dyplomacji gospodarczej w instancjach międzynarodowych (UNTFSSE, ILGSSE, G-20, G-7, MOP itp.) i we współpracy z międzynarodowymi instytucjami finansowymi.

1.16.

UE powinna zapewnić, by podczas negocjowania umów handlowych przedsiębiorstwa gospodarki społecznej nie były dyskryminowane w porównaniu z innymi przedsiębiorstwami i by usuwane były bariery pozataryfowe, które de facto powodują tego rodzaju dyskryminację.

1.17.

Europejski Instrument Sąsiedztwa (ENI) i inne instrumenty finansowe powinny systematycznie przyczyniać się do propagowania gospodarki społecznej, zarówno w ramach negocjacji akcesyjnych prowadzonych z krajami kandydującymi, jak i w innych krajach sąsiadujących korzystających z umów preferencyjnych.

1.18.

Komisja powinna wzmocnić swoją wiodącą rolę w międzynarodowej współpracy oraz w stymulowaniu i uznawaniu przedsiębiorstw gospodarki społecznej jako kluczowych podmiotów sektora prywatnego w dążeniu do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju oraz jako część planu działań zewnętrznych UE. Dlatego należy koordynować działania różnych departamentów Komisji i ESDZ oraz opracować programy wspólnych działań w zakresie współpracy na rzecz rozwoju z innymi finansowymi instytucjami międzynarodowymi, takimi jak Bank Światowy, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Afrykański Bank Rozwoju, Azjatycki Bank Rozwoju oraz inne podmioty publiczne i prywatne poszukujące inwestycji wielostronnych, także lokalnych, tworząc zachęty umożliwiające funkcjonowanie tych sposobów finansowania. Przedsiębiorstwa i organizacje gospodarki społecznej powinny natychmiast, oraz w sposób skuteczny i kompleksowy, stać się częścią dyplomacji gospodarczej UE. Komisja powinna wzmocnić współpracę w dziedzinie gospodarki społecznej z organizacjami międzynarodowymi (ONZ, MOP, OECD itp.).

1.19.

Komisja powinna w wyraźny sposób włączyć sektor gospodarki społecznej jako unijny podmiot związany z przedsiębiorczością do inicjatyw dotyczących dostępu do rynków w krajach trzecich, do wszystkich programów współpracy na rzecz rozwoju oraz do procesu wdrażania agendy rozwoju po 2015 roku oraz ustanowić szczegółowe wskaźniki i cele dotyczące spółdzielni i innych podobnych przedsiębiorstw gospodarki społecznej. Jest ważne, aby Komisja i Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych wyraźnie włączyli gospodarkę społeczną jako jeden z podmiotów niepaństwowych do przyszłej umowy o partnerstwie i współpracy oraz określili w Europejskim planie inwestycji zewnętrznych i Europejskim Funduszu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju sposoby finansowania przedsiębiorstw i organizacji gospodarki społecznej.

1.20.

W celu przyczynienia się do monitorowania i przeglądu celów zrównoważonego rozwoju działania powinny obejmować regularne sprawozdania na temat polityki współpracy między państwami członkowskimi i innymi organami publicznymi a gospodarką społeczną, w tym spółdzielniami, które mają zasadnicze znaczenie dla realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Należy również zachęcać państwa do dostarczania danych i statystyk.

1.21.

Komisja powinna ułatwić włączenie gospodarki społecznej do zorganizowanego dialogu upowszechnianego wspólnie z sektorem prywatnym w Europie i w Afryce w ramach platformy zrównoważonej przedsiębiorczości dla Afryki.

1.22.

Komisja powinna zachęcać do preferencyjnego wsparcia przedsiębiorstw gospodarki społecznej związanych z gospodarką o obiegu zamkniętym, które mają na swym koncie istotne osiągnięcia w Europie i które mogą być ważnymi czynnikami trwałego wzrostu w krajach poza Europą, przyczyniając się do tworzenia miejsc pracy dla młodych ludzi i kobiet na poziomie lokalnym.

1.23.

Komisja i państwa członkowskie powinny propagować uczestnictwo, prowadzić konsultacje i koordynować swoje działania zewnętrzne w zakresie przedsiębiorczości i współpracę na rzecz rozwoju z reprezentatywnymi europejskimi i krajowymi podmiotami gospodarki społecznej, w tym w krajach stowarzyszonych, a także z tymi międzynarodowymi organizacjami gospodarki społecznej, które integrują państwa Północy z państwami Południa oraz państwa Południa z innymi państwami Południa. EKES ponawia swój apel (4) o utworzenie europejskiego forum społeczeństwa obywatelskiego na rzecz zrównoważonego rozwoju, które miałoby promować i monitorować wdrażanie agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, przy czym głównymi podmiotami pozostałyby Rada, Komisja, Parlament, organizacje reprezentujące europejską gospodarkę społeczną i pozostała część społeczeństwa obywatelskiego.

1.24.

Programy pomocy technicznej i rozwojowej Komisji muszą uwzględniać udział sieci i reprezentatywnych organizacji gospodarki społecznej jako pośredników i podmiotów strategicznych w zakresie realizacji programów inwestycyjnych i współpracy w krajach sąsiednich i krajach rozwijających się oraz wspierać rządy, by propagowały otoczenie instytucjonalne korzystne dla przedsiębiorstw i organizacji gospodarki społecznej. Absolutnym priorytetem są tu południowa część regionu Morza Śródziemnego i Bałkany.

1.25.

Komisja i ESDZ powinny propagować w państwach trzecich proces identyfikacji różnych klas podmiotów gospodarki społecznej, jak również ustanawianie odpowiednich ram prawnych umożliwiających uwidocznienie wszystkich tych podmiotów. Jako że jest to proces złożony i ma miejsce w perspektywie średnio- lub długoterminowej, należy położyć nacisk na spółdzielnie i towarzystwa pomocy wzajemnej, które są powszechne na całym świecie, działają w określonych ramach prawnych i są w wyraźny sposób obecne we wszystkich gałęziach działalności produkcyjnej oraz dysponują systemem wartości i modelem zarządzania inspirowanym całością gospodarki społecznej, co umożliwia uznanie ich za podstawę tej gospodarki.

1.26.

Ze względu na oczekiwane skutki niniejszej opinii EKES wzywa Komisję Europejską do szybkiej realizacji jej zobowiązania do zwiększenia wewnątrz instytucji świadomości na temat gospodarki społecznej poprzez wewnętrzne briefingi skierowane do odpowiednich dyrekcji generalnych i delegatur Unii Europejskiej w krajach trzecich.

2.1.

Dwa podstawowe priorytety globalnej strategii UE w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa to bezpieczeństwo Unii i inwestowanie w odporność państw i społeczeństw na wschód i południe od Europy, aż do Afryki Środkowej. Gospodarka społeczna może odegrać ważną rolę w realizacji tych priorytetów i w europejskiej polityce sąsiedztwa, wspierając proces rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu i zrównoważonego wzrostu.

2.2.

Europejska polityka sąsiedztwa (EPS), obejmująca państwa na wschód i południe od UE, i jej instrument finansowy – Europejski Instrument Sąsiedztwa (ENI) – odgrywają kluczową rolę w ułatwianiu kontaktów z 16 państwami, których dotyczy: sześcioma w Europie Wschodniej i dziesięcioma w południowej części basenu Morza Śródziemnego. UE przeznaczyła na ich rozwój w latach 2014–2020 kwotę 15,4 mld EUR.

2.3.

Europejski plan inwestycji zewnętrznych, za pośrednictwem Europejskiego Funduszu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju, będzie wspierał w Afryce i w państwach sąsiadujących z UE inwestycje w wysokości od 44 do 88 mld EUR między 2016 r. i 2020 r., przy czym za kwalifikujących się kontrahentów dla tych projektów inwestycyjnych będą uznawani organy sektora publicznego i inwestorzy z sektora prywatnego.

2.4.

Handel międzynarodowy stanowi jeden z filarów nowej strategii „Europa 2020”, której celem jest zwiększenie konkurencyjności Unii i sprawienie, by była bardziej przyjazna środowisku. Umowy o wolnym handlu i umowy inwestycyjne propagowane przez Unię mogą przyczynić się do większej dynamiki wzrostu gospodarczego w Unii, biorąc pod uwagę, że 90 % przyszłego światowego wzrostu gospodarczego będzie pochodziło spoza Europy. UE powinna zapewnić, by podczas negocjowania umów handlowych przedsiębiorstwa gospodarki społecznej nie były dyskryminowane w porównaniu z innymi przedsiębiorstwami i by usuwane były bariery pozataryfowe, które de facto powodują tego rodzaju dyskryminację. Europejska gospodarka społeczna powinna korzystać z tych umów w celu zwiększenia internacjonalizacji przedsiębiorstw, zarówno w krajach sąsiadujących na wschód i południe od Europy, jak i w przypadku reszty świata.

2.5.

UE odgrywa ważną rolę w zwalczaniu ubóstwa i wspieraniu rozwoju gospodarczego i społecznego na poziomie globalnym. Oficjalna pomoc rozwojowa UE i państw członkowskich wzrosła w 2015 r. do 68 mld EUR (5) i stanowi ponad 50 % pomocy udzielanej przez wszystkich światowych darczyńców.

2.6.

Na posiedzeniu w dniu 26 maja 2015 r. Rada zatwierdziła stanowisko UE w sprawie nowej agendy rozwoju po 2015 r. (Nowe globalne partnerstwo na rzecz eliminacji ubóstwa i zrównoważonego rozwoju po roku 2015). Program działań na okres po roku 2015 został zaprezentowany przez UE we wrześniu 2015 r. na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ, które przyjęło agendę na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030. W programie działań na okres po roku 2015 Rada podkreśliła znaczenie mikroprzedsiębiorstw, małych i średnich przedsiębiorstw, a także przedsiębiorstw gospodarki społecznej dla tworzenia miejsc pracy i zrównoważonego rozwoju (pkt 43).

3.1.

Przedsiębiorstwa gospodarki społecznej to bardzo różnorodne podmioty, jednak mają one wspólne elementy, obejmujące wartości i zasady postępowania, które stanowią o swobodnym i dobrowolnym charakterze przystępowania do nich, demokratycznych i partycypacyjnych systemach zarządzania, o ich umocowaniu w społeczeństwie obywatelskim, a ich głównym celem jest zaspokojenie w sposób solidarny potrzeb poszczególnych osób i grup społecznych, do których należą, a nie wynagradzanie inwestorów kapitałowych (6). Jako przykład wskazać należy, że Unesco uznała niemieckie spółdzielnie za niematerialne dziedzictwo ludzkości.

3.2.

Podmioty, które składają się na gospodarkę społeczną, są dobrze określone i wskazane przez instytucje UE, a także przez ich własnych uczestników i w literaturze naukowej. Należy przywołać rezolucję Parlamentu Europejskiego w sprawie gospodarki społecznej (2008/2250(INI)) z dnia 25 stycznia 2009 r., Podręcznik dotyczący rachunków satelitarnych przedsiębiorstw gospodarki społecznej: spółdzielni i towarzystw pomocy wzajemnej, rozpowszechniany przez Komisję Europejską (2006 r.) oraz opinie EKES-u (7) i sprawozdanie Komitetu na temat gospodarki społecznej w Unii Europejskiej  (8). Wszystkie z nich w spójny sposób określają sektor gospodarki społecznej, złożony z różnorodnych przedsiębiorstw i podmiotów „kierujących się zasadą prymatu człowieka nad kapitałem i obejmujących różne formy organizacyjne, takie jak spółdzielnie, towarzystwa wzajemne, fundacje i stowarzyszenia oraz nowsze formy przedsiębiorstw społecznych” (konkluzje Rady Unii Europejskiej z dnia 7 grudnia 2015 r. pt. „Propagowanie gospodarki społecznej jako siły napędowej rozwoju gospodarczego i społecznego w Europie”) (9).

4.1.

Gospodarka społeczna może odegrać bardzo ważną rolę w działaniach zewnętrznych UE. Historia gospodarki społecznej jest historią sukcesu, nie tylko w Europie, lecz także w wielu państwach południowego sąsiedztwa i w wielu regionach Afryki. Jasno określa to MOP w swoim zaleceniu nr 193 z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie propagowania spółdzielni, uznając je za jeden z filarów rozwoju gospodarczego i społecznego i stwierdzając, że ich wartości i systemy zarządzania propagują najpełniejszy udział całego społeczeństwa w tym rozwoju, wzmacniając stabilność, zaufanie i spójność społeczną.

4.2.

Komisja i Rada przy wielu okazjach podkreślały znaczenie spółdzielczości i gospodarki społecznej w działaniach zewnętrznych UE. W związku z tym w komunikacie Komisji z dnia 12 września 2012 r. („Korzenie demokracji i zrównoważonego rozwoju: Współpraca Europy ze społeczeństwem obywatelskim w dziedzinie stosunków zewnętrznych”) podkreślono rolę spółdzielni jako „właściwych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego […] szczególnie aktywnych w kwestii promowania przedsiębiorczości i tworzenia miejsc pracy poprzez mobilizowanie lokalnych społeczności”. W programie działań na okres po roku 2015 Rada wskazuje na znaczącą rolę gospodarki społecznej, jeśli chodzi o tworzenie miejsc pracy i zrównoważony rozwój (pkt 43 programu działań na okres po roku 2015).

4.3.

Dwa podstawowe priorytety globalnej strategii UE w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa to bezpieczeństwo Unii i inwestowanie w odporność państw i społeczeństw na wschód i południe od Europy, aż do Afryki Środkowej.

4.4.

Europejska polityka sąsiedztwa stanowi kluczowy element gwarantujący stosowanie priorytetów określonych w globalnej strategii na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Zgodnie ze strategią priorytetem działań zewnętrznych jest inwestowanie w odporność państw i społeczeństw na wschód i na południe od Europy, aż do Afryki Środkowej, zarówno w przypadku państw objętych europejską polityką sąsiedztwa, jak i tych spoza jej zakresu.

4.5.

Konsolidacji państw odpornych w otoczeniu europejskim, która stanowi priorytet działań zewnętrznych UE, nie można zapewnić bez silnych, spójnych i odpornych społeczeństw. Gospodarka społeczna, oparta na przedsiębiorstwach tworzonych przez ludzi i dla ludzi, jest widomym znakiem społeczeństwa obywatelskiego. Przedsiębiorstwa gospodarki społecznej są wynikiem inicjatyw obywatelskich w zakresie społecznej przedsiębiorczości i uwzględniają cele gospodarcze i społeczne w ramach wspólnego projektu, co czyni dane osoby odpowiedzialnymi za swój los oraz umożliwia im poprawienie warunków życia i daje nadzieję na przyszłość. Jest to najlepsza gwarancja skonsolidowania odpornych państw na wschód i na południe od Europy, innych państw objętych europejską polityką sąsiedztwa i państw nieobjętych tą polityką, jak wskazano w globalnej strategii w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE. Jest to również najlepsza gwarancja trwałości sukcesu pierwszego z pięciu nadrzędnych priorytetów działań zewnętrznych UE, a mianowicie zapewnienia bezpieczeństwa naszego wspólnego domu, Europy, oraz – tym samym – gwarancja zapobiegania radykalizacji postaw.

4.6.

Ponadto wymiar zewnętrzny gospodarki społecznej może być bardzo przydatny, aby tworzyć miejsca pracy gwarantujące prawa pracownicze w państwach o wysokich wskaźnikach gospodarki nieformalnej lub w państwach w okresie transformacji modelu gospodarczego. Także aby uniknąć zamykania przedsiębiorstw poprzez przejmowanie pracowników, w ramach tej samej spółdzielczej formy prawnej i organizacyjnej.

5.1.

Polityka handlowa jest jednym z filarów działań zewnętrznych UE. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie jest podmiotem różnych umów, które UE zawiera z innymi państwami i regionami świata (umowy handlowe, stowarzyszeniowe, o partnerstwie gospodarczym) za pośrednictwem wspólnych komitetów konsultacyjnych i wewnętrznych grup doradczych ustanawiających takie umowy. EKES zaleca, by obecność gospodarki społecznej, która już jest uwzględniana w wielu z nich, była coraz bardziej rozpowszechniona i stała się stałym elementem wszystkich tych porozumień, a także proponuje, by posłużyło to do wykorzystania doświadczeń związanych z gospodarką społeczną w ramach rozdziałów dotyczących zrównoważonego rozwoju w tychże umowach, z myślą o tworzeniu przedsiębiorstw charakteryzujących się wartościami i cechami gospodarki społecznej. Organizacje gospodarki społecznej powinny również regularnie wchodzić w skład wewnętrznych grup doradczych społeczeństwa obywatelskiego przewidzianych w tych rozdziałach, a także w skład delegacji dotyczących przedsiębiorczości, które Komisja organizuje w państwach trzecich.

5.2.

Uwzględnianie gospodarki społecznej w pracach wspólnych komitetów konsultacyjnych i wewnętrznych grup doradczych może przyczynić się do poszerzenia wiedzy oraz zacieśnienia powiązań i nasilenia współpracy w ramach gospodarki społecznej między różnymi regionami. Ma to już miejsce w przypadku gospodarki społecznej UE i jej odpowiedników w Ameryce Łacińskiej i na południowym brzegu Morza Śródziemnego.

5.3.

Na realizację celów europejskiej polityki sąsiedztwa w latach 2014–2016, w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa (ENI), przeznaczono 15,4 mld EUR. Europejski plan inwestycji zewnętrznych (10), który ustanawia ogólne ramy na rzecz zwiększenia inwestycji w Afryce i w krajach sąsiadujących z UE, może być odpowiednim narzędziem służącym do propagowania gospodarki społecznej na tych obszarach geograficznych.

5.4.

W listopadzie 2017 r. odbędzie się 5. szczyt Afryka–UE, podczas którego zostanie rozwinięta i pogłębiona wspólna strategia Afryka–UE (11). Komisja powinna ułatwić włączenie gospodarki społecznej do usystematyzowanego dialogu upowszechnianego wspólnie z sektorem prywatnym w Europie i w Afryce w ramach platformy zrównoważonych przedsiębiorstw w Afryce.

5.5.

Komisja uznała istotną rolę, jaką przedsiębiorstwa gospodarki społecznej mogą odegrać w rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym, w którą mogą wnieść „znaczący wkład” (12). W Europie istnieje wiele przykładów dobrych praktyk w tej dziedzinie, zwłaszcza jeśli chodzi o energię ze źródeł odnawialnych.

5.6.

Ze względu na swoje cechy i na przyświecające im wartości przedsiębiorstwa gospodarki społecznej mogą odegrać istotną rolę w Europejskim planie inwestycji zewnętrznych w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych w Afryce, w oparciu o przewagę konkurencyjną wynikającą z lepszego gospodarowania zasobami i surowcami oraz związek z rzeczywistością lokalną, umożliwiając tworzenie nowych, lokalnych miejsc pracy, zwłaszcza wśród ludzi młodych i kobiet. Preferencyjne wsparcie dla przedsiębiorstw gospodarki społecznej związanych z gospodarką o obiegu zamkniętym umożliwi bardziej zrównoważony wzrost gospodarczy, ograniczając ich negatywny wpływ na środowisko naturalne poprzez lepsze zarządzanie zasobami oraz zmniejszenie wydobycia i zanieczyszczenia.

5.7.

Instrument Partnerstwa (13) na rzecz współpracy z państwami trzecimi, skierowany do krajów rozwijających się, jak i rozwiniętych, mógłby stanowić szansę dla rozwoju gospodarki społecznej UE ze względu na jej międzynarodowy charakter, wspierając konkurencyjność, innowacje i badania naukowe.

5.8.

Jak już wielokrotnie wskazano, zasady rynku finansowego nie zostały opracowane z myślą o wspieraniu rozwoju przedsiębiorstw i organizacji gospodarki społecznej. Tradycyjne instrumenty finansowe nie działają w przypadku przedsiębiorstw i organizacji gospodarki społecznej, które wymagają specjalnie dostosowanych instrumentów. W związku z tym realny potencjał przedsiębiorstw i organizacji gospodarki społecznej można uwolnić wyłącznie pod warunkiem że dostęp do finansowania będzie częścią odpowiednio dopasowanego i całkowicie zintegrowanego systemu finansowego (14).

5.9.

Komisyjna grupa ekspertów ds. przedsiębiorczości społecznej (GECES) również stwierdziła, że Komisja powinna przyznać konkretne bezpośrednie i pośrednie finansowanie przedsiębiorstwom i organizacjom gospodarki społecznej, w tym przedsiębiorstwom działającym w tym sektorze w państwach trzecich, współpracującym z ich rządami, oraz wsparcie dla finansowych organizacji społecznych (zalecenie 13 sprawozdania GECES „Przyszłość gospodarki społecznej i przedsiębiorstw działających w tym sektorze”).