Zaostrzenie walki z pracą niezgłoszoną

W komunikacie dokonano analizy czynników sprzyjających gospodarce nieformalnej. Dokonano w nim przeglądu polityki w zakresie walki z pracą niezgłoszoną w świetle działań podjętych przez państwa członkowskie. Zilustrowano w nim też możliwości wzajemnego poznawania praktyk, które w tej dziedzinie odniosły sukces. Wreszcie określono w nim metody i środki kontroli na szczeblu europejskim i krajowym, aby skutecznie przeciwdziałać temu zjawisku.

AKT

Komunikat Komisji Europejskiej do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów z dnia 24 października 2007 r. – Zaostrzenie walki z pracą niezgłoszoną [COM(2007) 628 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym].

STRESZCZENIE

Praca niezgłoszona * nadal pozostaje jednym z głównych czynników hamujących wzrost gospodarczy i zatrudnienie w Europie. Ponadto obniża dochody pochodzące z podatków i osłabia finansowanie systemów zabezpieczenia społecznego oraz zakłóca konkurencyjność przedsiębiorstw i ogranicza ich wydajność produkcyjną.

Praca niezgłoszona jest źródłem dumpingu społecznego, w zakresie w jakim wypiera działalność zgodną z przepisami dotyczącymi warunków pracy i praw społecznych pracowników, płac i zabezpieczenia społecznego.

Zjawisko to bynajmniej nie słabnie. W ramach niektórych dziedzin działalności i niektórych form zatrudnienia wręcz się nasila.

Walka z pracą niezgłoszoną w centrum uwagi

W zielonej księdze w sprawie prawa pracy Komisja uczyniła z walki z pracą niezgłoszoną jedno z kluczowych zagadnień skłaniających do modernizacji prawa europejskiego. Debata, której punktem wyjścia była zielona księga, dała wyraz zainteresowaniu wszystkich stron (partnerów społecznych, administracji itd.) zwiększoną współpracą, szerszą wymianą informacji i dobrych praktyk na poziomie Unii Europejskiej (UE).

Ponieważ praca niezgłoszona została w wyraźny sposób połączona z imigracją niezgłoszoną, Komisja złożyła wniosek dotyczący dyrektywy przewidującej kary dla pracodawców zatrudniających obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających na terytorium UE.

Praca niezgłoszona: fakty i liczby

Pracy niezgłoszonej wydaje się sprzyjać kilka czynników, a mianowicie:

• rosnący popyt na usługi w zakresie gospodarstwa domowego i świadczenia opieki zdrowotnej, będący wynikiem zmian społeczno-demograficznych,
• trend w kierunku mniej zhierarchizowanych stosunków pracy i bardziej elastycznego systemu płac,
• rozkwit działalności gospodarczej na własny rachunek, podwykonawstwa, elastycznych umów i pracy na telefon,
• łatwość zakładania transgranicznych grup przedsiębiorstw.

Na podstawie sondażu Eurobarometru (EN) (FR) zidentyfikowano kilka tendencji:

• praca niezgłoszona występuje częściej na południu i wschodzie Europy,
• na szczeblu UE 5% pracowników przyznaje, że otrzymuje płacę w ramach praktyki „płacy kopertowej” (procent ten wynosi w krajach kontynentalnych, w Irlandii i Zjednoczonym Królestwie - 3% lub mniej, a w niektórych krajach Europy Środkowej i Wschodniej – ponad 10%),
• praca niezgłoszona dotyczy głównie studentów, osób bezrobotnych i osób prowadzących działalność na własny rachunek,
• praktyka ta jest szczególnie powszechna w sektorze budownictwa i usług w gospodarstwach domowych,
• czynnik ryzyka w dużym stopniu przyczynia się do podejmowania pracy niezgłoszonej: osoby, które uznają, że pozostają poza wszelkimi sankcjami, potencjalnie mogą nie zgłaszać swoich dochodów,
• niska świadomość sankcji w przypadku wykrycia pracy niezgłoszonej,
• głównym powodem podejmowania pracy niezgłoszonej jest unikanie obciążeń podatkowych i administracyjnych.

Wyniki tego badania należy traktować z dużą rezerwą z uwagi na jego pilotażowy charakter na ograniczonej liczbie osób.

Z uwagi na fakt, że praca niezgłoszona jest ogólnie niewidoczna ani nie podlega rejestracji oraz że może być rożnie definiowana w ustawodawstwie krajowym poszczególnych państw, trudności sprawia uzyskanie rzetelnych danych szacunkowych, co do jej skali na szczeblu UE.

W 2004 r. Komisja, na szczeblu państw członkowskich, określiła dane szacunkowe w zakresie makroekonomii. Dane te nie biorą jednak pod uwagę skutków ostatnich zmian (wzrostu imigracji i kampanii regulacyjnych). Zasięg i cechy charakterystyczne pracy niezgłoszonej zdawały się w przeszłości znacznie różnić od siebie w poszczególnych państwach członkowskich, osiągając wynik 20% PKB (lub więcej) w niektórych krajach Europy Południowej i Wschodniej. Wysoki wzrost ilości miejsc pracy w ostatnich latach doprowadził jednak do ograniczenia tego zjawiska w niektórych nowych państwach członkowskich.

Działania w ramach polityki na rzecz walki z pracą niezgłoszoną

Ze względu na złożoność i różnorodność pracy niezgłoszonej należy podejmować jednocześnie działania na kilku frontach.

Zgodnie z podejściem przedstawionym w rezolucji Rady z 2003 r. Komisja wzywa do:

• obniżenia atrakcyjności pracy niezgłoszonej pod względem finansowym poprzez wprowadzenie ulg w ramach systemu podatkowego, wynagrodzeń i systemu świadczeń,
• reformy administracyjnej i uproszczenia procedur administracyjnych (zwłaszcza w zakresie kosztów),
• wzmocnienia mechanizmów nadzoru i sankcji,
• ożywiania współpracy transgranicznej,
• działania na rzecz pogłębienia świadomości opinii publicznej w zakresie ryzyka związanego z pracą niezgłoszoną, jak również korzyści płynących z zatrudnienia w ramach umowy formalnej.

W związku z tymi działaniami zidentyfikowano pewną ilość korzystnych tendencji i doświadczeń:

• obciążenie podatkowe związane z niskimi płacami – podstawowy powód zainteresowania pracą na czarno – jest minimalnie ograniczane, ale organy podatkowe często nakładają kary za regularnie wypłacane nadgodziny; płace minimalne mogą być natomiast instrumentem na rzecz redukcji pracy niezgłoszonej,
• bony podarunkowe lub obniżenie podatku VAT od usług pracochłonnych są praktykami, które w pewnych państwach członkowskich odniosły sukces,
• partnerzy społeczni mogą angażować się w narzędzie walki z pracą na czarno, jak ma to np. miejsce w sektorze budownictwa,
• współpraca administracyjna między państwami członkowskimi, zwłaszcza w kontekście delegowania pracowników lub w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, może pomóc w zwalczaniu transgranicznej pracy niezgłoszonej.

Wnioski i kontrola

Na dzień dzisiejszy nic nie pozwala stwierdzić, że skala zjawiska pracy niezgłoszonej się zmniejsza. Praca niezgłoszona ciągle jest atrakcyjna pod wieloma względami. Pomimo podjętych na szczeblach krajowych działań, rezultaty są umiarkowane, a zestawienie informacji i doświadczeń wykazuje braki.

Z tego względu Komisja ponownie zwraca uwagę na konieczność:

• redukcji opodatkowania dochodów z pracy i uproszczenia procedur administracyjnych, mimo osiągniętego do tej postępu,
• dokonania przeglądu przepisów przejściowych ograniczających mobilność pracowników z nowych państw członkowskich przez zainteresowane państwa członkowskie,
• zwracania uwagi na problem pracy niezgłoszonej w trakcie podejmowania decyzji w sprawie obranego kierunku wprowadzania w życie wspólnych zasad modelu elastycznego rynku pracy i bezpieczeństwa socjalnego (flexicurity),
• porozumienia się przez partnerów społecznych w sprawie konkretnych inicjatyw,
• opracowania wszechstronnego podejścia do polityki w zakresie nadzoru i egzekwowania walki z oszustwami,
• oceny wykonalności ustanowienia europejskiej platformy współpracy pomiędzy różnymi inspekcjami pracy, zwłaszcza w dziedzinie delegowania pracowników,
• znalezienia najodpowiedniejszego sposobu ilościowego określania występowania pracy niezgłoszonej,
• traktowania pracy niezgłoszonej jako priorytetu w europejskim programie wzajemnego uczenia się Progress.

Kontekst

Praca niezgłoszona była przedmiotem komunikatu Komisji z 1998 r. Komisja dokonała w nim przeglądu przyczyn i oddziaływania oraz podejmowanych działań w zakresie polityki, aby jej zapobiegać. W 2003 r. Komisja przyjęła wspólne podejście strategiczne w zakresie wytycznych dotyczących zatrudnienia na lata 2003–2005, u podstawy którego leżała szeroko zakrojona debata na szczeblu europejskim.

Ostatnia aktualizacja: 23.01.2008