Gotowości na wypadek pandemii grypy i innych zagrożeń dla zdrowia

Komisja Europejska przyjęła dwa plany działania mające na celu wsparcie Wspólnoty i państw członkowskich w radzeniu sobie z poważnymi, transgranicznymi zagrożeniami zdrowia i ewentualną pandemią grypy.

AKTY

Komunikat Komisji z dnia 28 listopada 2005 r. w sprawie wzmocnienia koordynacji w zakresie ogólnego planowania gotowości na wypadek sytuacji zagrożenia zdrowia publicznego na poziomie UE [COM(2005) 605 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

Komunikat Komisji z dnia 28 listopada 2005 r. w sprawie stanu gotowości i planu reagowania w sytuacji wystąpienia pandemii grypy we Wspólnocie Europejskiej [COM(2005) 607 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

STRESZCZENIE

GOTOWOŚĆ NA WYPADEK SYTUACJI ZAGROŻENIA ZDROWIA PUBLICZNEGO NA POZIOMIE UE

Przedmiot i zakres zastosowania

Komunikat Komisji w sprawie koordynacji europejskiej w sytuacjach zagrożenia zdrowia ma na celu wsparcie państw członkowskich w opracowaniu ogólnych planów, mających zastosowanie do wszystkich rodzajów zagrożeń sanitarnych z uwzględnieniem wymiaru europejskiego. Komunikat i dokument ze wskazówkami technicznymi stanowią podstawę, na której państwa członkowskie mogą oprzeć własne plany oraz opisać główne elementy do uwzględnienia w przygotowaniach do sytuacji zagrożenia zdrowia.

Z myślą o opracowaniu krajowych planów interwencyjnych w zakresie zdrowia publicznego, Komisja opisuje środki, które powinny być włączone lub uwzględnione w planach dla każdego z następujących głównych elementów: zarządzanie informacjami, komunikacja, doradztwo naukowe, struktury współdziałania, dowodzenia i kontroli operacji, gotowość sektora zdrowia i gotowość międzysektorowa.

Zarządzanie informacjami

Zarządzanie informacjami dotyczy zbierania, obsługiwania, wykorzystywania i rozpowszechniania informacji związanych z sytuacją zagrożenia. Ma to na celu zidentyfikowanie zagrożeń i ryzyka, monitorowanie rozwoju zagrożenia oraz określenie dostępnych zasobów i środków.

Istnieje konieczność zorganizowania należytego nadzoru zdrowotnego na szczeblu państw członkowskich przed wystąpieniem zdarzenia. Dlatego normy nadzoru w różnych dziedzinach muszą być szczegółowo określone i bezwzględnie stosowane. Ponadto niezbędna jest współpraca z różnymi źródłami informacji oraz pomiędzy nimi (sektor zdrowia publicznego, ale także źródła zewnętrzne, takie jak media, służby weterynaryjne i bezpieczeństwa).

Komunikacja

Zarządzanie informacjami wymaga ich przekazywania w odpowiednim momencie. Systemy łączności umożliwiające przekazywanie informacji muszą być możliwie jak najbardziej niezawodne, aby kanały komunikacji były zachowane nawet w sytuacjach nadzwyczajnych w przypadku, gdy nie mogą być zastosowane niektóre formy komunikacji.

Organy publiczne powinny skutecznie komunikować się ze społeczeństwem i mediami. Oznacza to, że powinny przewidywać zdarzenia i stawiać się w pozycji wiodącego, jeśli nie jedynego, źródła wiarygodnych informacji dotyczących przebiegu zdarzenia.

Koordynacja ma zasadnicze znaczenie dla spójności i dokładności informacji przekazywanych społeczeństwu. Państwa członkowskie, Komisja i właściwe agencje wspólnotowe muszą dokładać starań, aby jak najlepiej koordynować komunikację kryzysową.

Doradztwo naukowe

Zarządzanie sytuacją zagrożenia musi uwzględniać opracowanie i przedstawienie opinii naukowych. Wynikają z tego dwa elementy:

utworzenie na wszystkich poziomach i we wszystkich dziedzinach struktur, takich jak grupy ekspertów czy komitety,
szybkie konsultacje naukowej i technicznej podstawy dotyczącej oceny i analizy ryzyka dla różnych możliwości reagowania.

Na szczeblu wspólnotowym mechanizmy i struktury udzielania opinii naukowej istnieją w różnych sektorach:

Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC),
Europejska Agencja ds. Oceny Produktów Medycznych (EMEA),
Wspólne Centrum Badawcze (WCB) (EN),
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA),
Europejska Agencja Ochrony Środowiska (EEA),
Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA),
Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA).

W dziedzinie chorób zakaźnych wprowadza się skoordynowane środki modelowania prognoz w rzeczywistym czasie w Unii. Pomogą w określaniu najodpowiedniejszych działań w celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się choroby i czynników chorobotwórczych oraz wspomogą władze poprzez inspirowanie polityki i planowania w zakresie zdrowia publicznego.

Struktury współdziałania, dowodzenia i kontroli

Dowodzenie i kontrola łączą wszystkie funkcje i operacje planowania i reagowania. W sposób szczególny struktury dowodzenia i kontroli operacji są odpowiedzialne za zahamowanie rozprzestrzeniania się choroby i zakażenia wśród ludności i w środowisku.

Warunkami skutecznego dowodzenia i kontrolowania działań są:

znajomość sytuacji ofiar i środków,
koordynacja reagowania i łączności,
analiza i zarządzanie informacjami.

Struktury dowodzenia i kontroli operacji pomagają podmiotom odpowiedzialnym działać skutecznie, nawet w skomplikowanych sytuacjach (niepewność, sprzeczne lub niepełne informacje itd.). Z tego względu symulacja może być cennym narzędziem reagowania na złożone sytuacje i przewidywania wyników.

Centra dowodzenia i kontroli państw członkowskich mogą dysponować dobrymi systemami łączności z innymi państwami członkowskimi, Komisją, agencjami wspólnotowymi i organizacjami międzynarodowymi, zwłaszcza Światową Organizacją Zdrowia (WHO). Wspólnota dysponuje wieloma systemami łączności, z których większość zaspokaja potrzeby w zakresie wczesnego ostrzegania i powiadamiania. Zagrożenia zdrowia, o których informuje system wczesnego powiadamiania i reagowania lub wspólnotowy system szybkiego ostrzegania o atakach i zagrożeniach biologicznych, chemicznych i promieniotwórczo-jądrowych, mogą prowadzić do uznania sytuacji zagrożenia zdrowia publicznego i uruchomić odpowiednią strukturę współdziałania i koordynacji na poziomie UE, jak również w Komisji. Komisja utworzyła system ARGUS, który łączy wszystkie wspólnotowe systemy szybkiego ostrzegania i centrum koordynacji kryzysowej z odpowiednimi strukturami koordynującymi.

Gotowość sektora zdrowia

Stan gotowości sektora zdrowia obejmuje wiele aspektów:

wymiana między państwami członkowskimi informacji dotyczących krajowych zasad planowania (m.in. wymiana informacji o przewidzianych działaniach i pomocy),
wymiana zasobów przeznaczonych na badania epidemiologiczne i laboratoryjne,
wzmocnienie procedur dotyczących przemieszczania pacjentów między państwami członkowskimi,
wprowadzenie procedury izolacji,
opracowanie nowych produktów leczniczych i świadczeń służby zdrowia. W tej dziedzinie należy dołożyć starań na poziomie unijnym, aby zapewnić równy dostęp do podstawowych produktów leczniczych i utworzenie rezerw leków tego rodzaju. Niezbędna jest także strategia wspólnotowa na rzecz opracowania i produkcji priorytetowych produktów leczniczych stosowanych przeciw głównym zagrożeniom zdrowia. Wspólnota podjęła już serię działań zmierzających do zapewnienia dostępności leków antywirusowych i szczepień w przypadku pandemii grypy.

Gotowość w innych sektorach i gotowość międzysektorowa

Procesy wymagane do postępowania w sytuacji zagrożenia zdrowia publicznego poza sektorem zdrowia działają w dwojaki sposób:

pomaganie rządowym instytucjom zdrowia publicznego w interwencjach medycznych,
realizacja działań należących w głównej mierze do sektorów innych niż zdrowie publiczne (logistyka, odkażanie, transport, telekomunikacja, operacje bezpieczeństwa cywilnego i obrony cywilnej, utrzymanie porządku itp.).

Stosowanie pewnych środków wymaga interwencji innych władz, niż tych odpowiedzialnych za służbę zdrowia, a co za tym idzie, również koordynacji między nimi.

Również gotowość państw trzecich ma istotne znaczenie dla ochrony UE przed zagrożeniami zdrowia, które mogą pochodzić z tych państw. Dlatego potrzebna jest refleksja nad metodą skoordynowaną wewnątrz i na zewnątrz Unii, aby zabezpieczyć obywateli unijnych przez znanymi lub nieprzewidzianymi zagrożeniami zdrowia.

STAN GOTOWOŚCI I PLAN REAGOWANIA W SYTUACJI WYSTĄPIENIA PANDEMII GRYPY W UE

W marcu 2004 r. Komisja Europejska przyjęła pierwszy plan wspólnotowy gotowości na wypadek pandemii grypy (COM(2004) 201 wersja ostateczna). Strategia ta wyznacza zadania Komisji i państw członkowskich w przygotowaniu na wypadek pandemii oraz określa najważniejsze działania, które należy podjąć na pewnych etapach i poziomach, zaplanowane w podstawowych zakresach, takich jak zarządzanie i koordynacja, nadzór, zapobieganie, ograniczanie i interwencja, komunikacja, obrona cywilna i badania. Strategia ta została opracowana w szczególności w oparciu o zalecenia WHO.

Komunikat z 28 listopada 2005 r. dotyczący gotowości na wystąpienie pandemii grypy ma na celu ponowne rozpatrzenie strategii, aby przystosować ją do zmian zachodzących w tej dziedzinie tj.:

opublikowanie nowych zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia w zakresie pandemii grypy,
powołanie Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC).

Sześć faz pandemii grypy

Plan działania przedstawia propozycję reakcji Unii na każdą z sześciu faz pandemii grypy wyróżnionych przez WHO:

Faza 1 – okres międzypandemiczny: nie wykryto u człowieka żadnego nowego podtypu wirusa grypy,
Faza 2 – okres międzypandemiczny: nie wykryto u człowieka żadnego nowego podtypu wirusa grypy, ale podtyp wirusa grypy występujący u zwierząt powoduje poważne ryzyko choroby u człowieka,
Faza 3 - okres alarmu pandemicznego: zakażenie u ludzi nowym podtypem, lecz bez przenoszenia się choroby z człowieka na człowieka,
Faza 4 - okres alarmu pandemicznego: niewielkie skupisko(-a) o ograniczonym przenoszeniu się choroby z człowieka na człowieka. Rozprzestrzenianie się ma charakter ściśle lokalny, co świadczy o tym, że wirus nie jest dobrze przystosowany do człowieka,
Faza 5 - okres alarmu pandemicznego: większe skupisko(-a), lecz przenoszenie się choroby z człowieka na człowieka jest nadal lokalne, co świadczy o tym, że wirus coraz lepiej przystosowuje się do człowieka, ale może nie być jeszcze w pełni zdolny do przenoszenia się (znaczne ryzyko pandemii),
Faza 6 - okres pandemii: zwiększone i stałe przenoszenie się choroby wśród ogółu ludności. Kilka wybuchów epidemii w co najmniej jednym państwie poza UE przy przenoszeniu się choroby z człowieka na człowieka oraz rozprzestrzenianie się choroby na inne państwa.

Określenie obowiązków na szczeblu wspólnotowym i krajowym

Plan działania przedstawia szczegółowe obowiązki państw członkowskich, Komisji i ECDC podczas każdej fazy pandemii. Podejmowane działania operacyjne dotyczą:

planowania i koordynacji,
monitorowania i oceny,
zapobiegania i ograniczania rozprzestrzeniania,
reagowania systemu opieki zdrowotnej,
wymiany informacji między państwami członkowskimi i UE, informowania społeczeństwa.

KONTEKST

Ataki terrorystyczne, które miały miejsce w Stanach Zjednoczonych we wrześniu 2001 r., ukazały konieczność wzmocnienia polityki sanitarnej, planów działania kryzysowego i zasobów przeznaczonych do zapobiegania takim atakom i ograniczania ich skutków.

Epidemia SARS z 2003 r. jest kolejnym ważnym wydarzeniem w dziedzinie bezpieczeństwa sanitarnego, ponieważ wzbudziła wątpliwości co do skuteczności środków obrony przed chorobami zakaźnymi. Epidemia SARS pozwoliła sprawdzić w praktyce użyteczność koordynacji wprowadzonej przez Unię za pomocą systemu wczesnego ostrzegania i reagowania. Dzięki niemu państwa członkowskie informowane były o sytuacji i mogły się przygotować do zatrzymania rozprzestrzeniania się choroby.

W dwudziestym wieku miały miejsce także trzy pandemie grypy. W ostatnim czasie konieczne było przeprowadzenie oceny zagrożenia nową grypą po wystąpieniu zarażeń ptasią grypą w Azji i po rozprzestrzenianiu się jej na świecie. Chociaż nie jest możliwe przewidzenie momentu, w którym może wybuchnąć kolejna pandemia, to wiadomo, że jej skutki będą znaczne nie tylko w zakresie mobilizacji służb sanitarnych i socjalnych, ale także zakłóceń społecznych i ekonomicznych. Metodyczne planowanie gotowości i reakcji na szczeblu wspólnotowym i państw członkowskich może zmniejszyć rozmiary zagrożenia i jego konsekwencje.

Dlatego Komisja przyjęła dwa plany działania mające na celu przygotowanie Wspólnoty i państw członkowskich na stawienie czoła zagrożeniom dla zdrowia publicznego na szczeblu europejskim. Jeden z nich zakłada zwiększenie koordynacji europejskiej na wypadek sytuacji zagrożenia zdrowia publicznego, określając ogólną strategię stosowaną dla różnych rodzajów zagrożeń zdrowia, zarówno przewidywanych (takich jak pandemia grypy), jak i nieprzewidywanych (np. epidemia podobna do SARS). Drugi jest bardziej szczegółowy i dotyczy gotowości i planów reagowania w przypadku pandemii grypy.

AKTY POWIĄZANE

Konkluzje Rady z dnia 18 października 2005 r. w sprawie grypy ptasiej i pandemicznej [nieopublikowane w Dzienniku Urzędowym].

Rozporządzenie (WE) nr 851/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnie 2004 r. ustanawiające Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób [Dz.U. L 142 z 30.4.2004].

Commission working document on Community Influenza Pandemic Preparedness and Response Planning [COM(2004)201 final - Not published in the Official Journal] (Dokument roboczy Komisji z dnia 26 marca 2004 r. w sprawie planu gotowości i reagowania na pandemię grypy [COM(2004)201 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym]).

Decyzja Komisji 2000/57/WE z dnia 22 grudnia 1999 r. w sprawie systemu wczesnego ostrzegania i reagowania w celu zapobiegania i kontroli chorób zakaźnych na mocy decyzji nr 2119/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady [Dz.U. L 21 z 26.1.2000].

See also