Przyszłość opieki zdrowotnej i opieki nad osobami starszymi: gwarancja dostępności, jakości i wydolności finansowej

Krajowe systemy opieki zdrowotnej stoją przed trzema wielkimi i wspólnymi wyzwaniami: społeczeństwo europejskie starzeje się, leczenie jest skuteczniejsze, ale jednocześnie droższe, a pacjenci, którzy stali się w rzeczywistości klientami, są bardziej wymagający. Wobec tych wyzwań Komisja proponuje trzy cele długoterminowe: powszechny dostęp do opieki zdrowotnej, wysoka jakość usług i wydolność finansowa krajowych systemów opieki zdrowotnej.

AKT

Komunikat Komisji z dnia 5 grudnia 2001 – The future of health care and care for the elderly: guaranteeing accessibility, quality and financial viability [COM(2001) 723 final – Not published in the Official Journal] (Przyszłość opieki zdrowotnej i opieki nad osobami starszymi: gwarancja dostępności, jakości i zdolności finansowej [COM(2001) 723 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym])

STRESZCZENIE

Mieszkańcy Unii Europejskiej cieszą się wyjątkowym w skali światowej ogólnym stanem zdrowia i systemu opieki zdrowotnej. Zawdzięczają to powszechności ubezpieczenia zdrowotnego i rentowego, wzrostowi poziomu życia, poprawie warunków bytowych i edukacji prozdrowotnej.

Łączne wydatki na zdrowie wzrosły z około 5% PKB w 1970 r. do ponad 8% w 1998 r. Wydatki publiczne na zdrowie w wielu krajach stale przekraczały wzrost PKB.

WSPÓLNE CELE WSZYSTKICH SYSTEMÓW OPIEKI ZDROWOTNEJ W UNII

Wpływ starzenia się społeczeństwa na systemy i wydatki Starzenie się społeczeństwa w Europie niesie ze sobą dwie kwestie:

• wzrost od 1970 r. oczekiwanej długości życia w momencie urodzenia o 5,5 roku dla kobiet i prawie 5 lat dla mężczyzn. Zmiana ta przekłada się także na wzrost długości życia w dobrym zdrowiu i bez inwalidztwa,
• wzrost procentowego udziału w społeczeństwie osób starszych. Ilość osób w wieku powyżej 65 lat wzrośnie z 16,1% w 2000 r. do 27,5% w 2050 r. Natomiast osoby powyżej 80 lat stanowiły w 2000 r. 3,6% społeczeństwa, a w 2050 r. ich udział dojdzie do 10%.

Jeśli przewidywania Eurostatu się potwierdzą, wydatki publiczne na opiekę zdrowotną mogą zwiększyć się w latach 2000–2050 z 0,7 do 2,3 punktów PKB.

Zwiększenie ilości osób z takich grup wiekowych spowoduje nowe zapotrzebowanie na długotrwałą opiekę.

Wobec tego struktury opiekuńcze, warunki finansowania i organizacja oferty muszą zostać zreformowane. W szczególności należy zaradzić rosnącemu zapotrzebowaniu na wykwalifikowanych pracowników, ponieważ struktury rodzinne – mniej liczne i bardziej niestabilne – coraz częściej nie pozwalają na wykorzystanie stosunków rodzinnych opartych na solidarności.

Rozwój nowych technologii i metod leczenia

Postęp technologii medycznych (terapie genetyczne, hodowla organów, nowe lekarstwa itp.) niesie dla pacjentów wiele korzyści, takich jak zmniejszenie zagrożeń chorobami czy leczenie profilaktyczne. Niemniej jednak wprowadzane innowacje są kosztowne i stwarzają problem finansowania. W sytuacji, gdy wydatki muszą być należycie kontrolowane, wymagane jest opracowanie jasnych, przejrzystych i skutecznych mechanizmów oceny, które mogą zagwarantować jak najpowszechniejszy dostęp do nowych produktów czy sposobów leczenia.

Wzrost oczekiwań pacjentów

Od pół wieku zaobserwować można, że zapotrzebowanie na opiekę zdrowotną rośnie bardziej niż proporcjonalnie w stosunku do dochodu per capita. Poziom życia i wykształcenia przyczyniają się do tworzenia takiego zapotrzebowania. Zjawisko to pociąga za sobą trzy konsekwencje:

• bardziej świadomi pacjenci mogą przyjąć zdrowszy tryb życia oraz podjąć działania profilaktyczne, które w dłuższej perspektywie pozwalają uniknąć drogiego leczenia. Z tego powodu systemy opieki zdrowotnej coraz częściej organizują działania profilaktyczne i edukacyjne,
• pacjenci oczekują coraz lepszej jakości i skuteczności opieki zdrowotnej. Rozwój technologii informatycznych umożliwia im zdobycie informacji o ofercie usług w całej Unii i podjęcie przemyślanego wyboru,
• pacjenci wyrażają żądanie bycia uznanymi, zarówno przez personel medyczny, jak i władze publiczne, za partnerów i uczestników systemów opieki zdrowotnej. Ponadto oczekują przejrzystości w kwestii wydajności i jakości usług medycznych.

TRZY CELE DŁUGOTERMINOWE: DOSTĘPNOŚĆ, JAKOŚĆ, WYDOLNOŚĆ

Organizacja systemów opieki, warunki ich finansowania (stosunek finansowania publicznego do prywatnego) oraz planowanie oferty opieki w zależności od potrzeb społeczeństwa wchodzą w zakres kompetencji państw członkowskich. Jednak kompetencja ta jest wykonywana coraz częściej w ramach ogólnych, na które wpływ mają różne działania wspólnotowe (badania, polityka zdrowia publicznego, swobodny przepływ osób i usług, wydolność finansów publicznych).

W związku z tym nastąpił rozwój współpracy europejskiej.

Komunikat określa dla systemów krajowych trzy cele długoterminowe, które należy realizować równocześnie.

Dostępność

Dostęp do opieki zdrowotnej jest jednym z praw zapisanych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. Niemniej jednak często uwarunkowana jest pozycją społeczną osób. Dlatego należy szczególnie zadbać o zapewnienie dostępu do opieki zdrowotnej grupom w niekorzystnej sytuacji oraz najbiedniejszym.

Połączone sprawozdanie z oceny krajowych planów działania na rzecz włączenia społecznego proponuje trzy rodzaje środków:

• rozwój profilaktyki i edukacji prozdrowotnej (opieka nad matką i dzieckiem, lekarze szkolni, medycyna pracy),
• zwiększona opieka, nawet bezpłatna, dla osób o niskich dochodach,
• wprowadzenie środków przeznaczonych dla grup najmniej uprzywilejowanych, takich jak osoby z zaburzeniami umysłowymi, migranci, bezdomni, alkoholicy czy toksykomani.

Jakość

Zapewnienie opieki zdrowotnej o wysokiej jakości wymaga od rządów krajowych uzyskania jak najlepszego stosunku między korzyściami dla zdrowia a kosztami produktów lub leczenia. Osiągnięcie jakości jest trudne z powodu:

• różnorodności struktur i poziomów oferty opieki zdrowotnej, które wpływają na zapotrzebowanie na opiekę i poziom wydatków,
• zróżnicowania praktyk leczniczych.

Analiza porównawcza systemów opieki zdrowotnej i praktyk leczniczych musi pozwolić na określenie dobrych praktyk i przyczynić się do poprawy jakości systemów.

Wydolność finansowa

Dostępność wysokiej jakości leczenia dla jak największej liczby pacjentów wymaga odpowiedniego finansowania. Nacisk na wzrost kosztów opieki zdrowotnej jest odczuwalny niezależnie od sposobu organizacji systemu opieki zdrowotnej w państwach członkowskich. Od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku poszczególne państwa UE podjęły reformy w oparciu o dwa główne elementy:

• regulacja zapotrzebowania: zwiększenie składek lub większe ponoszenie kosztów przez ostatecznego odbiorcę,
• regulacja oferty: określenie budżetu lub puli środków dla usługodawców, kontraktowanie stosunków między pacjentami i podmiotami świadczącymi opiekę zdrowotną.

Tymczasem często trudno rozróżnić efekty krótkoterminowe od efektów strukturalnych reform, które pozwalają rzeczywiście osiągnąć trwały rytm zmian wydatków. Omawiany komunikat zaleca zintensyfikowanie wymiany doświadczeń, która ułatwi opracowanie bilansu podjętych działań i będzie stanowić przydatne narzędzie porównania i oceny postępów.

Dla osiągnięcia tych celów konieczne jest, aby wszystkie zainteresowane strony (władze publiczne, pracownicy służby zdrowia, instytucje ochrony socjalnej, ubezpieczyciele) zdołały stworzyć trwałe partnerstwa.

Kontekst

Komunikat nawiązuje do konkluzji Rady Europejskiej w Lizbonie w marcu 2000 r., w których podkreślono konieczność reformy systemów ochrony socjalnej w celu świadczenia wysokiej jakości opieki zdrowotnej. Odpowiada także na wniosek posiedzenia Rady Europejskiej w Göteborgu (czerwiec 2001 r.) o sporządzenie na wiosenne posiedzenie Rady Europejskiej w 2002 r. sprawozdania z propozycjami wytycznych w dziedzinie służby zdrowia i opieki nad osobami starszymi.

AKTY POWIĄZANE

Komunikat Komisji z dnia 20 kwietnia 2004 r. – Modernising social protection for the development of high-quality, accessible and sustainable health care and long-term care: support for the national strategies using the „open method of coordination” [COM(2004) 304 final – Not published in the Official journal] (Modernizacja ochrony socjalnej w celu utworzenia wysokiej jakości, dostępnej i systematycznej opieki zdrowotnej i długoterminowej: wsparcie dla strategii krajowych przy użyciu „otwartej metody koordynacji” [COM(2004) 304 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym]).

Komunikat ten proponuje rozszerzenie otwartej metody koordynacji na sektor zdrowia i opieki długoterminowej. Dzięki temu zaistnieje możliwość utworzenia ram ułatwiających wymianę doświadczeń i dobrych praktyk, co pomoże państwom członkowskim w wysiłkach reformowania systemu służby zdrowia i opieki długoterminowej.

Wspólne sprawozdanie Komisji i Rady z dnia 13 marca 2003 r. w sprawie opieki zdrowotnej i opieki nad osobami starszymi: wsparcie strategii krajowych mających na celu osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony socjalnej (DE) (EN) (FR).

Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Barcelonie (2002 r.) zachęcono Komisję i Radę do zgłębienia kwestii dostępu, jakości i wydolności finansowej. Do państw członkowskich skierowano kwestionariusz, dzięki któremu zgromadzono informacje o ich podejściu do tych trzech celów. Wspólne sprawozdanie opiera się na odpowiedziach udzielonych w 2002 r. przez państwa członkowskie.

Sprawozdanie zostało przyjęte 6 marca przez Radę ds. zatrudnienia, polityki społecznej, zdrowia i spraw konsumentów oraz 7 marca przez Radę ds. gospodarczych i finansowych, jako wkład w posiedzenie Rady Europejskiej w marcu 2003 r.

Ostatnia aktualizacja: 14.10.2005