Bilans procesu wprowadzenia gotówkowej postaci euro

W niniejszym komunikacie Komisja przedstawia szczegółowy bilans procesu wprowadzania do obiegu monet i banknotów euro. Streszcza wyniki badań Eurobarometru dotyczące postrzegania zmiany waluty przez obywateli i przedsiębiorstwa.

AKT

Communication from the Commission to the European Council – Review of the introduction of Euro notes and coins [COM(2002) 124 final – Not published in the Official Journal] (Komunikat Komisji do Rady Europejskiej: Bilans procesu wprowadzenia gotówkowej postaci euro [COM(2002) 124 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym]).

STRESZCZENIE

Wprowadzenie gotówkowej postaci euro było największym procesem zmiany waluty w historii. Wyprodukowano ponad 15 mld banknotów i 51 mld monet, które zastąpiły 9 mld banknotów i 107 mld monet krajowych w obiegu. Operacja, która miała miejsce od początku września 2001 r. do końca lutego 2002 r., przebiegała bez przeszkód i może być uznana za olbrzymi sukces.

Powodzenie wynikało po części z doskonałej koordynacji między instytucjami. Komisja Europejska, poprzez zalecenia i propozycje, była siłą napędową i koordynatorem działań uczestniczących państw członkowskich. Zorganizowała sieci szefów misji krajowych administracji publicznych i dyrektorów komunikacji ministerstw finansów. Komisja pełniła także funkcję punktu informacyjnego. Natomiast Europejski Bank Centralny (EBC) skutecznie koordynował działania narodowych banków centralnych. Do odpowiedniego wprowadzenia euro należało zmobilizować instytucje finansowe, handel, siły porządkowe, transport, a przede wszystkim – obywateli europejskich, których współpraca była nieodzowna dla pozytywnego przebiegu operacji. Na organizację kampanii informacyjnych Komisja, ministerstwa, banki i stowarzyszenia zawodowe wydały w latach 1996–2001 ponad pół miliarda euro.

Wprowadzenie monet i banknotów i wycofanie walut krajowych dokonało się szybciej niż wstępnie przewidywano dzięki doskonałej organizacji. Po pierwszym tygodniu stycznia większość płatności gotówką realizowana była w euro, a obieg walut narodowych po drugim tygodniu był już znikomy.

Przebieg operacji

Bilans operacji zaopatrzenia wstępnego i zaopatrzenia wtórnego. Od września 2001 r. banki i placówki handlowe mogły otrzymać pierwsze monety i banknoty dzięki operacjom zaopatrzenia wstępnego i zaopatrzenia wtórnego. Państwa członkowskie mogły dowolnie wybrać datę rozpoczęcia procesu. Do 31 grudnia 132,1 mld euro (21% całkowitej produkcji banknotów) rozdzielono między banki. Natomiast 73% całkowitej produkcji monet rozprowadzono do banków od września do grudnia, chociaż istniały różnice między państwami członkowskimi. Wszystkie operacje odbyły się bez zakłóceń.

Zaopatrzenie wtórne. Zaopatrzenie wtórne placówek handlowych w banknoty i monety rozpoczęło się w wielu państwach we wrześniu. Możliwość przedstawiona przedsiębiorstwom polegająca na zaopatrywaniu się w małe ilości na cele szkolenia personelu kasowego nie była często wykorzystywana. Łącznie 2,8 mln placówek handlowych strefy euro uczestniczyło w bardzo nierównomierny sposób w operacjach zaopatrzenia wtórnego. Chociaż w Irlandii prawie wszystkie placówki handlowe były zaopatrzone, to we Włoszech poziom ten nie przekroczył 10%. Średnio banki powtórnie zaopatrzyły 9% (wartości) otrzymanych banknotów. Sytuacja monet była nieznacznie lepsza. Ciekawy jest fakt, że państwa członkowskie, które wprowadziły zachęty lub usunęły ograniczenia logistyczne (Austria, Niederlandy, Irlandia, Niemcy) uzyskały najwyższe wyniki.

Monety. Od połowy grudnia obywatele mieli możliwość kupienia małych zestawów monet o różnej wartości w każdym z państw, aby zapoznać się z nową walutą. Zestawy te odniosły duży sukces i wzbudziły niekłamany entuzjazm. Sprzedano wtedy ponad 150 mln zestawów. Chociaż istniały obawy, przestrzegano zakazu używania tych monet przed 1 stycznia. Odnotowano tylko kilka pojedynczych przypadków użycia tych monet w automatach.

Ogólny bilans zaopatrzenia wstępnego wynosi 6 mld banknotów (40% produkcji) i 37,5 mld monet (73,5% produkcji). Sukces zaopatrzenia wstępnego ostatecznie zadecydował o szybkim uruchomieniu operacji w euro na początku 2002 r.

Rozpowszechnienie banknotów i monet w styczniu 2002 r. Nowe monety i banknoty rozpowszechniane były przede wszystkim przez wypłacanie pieniędzy z bankomatów, w okienkach instytucji finansowych i resztę wydawaną w placówkach handlowych. 1 stycznia 2002 r. średnio 80% bankomatów wypłacało euro. 4 stycznia prawie wszystkie bankomaty były już przystosowane. Technicznie operacja przebiegała bardzo dobrze z wyjątkiem kilku komplikacji we Włoszech i w Finlandii. Z powodu entuzjazmu i ciekawości przez pierwsze dni dokonywano bardzo dużo wypłat. Poziom wypłat unormował się po dwóch tygodniach. Nie stwierdzono poważnych problemów z zaopatrywaniem bankomatów.

Wymiana dawnych walut krajowych. Przez pierwsze dziesięć dni stycznia wiele osób udało się do banków, aby wymienić dawną walutę krajową lub wypłacić euro, co spowodowało kolejki oczekujących. W niektórych krajach taki sposób zaopatrywania odgrywał istotniejszą rolę niż bankomaty. W Hiszpanii, Luksemburgu i Niemczech banki otwarte były nawet 1 stycznia.

Rola handlowców. Zakaz wydawania reszty w starej walucie krajowej spowodował znaczny wzrost zasobów w kasach. Handlowcy przeważnie przestrzegali tej zasady. Zaopatrzenie punktów handlowych w monety i banknoty w pierwszym tygodniu nie obyło się bez spięć, ponieważ bardzo wielu klientów płaciło za zakupu banknotami o wysokich nominałach. W takiej sytuacji wydłużył się czas oczekiwania do kas. W tych dniach 7585 ciężarówek pracujących dla strefy euro działało z maksymalną wydajnością. Podsumowując, braki niektórych nominałów monet i banknotów były bardzo rzadkie. W razie konieczności banki centralne państw członkowskich wspierały się wzajemnie. Tak było w przypadku Francji, która zakupiła od Hiszpanii 100 mln monet o nominale 50 centów, czy też banku Portugalii, który otrzymał od Eurosystemu kilka milionów banknotów o różnych nominałach.

Bilans jest zatem pozytywny, gdyż połączenie tych trzech kanałów pozwoliło na szybkie wprowadzenie jednej waluty dla 300 mln mieszkańców strefy euro.

Wykorzystywanie euro do płatności gotówkowych. Przez pierwsze dni klienci częściej wydawali walutę krajową niż euro. Bardzo szybko stare waluty wyszły z obiegu, dzięki wydawaniu reszty w euro przez handlowców, którzy odegrali rolę „zasysaczy” jednostek waluty krajowej. Udział płatności w euro wynosił 20% na koniec 2 stycznia, 55% – 4 stycznia i 95% – 16 stycznia. Łączna wysokość płatności w gotówce była znacząca przez pierwsze dwa tygodnie stycznia, żeby unormować się w momencie, gdy waluty narodowe zostały wycofane z obiegu. Wszelkie inne zmiany (przeliczenie kont, karty i terminale płatność elektronicznych) odbyły się w sposób zadowalający. Niderlandy i Irlandia były państwami, które najszybciej realizowały płatności w euro: między 8 a 10 stycznia prawie wszystkie operacje dokonywane były w nowej walucie. W tym samym okresie inne kraje, takie jak Belgia, Francja i Hiszpania nieznacznie przekroczyły poziom 70%.

Wycofanie dotychczasowych walut krajowych. Wycofanie dotychczasowych walut dokonało się w głównej mierze w ciągu kilku tygodni. 11 stycznia jedna trzecia banknotów, które były w obiegu jeszcze 31 grudnia, została wycofana, a 8 stycznia poziom ten przekroczył 75%. W rzeczywistości obieg walut krajowych był dużo słabszy: zablokowanie banknotów w depozytach pośrednich spowodowało opóźnienie przy zliczaniu banknotów przez banki centralne.

Wycofanie monet. Wycofanie monet było jeszcze wolniejsze: 22 lutego wycofano tylko 27,9% wartości monet krajowych, co było spowodowane przechowywaniem monet w depozytach w oczekiwaniu na zliczenie. Dzięki kampaniom informacyjnym banki centralne zdołały wycofać z obiegu około 9% monet jeszcze w 2001 r. Staje się jasne, że pewna część banknotów i znacząca część monet nigdy nie będzie odzyskana, ponieważ mogły się zgubić albo zasilać zbiory kolekcjonerów. W większości państw członkowskich wymiana starych pieniędzy ograniczona jest wyznaczonym terminem. (Zob. tabela na dole strony)

Inne kwestie związane z wprowadzeniem gotówkowej postaci euro

Stabilizacja cen. Ankiety przeprowadzone wśród konsumentów pokazały, że większość obywateli (67%) sądzi, że podczas wprowadzania euro ceny były zaokrąglane w górę, a 28% uważa, że wzrost i spadek cen się równoważą. Tylko 1,9% odpowiada, że ceny zaokrąglane były w dół. Poziomy inflacji ogłaszane przez Eurostat pokazują, że chociaż inflacja roczna wzrosła z 2% do 2,7% od grudnia do stycznia, to zjawisko nastąpiło w wyniku oddziaływania wielu czynników niezwiązanych z euro np. wzrost niektórych podatków i opłat, wzrost ceny paliw oraz owoców i warzyw. Według Eurostatu wprowadzenie euro wpłynęło na miesięczne zmiany cen tylko na poziomie 0–0,16%. Dobrowolne porozumienia w sprawie stabilizacji cen były najczęściej należycie przestrzegane.

Kwestie bezpieczeństwa. Mimo niespotykanej dotychczas liczby konwojów pieniędzy i podwojenia ilości monet i banknotów w obiegu, zanotowano dużo mniej niepożądanych zdarzeń niż zwykle. Między wrześniem a grudniem zarejestrowano tylko 27 przypadków kradzieży banknotów i 17 kradzieży monet. Skuteczność zastosowanych środków bezpieczeństwa była satysfakcjonująca.

Jakość produkcji. Kontrola jakości monet i banknotów była bardzo skuteczna. Wykryte były rzadkie przypadki fałszerstwa, ale możliwość otrzymania falsyfikatu jest mało prawdopodobna. Obecność niklu w monetach 1 i 2 euro była skrytykowana, ale wykonane testy wykluczyły działanie alergizujące.

Fałszerstwo. Banknoty i monety europejskie są lepiej chronione przed fałszerstwem niż wszystkie dawne waluty krajowe. W styczniu wykryto jedynie pięćdziesiąt przypadków fałszerstwa banknotów, co jest liczbą wyjątkowo niską. Odkryto też dwie źle wykonane kopie monet.

Przystosowanie dystrybutorów automatycznych. Przystosowanie dystrybutorów automatycznych nie odbyło się tak łatwo. Wielu dystrybutorów źle oceniło tempo zastępowania walut krajowych przez euro i poniosło straty z powodu nieprzystosowania części automatów. Nie udało się szybko nadrobić opóźnienia, ponieważ wykwalifikowany personel miał nadmiar pracy. Ponadto pojawiło się kilka przypadków odrzucenia monet pochodzących z innych państw członkowskich, ponieważ urządzenia były nieodpowiednio wyregulowane.

Wprowadzenie euro w państwach trzecich. W grudniu 2001 r. 26 banków centralnych i instytucji finansowych spoza strefy euro zaopatrzono w około 4 mld euro, aby zapewnić dostępność banknotów euro od pierwszych dni stycznia. Wiele banknotów krajowych, w szczególności marek niemieckich, używano lub przechowywano w Europie Centralnej i Wschodniej. Wycofywanie tych banknotów rozpoczęło się już w 2001 r.

Reakcje obywateli

Opinia obywateli o skuteczności etapu wstępnego jest pozytywna: średnio trzy czwarte obywateli uważa, że była dobrze lub bardzo dobrze przygotowana do daty 1 stycznia 2002 r. Przeważająca część uważała, że wcześniejsza zmiana kont bankowych na euro przyczyniła się do dobrego przygotowania. Pod koniec stycznia jedna osoba na pięć twierdziła, że ma jeszcze problemy w używaniu nowej waluty, a tylko jedna na trzydzieści pięć, że ma duże trudności. W ośmiu państwach (Austria, Finlandia, Hiszpania, Niderlandy, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy) większość twierdziła, że nie ma żadnych problemów. Przeważająca część obywateli nie miała problemów przy rozpoznawaniu i używaniu monet. Jedynie Irlandia stanowi wyjątek.

Mentalne przejście na euro. Przejście na euro nie miało żadnego wpływu na zmianę zachowań nabywczych 77% kupujących. Klienci mieli często problemy z zapamiętaniem cen w euro. Dlatego wciąż liczyli w starej walucie krajowej (45%). Tylko 28% zmieniła swoje nastawienie do waluty. Niemniej jednak obywatele rzadko używali kalkulatorów i konwerterów. Większość chciała, aby podawanie cen w dwóch walutach zakończyło się wraz z upłynięciem okresu podwójnego obiegu. Należy jednak pamiętać, że wyniki te różnią się znacznie w poszczególnych państwach.

Ogólne zadowolenie. Ogólnie ujmując, 60% obywateli uważa, że przejście na jedną walutę przynosi więcej korzyści niż strat. Opinię taką szczególnie podzielają ludzie młodzi poniżej 24 roku życia. Ponadto dzięki euro prawie wszyscy bardziej poczuli, że są Europejczykami. Jedna osoba na pięć uważa, że przejście na euro przebiegało dobrze lub bardzo dobrze. Wreszcie ponad dwie trzecie obywateli jest zadowolonych, że euro stało się ich walutą, a jedynie Austria, Grecja i Niemcy odnotowały wyższy poziom niezadowolenia.

Przystosowanie małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP)

Ogólnie obawy związane ze złym przygotowaniem MŚP były nieusprawiedliwione. Wydaje się, że nawet MŚP, które miały opóźnienia w przygotowaniach, zdołały przejść na jedną walutę w ostatniej chwili. W momencie przejścia na euro już 95% MŚP prowadziło księgowość w euro. Większość przedsiębiorców potwierdza, że nie napotkało trudności w trakcie zmiany waluty. Pojawiły się sporadyczne przypadki zakłóceń w systemach informatycznych, z umieszczaniem cen lub fakturowaniem. Podsumowując, nie było żadnych przykrych niespodzianek, a 95% MŚP twierdzi, że zmiana nastąpiła zgodnie z założeniami, albo wręcz łatwiej. Jedno przedsiębiorstwo na pięć liczyło, że euro będzie miało pozytywny wpływ na działalność.

Zmiana waluty w liczbach: najważniejsze postanowienia narodowe

Ostatnia aktualizacja: 14.09.2005