Prawo wtórne Unii Europejskiej

STRESZCZENIE DOKUMENTÓW:

JAKIE SĄ CELE ART. 288, 289, 290 I 291 TFUE?

Prawo wtórne Unii Europejskiej (UE) to prawodawstwo oparte na unijnych traktatach. Właśnie to odróżnia je od prawa pierwotnego UE, na które składają się przede wszystkim traktaty, w szczególności traktat rzymski (zob. streszczenie), który przekształcił się w Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) (zob. streszczenie), Traktat o Unii Europejskiej (zob. streszczenie), oparty na traktacie z Maastricht (zob. streszczenie), oraz traktat Euratom (zob. streszczenie). Prawo pierwotne określa podział uprawnień i obowiązków między UE a państwa członkowskie UE. Stanowi też kontekst prawny, w ramach którego instytucje UE formułują i realizują swoje polityki.

W ramach traktatu lizbońskiego (zob. streszczenie) przeprowadzono przegląd rodzajów aktów prawnych UE. Instytucje UE mają do dyspozycji pięć rodzajów aktów prawnych.

W art. 288 wskazano pięć rodzajów aktów prawnych przyjmowanych przez instytucje UE.
W art. 289 wprowadzono rozróżnienie na akty prawne o charakterze ustawodawczym i nieustawodawczym, a także rozróżnienie na zwykłą procedurę ustawodawczą i specjalną procedurę ustawodawczą.
W art. 290 umożliwiono Komisji Europejskiej przyjmowanie nowej kategorii aktów: aktów delegowanych.
W art. 291 nadano Komisji oraz, w określonych przypadkach, Radzie Unii Europejskiej prawo do przyjmowania aktów wykonawczych.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Akty prawne UE i ich rodzaje

Zgodnie z art. 288 TFUE instytucje europejskie mogą przyjmować pięć rodzajów aktów prawnych:

Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje stanowią wiążące akty prawne. Jeśli są one przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej zgodnie z art. 289, uznaje się je za akty ustawodawcze. Decyzja może być skierowana do jednego lub większej liczby podmiotów (państw członkowskich, osób fizycznych lub prawnych). Istnieją też decyzje nieskierowane do konkretnych podmiotów, w szczególności w obszarze wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Zalecenia i opinie to niewiążące akty prawne o charakterze nieustawodawczym.

Istnieją również akty niewymienione w art. 288 TFUE.

Pewne akty szczególne oparte na poprzednich traktatach, na przykład dotyczące sfery spraw karnych, wolności, sprawiedliwości i bezpieczeństwa, czyli „decyzje ramowe”, nadal obowiązują (przyjęto je przed wejściem traktatu lizbońskiego w życie, gdy współpraca sądowa i policyjna w sprawach karnych miała szczególny status).
„Akty atypowe” obejmujące porozumienia międzyinstytucjonalne (np. w sprawie dyscypliny budżetowej – zob. streszczenie) oraz regulaminy (np. Regulamin Parlamentu Europejskiego – zob. streszczenie – oraz Komisji – zob. streszczenie), które stanowią prawnie wiążące akty, oraz rezolucje i konkluzje, które nie mają wywoływać skutków prawnych. Są one cytowane w innych artykułach w traktatach UE lub zrodziły się z praktyki instytucji UE.

Status prawny prawa wtórnego

Instytucje UE mogą swobodnie wybierać rodzaj aktu, który uznają za najlepszy do realizacji danej polityki.
Jednakże ponieważ UE posiada jedynie kompetencje nadane jej na mocy traktatów, każdy akt musi mieć podstawę prawną odpowiadającą obszarowi, w którym instytucje UE podejmują działania.
Ponadto, zgodnie z art. 296 TFUE, akty muszą podawać instrumenty nadające władzę do ich przyjęcia (słowo „uwzględniając”) oraz motywy odnoszące się do ich podstaw prawnych (wyrażenie „mając na uwadze”).
Zgodnie z warunkami określonymi w art. 297 TFUE akty prawne są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej lub są notyfikowane adresatom. Jeśli są publikowane, mogą wchodzić w życie dwudziestego dnia po ich publikacji, chyba że w ich tekście wskazano inaczej. Pozostałe akty prawne, które wskazują adresata, muszą być notyfikowane adresatom i stają się skuteczne wraz z tą notyfikacją.
W wielu przypadkach ich legalność można zakwestionować przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej, składając skargę o unieważnienie (zgodnie z art. 263 TFUE). Nie dotyczy to jednak zaleceń i opinii.

Akty delegowane

Art. 290 TFUE zezwala unijnemu prawodawcy (przeważnie są to Parlament Europejski i Rada) na przekazywanie Komisji uprawnień do przyjmowania aktów o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego. Dzięki temu prawodawca może skoncentrować się na kierunku i celu polityki, bez potrzeby uczestnictwa w zbyt szczegółowych debatach, często o wysoce technicznym charakterze.
Przekazywanie uprawnień do przyjmowania aktów delegowanych podlega jednak ścisłym ograniczeniom. Uprawnienia do przyjmowania aktów delegowanych można przekazać jedynie Komisji. Ponadto istotne elementy danego obszaru nie mogą podlegać przekazywaniu uprawnień. Dodatkowo akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania przekazanych uprawnień. Wreszcie prawodawca musi wyraźnie określić w akcie ustawodawczym warunki, na jakich można dokonać przekazania uprawnień. W tym kontekście przewiduje się, że Parlament i Rada mają prawo do odwołania przekazanych uprawnień lub wyrażenia sprzeciwu względem aktu delegowanego.
Procedura ta jest szeroko wykorzystywana w wielu obszarach, takich jak rynek wewnętrzny, rolnictwo, środowisko, ochrona konsumentów, transport, a także w obszarach dotyczących wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

Akty wykonawcze

Odpowiedzialność za wykonanie prawnie wiążących aktów UE ponoszą przede wszystkim państwa członkowskie. Niektóre prawnie wiążące akty UE wymagają jednak jednolitych warunków wykonywania. W takich przypadkach Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w przypadkach przewidzianych w art. 24 i 26 Traktatu o Unii Europejskiej, Radzie powierza się uprawnienia do przyjmowania aktów wykonawczych (art. 291 TFUE).
Rozporządzenie (UE) nr 182/2011 ustanawia przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontrolowania przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję (zob. streszczenie). Kontrola sprawowana jest za pomocą procedur określanych w żargonie unijnym jako „komitetowe”, co oznacza, że Komisja wspierana jest przez komitety złożone z przedstawicieli państw członkowskich, którym przewodniczy przedstawiciel Komisji. Wszelkie projekty aktów wykonawczych przedkłada komitetowi jego przewodniczący.

KONTEKST

Więcej informacji:

Prawo unijne (Europa).

GŁÓWNE DOKUMENTY

Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – Część szósta – Postanowienia instytucjonalne i finansowe – Tytuł I – Postanowienia instytucjonalne – Rozdział 2 – Akty prawne Unii, procedury przyjmowania i inne postanowienia – Sekcja 1: Akty prawne Unii – Artykuł 288 (dawny art. 249 TWE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 171–172).

DOKUMENTY POWIĄZANE

Porozumienie międzyinstytucjonalne między Parlamentem Europejskim, Radą Unii Europejskiej i Komisją Europejską w sprawie dyscypliny budżetowej, współpracy w kwestiach budżetowych i należytego zarządzania finansami oraz w sprawie nowych zasobów własnych, w tym również harmonogramu wprowadzania nowych zasobów własnych Porozumienie Międzyinstytucjonalne z dnia 16 grudnia 2020 r. między Parlamentem Europejskim, Radą Unii Europejskiej i Komisją Europejską w sprawie dyscypliny budżetowej, współpracy w kwestiach budżetowych i należytego zarządzania finansami oraz w sprawie nowych zasobów własnych, w tym również harmonogramu wprowadzania nowych zasobów własnych (Dz.U. L 433I z 22.12.2020, s. 28–46).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 z dnia 16 lutego 2011 r. ustanawiające przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję (Dz.U. L 55 z 28.2.2011, s. 13–18).

Decyzja Rady Europejskiej 2009/882/UE z dnia 1 grudnia 2009 r. w sprawie przyjęcia regulaminu wewnętrznego (Dz.U. L 315 z 2.12.2009, s. 51).

Ostatnia aktualizacja: 02.12.2021