Siódmy program ramowy Euratom

Zrównoważony rozwój energii syntezy jądrowej, sprostanie wyzwaniom stawianym przez rozszczepienie jądrowe w kwestii bezpieczeństwa, usuwanie odpadów, wydajność i konkurencyjność to ogólne cele postawione w szczegółowym programie badawczym i szkoleniowym w dziedzinie jądrowej. Niniejszy dokument określa aktualne wyzwania związane z wykorzystaniem energii jądrowej w Europie, a także przedstawia cechy i ogólne cele programu. Do każdego obszaru tematycznego badań: syntezy jądrowej, energii z rozszczepienia jądrowego i ochrony przed promieniowaniem, przypisane są cele szczegółowe, z których wynika cały szereg działań, jakie należy podjąć w czterech najbliższych latach.

AKT

Decyzja Rady 2006/970/CE z dnia 18 grudnia 2006 r. dotycząca siódmego programu ramowego Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom) w zakresie działań badawczych i szkoleniowych w dziedzinie jądrowej (2007–2011) [Dz.U. L 400 z 30.12.2006] oraz

Decyzja Rady 2006/977/Euratom z dnia 19 grudnia 2006 r. dotycząca programu szczegółowego, który ma zostać zrealizowany w formie działań bezpośrednich przez Wspólne Centrum Badawcze w ramach siódmego programu ramowego Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom) w zakresie działań badawczych i szkoleniowych w dziedzinie jądrowej (2007–2011) [Dz.U. L 400 z 30.12.2006].

STRESZCZENIE

Elektrownie atomowe produkują obecnie jedną trzecią całej energii elektrycznej w Unii Europejskiej (UE). Pod tym względem stanowią więc uprzywilejowane źródło energii. Czysta energia jądrowa odgrywa ponadto ważną rolę dla środowiska (redukuje emisję gazów cieplarnianych), przyczyniając się równocześnie do zwiększenia niezależności, bezpieczeństwa i zróżnicowania dostaw energii w Unii.

W perspektywie synteza jądrowa * powinna pozwolić na prawie nieograniczoną dostawę czystej energii. W tym względzie projekt ITER (DE) (EN) (FR) * stanowi niezaprzeczalną wartość dodaną. Dlatego też jego realizacja i wykorzystanie znajdują się w centrum aktualnej strategii UE. Niemniej jednak tak ambitny plan musi opierać się na solidnym i ukierunkowanym europejskim programie w dziedzinie badań i rozwoju.

Pomimo to rozszczepienie jądrowe * pozostaje ciągle lepszym rozwiązaniem. W związku z tym wydaje się niezbędne skoncentrowanie działań na badaniach i szkoleniach w zakresie bezpieczeństwa jądrowego (ochrony przed promieniowaniem *), zrównoważonej gospodarki odpadami, efektywności i globalnej konkurencyjności tego sektora.

Dlatego, aby zagwarantować Europie zadowalającą ilość energii, należy brać pod uwagę ochronę jej źródeł, infrastrukturę i istniejącą wiedzę, a także wykorzystywać nowe możliwości stworzone przez naukę i technologie. Mając to na uwadze, szczegółowy program powinien pozwolić na utrzymanie wystarczającego poziomu inwestowania w badania i jednocześnie zoptymalizować współpracę między UE a jej państwami członkowskimi.

CECHY I OGÓLNE CELE PROGRAMU

Program Euratom, który rozpoczął się w 2011 r., podzielony jest na dwa programy szczegółowe. Pierwszy dotyczy badań nad syntezą jądrową, energii z rozszczepienia jądrowego i ochrony przed promieniowaniem. Drugi dotyczy działań w dziedzinie energii jądrowej podejmowanych przez Wspólne Centrum Badawcze (Joint Research Centre, JRC).

Całkowita maksymalna kwota przeznaczona na wdrożenie siódmego programu ramowego w okresie 2007–2011 wynosi 2751 mln euro. Ważna część tego budżetu zarezerwowana jest na sfinansowanie międzynarodowego eksperymentalnego reaktora termojądrowego (ITER).

Program szczegółowy Euratom

Niniejszy szczegółowy program dotyczy następujących obszarów:

• energii termojądrowej (DE) (EN) (FR),
• rozszczepienia jądrowego,
• ochrony przed promieniowaniem.

W tych obszarach należy osiągnąć następujące cele:

• podnieść poziom badań i innowacji,
• zagwarantować wysoki poziom współpracy i wsparcie działań badawczych i szkoleniowych.

Głównym wkładem szczegółowego programu jest pogłębienie badań na szczeblu wspólnotowym w wyżej wymienionych dziedzinach. Podkreśla się również jego synergię i komplementarność z innymi politykami i programami wspólnotowymi.

W dziedzinie energii termojądrowej badania będą koncentrować się na:

• rozwijaniu bazy wiedzy dla projektu ITER,
• zakończeniu etapu budowy ITER, pozwalającym na stworzenie prototypów reaktorów, przed oddaniem ITER do eksploatacji.

W dziedzinie rozszczepienia jądrowego i ochrony przed promieniowaniem niniejszy program ma na celu przygotowanie podstaw naukowych i technicznych niezbędnych do lepszego zarządzania energią (bezpieczniejszego i oszczędniejszego źródła, bardziej konkurencyjnego i przyjaźniejszego dla środowiska) i odpadami oraz ich skutkami.

Ponadto przygotowane zostaną wskaźniki osiągnięć dla trzech poziomów:

• wskaźniki ilościowe i jakościowe pozwolą określić ścieżki lub tendencje postępu naukowego i technologicznego (normy i nowe narzędzia, techniki naukowe, wnioski patentowe i przyznanie licencji związanych z nowymi produktami, procedury i usługi, itp.),
• wskaźniki zarządzania (ocena wewnętrzna wyników, procesu decyzyjnego, wykonanie budżetu, terminy podpisania umów i płatności, itp.),
• wskaźniki rezultatu i efektów (ogólna skuteczność badań w stosunku do postawionych celów, wpływ programu kadrowego, w szczególności na osiągnięcie celów określonych w Lizbonie, Göteborgu i Barcelonie, oraz skuteczność programów szczegółowych).

Do realizacji szczegółowego programu na okres od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2011 r. przewidziano budżet w wysokości 2234 mln euro. Kwota zostanie rozdzielona na poszczególne obszary działań w następujący sposób:

• 1947 mln euro na badania energii termojądrowej,
• 287 mln euro na rozszczepienia jądrowe i ochronę przed promieniowaniem.

Działania WCB

Prace WCB w zakresie badań jądrowych mają na celu wsparcie całego spektrum działalności badawczej prowadzonej we współpracy międzynarodowej w następujących obszarach tematycznych:

• gospodarka odpadami promieniotwórczymi, ich oddziaływanie na środowisko,
• bezpieczeństwo jądrowe,
• bezpieczeństwo fizyczne elektrowni jądrowych.

Cele i wytyczne tych działań przedstawiono w załączniku do decyzji 2006/977/Euratom.

Szacunkowa kwota niezbędna do realizacji szczegółowego programu wynosi 517 mln euro.

Wdrożenie7. programu ramowego wraz z poszczególnymi programami szczegółowymi i wszystkimi działaniami badawczymi musi przebiegać z poszanowaniem fundamentalnych zasad etyki i przy uwzględnieniu aspektów socjalnych, prawnych, społeczno-ekonomicznych, kulturalnych i równości płci.

OBSZARY TEMATYCZNE BADAŃ

Do każdego obszaru tematycznego (energia syntezy jądrowej, rozszczepienie jądrowe i ochrona przed promieniowaniem) przypisany jest ogólny cel, dla którego przewidziano szereg działań. Dla rozszczepienia jądrowego i ochrony przed promieniowaniem zdefiniowano również cele szczegółowe.

Energia syntezy jądrowej

Ogólnym celem jest włączenie wszystkich stron (naukowców, przemysłu, przedsiębiorstw, decydentów politycznych itp.) i wiedzy naukowej w europejski program badawczy nad energią syntezy jądrowej (DE) (EN) (FR). Wysiłki koncentrować się będą zwłaszcza na budowie i wykorzystaniu ITER oraz jego następcy DEMO *, a także na projektach o szerszym spektrum, związanych z rozwojem energii termojądrowej.

Zaplanowane działania będą dotyczyć siedmiu następujących aspektów:

• realizacji ITER,
• badań i rozwoju na rzecz przygotowania ITER,
• działań technologicznych na rzecz przygotowania DEMO,
• działań badawczo-rozwojowych w dłuższym okresie,
• zasobów ludzkich, edukacji i szkolenia,
• infrastruktury,
• zarządzania bieżącymi potrzebami i nieprzewidzianymi sytuacjami politycznymi.

Udział UE w projekcie ITER będzie polegał w szczególności na:

• przygotowaniu placówki,
• powołaniu organizacji ITER,
• zarządzaniu personelem i jego rekrutacji,
• ogólnym wsparciu technicznym i administracyjnym,
• budowie urządzeń i instalacji niezbędnych do funkcjonowania placówki,
• wdrożeniu programu ukierunkowanego na fizykę i technologię, uwzględniającego ocenę podstawowych technologii specyficznych dla funkcjonowania ITER, a także badaniu scenariuszy owego funkcjonowania poprzez odpowiednie działania doświadczalne i teoretyczne.

Jeśli chodzi o DEMO-urządzenie do testów technologicznych, będące prototypem przyszłych przemysłowych reaktorów termojądrowych, będą kontynuowane próby i oceny materiałów tej technologii oraz samego modelu reaktora.

Poza działaniami skierowanymi na projekt ITER i DEMO nacisk położony zostanie również na nabywanie nowych kompetencji i poszerzanie wiedzy w kluczowych dziedzinach związanych z rozwojem przyszłych elektrowni termojądrowych. Cel jest dwojaki: w perspektywie długoterminowej badania powinny zwiększyć techniczne możliwości realizacji syntezy jądrowej i stać się ekonomicznie opłacalne. Przewidziane w związku z tym działania badawcze będą dotyczyć:

• systemów magnetycznego uwięzienia plazmy *,
• plazmy syntezy jądrowej *,
• aspektów społecznych i ekonomicznych związanych z produkcją energii termojądrowej,
• syntezy przez bezwładnościowe uwięzienie plazmy *.

Aby sprostać potrzebom ITER i badań nad energią termojądrową w zakresie zasobów ludzkich, kompetencji i poziomu wyszkolenia, niniejszy program przewiduje:

• środki wspierające mobilność naukowców pomiędzy organizacjami biorącymi udział w programie w celu promowania lepszej współpracy i większej integracji na szczeblu międzynarodowym,
• wysoko wyspecjalizowane szkolenia dla inżynierów, doktorantów i naukowców wyższego stopnia, polegające w szczególności na wykorzystywaniu urządzeń programu jako platformy dla szkoleń, seminariów i innych specjalistycznych warsztatów,
• działania promujące innowację i wymianę wiedzy z uniwersytetami, instytutami badawczymi i zainteresowanymi przedsiębiorstwami.

Ważnym elementem nowego europejskiego programu badawczego w zakresie nowych infrastruktur będzie budowa ITER w Europie.

Aby sprostać ewentualnym nowym potrzebom lub nieprzewidzianym wymogom politycznym w zakresie dostaw energetycznych, zmiany klimatu i zrównoważonego rozwoju, może zostać powołany program przyspieszający badania nad rozwojem syntezy jądrowej. W konsekwencji zaowocuje to wcześniejszym wprowadzeniem na rynek energii syntezy jądrowej. Nadrzędnym celem przyspieszonego programu, prowadzącym w istocie do jego zakończenia, będzie wcześniejsza realizacja elektrowni DEMO.

Rozszczepienie jądrowe

Ogólne założenia w tej dziedzinie są różnorodne:

• sprostanie potrzebom w zakresie szkoleń,
• zwiększenie wsparcia infrastruktur,
• wzmocnienie europejskiej przestrzeni badawczej,
• rozwijanie wspólnej wizji dotyczącej głównych problemów i rozwiązań na szczeblu europejskim,
• zapewnienie spójności pomiędzy programami krajowymi,
• stworzenie sieci z międzynarodowymi organizacjami i krajami trzecimi (USA, nowymi niepodległymi krajami, Kanadą, Japonią itd.),
• wzmocnienie roli Euratomu w zakresie międzynarodowego koordynowania działań badawczych i rozwojowych dotyczących technologii,
• zapewnianie koordynacji z Wspólnym Centrum Badawczym (WCB),
• ustanowienie połączeń między działaniami badawczymi 7. programu ramowego,
• promowanie współpracy międzynarodowej.

Rozszczepienie jądrowe stawia liczne pytania w kwestii gospodarki odpadami radioaktywnymi. W tym zakresie badania i rozwój technologiczny będą koncentrować się na:

• bezpiecznym gospodarowaniu długotrwałymi i wysokoaktywnymi odpadami promieniotwórczymi i ich geologicznej utylizacji,
• ich zagospodarowaniu i składowaniu w wymiarze europejskim,
• rozwijaniu procedur pozwalających na redukcję ich ilości i objętości (np.: podział, transmutacja * itd.).

W ramach obecnego programu będą również prowadzone działania dotyczące instalacji jądrowych, aby zapewnić im większe bezpieczeństwo i oszczędność w wykorzystywaniu źródeł, bardziej ekologiczne funkcjonowanie i lepszą konkurencyjność.

Obecny program przewiduje także wspieranie projektowania, renowacji, budowy i użytkowania infrastruktur badawczych związanych z rozszczepieniem jądrowym. Jednym z priorytetów jest również ułatwienie naukowcom dostępu do tych placówek na szczeblu międzynarodowym.

Zostaną przewidziane różne instrumenty dla sektora zasobów ludzkich i szkoleń w Europie i poza jej granicami w celu promowania transferu kompetencji i wiedzy naukowej w całym sektorze. Instrumenty te służyć będą przede wszystkim zapewnieniu temu sektorowi wystarczającej ilości naukowców i wykwalifikowanych techników, w szczególności poprzez:

• poprawę koordynacji między uczelniami w UE (równoważność dyplomów wszystkich państw członkowskich),
• wspieranie praktyk i sieci współpracy oraz mobilności studentów i środowiska naukowego poprzez subwencje i stypendia.

Ochrona przed promieniowaniem

Działania badawcze poświęcone ochronie przed promieniowaniem, skupiające się na kwestii zagrożeń związanych z przedłużoną ekspozycją na niskie dawki promieniowania, będą polegać na:

• ilościowym opisaniu zagrożeń (badania epidemiologiczne, badania w zakresie biologii komórkowej i molekularnej itd.),
• zwiększaniu bezpieczeństwa i skuteczności stosowania promieniowania do celów medycznych,
• wzmocnieniu spójności i integracji zarządzania w sytuacjach nagłych, w tym rekultywacji terenów skażonych,
• definiowaniu praktycznych i skutecznych procedur postępowania w razie zastosowania promieniowania lub materiałów radioaktywnych w złej wierze,
• skuteczniejszym zintegrowaniu krajowych działań badawczych w innych dziedzinach (radioekologia *, dozymetria * itd.).

Kontekst

UE od 1984 r. prowadzi opartą na wieloletnich programach ramowych politykę w zakresie badań i rozwoju technologii. Siódmy program ramowy jest drugim od wprowadzenia strategii lizbońskiej w 2000 r. i musi odegrać główną rolę na rzecz rozwoju i zatrudnienia w Europie w kolejnych latach. Komisja pragnie rozwinąć „trójkąt wiedzy” stworzony z polityki badań, edukacji i innowacji, aby wiedza służyła dynamice gospodarczej i postępowi społecznemu oraz środowiskowemu.

AKTY POWIĄZANE

Rozporządzenie Rady (Euratom) nr 1908/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r. ustanawiające zasady uczestnictwa przedsiębiorstw, ośrodków badawczych i uczelni wyższych w działaniach prowadzonych w ramach siódmego programu ramowego Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej oraz zasady upowszechniania wyników badań (2007–2011) [Dz.U. L 400 z 30.12.2006].

Rozporządzenie to dotyczy warunków uczestnictwa przedsiębiorstw, ośrodków badawczych i uczelni wyższych w siódmym programie ramowym Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom)(2007–2011). Dokument podzielony jest na cztery rozdziały: przepisy wstępne (przedmiot, definicje, poufność), uczestnictwo (warunki uczestnictwa, procedury itd.), upowszechnianie i wykorzystanie (własność, ochrona, publikacja, upowszechnianie i wykorzystanie istniejącej i nowej wiedzy) oraz przepisy szczególne dotyczące uczestnictwa w działaniach w ramach obszaru tematycznego „badania nad energią syntezy jądrowej”.

Ostatnia aktualizacja: 10.07.2007