System handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Dyrektywa 2003/87/WE ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej

JAKIE SĄ CELE DYREKTYWY?

• Dyrektywa ustanawia system handlu uprawnieniami do emisji (ETS) w Unii Europejskiej (UE). Stanowi on podstawę unijnej polityki mającej na celu przeciwdziałanie zmianie klimatu i zmierza do ograniczania emisji gazów cieplarnianych w efektywny pod względem kosztów i skuteczny gospodarczo sposób. Opiera się na zasadzie „pułapów i handlu”*.
• Pierwotne przepisy były wielokrotnie zmieniane wraz z rozwojem systemu. Najaktualniejsze zmiany zostały przyjęte w dyrektywie (UE) 2023/958 i dyrektywie (UE) 2023/959 w ramach unijnej inicjatywy „Gotowi na 55”, która ma na celu zapewnienie zgodności polityki UE z celami klimatycznymi europejskiego prawa o klimacie i zobowiązaniami wynikającymi z Europejskiego Zielonego Ładu i porozumienia paryskiego.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Obecny, czwarty etap unijnego systemu ETS obejmuje lata 2021–2030. Unia Europejska wyznaczyła na ten okres nowy, wyższy cel, jakim jest zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 62% w porównaniu z poziomem z 2005 roku.

System ma zastosowanie do:

• elektrowni;
• wielu różnych energochłonnych sektorów przemysłu;
• lotów na terenie Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) oraz lotów do Szwajcarii i Zjednoczonego Królestwa;
• transportu morskiego (obowiązki ograniczania emisji będą wprowadzane stopniowo w latach 2024-2026);
• emisji:
  • dwutlenku węgla (CO₂),
  • podtlenku azotu,
  • perfluorowęglowodorów,
  • metanu.

Ustanowiono nowy, odrębny system handlu uprawnieniami do emisji obejmujący budynki, transport drogowy i paliwa dla innych sektorów, związanych z działalnością przemysłową nieobjętą istniejącym systemem handlu uprawnieniami do emisji.

Uprawnienia

• Od dnia 1 stycznia 2005 roku operatorzy prowadzący wszystkie rodzaje działalności objęte przepisami muszą co roku przekazywać odpowiednią liczbę uprawnień do emisji pokrywających wielkość emisji gazów cieplarnianych w poprzednim roku (w liczbie jednego uprawnienia na tonę dwutlenku węgla (CO₂); lub równoważną ilość innych silnych gazów cieplarnianych).
• Całkowita liczba uprawnień wydawanych w UE jest rokrocznie zmniejszana – o 1,74% w latach 2013 i 2020 oraz o 2,2% w latach 2021–2023. W latach 2024-2027 będzie zmniejszana o 4,3% rocznie, a od 2028 roku o 4,4% rocznie.
• System bezpłatnych uprawnień został zmieniony w celu rozwiązania problemu ucieczki emisji* poprzez skoncentrowanie się na sektorach obarczonych wysokim ryzykiem przeniesienia produkcji poza UE. W związku z powyższym:
  • bezpłatne uprawnienia będą stopniowo wycofywane według wyższych wskaźników redukcji;
  • został ustanowiony mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM), czyli system ustalania cen emisji dwutlenku węgla, który ma zastosowanie do energochłonnych produktów importowanych na terytorium UE – przydział bezpłatnych uprawnień w ramach systemu ETS będzie stopniowo wygaszany do 2034 roku dla sektorów objętych tym mechanizmem.

Sektor lotniczy

• Do końca 2026 roku system handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla będzie miał zastosowanie do lotów na terytorium UE/EOG oraz lotów odlatujących do Szwajcarii i Zjednoczonego Królestwa, co oznacza utrzymanie obecnego ograniczonego zakresu geograficznego międzynarodowego stosowania przepisów. Do 1 lipca 2026 roku Komisja Europejska musi przedstawić sprawozdanie oceniające rzetelność systemu kompensacji i redukcji CO2 dla lotnictwa międzynarodowego (CORSIA) ustanowionego przez Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego. Sprawozdaniu musi towarzyszyć wniosek ustawodawczy dotyczący utrzymania lub rozszerzenia zakresu obowiązywania systemu ETS na loty odlatujące w świetle integralności środowiskowej i ambicji mechanizmu CORSIA w odniesieniu do celów określonych w porozumieniu paryskim. Mechanizm CORSIA będzie miał zastosowanie do lotów poza Europę realizowanych na trasach prowadzących z państw uczestniczących w mechanizmie CORSIA oraz do tych państw.
• Zaktualizowane przepisy przyspieszają wdrażanie zasady zanieczyszczający płaci* poprzez stopniowe wycofywanie bezpłatnych uprawnień dla sektora lotniczego i wprowadzenie pełnej sprzedaży aukcyjnej w 2026 roku.
• W okresie od 1 stycznia 2024 roku do 31 grudnia 2030 roku 20 milionów uprawnień zostanie zarezerwowanych jako zachęta dla przewoźników lotniczych mająca na celu promowanie odchodzenia od paliw kopalnych.

Oddzielny system handlu uprawnieniami do emisji dla budynków, transportu drogowego i dodatkowych sektorów

W celu zachęcenia do redukcji emisji w sektorach transportu drogowego i budownictwa, które nie były objęte istniejącym systemem handlu uprawnieniami do emisji, prawodawcy uzgodnili ustanowienie odrębnego, równoległego systemu handlu uprawnieniami do emisji dla paliw spalanych w tych sektorach, obowiązującego od 2027 roku. W przeciwieństwie do istniejącego systemu handlu uprawnieniami do emisji, system ETS2 kładzie nacisk na podmioty wyższego szczebla podlegające opodatkowaniu podatkiem akcyzowym od energii (takie jak składy i dostawcy paliw), nie zaś na końcowych konsumentów paliw. Podmioty objęte systemem ETS2 powinny umarzać uprawnienia do swoich potwierdzonych emisji odpowiadające ilościom paliw, które wprowadziły do obrotu. Pomimo tego, że umarzanie uprawnień w ramach systemu ETS2 rozpocznie się dopiero w 2028 roku dla emisji z 2027 roku, monitorowanie i raportowanie emisji rozpocznie się 1 stycznia 2025 roku. Uprawnienia w ramach systemu ETS2 nie będą wymienialne na uprawnienia będące przedmiotem obrotu w istniejącym systemie ETS i będą wprowadzane na rynek wyłącznie w drodze aukcji (bez bezpłatnego przydziału). Całkowita liczba uprawnień wydawanych w ramach systemu ETS2 będzie corocznie zmniejszana o 5,10% po jego uruchomieniu, a od 2028 roku o 5,38% rocznie.

Niskoemisyjne mechanizmy finansowania

• Fundusz modernizacyjny wspiera projekty inwestycyjne ukierunkowane na modernizację sektora energii i systemów energetycznych w tych państwach członkowskich, w których w 2013 roku produkt krajowy brutto na mieszkańca według cen rynkowych wynosił poniżej 60 % średniej unijnej. Do tej grupy dołączyły trzy państwa członkowskie o niższych dochodach, których produkt krajowy brutto na mieszkańca wyrażony w cenach rynkowych był niższy niż 75% średniej dla UE w latach 2016-2018.
• Fundusz innowacyjny wspiera projekty demonstracyjne innowacyjnych rozwiązań technologicznych i przełomowych innowacji w sektorach objętych systemem EU ETS, co obejmuje nowatorskie odnawialne źródła energii, wychwytywanie i wykorzystywanie dwutlenku węgla oraz magazynowanie energii, koncentrując się na zwiększaniu skali nowych technologii.
• Społeczny Fundusz Klimatyczny ustanowiony rozporządzeniem (UE) 2023/955 (zob. streszczenie) uzupełni system opłat za emisję dwutlenku węgla w sektorach budownictwa i transportu drogowego oraz zapewni państwom członkowskim specjalne środki finansowe na wsparcie najbardziej narażonych grup, w szczególności gospodarstw domowych dotkniętych ubóstwem energetycznym lub transportowym oraz mikroprzedsiębiorstw.

Rola państw członkowskich

Państwa członkowskie są odpowiedzialne za wykonywanie następujących zadań:

• Wydawanie uprawnień.
• Dopilnowanie, aby podmioty gospodarcze, operatorzy statków powietrznych, przedsiębiorstwa żeglugowe i podmioty podlegające regulacjom corocznie monitorowały i zgłaszały swoje emisje oraz umarzały liczbę uprawnień równą ich całkowitym emisjom w poprzednim roku kalendarzowym.
• Sprzedaż na aukcjach wszystkich uprawnień, które nie są przyznawane bezpłatnie lub które nie zostały umieszczone w rezerwie stabilności rynkowej.
• Podejmowanie decyzji o sposobie wykorzystania dochodów z aukcji na cele klimatyczne, energetyczne i społeczne.
• Przekazywanie Komisji rocznych sprawozdań dotyczących stosowania dyrektywy.
• Zapewnianie, że uprawnienia mogą być przenoszone między urządzeniami w UE, a także do państw trzecich, w których są one uznawane.
• Wprowadzanie skutecznych kar za wszelkie naruszenia przepisów.

Komisja:

• przedkłada Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiejcoroczne sprawozdanie na temat funkcjonowania systemu EU ETS i realizacji dotyczących go strategii politycznych w dziedzinie klimatu i energii;
• może określać przepisy techniczne niezbędne do stosowania aktu podstawowego;
• utrzymuje niezależny rejestr transakcji, w którym odnotowuje się własność, wydanie, przeniesienie i anulowanie uprawnień.

Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych przedkłada coroczną ocenę funkcjonowania rynków handlu uprawnieniami do emisji w UE.

OD KIEDY PRZEPISY TE MAJĄ ZASTOSOWANIE?

• Dyrektywa 2003/87/WE miała zostać transponowana do krajowych porządków prawnych do 31 grudnia 2003 r.
• Zmiany wprowadzone wraz z nowelizacją dyrektywy (UE) 2023/958 i dyrektywy (UE) 2023/959 w sprawie instalacji stacjonarnych, transportu lotniczego i morskiego w 2023 roku muszą zostać transponowane przez państwa członkowskie do 31 grudnia 2023 roku.
• Państwa członkowskie będą musiały stosować szereg przepisów dotyczących przydziału bezpłatnych uprawnień dopiero od 1 stycznia 2026 roku.
• Termin na wdrożenie zasad nowego systemu ETS dla budynków, transportu drogowego i dodatkowych sektorów upływa 30 czerwca 2024 roku.

KONTEKST

• Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (Komisja Europejska).

KLUCZOWE POJĘCIA

GŁÓWNY DOKUMENT

Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE (Dz.U. L 275 z 25.10.2003, s. 32–46).

Kolejne zmiany dyrektywy 2003/87/WE zostały włączone do tekstu podstawowego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

DOKUMENTY POWIĄZANE

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/955 z dnia 10 maja 2023 r. w sprawie ustanowienia Społecznego Funduszu Klimatycznego i zmieniające rozporządzenie (UE) 2021/1060 (Dz.U. L 130 z 16.5.2023, s. 1–51).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 („Europejskie prawo o klimacie”) (Dz.U. L 243 z 9.7.2021, s. 1–17).

Decyzja Rady (UE) 2020/954 z dnia 25 czerwca 2020 r. w sprawie stanowiska, jakie ma być zajęte w imieniu Unii Europejskiej w ramach Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego w odniesieniu do zgłoszenia dobrowolnego udziału w mechanizmie kompensacji i redukcji CO2 dla lotnictwa międzynarodowego (CORSIA) od dnia 1 stycznia 2021 r. oraz wariantu wybranego do obliczania wymogów wobec przewoźników lotniczych dotyczących kompensacji w latach 2021–2023 (Dz.U. L 212 z 3.7.2020, s. 14–17).

Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2019/1842 z dnia 31 października 2019 r. ustanawiające zasady stosowania dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do dalszych ustaleń dotyczących dostosowań przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji ze względu na zmiany w poziomie działalności (Dz.U. L 282 z 4.11.2019, s. 20–24).

Zob. tekst skonsolidowany.

Ostatnia aktualizacja: 01.09.2023