Zasada bezpośredniego skutku prawa Unii Europejskiej

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Van Gend en Loos przeciwko Nederlandse administratie der belastingen – podstawowa zasada bezpośredniego skutku

CO STWIERDZONO W WYROKU?

• W wyroku tym Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Trybunał) zapisuje zasadę bezpośredniego skutku prawa Unii Europejskiej (UE).
• Wyrok stanowi, że prawo UE tworzy nie tylko obowiązki dla państw członkowskich UE, ale także prawa dla jednostek. W efekcie jednostki otrzymują prawa i mogą bezpośrednio powoływać się na prawo UE przed sądami krajowymi i europejskimi, niezależnie od tego, czy w prawie krajowym istnieją podobne regulacje (tj. także w przypadkach, gdy na mocy prawa krajowego nie przysługuje środek zaskarżenia).

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Bezpośredni skutek horyzontalny i wertykalny

Bezpośredni skutek ma dwa aspekty: wertykalny i horyzontalny.

• Bezpośredni skutek wertykalny ma znaczenie dla stosunków między jednostkami a państwem. Oznacza to, że jednostki mogą powoływać się na zapisy prawa UE w stosunku do państwa.
• Bezpośredni skutek horyzontalny ma znaczenie dla stosunków między jednostkami. Oznacza to, że jednostka może przywołać zapisy prawa UE w sporze z inną jednostką.
• W zależności od rodzaju aktu Trybunał przyjął bądź pełny bezpośredni skutek (tzn. bezpośredni skutek horyzontalny i wertykalny), bądź częściowy bezpośredni skutek (tylko skutek wertykalny).

Skutek bezpośredni a prawo pierwotne

• Trybunał w wyroku w sprawie Van Gend en Loos umieścił zasadę bezpośredniego skutku w prawie pierwotnym. Przy czym zaznaczył jako warunek, że obowiązki muszą być doprecyzowane, jasne, bezwarunkowe i nie mogą odwoływać się do dodatkowych środków, krajowych czy europejskich.
• W wyroku w sprawie Becker Trybunał odmawia stosowania zasady bezpośredniego skutku, jeśli państwo posiada pewien, najmniejszy nawet, margines działania dotyczący wprowadzenia danego przepisu. W sprawie Kaefer i Procacci przeciwko państwu francuskiemu Trybunał uznał, że badany przepis był bezwarunkowy, ponieważ nie pozostawiał żadnej swobody państwom członkowskim, w związku z czym podlegał zasadzie bezpośredniego skutku.

Skutek bezpośredni a prawo wtórne

Zasada bezpośredniego skutku dotyczy także aktów prawa wtórnego, tj. aktów, takich jak rozporządzenia, dyrektywy i decyzje, przyjmowanych przez instytucje UE na podstawie zasad i celów określonych w traktatach. Jednak zakres bezpośredniego skutku zależy od rodzaju aktu.

• Jak określono w Artykule 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, rozporządzenia mają bezpośrednie zastosowanie w państwach członkowskich, dlatego mają bezpośredni skutek. Jednak zgodnie z zasadami ogólnymi, ma to zastosowanie jedynie pod warunkiem, że przepisy te są wystarczająco jasne, precyzyjne i istotne dla sytuacji poszczególnych stron sporu (skutek bezpośredni wyjaśniony wyrokiem w sprawie Politi przeciwko Ministero delle finanze).
• Dyrektywy są aktami adresowanym do państw członkowskich i muszą zostać przez nie poddane transpozycji do prawa krajowego. Jednak Trybunał uznaje, że w niektórych przypadkach ma zastosowanie zasada bezpośredniego skutku w celu ochrony praw jednostek. Trybunał uznał w wyroku w sprawie Van Duyn przeciwko Home Office, że dyrektywa ma bezpośredni skutek, jeśli jej przepisy są bezwarunkowe oraz wystarczająco jasne i precyzyjne, oraz w momencie, gdy państwo członkowskie nie transponowało dyrektywy w wyznaczonym terminie. Niemniej jednak skutek bezpośredni może mieć tylko charakter wertykalny – państwa członkowskie zobligowane są do wdrażania dyrektyw, lecz dyrektywy te nie mogą być powołane przez państwo członkowskie wobec jednostki (zob. wyrok w sprawie Ratti).
• Decyzje mogą mieć bezpośredni skutek, jeśli adresowane są do państwa członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości uznaje tylko bezpośredni skutek wertykalny (wyrok w sprawie Hansa Fleisch przeciw Landrat des Kreises Schleswig-Flensburg).
• Umowy międzynarodowe. W wyroku w sprawie Demirel przeciwko Stadt Schwäbisch Gmünd Trybunał uznał bezpośredni skutek niektórych umów zgodnie z kryteriami określonymi w wyroku w sprawie Van Gend en Loos.
• Opinie i zalecenia nie są prawnie wiążące. Wobec tego nie mają bezpośredniego skutku.

KONTEKST

Zasada bezpośredniego skutku jest, wraz z zasadą pierwszeństwa prawa UE, fundamentem prawa UE.

GŁÓWNY DOKUMENT

Wyrok z dnia 5 lutego 1963 r., NV Algemene Transport- en Expeditie Onderneming van Gend & Loos przeciwko Nederlandse administratie der belastingen, C-26/62, ECLI:EU:C:1963:1.

DOKUMENTY POWIĄZANE

Wyrok z dnia 10 listopada 1992 r., Hansa Fleisch Ernst Mundt GmbH & Co. KG przeciwko Landrat des Kreises Schleswig-Flensburg, C-156/91, ECLI:EU:C:1992:423.

Wyrok z dnia 12 grudnia 1990 r., Peter Kaefer i Andréa Procacci przeciwko państwu francuskiemu, sprawy połączone C-100/89 oraz C-101/89, ECLI:EU:C:1990:456.

Wyrok z dnia 30 września 1987 r., Meryem Demirel przeciwko Stadt Schwäbisch Gmünd, C-12/86, ECLI:EU:C:1987:400.

Wyrok z dnia 19 stycznia 1982 r., Ursula Becker przeciwko Finanzamt Münster-Innenstadt, C-8/81, ECLI:EU:C:1982:7.

Wyrok z dnia 5 kwietnia 1979 r., Postępowanie karne przeciwko Tullio Ratti, C-148/78, ECLI:EU:C:1979:110.

Wyrok z dnia 4 grudnia 1974 r., Yvonne van Duyn przeciwko Home Office, C-41-74, ECLI:EU:C:1974:133.

Wyrok z dnia 14 grudnia 1971 r., Politi s.a.s. przeciwko Ministero delle Finanze della Repubblica Italiana, C-43/71, ECLI:EU:C:1971:122.

Ostatnia aktualizacja: 25.11.2022