Internetowy dostęp do dziedzictwa kulturowego Europy

Komunikat przedstawia postępy w zakresie rozwoju biblioteki cyfrowej Europeana, która będzie stanowić wspólny punkt dostępu do europejskiego dziedzictwa kulturowego. Główne dziedziny, które wymagają podjęcia działań, to digitalizacja, udostępnienie w Internecie dorobku kulturowego oraz ochrona zasobów cyfrowych.

AKT

Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów z dnia 11 sierpnia 2008 r. – Dostęp do dziedzictwa kulturowego Europy poprzez kliknięcie myszką: Postępy w zakresie digitalizacji i udostępnienia w Internecie dorobku kulturowego oraz ochrony zasobów cyfrowych w UE [COM(2008) 513 wersja ostateczna – niepublikowany w Dzienniku Urzędowym].

STRESZCZENIE

Komunikat przedstawia uzyskane dotychczas postępy oraz kroki, które należy podjąć na rzecz rozwoju Europeany, europejskiej biblioteki cyfrowej. Szczególny nacisk kładziony jest na działania prowadzone przez państwa członkowskie w celu wdrożenia zalecenia Komisji 2006/585/WE z dnia 24 sierpnia 2006 r. w sprawie digitalizacji i udostępnienia w Internecie dorobku kulturowego oraz w sprawie ochrony zasobów cyfrowych, które przyjęto w konkluzjach Rady z 20 listopada 2008 r.

Europeana stanie się wspólnym wielojęzycznym punktem dostępu do zdigitalizowanego dorobku europejskiego. W 2007 r. rozwój inicjatywy nabrał impetu zwłaszcza dzięki ustanowieniu funduszu europejskiej biblioteki cyfrowej, co było świadectwem zaangażowania różnych sektorów z dziedziny kultury. W lutym 2008 r. udostępniono wersję demonstracyjną portalu Europeana, z zamiarem uruchomienia pierwszej wersji projektu w listopadzie tego samego roku. Przez następne dwa lata pierwsza wersja była przekształcana w całkowicie operacyjną usługę.

Dalszy rozwój portalu Europeana wymagał również:

włączenia materiałów chronionych prawem autorskim,
stworzenia możliwości wielojęzycznego wyszukiwania i pozyskiwania danych,
stworzenia integrujących narzędzi współpracy,
rozpowszechnienia wiedzy o Europeanie.

W oparciu o wspomniane wyżej zalecenia, państwa członkowskie osiągnęły postępy w następującym zakresie:

digitalizacja – większość państw członkowskich ustanowiło przeglądy działań w zakresie digitalizacji, a także strategie i plany digitalizacji. Jednak istniejące przeglądy nie są wykorzystywane systematycznie, a strategie i plany tego typu nie zawierają jasnych celów ilościowych. W tych obszarach, a także w dziedzinie planowania finansowego, konieczne są większe wysiłki. Mimo że kilka państw członkowskich przeznaczyło znaczne środki na digitalizację, niezbędne jest dodatkowe finansowanie. Ten cel można zrealizować poprzez nawiązanie partnerstw publiczno-prywatnych lub sponsorowanie. Bardzo ważny jest także dalszy wzrost wydajności digitalizacji. W tym celu wiele państw członkowskich utworzyło ośrodki digitalizacji,
udostępnianie w Internecie – wiele państw członkowskich utworzyło lub jest w trakcie tworzenia portali krajowych, które mogą odgrywać rolę agregatorów treści Europeany. Większość z nich prowadzi prace nad standardami koniecznymi do osiągnięcia interoperacyjności w całej Europie. W celu zapewnienia dostępu do materiałów chronionych prawami autorskimi, w niektórych państwach członkowskich podjęto działania w celu zaangażowania prywatnych właścicieli dorobku. Niestety postępy w dziedzinie dzieł osieroconych wydają się niewielkie. W tej kwestii niektóre państwa wskazały, że z zadowoleniem przyjęłyby rozwiązanie na poziomie europejskim. Na tej samej zasadzie niewielkie postępy poczyniono w zakresie wyjaśniania praw do digitalizacji i udostępniania w Internecie dzieł, których nakład został wyczerpany lub które nie znajdują się w sprzedaży lub w sprawie ograniczeń dotyczących wykorzystywania dzieł stanowiących własność publiczną. Szczególnie ostatnia kwestia wymaga większej uwagi, ponieważ dalszy dostęp do tego typu dzieł jest koniecznością,
ochrona zasobów cyfrowych – większość państw członkowskich rozpoczęła prace nad strategiami ochrony zasobów cyfrowych, a część z nich stworzyła już konkretne plany ochrony; jednakże podejmowane działania i środki finansowe na ten cel pozostają ograniczone. Znaczna większość państw członkowskich zezwala już na wielokrotne powielanie na potrzeby ochrony zasobów cyfrowych, a nawet pozostałe państwa rozpatrują podjęcie niezbędnych kroków prawnych. Na tej samej zasadzie większość państw członkowskich uaktualniła swoje przepisy dotyczące egzemplarza obowiązkowego, jednak zasadnicze znaczenie mają różnice w rodzajach materiałów objętych przepisami dotyczącymi egzemplarza obowiązkowego. Wiele państw członkowskich wdrożyło przepisy, które umożliwiają aktywne gromadzenie materiałów internetowych przez wybrane instytucje (zwykle biblioteki narodowe). W pozostałych przypadkach polityka w zakresie dostępu do aktywnie zgromadzonego materiału jest zazwyczaj restrykcyjna ze względu na prawa własności intelektualnej i politykę prywatności.

Pomimo że państwa członkowskie dokonały znacznych postępów w zakresie udostępniania w Internecie informacji kulturalnych, niezbędne jest podjęcie dalszych działań w następujących dziedzinach:

finansowanie i cele ilościowe dotyczące digitalizacji,
wsparcie dla Europeany,
podjęcie działań legislacyjnych i innych środków w celu umożliwienia digitalizacji i dostępności dzieł osieroconych oraz dzieł, których nakład został wyczerpany lub które nie znajdują się w sprzedaży,
finansowe i organizacyjne aspekty ochrony zasobów cyfrowych.

Grupa wysokiej rangi ekspertów ds. bibliotek cyfrowych, powołana w 2006 r., udzieliła państwom członkowskim praktycznych wytycznych dotyczących kwestii poruszanych w zaleceniu Komisji. Działania grupy skupiają się przede wszystkich na kwestiach partnerstw publiczno-prywatnych, informacji naukowej i praw własności intelektualnej.

Postęp w kwestiach technicznych jest warunkiem wstępnym rozwoju usług udostępnianych przez Europeanę, zwłaszcza w celu uzyskania tańszej i wyższej jakości digitalizacji, a także technik ochrony zasobów cyfrowych. Komisja wspiera te postępy w ramach programów ramowych w zakresie badań i rozwoju technologicznego oraz programu eContentplus . Komisja manifestuje zamiar dalszego wspierania rozwoju Europeany poprzez swoje inicjatywy i programy finansowania, a także inne projekty zwiększające dostępność dorobku kulturowego w Internecie i ochronę zasobów cyfrowych.

AKTY POWIĄZANE

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Europeana – kolejne kroki [COM(2009) 440 wersja ostateczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym]. Komunikat określa główne wyzwania w nadchodzących latach związane z wdrożeniem Europeany.

Rezultaty działania Europeany określono jako pozytywne, jako że umożliwia ona obecnie dostęp do wyjątkowej kolekcji ponad 4,6 mln książek, czasopism, fragmentów filmów, map, fotografii i dokumentów w postaci cyfrowej pochodzących z ponad 1 tys. instytucji kulturalnych w Europie.

Jednakże w komunikacie przedstawiono kilka problemów związanych z:

brakiem równowagi między poszczególnymi państwami członkowskimi w zakresie udostępniania zasobów cyfrowych. Francja odpowiada za ok. 47% dzieł w postaci cyfrowej, podczas gdy inne państwa członkowskie, takie jak Polska czy Węgry przekazały do zbiorów głównie książki,
prawami autorskimi, pod tym względem, że nowsze prace objęte są ochroną, która sprawia, że dostęp do nich jest ograniczony, co z kolei nie dotyczy dzieł sprzed 1900 r. Aby poprawić dostęp do dzieł chronionych, istotne jest nawiązanie współpracy z właścicielami praw. Kolejnym wyzwaniem są konsekwencje prawne digitalizacji,
kwestiami związanymi z finansowaniem i zarządzaniem Europeaną.

Aby zapewnić obywatelom pełny zakres usług świadczonych przez Europeanę, niezbędne jest podjęcie dalszych wysiłków.

Konkluzje Rady z dnia 20 listopada 2008 r. w sprawie europejskiej biblioteki cyfrowej Europeana [Dz.U. C 319 z 13.12.2008]. Rada Unii Europejskiej w swoich konkluzjach wyraziła zadowolenie w związku ze stopniowym tworzeniem europejskiej biblioteki cyfrowej Europeana, a także z zaangażowaniem państw członkowskich w ten projekt. W celu skutecznej realizacji projektu, Rada wzywa państwa członkowskie, aby:

kontynuowały realizację swoich strategii i celów krajowych,
krzewiły synergię między sobą w zakresie procesu digitalizacji i zwiększania dostępności dorobku kulturowego,
włączały dorobek przekształcony w formę cyfrową do biblioteki Europeana;
ułatwiały digitalizację i udostępnianie w Internecie dzieł osieroconych.

Rada zwraca się do Komisji Europejskiej, by ułatwiała rozwój biblioteki Europeana oraz aktywnie propagowała jej ideę w Europie i na świecie, a także zachęcała do tworzenia partnerstw publiczno-prywatnych, które będą użyteczne dla jej rozwoju.

See also