Jednolity akt europejski

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Jednolity akt europejski

JAKI JEST CEL AKTU?

• Jednolity akt europejski (JAE) stanowi rewizję traktatów rzymskich ustanawiających Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej.
• Miało to na celu nadanie nowego impetu integracji europejskiej i wprowadzenie rynku wewnętrznego (obszaru bez granic wewnętrznych, w którym istnieje swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału) od dnia 1 stycznia 1993 r.
• JAE zmienił zasady funkcjonowania instytucji europejskich i rozszerzył kompetencje ówczesnej Wspólnoty Europejskiej w szeregu obszarów polityki.
• Tworząc nowe kompetencje wspólnotowe i reformując instytucje, JAE otworzył drogę do dalszej integracji politycznej oraz unii gospodarczej i walutowej, które zostały później zapisane w Traktacie o Unii Europejskiej (traktat z Maastricht).

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Cele

• Międzyrządowe negocjacje, które zakończyły się podpisaniem JAE, miały podwójną rolę w celu przyjęcia:
  • traktatu w dziedzinie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz
  • aktu zmieniającego traktat EWG, zwłaszcza w sprawach:
    • procedury podejmowania decyzji przez Radę,
    • kompetencji Komisji Europejskiej,
    • kompetencji Parlamentu Europejskiego,
    • rozszerzenia kompetencji Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej.

Struktura

• JAE składa się z preambuły i 4 tytułów oraz obejmuje szereg deklaracji przyjętych w czasie konferencji.
• Preambuła określa podstawowe założenia traktatu i wyraża wolę sygnatariuszy do zmiany całości ich stosunków w celu ustanowienia Unii Europejskiej. W preambule stwierdza się także jednolity charakter aktu, który łączy postanowienia wspólne dla współpracy w zakresie polityki zagranicznej i Wspólnot Europejskich. Wreszcie uwydatnia ona dwa cele rewizji traktatów: „poprawianie sytuacji gospodarczej i społecznej poprzez poszerzanie zakresu wspólnej polityki oraz dążenie do osiągania nowych celów”, a także „zapewnianie sprawniejszego funkcjonowania Wspólnot”.
  • Tytuł I zawiera postanowienia wspólne dla współpracy politycznej i Wspólnot Europejskich.
  • Tytuł II poświęcony jest zmianom traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskie.
  • Tytuł III dotyczy współpracy europejskiej w dziedzinie polityki zagranicznej.
  • Tytuł IV dotyczy przepisów ogólnych i końcowych.

Zmiany instytucjonalne

• W celu ułatwienia utworzenia rynku wewnętrznego do roku 1993 JAE zwiększa liczbę przypadków, w których Rada może stanowić większością kwalifikowaną zamiast jednogłośnie. Uprościło to proces podejmowania decyzji i pozwoliło na unikanie opóźnień wynikających z charakteru poszukiwania jednomyślnych rozwiązań przez 12 ówczesnych państw członkowskich. Głosowanie jednogłośne nie było już wymagane w stosunku do praw przeznaczonych do ustanowienia rynku wewnętrznego, z wyjątkiem środków dotyczących systemu podatkowego, swobodnego przepływu osób oraz praw i interesów pracowników.
• JAE ustanowił Radę Europejską, która formalizuje konferencje i szczyty szefów państw i rządów, choć kompetencje tego organu zostały sprecyzowane dopiero później w art. 15 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE).
• Uprawnienia Parlamentu zostały wzmocnione poprzez wprowadzenie wymogu zgody PE przy zawieraniu umów o stowarzyszeniu. Ponadto JAE ustanawia procedurę współpracy, wzmacniającą pozycję Parlamentu Europejskiego w dialogu międzyinstytucjonalnym i dającą możliwość podwójnego czytania projektów aktów prawnych opartych na ograniczonej liczbie podstaw prawnych, torując tym samym drogę do przyjęcia w przyszłości przez Parlament roli współprawodawcy pełnionej wspólnie z Radą.
• JAE wyjaśnia niektóre przepisy dotyczące uprawnień wykonawczych. Artykuł 10 ustanawia ogólną zasadę, że Rada przyznaje Komisji uprawnienia wykonawcze aktów ustanawianych przez Radę. Rada może zastrzec sobie uprawnienia wykonawcze jedynie w szczególnych przypadkach. JAE także kładzie podwaliny pod utworzenie Sądu Pierwszej Instancji (obecnie Sąd).

Obszary polityki

• Dzięki przyjęciu JAE głosowanie kwalifikowaną większością stało się nową normą w czterech z istniejących obszarów objętych Traktatami:
  • wspólna taryfa celna,
  • swobodny przepływ kapitału,
  • swobodny przepływ usług,
  • transport morski i lotniczy.
• JAE wprowadził kilka nowych obszarów polityki, w których decyzje są podejmowane kwalifikowaną większością głosów. Dotyczy to następujących obszarów:
  • rynek wewnętrzny,
  • spójność gospodarcza i społeczna – w celu zrównoważenia skutków wprowadzenia rynku wewnętrznego w regionach słabiej rozwiniętych,
  • polityka społeczna – dwa nowe aspekty tej polityki: bezpieczeństwo i higiena pracy oraz dialog społeczny między związkami zawodowymi i pracodawcami,
  • badania i rozwój,
  • środowisko – wprowadzenie zasady pomocniczości (tzn. podejmowanie środków na poziomie europejskim tylko wtedy, jeżeli są one skuteczniejsze niż na poziomie pojedynczego kraju),
  • wspólna polityka zagraniczna – z prezydencją Rady odpowiedzialną za inicjowanie działań i koordynację stanowisk państw członkowskich.

OD KIEDY AKT MA ZASTOSOWANIE?

JAE ma zastosowanie od dnia 1 lipca 1987 r.

KONTEKST

Historia Unii Europejskiej – 1980–1989 (Europa).

GŁÓWNY DOKUMENT

Jednolity akt europejski (Dz.U. L 169 z 29.6.1987, s. 1–28 (ES, DA, DE, EL, EN, FR, IT, NL, PT))

DOKUMENT POWIĄZANY

Wprowadzenie rynku wewnętrznego – Biała księga Komisji dla Rady Europejskiej (Mediolan, 28–29 czerwca 1985 r.) (COM(85) 310 final z 14.6.1985)

Ostatnia aktualizacja: 04.04.2018