Instrument pomocy przedakcesyjnej (IPA) zapewnia wparcie państwom zaangażowanym w proces przystąpienia do Unii Europejskiej (UE) w latach 2007–2013. IPA ma na celu poprawę skuteczności i spójności pomocy dzięki jednolitym ramom wzmocnienia zdolności instytucjonalnej, współpracy transgranicznej, rozwoju gospodarczego i społecznego oraz rozwoju wsi. Pomoc przedakcesyjna wspiera proces stabilizacji i stowarzyszania państw kandydujących i potencjalnych kandydatów z poszanowaniem ich szczególnych charakterów oraz procesów, do których są przywiązane.

Instrument pomocy przedakcesyjnej (IPA) jest instrumentem finansowym procesu poprzedzającego wstąpienie do Unii Europejskiej (UE) na lata 2007–2013. Pomoc dostarczana jest na podstawie partnerstwa europejskiego z potencjalnymi kandydatami oraz partnerstwa dla członkostwa państw kandydujących, które dotyczą niektórych państw Bałkanów Zachodnich oraz Turcji. Z założenia jest to instrument elastyczny, a pomoc udzielana jest w zależności od postępu dokonanego przez beneficjentów oraz ich potrzeb, wynikających z ocen i dokumentów strategicznych Komisji.

Kraje-beneficjenci są podzielone na dwie kategorie w zależności od ich statusu (kandydat do przystąpienia lub kandydat potencjalny) w ramach procesu stabilizacji i stowarzyszenia, tj.:

Załączniki będą modyfikowane w miarę zmian statusów poszczególnych państw po podjęciu przez Radę decyzji przyjętej na wniosek Komisji większością kwalifikowaną.

W wyjątkowych sytuacjach, w trosce o spójność i skuteczność, także inne kraje mogą otrzymać wsparcie finansowane przez IPA. Pod warunkiem, że działania te wpisują się w ramy regionalne, transgraniczne, międzynarodowe lub światowe i nie nakładają się na inne programy wspólnotowe pomocy zewnętrznej.

IPA został pomyślany, aby odpowiedzieć na potrzeby krajów-beneficjentów w ramach polityki przedakcesyjnej. Ma na celu przede wszystkim wzmocnienie instytucji i państwa prawa, praw człowieka, w tym podstawowych wolności, praw mniejszości, równości płci i niedyskryminacji, reform – zarówno administracyjnych, jak i gospodarczych, rozwoju gospodarczego i społecznego, pojednania i odbudowy, współpracy regionalnej i transgranicznej.

Aby umożliwić działania ukierunkowane, skuteczne i spójne, IPA składa się z pięciu komponentów, które mają własne priorytety określone w zależności od potrzeb krajów-beneficjentów. Dwa komponenty dotyczą wszystkich krajów i są to:

W ten sposób kraje kandydujące są przygotowane na wdrożenie całości wspólnotowego dorobku prawnego w momencie przystąpienia, a potencjalni kandydaci otrzymują wsparcie umożliwiające stopniowe dostosowywanie się do dorobku wspólnotowego. Potencjalni kandydaci mogą korzystać w ramach pierwszych dwóch komponentów z działań podobnych do tych przewidzianych przez trzy ostatnie komponenty. Różnica polega głównie na sposobie realizacji tych działań, bowiem w ramach trzech komponentów przygotowujących do wdrożenia funduszy strukturalnych i rolnych wymagana jest decentralizacja zarządzania funduszami wspólnotowymi przez beneficjenta.

Podstawą IPA jest strategiczne planowanie wieloletnie, oparte na głównych liniach politycznych wyznaczonych w pakiecie rozszerzeniowym Komisji, który zawiera wieloletnie orientacyjne ramy finansowe. Ramy te przedstawione są w tabeli prezentującej z trzyletnim wyprzedzeniem kwoty, jakie Komisja proponuje przeznaczyć na beneficjenta i na komponent, na podstawie potrzeb i zdolności administracyjnych i zarządzania danego kraju, z poszanowaniem kopenhaskich kryteriów przystąpienia.

Planowanie strategiczne przekłada się następnie na dokumenty orientacyjne planowania wieloletniego, dla których wieloletnie ramy finansowe stanowią odniesienie. Ustalane są dla każdego kraju-beneficjenta i obejmują główne dziedziny interwencji planowane w tym kraju.

Wreszcie jeżeli chodzi o działania w terenie, Komisja przyjmuje programy roczne lub wieloletnie (w zależności od tego, do którego komponentu należą) oparte na orientacyjnych dokumentach planowania. Realizowane są one zgodnie z trzema sposobami zarządzania: zarządzaniem scentralizowanym, zdecentralizowanym i wspólnym.

Zasady udziału we wdrażaniu poszczególnych programów zaproponowanych w ramach IPA są wystarczająco elastyczne, aby zapewnić skuteczność instrumentu. Osoby fizyczne i prawne oraz organizacje międzynarodowe mogą uczestniczyć w procedurach przetargowych lub otrzymać dotację finansową. W tym celu osoby fizyczne muszą pochodzić z, a osoby prawne posiadać siedzibę na terenie:

Poza tym osoby fizyczne i prawne z innych państw niż wymienione mogą także korzystać z dostępu do wzajemnej pomocy zewnętrznej Wspólnoty. Wzajemny dostęp opiera się na zorganizowaniu pomocy przez jeden kraj lub regionalną grupę krajów i podlega decyzji Komisji podjętej po zasięgnięciu opinii komitetu IPA.

Jednocześnie dostawy i materiały konieczne do wdrożenia takich umów muszą spełniać zasady pochodzenia, tzn. pochodzić z UE lub kraju kwalifikującego się na mocy poprzedniego paragrafu. Natomiast eksperci nie muszą spełniać warunku pochodzenia.

Niemniej jednak, w drodze wyjątku, Komisja może odstąpić od stosowania tych reguł. Ponadto działania mogą być współfinansowane przez UE i organizacje regionalne, państwa członkowskie lub państwa trzecie (pod warunkiem wzajemnego dostępu) lub być finansowane przez UE i wdrożone przy udziale organizacji międzynarodowej. W takim przypadku osoby fizyczne lub prawne kwalifikujące się do współfinansowania w ramach wymienionych możliwości mogą także ubiegać się o finansowanie z IPA.

Zarządzanie finansowaniem przyznanym w ramach niniejszego rozporządzenia odpowiada ogólnym warunkom zarządzania finansami wspólnotowymi, zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu (WE, Euratom) nr 1605/2002 Komisja jest odpowiedzialna za realizację (zarządzanie, nadzór, ocenę, sprawozdanie). Ponadto zarządzanie musi spełniać surowe zasady ochrony interesów finansowych Wspólnoty. Z tego tytułu Komisja i Trybunał Obrachunkowy dysponują kompetencją umożliwiającą kontrolowanie wszystkich stron umowy i podwykonawców na podstawie dokumentów i na miejscu na początku i na zakończenie działania.

Ponadto Komisję wspierają komitety. Komitet IPA ustanowiony w rozporządzeniu jest zobowiązany do czuwania nad koordynacją i ogólną spójnością pomocy z różnych komponentów. Natomiast w realizacji trzech komponentów – rozwój regionalny, rozwój zasobów ludzkich i rozwój wsi – Komisję wspierają komitety utworzone w ramach każdego z funduszy strukturalnych.

Stosowanie IPA podlega także klauzuli zawieszającej, obowiązującej wszystkie kraje-beneficjentów, które nie przestrzegają podstawowych zasad demokracji, państwa prawa, praw człowieka i mniejszości, zobowiązań zawartych w partnerstwie dla członkostwa lub partnerstwie europejskim, a także kraje, które nie dokonują odpowiedniego postępu w przestrzeganiu kryteriów akcesyjnych lub procesu reform, jak w przypadku krajów Bałkanów Zachodnich. W takiej sytuacji Rada może podjąć większością kwalifikowaną odpowiednie środki na wniosek Komisji i po poinformowaniu Parlamentu Europejskiego.

Niniejsze rozporządzenie wpisuje się w ramy znowelizowanej pomocy zewnętrznej dla prognoz finansowych 2007–2013, w szczególności dotyczących skuteczności i spójności przy uwzględnieniu specyfiki pomocy przedakcesyjnej. IPA ma być spójny z pomocą rozwojową, ale przede wszystkim ma na celu przygotowanie krajów-beneficjentów do przystąpienia do UE w bliższej lub dalszej przyszłości. Jedną z podstawowych cech pomocy przedakcesyjnej jest jej funkcja przejściowa, bowiem przeznaczona jest w szczególności do przygotowania krajów do okresu następującego po przystąpieniu.

IPA oferuje jednolite i optymalne ramy. I tak, począwszy od 1 stycznia 2007 r., zastąpił programy obowiązujące w latach 2000–2006, tzn.:

ODNIESIENIA

Akt	Wejście w życie - Data wygaśnięcia	Termin transpozycji przez państwa członkowskie	Dziennik Urzędowy
Rozporządzenie (WE) nr 1085/2006	1.8.2006 – 31.12.2013	–	Dz.U. L 210 z 31.7.2006

Akt(-) zmieniający(-e)	Wejście w życie	Termin transpozycji przez państwa członkowskie	Dziennik Urzędowy
Rozporządzenie (WE) nr 540/2010	14.7.2010	–	Dz.U. L 158 z 24.6.2010
Rozporządzenie (UE) nr 153/2012	1.3.2012	-	Dz.U. L 58 z 29.2.2012

Rozporządzenie Komisji (UE) nr 80/2010 z dnia 28 stycznia 2010 r. zmieniające rozporządzenie Komisji (WE) nr 718/2007 wdrażające rozporządzenie Rady (WE) nr 1085/2006 ustanawiające instrument pomocy przedakcesyjnej (IPA).

Niniejsze rozporządzenie wyjaśnia zasady przyznawania i oceny pomocy przedakcesyjnej. Ustanawia także wspólne zasady dla wszystkich pięciu komponentów tematycznych IPA. Rozszerza również możliwości finansowania przyznanego z tytułu współpracy transgranicznej.

Rozporządzenie Komisji (WE) nr 718/2007 z dnia 12 czerwca 2007 r. wdrażające rozporządzenie Rady (WE) nr 1085/2006 ustanawiające instrument pomocy przedakcesyjnej (IPA) [Dziennik Urzędowy L 170 z 29.6.2007].

Decyzja Komisji 2007/766/WE z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie sporządzenia wykazu regionów i obszarów kwalifikujących się do finansowania w ramach komponentu instrumentu pomocy przedakcesyjnej dotyczącego współpracy transgranicznej na potrzeby współpracy transgranicznej między państwami członkowskimi a krajami beneficjentami na lata 2007–2013 [Dz.U. L 310 z 28.11.2007].

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego I Rady z dnia 12 października 2011 r. – Instrument pomocy przedakcesyjnej (IPA) Zmienione Wieloletnie orientacyjne ramy finansowe na lata 2012-2013 [COM(2011) 641 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego z dnia 14 października 2009 r.Instrument pomocy przedakcesyjnej (IPA) wieloletnie orientacyjne ramy finansowe na lata 2011–2013 [ COM(2009) 543 wersja ostateczna - nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego z dnia 5 listopada 2008 r.Instrument pomocy przedakcesyjnej wieloletnie orientacyjne ramy finansowe na lata 2010–2012 [ COM(2008) 705 wersja ostateczna - nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego z dnia 6 listopada 2007 r.Instrument pomocy przedakcesyjnej. Wieloletnie orientacyjne ramy finansowe na lata 2009–2011 [ COM(2007) 689 wersja ostateczna - nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego z dnia 8 listopada 2006 r.Instrument pomocy przedakcesyjnej. Wieloletnie orientacyjne ramy finansowe na lata 2008–2010 [ COM(2006) 672 wersja ostateczna - nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

Sprawozdanie Komisji z dnia 23 grudnia 2009 r. dla Rady, Parlamentu Europejskiego i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego – Sprawozdanie roczne za 2008 r. dotyczące instrumentu pomocy przedakcesyjnej (IPA) [COM(2009) 699 wersja ostateczna - nieopublikowane w Dzienniku Urzędowym].

Sprawozdanie Komisji z dnia 15 grudnia 2008 r. dla Rady, Parlamentu Europejskiego i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego – Sprawozdanie roczne za 2007 r. dotyczące instrumentu pomocy przedakcesyjnej (IPA) [ COM(2008) 850 wersja ostateczna - nieopublikowane w Dzienniku Urzędowym].