Wskaźniki jakości edukacji szkolnej

Głównym celem niniejszego sprawozdania jest ustanowienie grupy wskaźników jakości edukacji szkolnej, które mają ułatwić ocenę systemów na szczeblu krajowym. Wskaźniki mogą być stosowane dla określenia kwestii, które należy pogłębić, i pozwalają tym samym państwom Unii uczyć się od siebie oraz porównywać otrzymywane wyniki.

AKT

Sprawozdanie europejskie z maja 2000 r. w sprawie jakości edukacji szkolnej: szesnaście wskaźników jakości – sprawozdanie opracowane na podstawie prac grupy roboczej „Wskaźniki jakości” [nieopublikowane w Dzienniku Urzędowym].

STRESZCZENIE

Eksperci ministerstw edukacji z 26 krajów, którzy uczestniczyli w pracach grupy roboczej „Wskaźniki jakości”, opracowali niniejsze sprawozdanie dotyczące jakości edukacji szkolnej.

Wyzwania dotyczące jakości edukacji w Europie

Wskaźniki użyte w sprawozdaniu pozwoliły na określenie następujących pięciu wyzwań:

• wyzwanie związane z wiedzą,
• wyzwanie dotyczące decentralizacji,
• wyzwanie związane z zasobami,
• wyzwanie dotyczące integracji społecznej,
• wyzwanie związane z danymi i porównywalnością.

Głównym wyzwaniem na szczeblu Unii Europejskiej jest umożliwienie każdemu Europejczykowi dostępu do edukacji szkolnej na wysokim poziomie.

Cztery główne dziedziny poddane ocenie

Gruba robocza proponuje ograniczoną liczbę szesnastu wskaźników dotyczących następujących zagadnień:

• poziom osiągnięty w dziedzinie matematyki, czytelnictwa, nauk, technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), języków obcych, umiejętności uczenia się oraz edukacji obywatelskiej,
• sukces i przejście: wskaźnik ten identyfikuje zdolność uczniów do ukończenia studiów, kontroluje odsetek osób przedwcześnie kończących naukę, ukończenie procesu kształcenia na poziomie ponadgimnazjalnym oraz wskaźnik skolaryzacji w szkolnictwie wyższym,
• kontrola edukacji szkolnej: wskaźnik ten pozwala na sprawdzanie uczestnictwa zainteresowanych stron w systemach szkolnictwa poprzez ocenę i pilotowanie edukacji szkolnej oraz poprzez ocenę uczestnictwa rodziców,
• zasoby i struktury: wskaźnik ten koncentruje się szczególnie na wydatkach w dziedzinie edukacji na ucznia, na edukacji i szkoleniu nauczycieli, na frekwencji w przedszkolach oraz na liczbie uczniów przypadających na komputer.

W przypadku każdego wskaźnika niniejsze sprawozdanie analizuje posiadane dane (przedstawione na wykresach i w tabelach) oraz identyfikuje elementy wspólne dla poszczególnych państw członkowskich, inicjuje debatę, stawiając merytoryczne pytania, oraz wymienia przykłady dobrych praktyk.

INFORMACJE O 16 WSKAŹNIKACH

Matematyka

Solidna edukacja w dziedzinie matematyki, dająca dostęp do kompetencji analitycznych, logicznych i umożliwiających operowanie danymi liczbowymi jest podstawą każdego programu szkolnego. Jednak według dostępnych danych istnieją znaczne różnice, są one na przykład związane z tym, czy pierwszeństwo jest przyznawane geometrii, czy algebrze.

Główne wyzwania dotyczące matematyki to: rozwijanie metody nauczania gwarantującej pozytywne nastawienie do matematyki, zachęcanie uczniów do rozwijania i utrzymywania ich umiejętności w tej dziedzinie, określenie w miarę możliwości wspólnych kompetencji i umiejętności w dziedzinie matematyki, które powinni posiadać Europejczycy.

Do dobrych praktyk, które warto wymienić, należą praktyki Cypru, który wprowadził konkursy matematyczne dla uczniów w każdym wieku, Francji, która stworzyła krajowe obserwatorium nauczania matematyki, oraz Niemiec, które opracowały pomoce dla nauczycieli.

Czytanie

Umiejętność czytania i rozumienia tekstów jest podstawowym warunkiem rozwoju wiedzy, rozwoju osobistego oraz integracji społecznej jednostek. Według sprawozdania środowisko rodzinne oraz cechy niektórych uczniów, takie jak płeć, są bardzo ważne.

Otwarte pozostają następujące kwestie: w jaki sposób można poprawić dostęp do książek w szkołach ponadgimnazjalnych, bibliotekach i księgarniach, jak zachęcić rodziców do uczestniczenia w nauczaniu ich dzieci, jak zachęcić młodych do czytania (na przykład reklama, telewizja, CD-ROM).

Można tu podać przykład inicjatywy krajowej wprowadzonej w Niemczech, gdzie uczniowie otrzymują za darmo krajowe dzienniki, których treść jest systematycznie przerabiana z uczniami przez nauczycieli. Interesujące jest także doświadczenie Szwecji, która zachęciła rodziców do spędzania pół godziny dziennie na czytaniu dobrej książki z dziećmi w wieku od 10 do 12 lat.

Nauka

Nauka rozwija u uczniów umiejętność przeprowadzania analizy, badań i doświadczeń: to umiejętności konieczne do postępu technologicznego. Sprawozdanie podkreśla istnienie dużych różnic między państwami, dotyczących wiedzy naukowej, i wagę takich czynników, jak motywacja, płeć, praktyki metodologiczne, status badań naukowych oraz zatrudnienie itp.

Zachęcenie wszystkich uczniów do wystarczającego interesowania się naukami oraz promowanie nauczania poprzez skuteczniejsze metody związane z praktycznymi doświadczeniami to, według raportu, elementy, nad którymi należy prowadzić debatę.

Do dobrych praktyk sprawozdanie zalicza inicjatywę „Schola ludus” w Republice Słowackiej, mającą promować naukę poprzez interaktywną wystawę objeżdżającą kraj, oraz inicjatywę europejską nazwaną „Kobiety i nauka”, ilustrującą historię nauki poprzez dokonania kobiet.

Technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK)

TIK mają coraz większe znaczenie w codziennym życiu, pozwalając na rozwój nowego sposobu nauczania, życia i pracy, konsumpcji oraz zabawy.

Mimo istniejących różnic dotyczących roli odgrywanej przez TIK w szkolnych programach nauczania (w niektórych krajach TIK są traktowane jak narzędzia, w innych jak osobne przedmioty) większość państw planuje wzmocnienie korzystania z TIK.

Otwarte pozostają kwestie dotyczące sposobów, w jaki można zachęcać wszystkich do używania TIK, nawet osoby ze środowisk w najtrudniejszej sytuacji oraz najsłabsze w społeczeństwie, oraz zachęcić nauczycieli do szkolenia się i zdobywania wymaganych kompetencji.

Islandia, gdzie wszyscy uczniowie wyższych klas szkół średnich mają własny komputer przenośny, to przykład i cel, który powinny osiągnąć wszystkie państwa europejskie. Na szczeblu europejskim inicjatywy e-Europa i e-nauczanie wspierają korzystanie z TIK.

Języki obce

Opanowanie kilku języków wspólnotowych stało się warunkiem sine qua non dla wszystkich obywateli UE chcących korzystać z możliwości oferowanych przez jednolity rynek w życiu zawodowym i osobistym.

Według dostępnych danych wydaje się, że istnieje powiązanie między urzędowym językiem państwa a umiejętnością młodych ludzi dotyczącą posługiwania się innym językiem: kraje, których język nie jest dominujący (takie jak Dania, Szwecja i inne) są bardziej zmotywowane do nauki innego języka niż kraje używające języka dominującego (takie jak na przykład Francja, Hiszpania i inne). Czynniki społeczne i kulturowe odgrywają także ważną rolę.

Wspieranie zainteresowania młodzieży nauką języków i rozwijanie metod mogących zwiększyć pewność siebie uczniów podczas interakcji w języku obcym to ważne wyzwania. W Belgii ministerstwo edukacji zapewnia nauczanie 18 języków europejskich i nieeuropejskich. Na szczeblu europejskim European Language Label ma stymulować zainteresowanie nauką języków, podkreślając nowatorskie projekty.

Umiejętność uczenia się

Umiejętność uczenia się przez całe życie oznacza zapewnienie sobie sukcesu w świecie pracy i w społeczeństwie. Aby skutecznie się uczyć, trzeba wiedzieć, jak się uczyć, i dysponować pewnymi narzędziami oraz strategiami koniecznymi do realizacji tego celu.

Nie istnieją jeszcze dane dotyczące całej Europy, chociaż niektóre państwa członkowskie już rozwinęły metody służące zrozumieniu zjawiska sukcesu i porażki w szkole. Celem ma być zagwarantowanie, że kompetencje związane z uczeniem się staną się priorytetami politycznymi, tak aby przystosować programy szkolne i promować doskonalenie zawodowe nauczycieli.

Edukacja obywatelska

Przygotowanie młodzieży do roli obywateli oznacza także ich edukację obywatelską opartą na zasadach demokracji, równości i wolności oraz uznaniu praw i obowiązków. Sprawozdanie określiło w szczególności trudność związaną z wspieraniem różnorodności społecznej i kulturowej oraz konieczność uczulenia nauczycieli na przypadającą im rolę w rozwoju ucznia jako obywatela.

W Grecji co roku wybrani licealiści zbierają się w parlamencie i debatują nad bieżącymi problemami. We Włoszech wszystkie szkoły są wyposażone w kartę praw i obowiązków ucznia.

Odsetek osób przedwcześnie kończących naukę

Często osoby, które opuszczają system szkolny, nie mają podstawowych kompetencji ani wykształcenia zawodowego i będą miały problemy w znalezieniu pracy. Niechęć tych osób związana z wyborem strategii kształcenia się przez całe życie powoduje, że są zagrożone długotrwałym bezrobociem.

Sprawozdanie podkreśla, że istnienie dużych różnic między krajami nie jest wyłącznie kwestią różnic między systemami edukacji, ale także różnic społeczno-ekonomicznych. Na przykład w Niemczech podwójny system kształcenia, w ramach którego uczeń kontynuuje kształcenie w przedsiębiorstwie oraz w szkole zawodowej, pozwala na zdobycie kwalifikacji zawodowych. Z drugiej strony wskaźnik niepowodzenia szkolnego może być związany z czynnikami gospodarczymi, takimi jak duża stopa bezrobocia, różnice między ekonomią miejską i wiejską itp.

W marcu 2000 r. Rada Europejska w Lizbonie ustanowiła cel w postaci zmniejszenia o połowę do 2010 r. liczby osób w wieku od 14 do 18 lat, które zakończyły edukację na poziomie podstawowym. W Belgii liczba osób przedwcześnie opuszczających szkołę jest ograniczona dzięki współpracy między szkołami na szczeblu regionalnym. W Niemczech partnerzy przemysłowi oferują staże.

Zakończenie kształcenia średniego II stopnia

Współczynniki ukończenia kształcenia średniego II stopnia to ważne wskaźniki prawidłowego funkcjonowania systemów edukacyjnych. Sprawozdanie podkreśla fakt, że sukces ucznia nie może być analizowany osobno, bez uwzględnienia jego całej kariery szkolnej czy też koniunktury gospodarczej kraju.

Główne wyzwania to zwiększenie motywacji młodzieży i pozwolenie jej na lepsze zrozumienie związku między teoretyczną wiedzą a praktyczną aktywnością oraz promowanie zwiększonego zainteresowania uczniów rozwojem nauki przez całe życie.

Wskaźnik skolaryzacji w szkolnictwie wyższym

Szkolnictwo wyższe oferuje coraz więcej możliwości. Jest jednak bardzo istotne, aby przewidywać tendencje popytu w związku z rozwojem nowych technologii, tendencji rynkowych dotyczących zatrudnienia itp.

Sprawozdanie opisuje różnice istniejące między systemami szkolnictwa, szczególnie w zakresie programów nauczania szkolnego (niektóre przedmioty są obecne na poziomie szkolnictwa niższego w niektórych krajach i na poziomie szkolnictwa wyższego w innych) oraz istnienia bądź nieistnienia szkolenia zawodowego (z powodu braku nauczania zawodowego młodzież kontynuuje studia). Nasycony rynek zatrudnienia popycha często osoby mające problemy ze znalezieniem zatrudnienia do zapisania się na studia wyższe. Wysoki wskaźnik skolaryzacji będzie pociągać za sobą bardzo wykwalifikowaną siłę roboczą, co powoduje, że znalezienie zatrudnienia w niektórych sektorach będzie jeszcze trudniejsze dla tych osób, które nie mają dyplomów szkoły wyższej.

Duży wskaźnik skolaryzacji rozłożony na przedział wiekowy będzie miał także duży wpływ na część populacji, która w danym momencie nie może pracować. W sprawozdaniu zauważono poza tym, że wskaźnik skolaryzacji dziewcząt jest ogólnie wyższy niż chłopców.

Sprawozdanie wymienia następujące kwestie, które należy zbadać: związek między współczynnikiem chłopców/dziewcząt w niektórych dyscyplinach, między wyborem nauczania wyższego i rynkiem zatrudnienia, między wskaźnikiem skolaryzacji starszych osób a produkcyjnością rynku zatrudnienia itp.

Ocena i pilotowanie edukacji szkolnej

Ocena i pilotowanie pozwalają szkołom porównać się z innymi podobnymi instytucjami. Wszystkie kraje poszukują lepszych sposobów na ocenę wyników szkół poprzez ocenę wewnętrzną lub zewnętrzną czy też ocenę łączącą te dwa elementy.

W Austrii uruchomiono stronę internetową skierowaną do szkół i pozwalającą im otrzymywać informacje, pomysły, propozycje procedur w celu rozwijania ich programów szkolnych. Niniejsze sprawozdanie stanowi z kolei ważny wkład na szczeblu europejskim w poprawę systemów oceny w Europie.

Uczestnictwo rodziców

Uczestnictwo rodziców w edukacji ich dzieci ma ważny wpływ na poprawę działania szkoły oraz jakość edukacji dzieci. Sprawozdanie podkreśla, że rodzice mogą się dobrowolnie angażować, uczestnicząc w działaniach edukacyjnych bezpośrednio lub poprzez instytucje konsultacyjne, stowarzyszenia i kluby pozaszkolne.

Wskaźnik ten informuje o wielu ważnych kwestiach merytorycznych związanych z rolą i wpływem rodziców, z wartością dodaną, którą mogą tworzyć, oraz z okolicznościami, w których ich udział jest istotny i konieczny.

Istnieje wiele dobrych praktyk. Na wyróżnienie zasługuje szczególnie dobra praktyka w Niemczech, gdzie organizuje się seminaria skierowane do rodziców w celu informowania ich o nowościach w dziedzinie kształcenia się i nauczania.

Edukacja i szkolenie nauczycieli

Rola i status nauczycieli zmieniają się w niespotykany dotąd sposób: konieczności doskonalenia zawodowego dotyczącego nowych narzędzi (TIK) towarzyszy konieczność stawienia czoła stale zmieniającym się potrzebom i oczekiwaniom. Kraje europejskie bardzo potrzebują wysokiej jakości kształcenia wstępnego, któremu towarzyszą staże zawodowe oraz stałe doskonalenie zawodowe.

W sprawozdaniu podkreślono, że dane dotyczące wstępnego kształcenia nauczycieli są dostępne (zob. sieć EURYDICE), natomiast trudniej jest uzyskać dane dotyczące doskonalenia zawodowego. Wskaźnik ten rozróżnia z jednej strony edukację i szkolenia ogólne/ specjalistyczne/ mające na celu nauczanie przedmiotów, a z drugiej szkolenie pedagogiczne oraz praktyczne, związane z zawodem nauczyciela.

Mimo istnienia dużych różnic w sprawozdaniu zainicjowano debatę na temat środków, które należy wprowadzić, aby nauczyciele uaktualniali swe wiadomości, a także na temat sposobów rekompensowania i zatrzymywania szczególnie skutecznych nauczycieli.

Frekwencja w przedszkolach

Edukacja przedszkolna stanowi duży wkład w rozwój emocjonalny i intelektualny dziecka, ułatwia przejście z nauczania przez zabawę do nauczania formalnego i przyczynia się do sukcesów szkolnych dziecka.

Edukacja przedszkolna, która dotyczy dzieci w wieku co najmniej trzech lat, musi być powierzana dobrze przeszkolonemu personelowi.

Liczba uczniów na komputer

Wszyscy muszą nauczyć się skutecznego stosowania komputera: szkoła musi dysponować odpowiednią liczbą komputerów. Z drugiej strony, gdy technologia szybko się rozwija, czasem lepiej jest wyposażyć szkołę w mniejszą liczbę komputerów, ale zapewnić ich wymianę, gdy modele stają się przestarzałe. W związku z koniecznością wyposażenia dużej liczby szkół w kosztowne urządzenia niektóre systemy edukacyjne zwracają się ku partnerstwu z sektorem prywatnym. Głównym wyzwaniem pozostaje zagadnienie, w jaki sposób uczynić ekonomicznie interesującym inwestowanie szkół oraz partnerów w udostępnianie komputerów.

Wydatki na ucznia w dziedzinie edukacji

Część całkowitych dochodów finansowych poświęconych na edukację stanowi kluczową decyzję dla rządów krajowych. Chodzi o inwestycje, których skutki są odczuwalne w perspektywie długoterminowej i które wywierają znaczny wpływ na kluczowe sektory, takie jak spójność społeczna, konkurencja międzynarodowa i zrównoważony rozwój.

W sprawozdaniu zawarto informacje o tym, jak ważną rolę odgrywa różnica w rozwoju gospodarczym. W Szkocji partnerstwo publiczno-prywatne pozwala społecznościom lokalnym na finansowanie programów remontów szkół. Ważne wyzwania, które należy podjąć w obrębie systemów szkolnych w Europie to: skuteczny podział budżetu między szczeblem lokalnym i regionalnym oraz ułatwienie uczestnictwa sektora prywatnego bez zagrożenia integralności systemu szkolnego.

Kontekst

Z okazji konferencji w Pradze w czerwcu 1998 r. ministrowie edukacji Unii Europejskiej (UE) oraz krajów kandydujących zaproponowali stworzenie grupy roboczej złożonej z ekspertów krajowych. Grupa ta powinna określić serię wskaźników i punktów odniesienia ułatwiających ocenę systemów edukacyjnych na szczeblu krajowym.

Eksperci przedstawili swoje sprawozdanie na zebraniu ministrów edukacji państw członkowskich Unii Europejskiej i krajów kandydujących w Bukareszcie w czerwcu 2000 r.

Na podstawie wniosku Komisji i wkładu państw członkowskich Rada przyjęła 12 lutego 2001 r. sprawozdanie na temat konkretnych przyszłych celów systemów edukacji i szkolenia. Chodzi o pierwszy dokument przedstawiający ogólne i spójne podejście polityki krajowej w dziedzinie edukacji, skupione na trzech celach. Są to:

• poprawa jakości i skuteczności systemów edukacji i kształcenia w Unii Europejskiej,
• umożliwienie wszystkim dostępu do edukacji i szkoleń przez całe życie,
• otwarcie systemów edukacji i szkolenia na świat.

Po przyjęciu sprawozdania na temat konkretnych przyszłych celów systemów edukacyjnych i szkolenia Komisja przygotowała program roboczy zawierający około 29 wskaźników w dziedzinie edukacji i szkolenia.

AKTY POWIĄZANE

Szczegółowy program roboczy na temat monitorowania celów systemów edukacyjnych i kształcenia w Europie [Dz.U. C 142 z 14.6.2002].

Konkluzje Rady z dnia 14 lutego 2002 r. w sprawie dalszych działań związanych ze sprawozdaniem o konkretnych przyszłych celach stawianych systemom edukacji i szkolenia w perspektywie wspólnego sprawozdania Rady i Komisji, które mają być przedstawione Radzie Europejskiej na wiosnę 2002 r. [Dz.U. C 58 z 5.3.2002].

Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 lutego 2001 r. w sprawie współpracy europejskiej w dziedzinie oceny jakościowej edukacji szkolnej [Dz.U. L 60 z 1.3.2001]

Zalecenie 98/561/WE z dnia 24 września 1998 r. w sprawie europejskiej współpracy w zakresie zapewniania jakości w szkolnictwie wyższym [Dz.U. L 270 z 7.10.1998].

Ostatnia aktualizacja: 08.05.2006